VERG NCELEMES & MÜKELLEF HAKLARI

Transkript

1 VERG NCELEMES & MÜKELLEF HAKLARI Doç. Dr. Ahmet EROL (CPA, CFE) Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ö retim Üyesi

2 SMMMO Yay n No 133 Grafik ve Uygulama: Evren Günay Bask ve Cilt TOR OFSET SANAY VE T CARET L M TED fi RKET mam Çeflme Caddesi, No: 26/2 Ayaza a-fiiflli/ STANBUL Telefon: (0212) Faks: (212) tor@torofset.com.tr SMMMO Kurtulufl Caddesi No: 114 fiiflli/ STANBUL Telefon: (0212) ismmmo@ismmmo.org.tr (Yay nda Kataloglama Bilgisi) Erol, Ahmet Vergi incelemeleri : mükellef haklar. stanbul : SMMMO; s.; 24 sm. ( SMMMO yay nlar ; 133) ISBN: Vergi -- ncelemeler 2. Mükellef Haklar

3 Sayg de er Üstad m Mehmet Akif HAMZAÇEB ye 3

4 4

5 SUNU Vergi incelemesi ve özellikle de vergi incelemesinin aramal suretle yap lan bir mükellef bak m ndan son derece a r bir hukuki ve eylemesel yönetsel ifllemdir. Bu yönetsel ifllemin mükellefler bak m ndan etkin yönetimi yaflamsal önemdedir. Ama bu yönetim süreci tek bafl na bir fley ifade etmez. Çünkü vergi incelemesi tek yanl bir ifllem de ildir. Bu ifllemin bir yan nda inceleme eleman, öteki yan nda mükellef vard r. nceleme eleman, hukuk içinde kald, mükellef hak ve hukukuna özen gösterdi i, nesnel oldu u, sadece ve sadece do ruyu aramak ve gerçeklefltirmek için u raflt sürece vergi inceleme sürecinin yönetimi sorun oluflturmaz. flte bu noktada mükellefin hakk n n ve hukukunun önemi ortaya ç kmaktad r. Mükellef hakk, 1215 Magna Carta dan itibaren büyük bedeller ödenerek elde edilmeye bafllanm fl bir hakt r. nsan hakk kadar hukuki ve kutsald r. Bu hakk n etkin kullan m ; ancak bu haklar bile ve bilgiyle savunan insanlar (mükellefler) oldu u sürece olanakl d r. Aksi takdirde, mükellef hakk - n n geliflimi ve savunulmas son derece güçlük arz edebilir. Tüm haklar gibi, hakk güçlü k lan onu savunanlar n olmas d r. Bir hakk n savunucu kalmam flsa, o hak için can ndan, mal ndan, kan ndan vazgeçen insanlar kalmam flsa, o hak ölmüfl demektir. O hak yitirilmifl demektir. Günümüz bilgi ça oldu u için, haklar ancak bilindi i ölçüde ve kullan ld ölçüde ifllevsel ve kal c olmaktad r. Bu çerçeve, devletin denetimini yerine getirirken göstermesi gereken hukuki ve eylemsel özen, vergi incelemesi, aramal vergi incelemesi, inceleme s ras nda mükellefin haklar, inceleme bittikten sonra mükellefin haklar ve inceleme sürecinin etkin biçimde yönetilmesi (yönetiflimi) ile bu konular ilgilendiren 40 adet güncel yüksek yarg karar bu kitapta bir araya getirilmifltir. Kitab n, tüm okurlara ve özellikle de vergi incelemesi yapanlar ile vergi incelemesine tabi olan mükelleflere ve mükelleflere hizmet sunan meslek mensuplar ile hukuk insanlar yararl olmas n dilerim. Kitaptaki ve tüm eksiklik ve yanl fll klardan yazar olarak ben sorumluyum. Kitapta yer alan görüfl, düflünce, öneri ve elefltiriler tümüyle bana ait olup, görev yapt m hiçbir kurumu ba lamaz; onlar n resmi görüflü gibi de erlendirilemez ve kullan lamaz. Kitab n gelecekte geliflimi bak m ndan görüfl ve önersisi olan sevgili okur ve meslektafllar m n görüfl, öneri, elefltiri ve katk lar n duymaktan ve almaktan çok büyük onur duyar m. Çal flman n kitaplaflt r lmas aflamas ndaki büyük deste i nedeniyle SMMMO nun kurucu ve sayg n baflkan, sevgili okuldafl m, Sayg de er Yahya ARIKAN Beyefendiye ve tüm SMMMO çal flanlar na ve kitab n yay n nda eme i geçenlere flükranlar m arz ederim. stanbul, Doç. Dr. Ahmet EROL 5

6 6

7 ÖNSÖZ Beyan esas na dayanana vergi sistemlerinde idarenin denetim yapmas kaç n lmaz bir olgu iken sisteminin kötüye kullan lmas kazanc n do ru olarak beyan eden mükellefler aleyhine haks z rekabet yaratmaktad r.ça dafl hukuk devletinde gerçek ve tüzel kiflilerin hukuk kurallar na uyup uymad klar n n denetimi, kurumlar n sa l kl ifllemesi bak m ndan kaç lmazd r. Vergi denetimleri yoklama, bilgi isteme ve vergi incelemesi fleklinde gelir idaresi taraf ndan yasalardan ald yetkilerle, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar taraf ndan gerçeklefltirilmektedir. Denetimlerin hukuka uygun özenli ve duyarl yap lmas, verilmemifl yetkilerin kullan lmamas ça dafl hukuk normlar aç s ndan çok önemlidir. Tehdit ve korkutmayla yap lacak denetimler yurttafllar n devlete olan inanc n sarsacakt r. Bu ba lamda gerek yürütme, gerek denetim kurum ve elemanlar hukuk d fl na ç kmamal d rlar. Duyum veya ihbarlar veya yap lan incelemeler sonucu vergi kaça n n belirtilerinin olmas halinde aramal vergi incelemeleri söz konusu olmaktad r.vergi mükellefleri nezdinde her türlü belge ve kay t dahil her türlü tekniklerden yararlanarak yap lan aramal vergi incelemeleri hem akademik çevrede hem meslek camias nda çok de inilmemifl bir konudur. Bu çal flmada aramal vergi incelemelerinin tan m,koflullar, kaynaklar,yasal dayanaklar,incelemede izlenecek yollar baflta olmak üzere teorik ve pratik uygulamalar ele al nm flt r. hbar ikramiyeleri ve vergilendirilmesi dahil incelemeler s ras ndaki mükellef haklar na,çok say da yarg kararlar na yer verilerek özgün bir çal flma haz rlanm flt r. Çal flmay gerçeklefltiren Maliye Baflmüfettifli Doç.Dr.AHMET EROL a sizler ad na teflekkür ediyorum. fiubat 2010 YAHYA ARIKAN Baflkan 7

8 8

9 Ç NDEK LER VERG DARES N N MÜKELLEF DENETLEMES 11 VERG DENET M NDE HUKUK DÜZEN 29 ARAMALI VERG NCELEMES 39 ARAMALI VERG NCELEMES NDE CEZA MUHAKEMELER KANUNU NUN ARAMAYA L fik N HÜKÜMLER N N DURUMU 79 ARAMALI VERG NCELEMES NDE SÜRE 87 ARAMALI VERG NECELEMES NDE ARAMAYA KATILAN NCELEME ELEMANI TARH YAT ÖNCES UZLAfiMA KOM SYONU ÜYES OLUR MU? 93 HBAR KRAM YES 103 VERG NCELEMES SIRASINDA MÜKELLEF HAKLARI 109 VERG NCELEMES SONRASINDA MÜKELLEF HAKLARI 127 VERG NCELEME SÜREC N N YÖNET LMES 137 YARGI KARARLARI 147 9

10 10