Döviz Kurları ve Döviz Piyasaları

Transkript

1 Döviz Kurları ve Döviz Piyasaları Öğr. Gör. Dr. Bahattin Büyükşahin March 17, 2003 Contents 1 Giriş 3 2 Döviz Kurları 3 3 Döviz Piyasası (Foreign Exchange Market) Döviz Piyasalarındaki Aktörler Piyasanın Özellikleri Spot Döviz Kurları Döviz Arbitrajı Yer Arbitrajı (Spatial Arbitrage) Üç Uçlu Arbitraj (Triangular Arbitrage) Forward Döviz Kurları Hedging Spekülasyon Döviz Kurları ve Faiz Hadleri Döviz Piyasasında Denge Spot Kurlardaki Değişmelerin Beklenen Getiriler Üzerindeki Etkileri Denge Döviz Kuru Bu ders notları öğrencilere derste işlenen konularda yardımcı olması amacıyla hazırlanmıştır. Bu ders notlarına herhangi bir yerde atıfta bulunulmaması gerekir. 1

2 6.2 Faiz Hadleri, Beklentiler ve Denge Faiz hadlerindeki bir değişmenin denge döviz kuru üstündeki etkisi Değişen beklentilerin döviz kuru üstündeki etkisi A Forward Döviz Kurları 23 A.1 Sermaye Hareketleri A.1.1 İşlem Giderleri A.1.2 Rekabet ve Tek Fiyat A.1.3 Spekülasyon B Satın Alma Gücü Paritesi (Purchasing Power Parity) 27 C Reel Döviz Kurları 27 D Problemler 28 List of Tables 1 Döviz Kurları Günlük Ortalama İşlem Hacmi Örtüsüz Faiz Paritesi ve Dolar Mevduatları Üzerindeki Beklenen TL Getiri Haddi, St+1 e =1,700,000 TL/USD CIP List of Figures 1 Şimdiki TL/USD kuru ve Dolar Mevduatları Üzerindeki TL Getiri Haddi Şimdiki TL/USD kuru ve Dolar Mevduatları Üzerindeki TL Getiri Haddi TL faiz hadlerindeki artışın döviz kuruna etkisi Dolar faiz hadlerindeki artışın döviz kuruna etkisi

3 1 Giriş Günlük yaşamımızda kendimizi sürekli olarak uluslararası ticarete konu olan mallarla ilişki halinde buluruz. Eğer müziği seviyorsanız Amerika da üretilen bir CD ile bir Alman bestecinin şarkısını Japonya da üretilen müzik setinizden ve İngiltere de üretilmiş olan hoperlörünüzden dinleyebilirsiniz. Belki Çin de üretilmiş bir giysi giyiyor olabilirsiniz. Eğer arabalarla ilgiliyseniz, sokakta dünyanın çeşitli ülkelerinde üretilmiş arabaları görebilirsiniz. Uluslararası mal ticareti günlük yaşamımızda her gün bizimle beraber iken, bundan miktar olarak daha fazla olan uluslararası mali varlıkların ticareti günlük hayatın daha az görünen bir ticaretidir. Bu ticaret uluslararası mali piyasalarda biçimlenmektedir ve günümüzde hayatımızı mal ticaretinden daha çok etkilemektedir. Mali sermaye 19. yüzyılda serbest olarak hareket etmekteyken 20. yüzyılın başlarında ve ortasında meydana gelen iki dünya savaşı ve Büyük Bunalım sonucu dünya ülkeleri uluslararası sermaye hareketlerine çeşitli sınırlamalar getirdiler. Ve sermaye hareketlerinin sınırlandırılması sonucunda uluslararası mali piyasalar bütünlüğünü kaybettiler. Savaş sonrası mal ve hizmet ticaretinin geliştirilmesi ve uluslarası piyasaların bütünleşmesine yönelik çabaları görüyoruz. Ancak mal ve hizmet ticaretine yönelik bu çabalara karşın uluslararası mali piyasalardaki dağınıklığın giderilmesine yönelik olan bir çabaya rastlamıyoruz. Bu dönemdeki ekonomik modellerin bir çoğu uluslararası analizleri sermayenin hareketsizliği varsayımı altında yaptıklarına tanık oluyoruz ve 1980 lerde mali piyasalarda görülen liberalizasyon ve teknolojik ilerleme ile birlikte uluslararası mali piyasalarda bir entegrasyon dönemine girilmiştir. Ekonomistler bu globalleşme olgusuna uluslararası analizlerinde tam sermaye hareketliliği varsayımı ile karşılık vermişlerdir. 2 Döviz Kurları Konvertible paralar yasal olarak diğer konvertible paralarla belli bir paritede değiştirilebilirler. Konvertible olmayan paraların değişimi genellikle yasal olmayan piyasalarda gerçekleşmektedir. Bir ulusal paranın bir başka ulusal para cinsinden fiyatına döviz kuru (exchange rate) denir. Ders boyunca yabancı ülke parasının ulusal para cinsinden değerini S ile gösterirken, ulusal paranın yabancı para cinsinden değerini 3

4 ise E ile göstereceğiz. Birinci tür döviz kuruna dolaysız kote (direct quote), ikinci tür döviz kuruna ise dolaylı kote (indirect quote, reverse quote) denmektedir. Döviz kurlarındaki değişmeler değer kaybetmeler (depreciation) yada değer kazanmalar (appreciation) olarak betimlenir. S deki bir artış ülke parasının diğer bir ülke parası karşısında değer kaybetmesini ifade ederken, S deki bir azalış ülke parasının değer kazandığını gösterir. Buradan da anlaşılacağı üzere ülke parasının diğer ülke parası karşısında değer kazanması, diğer ülke parasının değer kaybettiği anlamına gelmektedir. Başka bir ifadeyle S deki bir yükseliş ülke parasının değer kaybettiğini yabancı paranın ise değer kazandığını gösterir. Hanehalkları ve firmalar döviz kurlarını kullanarak yabancı malların fiyatlarını ulusal para cinsinden ifade ederek ticarete konu olan mallar arasındaki nispi fiyatları hesaplayabilirler. Eğer iki farklı ulusal para arasındaki döviz kurunu biliyorsak, bir ülkenin ihracat fiyatlarını diğer ülke parası cinsinden ifade etmek mümkündür. Örneğin 150 Amerikan Doları karşılığında satılan bir yazıcıyı alabilmek için ne kadar Türk Lirasına ihtiyacımız vardır? Döviz kuru 1 $= 1,629,355 TL ise yazıcının Türk Lirasi karşılığı değeri ( TL/USD)*($150)=244,403,250 TL olacaktır. Döviz kurundaki bir değişme yazıcının TL cinsinden değerinide değiştirecektir. Örneğin döviz kurunun 1 $=1,700,000 TL olarak kote edildiğini düşünelim. Bu durumda yazıcının TL cinsinden değeri ( TL/$)*($150)=255,000,000 TL olarak değişecektir. Döviz kuru 1 $=1,600,000 TL olduğunda ise, yazıcının TL cinsinden fiyatı ( TL/$)*($150)=240,000,000 TL olacaktır. Döviz kurundaki değişmeler değer kaybetmeler (depreciation) yada değer kazanmalar (appreciation) olarak betimlenir. Örneğin Türk Lirasının Dolar karşısında bir değer kaybetmesi, Türk Lirasının Dolar fiyatındaki bir düsmeyi ifade eder, 1 dolar almak için 1,629,355 TL yerine 1,700,000 TL ödemeniz Türk Lirasının değer kaybı olarak nitelendirilir. Bütün diğer şeyler eşitken, bir ülkenin parasındaki bir değer kaybetme o ülkenin 4

5 Table 1: Döviz Kurları TÜRKIYE CUMHURIYET MERKEZ BANKASI KURLARI 4 Mart 2003 saat 15:30 DÖVIZIN CINSI DÖVIZ DÖVIZ EFEKTIF EFEKTIF SATIS CURRENCY ALIS SATIS ALIS USD 1 ABD DOLARI 1,629,355 1,637,214 1,628,214 1,639,670 AUD 1 AVUSTRALYA DOLARI 998,878 1,005, ,283 1,011,445 DKK 1 DANIMARKA KRONU 239, , , ,026 GBP 1 INGILIZ STERLINI 2,577,582 2,591,055 2,575,778 2,594,942 CHF 1 ISVIÇRE FRANGI 1,215,979 1,223,811 1,214,155 1,225,647 SEK 1 ISVEÇ KRONU 192, , , ,586 JPY 1 JAPON YENI 13,828 13,920 13,777 13,973 CAD 1 KANADA DOLARI 1,096,654 1,101,611 1,092,596 1,105,797 KWD 1 KUVEYT DINARI 5,399,754 5,470,875 5,318,758 5,552,938 NOK 1 NORVEÇ KRONU 228, , , ,187 SAR 1 SUUDI ARABISTAN 435, , , ,841 RIYALI EUR 1 EURO 1,778,116 1,786,692 1,776,871 1,789,372 BGL 1 BULGAR LEVASI 434, ,096 IRR 1 IRAN RIYALI ROL 1 ROMEN LEYI SYP 1 SURIYE LIRASI 21,855 32,782 JOD 1 ÜRDÜN DINARI 2,111,416 2,380,958 ILS 1 YENI ISRAIL SEKELI 325, ,240 SDR 1 ÖZEL ÇEKME HAKKI 2,253,068 (SDR) 5

6 mallarını yabancılar için daha ucuz hale getirir. TL nin Dolar cinsinden fiyatındaki bir değer kazanış, 1 Dolar almak için 1,629,355 TL yerine sadece 1,600,000 TL ödemeniz, ise Türk mallarını yabancılar için daha pahalı hale getirmektedir. Yukarıdaki örnekte Dolar kurunun 1,629,355 TL den 1,700,000 TL ye yükselmesi Türk Lirasının Dolar karşısında değer kaybettiğini, aynı zamanda Doların Türk Lirası karşısında değer kazandığını gösterir. Bu nedenle Amerika da üretilen yazıcı Türkiye deki tüketiciler için daha pahalı hale gelmiştir. Dolar kurunun 1,629,355 TL den 1,600,000 TL ye düşmesi Türk Lirasının Dolar karşısında değer kazandığını, aynı zamanda Doların TL karşısında değer kaybettiğini gösterir. Bu nedenle Amerika da üretilen yazıcı Türk tüketiciler için Doların değer kaybı nedeniyle daha ucuz hale gelmiştir. Buradan şu sonuca ulaşmak mümkündür: Diğer herşey eşitken bir ülkenin parasının değer kazanması ihraçlarının nispi fiyatını yükseltir ve ithallerinin nispi fiyatını düşürür. Tersine olarak, bir ülkenin parasının değer kaybetmesi o ülkenin ihraçlarının nispi fiyatını düşürür ve ithallerinin fiyatını yükseltir. Artık nispi fiyatların sadece nispi maliyetlerle belirlenmediğini görüyoruz. Ulusal para birimleri arasındaki nispi fiyatlar dünya ticaretinin yönünü değiştirebilir. Ulusal ekonomiler içinde fiyatlarda (maliyetlerde) değişme olmasa dahi döviz kurlarındaki değişmeler nispi fiyatları değiştirmektedir. 3 Döviz Piyasası (Foreign Exchange Market) Döviz yabancı para cinsinden ifade edilen likit varlıklara denmektedir. Genel bir tanımlamayla yabancı ülke paralarının veya para yerine geçen her türlü ödeme araçlarının alış verişinin yapıldığı piyasalara döviz piyasası adı verilir. 3.1 Döviz Piyasalarındaki Aktörler Ticari Bankalar Ticari bankalar döviz piyasasının merkezindedirler çünkü genellikle büyük meblağlardaki uluslararası işlemler çeşitli finans merkezlerindeki ticari banka hesaplarına borç ve alacak olarak kaydedilmektedir. Bu nedenle döviz piyasalarındaki işlemlerin büyük bölümü farklı para cinsinden olan banka mevduatlarının değişiminden oluşmaktadır. Örneğin, Sabancı Holding bir Alman firmasına 160,000 ödemek istemektedir. İlk olarak Sabancı Holding hesaplarının bulunduğu ticari bankadan, 6

7 örneğin Akbank, döviz kuru kotasyonu alır. Daha sonra Sabancı Holding Akbank a TL hesaplarına bir borç girişi yapılarak Alman firmasının Almanya daki bir Alman bankasında olan hesabına 160,000 Euro ödeme yapılması talimatını verir. Eğer Sabancı Holding e Akbank tarafından verilen döviz kuru 1 Euro=1,778,116 TL ise, 284,498,560,000 TL (=1,178,116 euro başına*160000) Sabancı Holding in Akbank taki TL hesabına borç yazılacak ve bunun karşılığında 160,000 Euro Alman bankasında Alman firmasının hesabında alacak olarak görülecektir. Bankalar müşterilerinin ihtiyaçlarını karşılamak için rutin bir şekilde döviz piyasasına girmektedirler. Buna ek olarak, bir bankanın diğer bankalara döviz kurlarını kote etmesi normal bir uygulamadır. Bankalar arasında interbank trading denilen bankalararası işlemler döviz piyasasındaki işlemlerin çoğunu oluşturmaktadır. Bankaların kendi aralarındaki döviz kuru kotasyonu genellikle ticari müşterilerine uyguladıklarından daha avantajlıdır. Şirketler Çok uluslu şirketler, sık sık genel merkezlerinin bulunduğu ülkenin parasından başka bir parayla ödeme yada tahsilat yapmaktadırlar. Örnegin IBM firması Meksika daki fabrikasında çalışan işçilerin ücretlerini ödeyebilmek icin Meksikan Peso suna ihtiyaç duyabilir. Bu durumda, Amerika da bilgisayar satişından elde ettiği Amerikan Doları ile döviz piyasasında Meksikan Peso su alarak bu ödemeyi yapabilir. Banka Olmayan (Non bank) Mali Kurumlar Yatırım fonlarını idare eden aracılar, yardımlaşma sandıkları gibi kuruluşlarda döviz piyasasında döviz alıp satabilmektedir. Merkez Bankaları Döviz kuruna müdahele amacıyla Merkez Bankaları döviz piyasasının aktif müşterileridir. Merkez Bankalarınca piyasada yapılan müdaheleler hacim olarak büyük olmasa dahi etkisi büyük olabilir. Bunun nedeni piyasadaki diğer aktörlerin Merkez Bankasi nın müdahelelerini yakından takip ederek buna göre beklentilerini oluşturmalarıdır. Merkez Bankası dışında diğer kamu kuruluşlarının (Hazine, Maliye) dış borç yükü fazla olan ülkelerde döviz piyasalarında aktif olarak rol aldıkları gözlenmektedir. Kişiler Kişilerde döviz piyasalarında aktif olarak bulunabilirler. Örneğin bir turist bulunduğu ülkenin parasından satın alarak oradaki harcamaları için kullanabilir. Buna rağmen, bu tip kişisel ekonomik işlemlerin toplam döviz 7

8 ticaretindeki oranı az olduğundan bu tür işlemlerin döviz kurunu belirleme etkisi yok denecek kadar azdır. Ancak Türkiye gibi para ikamesinin yüksek olduğu ülkelerde ülke yerleşiklerinin döviz talebinin yüksek olması kişileride döviz piyasasında önemli bir aktör olarak karşımıza çıkarmaktadır. 3.2 Piyasanın Özellikleri Birçok finans merkezinde döviz alış verişi meydana gelmektedir. Ancak en büyük alış veriş hacmi Londra, New York ve Tokyo gibi belli başlı finans merkezinde oluşmaktadır. Aşağıdaki tabloda çeşitli yıllar itibariyle günlük ortalama döviz işlem hacmi verilmektedir. Table 2: Günlük Ortalama İşlem Hacmi Yıl Toplam Londra New York Tokyo Milyar $ 90 Milyar $ 50 Milyar $ 48 Milyar $ Milyar $ 187 Milyar $ 129 Milyar $ 115 Milyar $ Trillion $ 504 Milyar $ 254 Milyar $ 147 Milyar $ Tablodan anlaşılacağı üzere döviz işlem hacmi hızla artmaktadır. İşlem hacmi dünya mal ve hizmet ticaretinde gerekli olan döviz miktarının 100 katı kadardır. İşlem hacmindeki artışların bir kısmı reel ticaretin (mal ve hizmet) artmasından ve bir kısmı ise dünya ülkelerinde yaşanan enflasyondan kaynaklanmıştır. Ancak bu artış belirttiğimiz gibi döviz piyasalarındaki işlem hacmindeki artışı açıklamaya yetmemektedir. Döviz piyasaları zaman bakımından entegre olmuşlardır, öyle ki New York ta resmi iş günü bittiğinde zaman ve haberleşme bakımından bütün dünya ile ekonomik ilişkileri kesilirdi. Ancak haberleşme alanında yaşanan teknolojik gelişmeler sayesinde resmi iş günü bittiğinde dahi döviz piyasasındaki işlemler devam etmektedir. Uluslararası piyasaların entegrasyonu ve bu entegrasyon sayesinde enformasyonun sürekliliği ve bu enformasyona herkesin sahip olması arbitraj imkanını (iki farklı döviz piyasasındaki marjinal kur farklarından yararlanılarak yapılan kâr) ortadan kaldırmıştır. Döviz işlemleri her bir ulusal para biriminin başka konvertible (dönüştürülebilme) itibarı olan başka bir parayla ilişkili olabilir. Bir paranın konvertible olması 8

9 demek bu paranın yasal olarak başka para birimleri ile uluslararası döviz piyasalarında kote edilmiş fiyattan degiştirilmesidir. Uluslararası döviz piyasalarında işlemlerin çok büyük bir kısmı çeşitli paraların birkaç para birimine dönüştürülmesi ile olur. Bankalar arasındaki işlemlerin bir çoğu yabancı paraların ABD Dolarıyla mübadele edilmesiyle ilişkilidir (bankalararası döviz işlemlerinin %90 ı yabancı bir paranın Dolar ile mübadele edilmesi şeklinde gerçekleşmiştir). Örneğin, Türk Lirasını satıp Meksikan Peso su almak isteyen bir banka genellikle TL yi Dolar karşılığı satıp sonra Dolar larını kullanarak Meksikan Peso sunu almak icin kullanmaktadır. Bunun nedeni bankanın TL isteyen Meksikan Pesosu satan kişileri bulmasından ucuz olmasıdır.dolar aracılığı ile alışveriş yapmanın üstünlüğü ABD nin dünya ekonomisindeki öneminden kaynaklanmaktadır. Çok büyük sayıdaki döviz alışverişlerindeki merkezi rolünden dolayı Dolar dan bazen araç para (vehicle currency) olarak söz edilir. Bir araç para, bu araç parayı tedavüle süren ülkede yerleşik olmayan taraflar arasında yapılan uluslararası sözleşmede değerleri ifade etmekte yaygın bir şekilde kullanılan paradır. Euro, Yen, Pound da araç para olarak kullanılmaktadır. 4 Spot Döviz Kurları Döviz kuru bir paranın diğer bir para cinsinden değerine denir. Şimdiye kadar olan tartışmalarımızda spot döviz kurunu kullanmaktaydık. Spot döviz kuru anında ve orda (on-the-spot) alışverişleri yöneten döviz kurlarıdır ve alışverişe ise spot işlem adı verilmektedir. Yabancı banka hesaplarının devri şeklindeki işlemlerde iki işgünlük bir süre teamül gereği tanınmaktadır. İki işgünlük süre işlemin anında teslim niteliğini (spot) bozmaz. 4.1 Döviz Arbitrajı Bir döviz, menkul değer, mal veya üretim faktörünün aynı andaki fiyat farklılığından yararlanmak üzere bu ekonomik varlığın eşanlı olarak alınıp satılması şeklinde elde edilen kâr a arbitraj denmektedir. İki türlü arbitrajdan söz edebiliriz: Yer Arbitrajı (Spatial Arbitrage) Daha öncede belirttiğimiz üzere iki farklı döviz piyasasındaki marjinal kur farklarından yararlanılarak yapılan kâr a yer arbitrajı denmektedir. Ulus- 9

10 lararası döviz piyasalarındaki entegrasyon sonucu yer arbitrajı hızlı bir şekilde farklı merkezlerde oluşacak döviz kuru farklılıklarını yok edecektir. Arbitraj bir şeyi ucuz olan bir yerden alıp pahalı olan bir yerde acil olarak satmayı gerektirir. Doğal olarak bu durumda ucuz olan yerde talep yükselecek ve bundan dolayı fiyatlarda yükselecektir. Aynı zamanda pahalı olan yerde ise arz artarken fiyatlarda düşecektir. Varsayalım ki işlem maliyeti sıfır olsun. Örneğin New York tan TL/USD 1,500,000 ve Istanbul dan TL/USD 1,505,000 kote edilmiş döviz kurları aldınız. Görüldüğü üzere Dolar New York ta daha ucuzdur. Bu durumda New York tan Dolar alıp İstanbul da sattığınızda aldığınız Dolar başına 5000 TL risksiz kâr elde etmiş olursunuz. Bu gibi risksiz kâr sağlayan işlemlere arbitraj adı verilmektedir. Arbitraj risksiz kâr olanağı sağladığı için çok çekicidir, bundan dolayı eğer döviz piyasasında arbitraj imkanı varsa piyasadaki aktörler tarafından hızlı bir şekilde yok edilmektedir Üç Uçlu Arbitraj (Triangular Arbitrage) Triangular arbitraj farklı merkezlerdeki döviz kuru farlılıklari yerine tek bir merkezdeki dolaysız döviz kurları ile çapraz kurlar (cross rates) ile hesaplanan dolaylı kur arasındaki farklılıklardan kaynaklanan risksiz kâr olanağına denmektedir. 1 USD CAD JPY USD CAD JPY Dolar ınızla 100 Japon Yen i alabilir ve aldığınız Japon Yen lerini satarak yine 1 Dolar alabilirsiniz. Başladığınız yere geri dönmüş olursunuz. Ancak eğer 1 Dolar ınızla 1.25 Kanada Dolar ı alırsanız ve bu Kanada Dolar larını satarak 125 Japon Yeni aldığınızı düşünelim. Eğer aldığınız Japon Yen lerini satarak dolar alırsanız, bu durumda sizin 1.25 Dolar ınız olacaktır. Herhangi bir riske girmeden Dolar başına 0.25 Dolar kâr elde etmiş olursunuz. 1 Çapraz kurları genellikle kurların dolar cinsinden ifadesi olarak gazetelerde bulabilirsiniz. Ancak diğer paralar arasındaki döviz kurlarını hesaplayabiliriz. Varsayalim ki Euro/ kurunu hesaplamak istiyorsunuz. 4 Mart 2003 tarihinde, TL/Euro döviz kurunun 1,778,116 ve TL/ kurunun ise 2,577,582 olduğunu biliyoruz. Euro/ hesaplamak için TL/ kurunu TL/Euro kuruna bölerek buluruz. Euro/ kuru olarak bulunur, yani 1 =1.449 Euro. 10

11 Ancak spatial arbitrajda olduğu gibi triangular arbitrajdada piyasadaki aktörler çapraz kurlarda oluşan bu dengesizliği hızlı bir şekilde yok edeceklerdir. Triangular arbitraj olasılığı döviz kurlarında bir dengelemeye gidilmesine neden olarak piyasada üç paranın anında alınıp satılmasıyla oluşacak kârları yok edecektir. Üçlü arbitrajın olmadığı bir yerde üçten fazla paranın alınıp satılmasıyla kâr olanağı var mıdır? Cevap hayır olmalıdır, triangular arbitraj imkanının ortadan kalkması daha fazla para ile yapılmak istenen arbitraj imkanınıda ortadan kaldırmaktadır. 5 Forward Döviz Kurları Şu ana kadar anında teslim işlemlerinin gerçekleştiği spot işlemleri ve spot döviz kurlarını tartıştık. Buna ek olarak vadeli teslim (forward) sözleşmeleri aracılığıyla gelecekteki döviz alım veya satımına yönelik sözleşme yapılabilir. Spot sözleşmelerde olduğu gibi, forward sözleşmelerde de döviz kuru ve döviz miktari belirtilir. Forward sözleşmeler ayrıca işlemin gerçekleşeceği tarihide belirtmektedir. Dolar, Euro, Yen gibi önemli yabancı paralarda vadeli islemler piyasasında (forward markets) bir aylık, iki aylık, üç aylık, altı aylık, dokuz aylık ve 1 yıllık olmak üzere çesitli vadelerde işlem yapılmaktadır. 2 Dünya döviz piyasasındaki işlemlerin yarısına yakını spot işlemler iken %47 si forward işlemlerden oluşmaktadır. 3 Bazı bankalar on yıla kadar forward döviz kuru kote etmektedir. Forward sözleşmelerde belir- 2 Türkiye gibi mali piyasalari gelişmemiş ve de enflasyonun yüksek olduğu ülkelerde bu piyasaların kurulması zaman almaktaysa da bugün Türkiye de de Dolar ve Euro için forward piyasalar bulunmaktadır. 3 Diğer işlemler gelecek işlemleri (futures), opsiyon(option), ve çeşitli derivative piyasalarında gerçekleşmektedir. Future sözleşmeleri alıcısına belirlenmiş bir döviz miktarını belirlenmiş bir tarihte teslimini gerektiren sözleşmelerdir. Forward sözleşmelerden farklı olarak vadesinden önce örgütlü piyasalarda alınıp satılabilmesidir. Bu nedenle spekülatörler tarafından yoğun olarak forward sözleşmeler yerine future sözleşmeler kullanılmaktadır. Döviz opsiyonları sahibine miktarı ve fiyatı belirlenmiş dövizi belli bir zamana kadar alma veya satma hakkını verir. Opsiyon sahibi bu hakkı kullanıp kullanmamakta sözleşme süresi dolana kadar serbesttir. Örneğin gelecek aydaki döviz alacaklarınızın ne zaman geleceğini tam olarak bilmiyorsanız, zarar riskinden kurtulmak için bir put opsiyon alarak, dövizinizi belli bir döviz kurundan gelecek ay içerisinde herhangi bir günde satma hakkını alabilirsiniz. Öte yandan eğer bu ay içerisinde bir döviz ödemesi yapacaksanız, bir call option alarak belli miktarda dövizi belirlenmiş bir fiyat üzerinden satın alma hakkına kavuşursunuz. Option larda future lar gibi serbestçe alınıp satılabilmektedir. Son olarak döviz swapları dövizin spot satışı (alışı ile birlikte gelecekte tekrar satın alınmasını (satışı sözlesmelerdir. Örneğin, çokuluslu bir şirket satışlarından 1 milyon $ gelir elde ettiğini düşünelim. Aynı uluslararası şirketin üç ay sonra 1 milyon Dolar ödemesi olduğunu varsayalım. Bu üç ay boyunca şirket 1 Milyon Doları Euro da değerlendirmek isterse, üç aylık bir Dolar-Euro swapı ile bunu gerçekleştirebilir. 11

12 tilen fiyata forward döviz kuru denmektedir. Forward piyasalardaki iş hacmi spot piyasalardaki iş hacmi ile rekabet ederken, en fazla kullanılan forward sözlesmelerin bir ve üç aylık forward sözleşmeler olduğunu görüyoruz. Forward piyasaların iki önemli fonksiyonu vardır: hedging ve spekülasyon. Hedgers forward piyasalara girerek gelecekte karşılasacaklarına inandıklari döviz kurundaki meydana gelecek değişmelerden kendilerini korumak isteyebilirler. Öte yandan spekülatörler bugünkü forward kurlar ile gelecekteki spot kurlara yönelik bekleyişleri arasındaki farktan kâr elde etmek isteyebilirler. 5.1 Hedging Spot kurlardaki dalgalanmalar yabancı para cinsinden olan mali varlikların değerinde de dalgalanmalara yol açmaktadır. Başka bir deyişle, yabancı mali varlıklar döviz kuru riski taşımaktadır. Forward piyasalar bu riskten korunmak için kullanılabilirler. Bunu anlamak için, varsayalim ki siz bir Türk ihracatçısı olarak bir ay sonra Amerika daki bir firmadan 1 milyon Dolar alacaksınız. Ancak döviz kurundaki dalgalanmalar nedeniyle 1 milyon Dolar ın bir ay sonraki TL karşılığını bilemiyorsunuz. Bu durumda döviz kuru riski ile karşı karşıyasınız. Ancak, eğer siz 1 milyon Dolar ı forward piyasalarda satarsanız döviz kuru riskinden kurtulur ve bu 1 milyon Dolar ın TL karşılığı bugünden bellidir. 5.2 Spekülasyon Forward piyasalar spekülasyon amacıyla da kullanılabilir. Varsayalım ki bir ay sonraki Dolar döviz kurunu 1,700,000 TL olarak tahmin ediyorsunuz ve HSBC Bankası bir aylik forward doviz kurunu 1,690,000 TL olarak kote etmiş olsun. Eğer beklentilerinizin gerçekleşeceğine inanıyorsanız HSBC bankasından dolar alabilir ve aldığınız bu Dolarları bir ay sonra satarak kâr elde edebilirsiniz. 4 Varsayalım ki bu forward kurdan 1000 Dolar aldınız, bunun karşılığında bir ay sonra HSBC Bankasına 1,690,000,000 TL ödeyeceksiniz. Ancak aldığınız bu Dolar ları beklediğiniz spot kur gerçekleşirse 1,700,000,000 TL karşılığında satarak 10,000,000 TL kâr elde edebilirsiniz. Tabii ki burada bir risk var. Eğer bir ay sonraki spot kurlar beklediğiniz gibi 1,700,000 TL/USD değilde 1,650,000 olarak gerçekleşirse bu spekülasyonunuzdan dolayı 50,000,000 TL zarar edebilirsiniz. Forward piyasasında satışda yapabilirsiniz. Yukarıdaki örnekte eğer bir ay sonraki döviz kurunu 1,650,000 TL/USD olarak tahmin ediyorsanız bu durumda 4 Burada tekrar hatırlatmakta yarar var. Forward sözleşmelerde sözleşmenin yapılmasından sürenin tamamlanmasına kadar taraflar ödemede bulunmaz. Başka bir deyişle, yukarıdaki örnekte aldığınız 1000 Dolar karşılığı olarak 1,690,000,000 TL yi HSBC Bankasına sözleşmenin yapıldığı anda değil, bir ay sonra ödemektesiniz. 12

13 HSBC Bankasi ile Dolar satış sözleşmesi yaparak beklentileriniz ile forward kur arasındaki farktan yararlanarak kâr elde edebilirsiniz. Tabii ki kârın oluşması beklentilerinizin gerçekleşmesine bağlıdır. 5 Buna rağmen, forward kurlar ile beklenen gelecek spot kurlar arasındaki fark büyüdükçe, bu beklentiler üzerine para yatırma isteğinizde artacaktır. Spekülasyonlar bu bağlamda forward kurlar ile döviz piyasalarındaki önemli aktörlerin beklenen gelecek spot kurları arasındaki farkın açilmasına neden olmaktadır. 6 6 Döviz Kurları ve Faiz Hadleri Bir yabancı para mevduatının gelecekteki değeri iki faktöre bağlıdır: (i) sağladığı faiz oranı (ii) bu paranın diğer paralar karşısındaki değerınde değişme. Servet elde etmenin amacı satın alma gücünü geleceğe aktarmaktır. Tasarruf yapmanın amacı gelecekteki tüketimi sağlamak olduğu için bir varlığın arzu edilebilirliği konusunda büyük ölçüde onun getiri haddi ile yargıya varırız. Bir varlığın gelecekteki fiyatının ne kadar olacağını çok kere kesin bir şekilde bilemeyeceğimiz için kararlarımızın bir beklenilen getiri haddine dayanması gerekecektir. Beklenilen gelecekteki değer ile bu varlığı bugün almak için ödediğiniz fiyat arasındaki oransal fark, bu zaman süresince varlığın beklenilen getiri haddine eşittir. İki varlık üstündeki getiriler, bunlar aynı birimlerle ölçülmedikçe anlaşılamaz. Getiriler bir ortak ölçü birimi ile ifade edilirse hangi varlığın en yüksek beklenilen gerçek getiri haddini sağladığını söyleyebiliriz. Diğer her şey eşitken, bireyler en yüksek beklenilen gerçek getiri haddini sunan varlıkları ellerinde tutmayı tercih ederler. Ancak tasarrufçular bazı varlıklara, bunların sunduğu beklenilen gerçek getiri haddinden başka özellikleri nedeniyle de değer biçebilirler. Tasarrufçular bir varlığın getirisinden başka iki ana özelliği dikkate alabilirler: Varlığın riski yani tasarrufçuların varlıklarında yol açtığı değişebilirlik ve likitidesi yani varlığın satılabilme yada mallarla değiştirilebilmesinin kolaylık derecesi ile ilgilenirler. Belirsizlikten hoşlanmayan tasarrufçular servetlerini bir hayli değişebilir kılan varlıkları elde tutmak konusunda isteksizdirler. Başka bir deyişle, riskten kaçmaktadırlar. Likitide açısından ise nakit para varlıkların en likit olanıdır. 5 Spekülatörlerin vadeli satış faaliyetinde bulunmasına eksik pozisyon (short position) alması, vadeli alış sözleşmesi yapmasınada fazla pozisyon a (long position) girmesi denmektedir. Birinci durumda spekülatör sahip olmadığı bir şeyi satmakta, diğerinde ise karşılığını ödemediği bir varlığı satın almaktadır. 6 Ancak pratikte forward kurlarin gelecek spot kurlar yerine simdiki spot kurlar ile yakindan iliskili oldugu ampirik calismalar sonucu ortaya konmustur. Bu konuya daha sonraki derslerimizde tekrar donecegiz. 13

14 TL ve Dolar mevduatının sunduğu faiz hadleri bize bunların TL ve Dolar değerlerinin bir yıl sonra nasıl değişeceğini gösterir. TL ve Dolar mevduatlarının getiri hadlerini ölçebilmek icin bize gereken bu yıl boyunca TL/USD döviz kurunda beklenilen değişmedir. Örneğin TL mevduatları üzerindeki faiz haddi yılda %45 ve $ mevduatları üzerindeki faiz haddi ise %5 olsun. Bugünku spot kurun =1,630,000 TL/USD olduğunu ve bir yıl sonraki spot kurun +1 =2,000,000TL/USD olacağını bekliyorsanız, yani TL nin Dolar karşısında değer yitireceğini düşündüğünüzü varsayalım. Burada 1 TL lik bir mevduat dönem sonunda 1.45 TL öderken, $1 bir mevduat dönem sonunda $1.05 ödeyecektir. Hangi mevduatın daha yüksek bir getiri sağladını bulmak için 5 aşamalı bir yöntem izleyeceğiz: Aşama 1: Bugünkü TL/USD döviz kurunu kullanarak Dolar mevduatlarını TL cinsinden değerini bulunuz. Eğer bugünkü döviz kuru 1$=1,630,000 TL ise 1$ lık bir Dolar mevduatının fiyatı 1,630,000 TL olur. Aşama 2: Dolar mevduatları üzerindeki faiz haddini kullanarak, 1$ lık Dolar mevduatı karşılığında 1 yıl sonra ne kadar Dolar elde edeceğinizi bulabilirsiniz. Dolar mevduatları üzerindeki faiz haddinin %5 olduğunu bildiğinize göre, 1$ lık bir mevduat sene sonunda $1.05 olacaktır. Aşama 3: Bir yıl sonra gerçekleşeceğini beklediğiniz döviz kurunu kullanarak beklenen Dolar mevduatlarının TL değerini hesaplayabilirsiniz. TL nin Dolar karşında değer kaybedecek ve bir yıl sonra 1$=2,000,000 olacaksa ve Dolar mevduatınızın 1 yıl sonraki TL değeri 2,000,000*1.05=2,100,000 TL olacaktır. Aşama 4: Dolar mevduatınızin bugünkü(1,630,000 TL) ve 1 yıl sonraki (2,100,000) TL değerlerini bildiğinize göre, Dolar mevduatınız üzerindeki TL getiri haddini (2, 100, 000 1, 630, 000)/1, 630, 000 = , veya %28.83 olarak hesaplarsınız. Aşama 5: TL mevduatları üzerindeki TL getiri haddi %45 oldğuna göre, servetinizi TL mevduatı olarak tutmanız sizi 1 yıl sonra daha iyi bir duruma getirecektir. Basit Yol Bu hesaplamaları kısa bir yoldan yapabiliriz. İlk önce TL nin Dolar karşındaki değer kaybı haddini TL/USD döviz kurundaki yüzde artış olarak tanımlayalım. Yukarıdaki örnekte, TL nin Dolar karşısında beklenen değer kaybı, (2, 000, 000 1, 630, 000)/1, 630, 000 =.227 veya yılda %22.7. Değer kaybı oranını hesapladıktan sonra, kuralımız şu şekilde ifade edilebilir: Dolar mevduatları üzerindeki TL getiri haddi yaklaşık olarak Dolar mevduatları üzerindeki faiz haddi artı TL nin Dolar 14

15 karşındaki değer kaybı. Yukarıdaki örnekte, Dolar mevduatları üzerindeki faiz haddi (%5) ve TL nin beklenen değer kaybı(%22.7) toplamı %27.7. Bu kuralı şu şekilde formüle edebiliriz: i= TL mevduatları üzerindeki bugünku faiz haddi i = Dolar mevduatları üzerindeki bugünku faiz haddi = Doların TL ifadesiyle bugünku fiyatı =Bugünden 1 yıl sonra olması beklenilen TL/USD döviz kuru St+1 e St+1 e St = TL nin Dolar karşısında beklenen deger kaybı Bu sembolleri kullanarak Dolar mevduatları üzerindeki beklenen TL getiri haddini şu şekilde yazabiliriz. i + Se t+1 TL mevduatlarının mı yoksa Dolar mevduatlarının mı daha yüksek bir getiri sağladını görmek için Dolar mevduatları üzerindeki beklenen TL getiri haddi ile TL mevduatları üzerindeki getiri haddi karşılaştırılmalıdır. 7 TL ve Dolar mevduatları arasındaki beklenilen getiri haddi farkı: i i Se t+1 Fark pozitif olduğunda TL mevduatları daha yüksek bir getiri haddi sağlarken, farkın negatif olması Dolar mevduatlarının daha yüksek bir getiri sunduğunu gösterir. Tablo 3 ü incelerksek: Birinci durumda TL de beklenilen yüzde 45 lik bir değer kaybı, TL mevduatları lehine olan %40 lik faiz farkını fazlasıyla telafi etmektedir, öyleki piyasaya katılanlar Dolar mevduatlarını tercih etmektedirler. 7 Dikkat ettiyseniz 5 aşamalı yöntemde elde ettiğimiz orandan biraz düşük bir oranla karşilaştık. Bunun nedeni faiz haddi ve beklenen değer kaybınin yüksek olmasıdır. Bu oranlar küçük olduğunda basit yöntemle elde ettiğimiz değer ile 5 aşamalı yöntemle elde ettiğimizd değer yaklaşık olarak birbirine eşittir. 5 aşamalı yöntemte Dolar mevduatları üzerindeki TL getiri haddini şu formülle hesaplıyoruz: (1 + i ) Se t+1 1 Bizim örneğimizde ( ) 2,000,000 1,630,000 1 = Faiz hadlerinin veya değer kaybı oranlarının yüksek olduğu durumlarda bu formül kullanılmalıdır. Bundan sonra ki analizlerimizde yaklaşık formülü kullanacak olmamıza rağmen getiri hadlerini hesaplamak için bu formülü kullanmanız gereklidir. 15

16 Table 3: Örtüsüz Faiz Paritesi Durum i i S e t+1 St i i Se t+1 St İkinci durumda TL mevduatlar lehine %40 lik bir faiz farkı, TL nin %35 lik bir değer kaybına uğramasına rağmen TL mevduatlarına avantaj sağlamaktadır, piyasaya katılanlar TL mevduatlarını tercih etmektedirler. Üçüncü durumda TL mevduatları lehine olan %40 lik faiz farkı, TL nin %40 lik değer kaybına uğraması nedeniyle avantajını yitirmekte ve piyasaya katılanların herhangi bir paraya eğilimlerinin olmasını engellemektedir. 6.1 Döviz Piyasasında Denge Eğer iki farklı piyasada reel faiz getiri oranları farklılaşırsa piyasalar arasında meydana gelecek fon hareketleri sonucu daha yüksek getiri sağlayacak varlığa yönelinecek, daha düşük reel getiri getiren varlığa talep düşecektir. Döviz kurlarında veya faiz oranlarında iki paranın getirisini eşitleyecek değişmeler olacaktır. 8 Döviz piyasasında denge döviz kuru, piyasaya katılanların bütün paralardan var olan mevduat arzlarını elde tutmaktan hoşnut oldukları kurdur. 9 Bütün para mevduatlarının üstündeki beklenilen getiri haddi aynı olduğunda döviz piyasasi dengededir. Herhangi iki para mevduatının üstündeki beklenilen getirilerin, aynı para ile ifade edildiğinde, mutlaka eşit olması koşuluna faiz paritesi koşulu denir. Daha doğru bir deyişle bu koşula örtüsüz faiz paritesi (uncovered interest parity) koşulu denmektedir. Örtüsüz denmesinin nedeni beklenen getirilerle ilişkili olduğu ve halen gerçekleşmediği ve bu nedenle halen kur riski taşıması nedeniyledir. Örtüsüz faiz paritesini tekrar yazarsak i = i + Se t+1 (1) 8 Daha öncede belirttiğimiz gibi dövize yönelik talep, sadece getirilere değil riske ve likitideyede dayanır. Ancak şimdilik riskin ve likitidenin döviz talebini etkilemediğini varsayacağız. Daha sonra riski ayrı olarak modelimize katacağiz. 9 Burada paraların tam ikame mallar olduğunu varsayıyoruz. 16

17 Bu koşul döviz piyasasında denge koşulu olarak düşünülebilir. Şimdi döviz piyasasının neden sadece faiz paritesi koşulu altında dengede olduğunu görelim. Varsayalım ki TL mevduatları üzerindeki faiz haddi %45, Dolar mevduatları üzerindeki faiz haddi %5 ve TL nin Dolar karşısında %45 değer kaybedeceğı beklenmektedir (Tablodaki 1.durum). Bu durumda TL mevduatları üzerindeki getiri haddi Dolar mevduatları üzerindeki getiri haddinden %5 daha azdır. Yatırımcıların yüksek getiri sağlayan paraları tercih ettiklerini varsayarsak, eğer TL mevduatları üzerindeki getiri haddi, Dolar mevduatları üzerindeki getiri haddinden %5 daha az ise kimse TL mevduatı tutmak istemez, ve TL mevduatı olanlarda Dolar mevduatı almak için ellerindeki TL mevduatlarını satarak Dolar mevduatı sahibi olmak isteyeceklerdir. Bu nedenle piyasada TL mevduatlarında bir arz fazlası ve Dolar mevduatlarında bir talep fazlası oluşacaktır. Sadece bütün beklenen getiri hadleri eşit olduğunda, yani faiz paritesi koşulu gerçekleştiğinde, piyasada bir talep fazlası ve arz fazlası olmayacaktır. Döviz piyasası hiç bir mevduatın talep fazlası veya arz fazlası olmadığında dengeye gelecektir. Bu nedenle, faiz paritesi koşulu gerçekleştiğinde döviz piyasası dengededir diyebiliriz Spot Kurlardaki Değişmelerin Beklenen Getiriler Üzerindeki Etkileri Döviz piyasasınin nasıl dengeyi bulduğunu anlamak için faiz hadleri ve beklenen gelecek spot kurda bir değişme yokken şimdiki spot kurlardaki değişmelerin beklenen getirileri nasıl etkilediğine bakalım. Analizimiz, diğer şeyler eşitken, ulusal parada bugün meydana gelecek bir değer kaybının yabancı mevduatlar üzerindeki getirinin (ulusal para cinsinden) düşeceğini gösterecektir. Aynı şekilde, ulusal paradaki bir değer artışı, diğer şeyler eşitken, yabancı mevduatlar üzerindeki getirinin (ulusal para cinsinden) artacağını gösterecektir. 10 Bunu görmek için varsayalım ki = 1, 600, 000 TL USD ve Se t+1 = 1, 700, 000 TL USD olsun. Bu durumda TL nin beklenen değer kaybı (1, 700, 000 1, 600, 000)/1, 600, 000 = , veya yıllık değer kaybı %6.25 olacaktır. Bu demektir ki, eğer bir Dolar mevduatı alırsanız, sadece i faiz değil, ayrıca %6.25 TL cinsinden bir extra gelir elde edeceksiniz. Şimdiki spot kurun aniden 1 $=1,600,000 TL den 1$=1,650,000 TL ye çıktığını varsayalım, ama beklenen gelecek spot kur halen 1$=1,700,000 TL olsun. Bu durumda beklenen değer kaybı (1, 700, 000 1, 650, 000)/1, 650, 000 = 0.03, veya %3. Spot kurlardaki bir artış beklenen değer kaybını %6.25 ten %3 e düşürmüştür. Dolar mevduatları üzerindeki faiz haddi, i değişmediğinden, Dolar mevduatları 10 Doğal olarak spot kurlardaki değişmeler beklenen gelecek spot kurlarda da değişme meydana getirecektir. Daha sonra bu konuya döneceğiz. 17

18 üzerindeki TL getiri haddi (Dolar mevduatları uzerindeki faiz haddi artı TL nin Dolar karşısındaki beklenen değer kaybı) %3.25 düşmüştür. Table 4: ve Dolar Mevduatları Üzerindeki Beklenen TL Getiri Haddi, S e t+1 =1,700,000 TL/USD i 1,700,000 St i + 1,700,000 St 1,750, ,700, ,650, ,600, Size TL nin Dolar karşısındaki değer kaybının Dolar mevduatlarını TL mevduatlarından nispi olarak daha az çekici hale getirmesi, değer artışının Dolar mevduatlarını TL mevduatlarından nispi olarak daha fazla çekici hale getirmesi biraz ters gelebilir. Faiz haddinin ve beklenen gelecek döviz kurunun değişmediğini varsayımını hatırlarsanız bu sonuç daha az şaşırtıcı olabilir. Bugün TL nin değer kaybı, örneğin, verilen gelecek spot kura ulaşabilmek için TL nin daha az değer kaybına uğrayacağı anlamına gelir. Eğer beklenen gelecek TL/$ kuru bugünkü spot kur değer kaybettiğinde değişmezse, TL nin Dolar karşısında beklenen gelecekteki değer kaybıda düşecektir. Faiz hadlerinin de değişmemesi Dolar mevduatlarını TL mevduatları karşısında daha az çekici hale getirmektedir. Örtüsüz faiz paritesi faiz farklarının beklenen değer kaybına eşit olmasını gerektirir. Eğer TL mevduatları üzerindeki faiz haddi Dolar mevduatları üzerindeki faiz haddinden yüksekse bu durumda TL nin Dolar karşısında değer kaybedeceğini beklemektesiniz. TL nin beklenen değer kaybı nedeniyle de TL mevduatları üzerinde daha yüksek bir faiz talebi piyasada gerçekleşmektedir. Riski umursamayan (riskneutral) katılımcılar için bu eşitlik tutmak zorundadır. Çünkü risk neutral kişiler için önemli olan sadece beklenen gerçek getiri hadleridir. Bu bağlamda risk nötr lüğü durumunda örtüsüz faiz paritesi kesinlikle sağlanacaktır. Bu eşitliğin sağlanacağı koşulu epeyce güçlü bir şart olarak olarak karşımıza çıkarken daha zayıf bir şart olarak örtüsüz faiz paritesi koşulunu düşünebiliriz. 11 Yukarıdaki tablodaki verileri şekil 1 ile gösterelim (beklenen gelecek spot kurun St+1 e = 1, 700, 000T L/USD ve Dolar mevduatları üzerindeki faiz haddi i = 0.05 varsayımı altında). 11 Bakınız Appendix 18

19 i + Se t+1 St Figure 1: Şimdiki TL/USD kuru ve Dolar Mevduatları Üzerindeki TL Getiri Haddi Şekilde dikey eksen bugünkü spot kurları, yatay eksen ise Dolar mevduatları üzerindeki TL getiri haddini ölçmektedir. Beklenen gelecek spot kurun S e t+1 = 1, 700, 000 TL/USD ve Dolar mevduatları üzerindeki faiz haddinin i = 0.05 değerlerinde sabit olduğu varsayımı altında, bugünkü spot kurlar ile Dolar mevduatları üzerindeki TL getiri haddi arasında negatif bir ilişki vardır Denge Döviz Kuru Döviz piyasında denge için faiz paritesi koşulunun neden gerektiğini ve şimdiki spot kurun yabancı mevduatlar getirilerini nasıl etkilediğini gördükten sonra, denge döviz kurunun nasıl belirlendiğini analiz edebiliriz. Buradaki ana sonucumuz reel getiriler eşitleninceye değin, yani faiz paritesi koşulu gerçekleşinceye değin, şimdiki döviz kuru değişecektir. Şekil??, denge döviz kurunun nasıl belirlendiğini göstermektedir.şekil veri olarak kabul edilen Dolar faiz haddi (i ), TL faiz haddi (i) ve sabit beklenen gelecek döviz kuruna göre çizilmiştir. Dikey doğru veri olarak kabul edilen TL mevduatları üzerindeki faiz haddini göstermektedir. Negatif eğimli eğri ise Dolar mevduatları üzerindeki beklenen gerçek TL getiri haddini göstermektedir. Burada dikkat edileceği üzere şimdiki döviz kuru ile Dolar mevduatları üzerindeki beklenen gerçek TL getiri haddi arasında negatif yönlü bir ilişki vardır. 19

20 Döviz Kuru TL Mevduatları Üzerindeki Getiri Haddi S 2 S S 3 3 Dolar Mevduatları Üzerindeki Getiri Haddi i Getiri Hadleri (TL cinsinden) Figure 2: Şimdiki TL/USD kuru ve Dolar Mevduatları Üzerindeki TL Getiri Haddi Denge döviz kuru bu iki eğrinin kesişim noktasında yani Dolar ve TL mevduatları üstündeki getirilerin eşitlendıği yerde sağlanacaktır. i = i + Se S 1 S 1 S 2 kurunda Dolar mevduatları üstündeki beklenilen getiri haddi TL mevduatları üstündeki getiri haddinden (i) düşüktür, bu durumda Dolar mevduatları TL karşılığı satılacaktır. TL değer kazanacak ve bu değer kazanım getirilerin eşitlendiği kura değin sürecektir, ve döviz piyasası S 1 kurunda dengeye gelecektir. S 3 kurunda Dolar mevduatları üstündeki beklenilen getiri haddi TL mevduatları üstündeki getiri haddinden (i) yüksektir, bu durumda TL mevduatları Dolar karşılığı satılacaktır. TL değer kaybedecek ve bu değer kaybetme getirilerin eşitlendiği kura değin sürecektir, ve döviz piyasası S 1 kurunda dengeye gelecektir. 6.2 Faiz Hadleri, Beklentiler ve Denge Burada faiz hadlerindeki ve beklentilerdeki bir değişmenin denge döviz kurunu nasıl etkilediğini inceleyeceğiz. 20