Prof.f)r, Omer Faruk BATIREL** cinig. Ttirkiye Cumhuriyeti Anayasast'nttt 163. maddesinde. "Genel ve Katma Biitqelerle verilecek odenek,

Transkript

1 ANGUMENTUM AYTIK HUKUK DERGIST OCAK.ARALIK 1996 YIL;6,7 SAYI:50 ISSN X iqir'nnxitnn Biitqe Yasast, Talimat ue Genelgeler Prof.Dr. Orner Faruk BATIREL Deuletin Utkesin,deh,i Yetkisinin Agtk Deniz.Iere Taqmast -Kesintisiz Takip Hakkr, (Hot Pursuit) Dog. Dr. Ferit Hakan BAYKAL Ailede $iddet Olgusunun AiIe tluleuh,unu,n Tarih.i Perspektifi igerisinde EIe AItnmast. Yrd. f)oq. f)r. Argun XOtPf,i igsizlilz Olgusuna Psikolojik Agtdan Bakr'E Yrd. f)oq. f)r. Prnar TINAZ Aurupa Birligi Hukukunda Egemenlih' Kauranxl Yrd. f)oq. f)r. Murat T. VORUNG Ekonomih, OzgttrlUk ue Hahlartn Sosyal Haklardan Farkr' ue Sosyal Haklarla GegiE-mesi Meselesi Uzerine Birka,g Not Arq. Gtir. Reha YUtttl,Unf, Haklar ue Odeuler ntitqn YASAST, TALiMAT ve GENELGELER'' Prof.f)r, Omer Faruk BATIREL** cinig Ttirkiye Cumhuriyeti Anayasast'nttt 163. maddesinde "Genel ve Katma Biitqelerle verilecek odenek, harcanabilecek miktartn slnrrrnr gosterir'. Bntqe yasasllla, bu niktarlarrn aqrlabilecesine iiigkin hukrimler konulamaz. Bakanlar Kuruluna kanun hrikmundeki kararname ile btitgede deiiqiklik yapmak yetkisi veri - lemez" hiikmii yeralmaktadrr. "Britge ve kesin hesap kanun tasanlarlnr gdrriqmek ve kabul etmek" yetkisi TBMM'nin gdrev ve yetkileri arasrnda sayrlmrqtrr (md. 87). Bi.itge hakkr, demokratik parlamenter rejimlerde, egemenliii ulus adtna kullanan yasama organlarllla verilmiqtir. Genelde devredilemez nitelikteki haklardandrr. Bunun gerekeesi vergi alma, harcama yapma haklarlnln ulusun kendini yonetme hakkrnrn (mali dzerkli$inin) temeli olmasrnda yatar. Bu yrizdendir ki, Anayasarn IzLn 161. maddesinde devletin harcamalannrn yrlhk btiteelerle yaprlabilecefi, britqe yasasrna, btitge ile ilgili hukrimler drqrnda hiebir hriknm konulamayaca$r, 162. maddesinde btiteenin gdrtiqtilmesi VEhbi IIACIKAOINOGLU * Yazrmrzla ilgili olarak verdiii giirtiqleri dolaylsryla M.U. Hukuk Faktiltesi idare Hukuku Ofiretim Uyesi Doq. Dr. Turan Yrldrrrm'a teeekktir ediyorunl. ** Marmara Universitesi RekttirU

2 SAYFA:Z16 YIL:6-7 SAYI:5O ARGUMENTUM su'asrnda b_u_tee_lqujsyq4 u4a diger hiqbir komisyona benzemez biqimde anayasal organ olarak yetki tanrnmasr, btitgenin bcilumleri itibariyle oylanrnasr kabul eclilmiqtir' (Bir hizmet igin ayrrl an dderrekten baqka bir hizmete aktarma yaprlamaz, yaprlmasr iqin yasa gerekir). Nitekim btitqe yasaslllln difer yasalardan ayrl bir usule tabi Odenekler baqhca cliger BritEe Yasalarrnda olduiu gibi 1995 butge yasasrnda da "Maliye Bakanirsr'nca belirlenecek ilkeler, serbest brrakma oranlarl ve ayrrntrlr h arcama pl Anlarr dahilinde kullanrlrr. B u oranlar. ijzerinde ve harcama programlan Lamaz..." denilmektedir. drqrnda Lrarcana yapl- tutulmasr sorlucu, butge kanununa btitge ile ilgili huktimler drqlnda hiqbir hr,ikmrin konulamayacair emri qerqevesin de teessris eden Anayasa Mahkemesi Iqtihatlanna gore (Bkz. Anayasa Mahkemesi 26.I /1 Resmi Gazete E4 kararr, etraflr.aqrklama iein Selinr Kaneti; Trirk Kamu h{aliyesinin Anayasal Temelleri, iktisat ve Maiiye Cilt XXXVI sayl 8, A$ustos 1989, ss , aynca Bkz. Anayasa Mahkemesi Kararr , Esas 1991/8, Karar 1992/5 ile Danrqtay 5. Daire Esas , Karar ) bulge_rlg ilgili hrihir-u, 11alp zca btitqenin uygulmasljg ilsili, uyg ul a m_ayl ksleyfaslllrs,- t amarulayrclya--d a eg*lalr u*-urt elik t-e hukur_delqektu. Bunun drqrndaki kurallar anayasaya aykrndrr. Gene baqta ifade edilen Anayasa kurallarrna gore btitge -kanun htikmtindeki kararnarne ile dahiyririitme organrnca deiiqtirilemez. 0teyandan, C umhurbagkanr yaylmlanmasurr uygun bulmadrir kanunlarr Meclis'e 15 grin iginde geri gcinderebildiii halde, Britge Kanuniarr bu hukmrin drqmda tutulmuqtur' (md. 8912). I. MALiYE BAKANI,IGI RTTCE UYGULAMA TALiNNATT.,ARI Turkiye'de biitqe uygulamaslndan sorumlu olrgan (TBMM, Cumhurbaqkanhir, Sayrqtay biitqeleri hariq:) Maliye Bakanhir'drr. Maliye Bakanhir da bu uygularnayr Btitqe Uygulama Bakanlrir, Talimatl arr ile yapmaktadrr. Maliye Britqe Yasasrnrn Btitge Politikasr ve Mali Kontrol baqlrf rnr taelyan 4., A;rrrntrlr Harcama Progranrlan ve cideneklerin kullanrmr baqh$rnr taqryan 5. maddel erin e dayanak nesrettiii bu talimatl arda "cideneklerin serbest brrakrlmasrna, dagrtrlmaslna ve kullanrlmasrna,lair ilke ve Oranlan" tespit etmekteriir. Maliye Bakanlrir'na butge yasasr ile ve'iler-r bu yetki, britge yasasr ile yasama organrrlca, ytil.utnre organlna verilen ):etkinin kullanrlmasrnel I'e r_rygr-llal: masrna iliqkindir. Biitqe biiyrikliiklerinin, odeneklerinin, harcama yetkisinin {3rg1g[irilmelij iqin kultarul amaz. Serbest brrakma oranlarlnur srfir olggrklge-biti, harcarna yetkisinin, ytinitnle organlnca ger-i alrnnrasr demektir. kj, yasama organlnrn anayasal olaral< boyle bir -vetki devr.i yapmasr da miimkiin deiildir. Anayasamrz I63. maddesi ile TBMM genel kurulunun dahi britqede degiyqiklik yapnra yetkilerini srnrrlarnlg bulunrnaktadu.. Itutge yasama usulfi olar"ak, britqe komisyonurla yetkisinde oynanla yapma gricti ve hahkr vermiqtir. harcama Nornrlar hiyerarqisine gcire, talirrratlar (direktifler), bir rist mercinin emrindekilere goreve iliqhin herhangi bir husus hakkrndaki gat_qslrr:[ trildiren hukuk iglemi olarak tanrmlanmaktadrr. Eski deyinriyle talimatname olan ygrlqtruglik, kaynairnr alarr Anayasa'darr (mcl. 124) ve kanunlarlil ve ttizuklerin uygulanrnasrnr sailama h tizere ve buniara olrnanrak qartryla yaprlan hukuki dtizenlernelerdir'. Anayasamlzrn uygulamada bakanlrklann aykrri L24. maddesi gerekgesine g6r:e deiiqik isimlerde dtizenleyici iqlem yaprldrirna dikkat gekilerek, bu trir drizenleyici iqlemlerden kiqiler igin huktrki sonug doguranlar:rn da yonetnrelik hrikrimlerine bafih tutulmasrnda ya]"ar oiduiu ifade edilmiqtir. Maliye Bakanlrir'nrn yazrlr britge talimatlan dzr, Resmi Gazete'de ya.yrmlanacair kanr-rnda ongortilmemiq, eski dilde taljurat olmakla birlikte, yeni hiyerar,iiye gbrc yonetrnelik gekilde diizenlenrnesi gereken uygulama ilkeieridir. Nirekini ilialiye

3 ARGUMENTUM SAYF Az2lT Bakanhir'ntn belli btitqe uygr.rlamalart (tedavi ve safl'hk yardrmlan) ycinetmelik qeklinde dtizenlenrnektedir. Dolayrstyle, Maliye Bakanlr[t'nrn ycinetmelik hrikrimlerine baffh tutulmasrnda Anayasal olarak yarar gonilen britee uygulama talimatlartntn da, Britge Yasasrnrn, Anayas ay&, talimatlannda, btitqe yasalanna aykrn ol amayacair normlar hiyerarqisi icinde defferlendirilmesi gerekmektedir. ile bjileenin defistirilmesi mtimkrin deiildir. Kaldr ki ilgili biitee yasasrndaki yetki maddelelln-den' yetkj devri olmadrgljelhjlig nasrl kullanr]4caerna iliqkin hrikrimler getirildifii anlagrlmaktadrr. Baqta da belirttifimiz gibi btitgenin ozel yasama usulff ve btitge konusunda yetkili organlarlnrn agrkea stnrrlanmls ve tanrmlanmls yetkileri, bdyle bir yetki devrine izin vermemektedir. Maliye Bakanhir briteeyi sadece gjgul41 ancak yasama organlnrn verebileceii harcama yetkisi (odenek), Bqke-n-llkl o helirl enecek ilkelere, serh,est brrakma oranlanna 'r,-' harcama programlartna gcire sadece k-rr[andu. Bakanhk yetkiyi sonuna l<adef Eoke ettinf diyemez. Bdylesine bir talimat, btitge ile verilen harcama yetkisinin uygulanmasr ve kullanrlmast ile ilgili olmayrp, dee'i$tiri.lmesi sonucunu doiurur. Britqeyi deiiqtirmek yetkisi ise Bakanl ar Kuruluna, kanun hrikmtndeki kararname grkanlmasr yoluyla, TBMM iiyelerine Genel Kurul'daki gortiqmelerde dahi verilmemigtir. Son olarak $u sdylenebilir; cideneklerin iptali (1995 igin bu %o4.5'dir) ancak btitge yasasr ile yaprlabilmektedir. $imde Britge Uygulamastnda Bagba-kanhk Genelgelerini (tasarrufl ele altyoruz. II. BA$BAKANLIK TASARRUF GENELGELERi Butqe uygulamasrnda ozellikle verilen harcama yetkisinin (Odeneklerin) tasarruf anlayrqr iginde kullanrlmaslnt temin maksadryla, BaqbakanhkEa genelgeler yayrmlanrnaktadrr. Bu genelgelerle, belli harcama kalemlerine krsrtlama getirilmekte, bazt kalemlerdeki yetki kullanimr da Baqbakanhk iznine bailanmaktadrr. Oncelikle ifade etmeir gerekir ki, geltelgeler (tamimler) btraz cince Bakanlrfirn talimatu'tdan farklr olarak, rist makantn hivet'arsi iliskisi iqirtde kendiner baih astlara giinderdigi emirlerdir'. Genelge rnarif'etiyle her kurulus iq drizenini ve gdrrilen hizmetin uyacag'r esaslarr, kanun, trizuk ve _vdnetm hirkunrlerine gdl'er tespit eder. Genelgelerin kendisi idare hukukuna gdre icrai nitelikte ayrl bir iqlem sayrlmamakta, butrinuyle ict'rr hrikiinrlerini kapsayan genelgelet'itr ise votretnreiik olduf' u kabu] edilmektedir'. Baqbakanhkqa grkartrlan genelgelerde, pet'sonel, diger cari yattrtm ve transfer kalemlerinde yasaklamalar, krsrtlamalar ve izinli harcama yetkileritre yer' verilmekte, buuun bir tavsiye olmadrir, uyulmamast halinde sorumlular hakkrnda yasai iqlem yaprlacair ifacle edilrnektedir. Tasan'uf genelgeleri de duzenleniq maksaclr itibariyle aynr hizmetin daha etkin sunllnunu hedefliyor' goriinmekle birlikte, getirdiii bazt krsrtlan'ralarla, hiz lz metin aksamaslna hatta hiq sunulamamaslna yolaetrg 'b' o1i sciylenebilmektedir. Btitge yasasrna baih (A) cetvelinde ve_ EIrilen harcama yetkilerinin, genelgelelle kullatlrl am'crz hale gelmesi de daha once ifade ettifiirniz gibi, Lultqutt.t haalcim ve bilesimiryin defi stiliir-ne-qi sonuculru doiurmaktadrr. Bciylece, yalntzca tekil olarak yasama orgatltna ait olan butqe hakkr, gellelge ile krsrtlanmaktadrr. Genelgelerde, Baqbakanlrk izni ile ilgili hususlara da ktsaca igaret etmekte yarar bul unmaktadrr'. Harcama yetkisinin rzrre bailanmasr, yasama orgalllnca verilen cideneklerin krsrtlanmamasr atrcak etkin kullantmr iein bir tjn denetim gibi gorulebilirse de, ytrrritme organrnln yasama orgallr yetkileriue tecavuzr-i olarak nit,elenebilir. Ustelik butqe yasaslnda, bu yasalllll Maliye Bakanhfir'nca uygulanacair hukme baglancltirrra gbre, Baqbakanlria boyl e bir kull anrn i znir-ri vel'm e yetkisinin yasal kaynair da yoktur. Anayasamlzrn 7I2. maddesine gdre Bagbakan, bakanlrklar arasr isbirlj[irri

4 SAYFA:218 YIL:6-7 SAYI:50 ARGUMENTUM gaglaf ve hriktimetin genel siyasetinin yrirtitrilmesini gqaelir... Bakanlann gdrevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gcizelmek ve drizeltici qnlemleri almakl4 yrikrimlridrir. Bu hrikme gcire, Baqbakanlrk egitler arasrnda birinci bakan olarak, bir eggudum ve gcizetim makamrdrr. icra makamr deg'ildir. Hrikrimetin genel siyaseti qergevesinde cingdrdrigli ilkel ere bakanlrklarrn uymasrnl sailar, ancak britge uygulamasrnl g6zetip, gerekli cinlemleri alrrken, harcama yetkisinin kullanrlmamasr sonucunu doiuracak ve boylece butgeyi degiqtirecek bir yetki kullanamaz. Ztra, Bagbakanln Bakanhklann gcirevleriyle ilgili gcizetim ve eqgudum yetkisinin de Anayasa ve Kanunlara uygun olmasr gerekmektedir. SONUQ Butqe hakkr, yalrrzca yasama organrna aittir. Bu gibi kayna!'rnr Anayasadan almayan (Anayasamrzda genelge ile ilgili hrikrim yalnrzca r44. maddede hakim ve savcrlarrn gcirevleri ile ilgiii olarak geqmekte ve uyulmasr cingcinilmektedir) ve Anayasa ve Kanunl ara aykr rr mahiyetteki dtzenlemelerle, britee hakkrnrn cizune dokunulamaz, btitgenin hacim ve bileqimi deiiqtirilemez. Britqe yasasrna sadece briteenin uygulallmaslnl sa!'layrcr, kolaylagtrncr ve aerklayrcr hrikumler konabilir.. Britge de['iqikliii konusunda kanun hrikmrindeki kararname grkarrlamazken, talimat ve genelgelerle britqe hakkrna mridahale, bir anlamda Anayasanrn 1BT. maddesi gergevesinde yonetmelik, ttiztik, kanun ve Anayasa huktimlerine aykrn bir emir halini alrr ki, kamu yonetimlerinin hizmet sunmamasl gibi solruq dofmasr halinde, sorumluluk ilgili ydneticilere ait olacaktrr. konuda yrirtitme organrna yetki devri soz konusu olamaz. BritEe yrirtitme organlnca ancak uyqulanrr. Uygolama yetkisi de Maliye Bakanhfr'na aittir. Ta]imat ve tamimler onvr,nrin ur,rnsinnnxi vnrrisinin agrr onnizr,nre TA$MAST KnsiNtisiz TAKiP HAKKI (HOT PURSUTT) f)og. f)r. Ferit Hakan BAYI{AL GIRI$ Kesintisiz Takip kavramr doktrinde XIX. yizyil sonlanna dofru iqlenmeye baqlanmretrr. Uygularnada srk olarak kullanrlan bir yetki deiildir. Bu yetki agrk denizlerin serbestisi ve agrk denizlerde bayrak devletinin mrinhasrr yetkisi prensibine rnilletlerarasr hukuk tarafindan getirilen geleneksel bir istisnadrrl. 1g5B Tarihli Cenevre Agrk Denizler Konvansiyonunun 23. maddesinde2 bu yetkinin kullanrlabilmesi igin bulunmasr DUPUY-VIGNES, A Handbook on The New Law of The Sea, VoI: 1, 1991, s Cenevre Agrk Denizler Konvansiyonunun 23. maddesi gu qekildedir. 1. I{ryr devletinin yetkili makamlannrn, yabancr bir geminin kanunlarlnr ve drizenlemelerini ihlal ettiiine inanmasr igin hakh sebepleri olduiu zam^rt, o geminin kesintisiz qekilde takibine gidilebilir. Bciyle bir takip, yabancr gemi veya botlanndan birisi takip eden devletin iq sularrncla veya karasularrnda veya bitiqik bolgesi iqincle olcluf.u zarnan baqlatrlmahdrr ve ancak takip kesintiye uiramachysa karasularr ve bitiqik bdlge drqrnda bu takibe devam edilebilir. Karasularr veya bitiqik brilgede bulunan yabancr gemi durma emrini aldrgr zaman, emri veren geminin aynl qekilde karasulannda veya bitiqik bolgede olmasr gerekli a"egitair. Yabancr gemi, Karasularl ve Bitiqik Brilge Konvansiyonunun 24'tincti maddesinde tanrmlanan bitiqik brilgede ise, takibin yaprlabilmesi korunmalan igin bu bcilgenin ihdas edildiffi haklann ihlal edilmiq olmasr qartryla ancak takibe gidebilir. 2. Kesintisiz takip hakkr, takip edilen gemi kendi tilkesinin ya da rigrincti bir devletin karasularlna girer girmez sona erer. 3. Takip eden gemi, mevcut pratik vasrtalarla takip edilen geminin veya botlarrndan birisinin veya bir tim olarak qahqan ve takip edilen gemiyi ana gemi olarak kullanan 9ig"I araqlar_rn karasularr veya yerine gore bitiqik bcilge iginde bulundufuna kani olmadrkqa, kesintisiz takip bo$lamrq sayrlmaz. Yabancr gemi tarafmdan gor.rilebilecek veya iqitilebilecek bir mesafede gcirtilebilir veya iqitilebilir bir durma igaretinin verilmesinden sonra ancak tal<i1r baqlayabilir. 4. Kesintisiz takip hakkr sadece harp gemileri veya askeri uqaklar veya rizellikle o amag icin izin verilen Devlet hizmetinde qahqan diier gemi veya uqaklar tara{inclan kullanrlabilir.

5 AR,GUMENTUM YIL:6 -T SAYI:50 SAYFA:219 gereken koqullal- ve kuiianrlmasr srrasrnda izlenecek usul ayrrntrh olarak chizenlenmiqtir. I 982 tarihli tsirl esmiq Milletler Konvansiyonunun 11. maddesinde ise hru y'etki, yaprlrrlasr zorunlu olan bazr defiiqikliklerle yenider"r biqimlendirilmiqtirs. Ilu yetki kryr devletine aqrk denizler rejirninin bir istisnasr olarak tanrnmrqtu'. Bilindifii gibi aqrk denizlerde esas olarak bayrak devletinin yetkili olmasr esasr gegerlidir. I)olayrsryla kesintisiz takip agrk denizlerde de devam ettifi igin bu yetkinin kryr devleti tarafindan kullanrlma.sr agrk denizlerde bulunan yabanct gemiler tizerinde bayrak devletinin mrinhasrr yetkisine bir istisna teskil etmektedir'. Denizde kesintisiz takip doktrini, kryr clevletine, yabancr bir devlete ait geminin yetkisine tabi sularda hukul<a aykrrr herhangi bir eylemde bulunmasr durumunda bu gerniyi kendi milii yetkisinde bulunan su alanlan drqrnda da yani aqrk denizlerde de takip edebilme hakkr tanrmii.i.; L:rdri-. Tabii ki bu hak belirli bazr qartlann gergekleqmer" durumunda kullanrlabilmektedir. igte tarafimrzdan bu hakkrn bir yabancr geminin yabancr devietin egemenlif'ine tabi sularda bu devletinin kural ve 5, Kesintisiz takip bir ugakla gerqekleqtirildiginde a. Bu maddenin 1-3 paragraf hrikfimleri nttttcr.ti,s itllttanclis uygulanacaktu'. b. Durma emri veren uqafrn kendisi tutuklzrmayl.yapabilecek durumda deiilse, takibi devralmak rizere gafrrmrq olduiu kryr devletine ait bir gemi ya da ugak olay yerine vanncaya kadar gemiyi etkili bir qekilde kendisi takip etmelidir. Ugairn kendisi veya ara vermeden takihe devanr eden diier ugak veya gemiler tarafindan takip edilen geminin hem durmasr emredilmedikge hem de kesintisiz qekilde takip edilmiq olmadrkqa, gerninin uqak taralinrlan bir suqlu veya sug zanhsr olarak sadece fark edilmie olmasr agrk denizde bir tutuklama yapmaya hakh krlmaya yetmez. 6. Bir devletin yetkisi iginde tutuklanan ve yetkili tnercil+:r iintinde bir tetkil< yapnla arnacryla o devletin bir limanrna refakat halinde g6riittilen bir geruinin yolculuk esnasrnda zaruret dolayrsryla aqrk denizirr bir bdhimtinden geqirilmesi mrinhasrr sebebiyle serbest brrakrlmasr talep edilemez. 7. Bir geminin kesintisiz takip hakkrnr kullanmayr hakh k.rlmayan qartlarda aqrk denizde durdurulmuq olduiu veya tutuklanmr.s olduiu durumlarda, bu ielem doiayrsryla gerniye v'erilmiq olabilecek herhangi bir kayrp veya zaran tazmin edilecektir. g TOLUNER S., Milletlerarasr Hukuk Dersleri, (Devletin Yetkisi), Gijzden Gegirilmiq 4. Basr, istanbul, 1989, s. 302; Kesintisiz Takip hakkr ile ilgili aynntrh bir qahgma iqin bkz. POULANTZAS M. N,, "The Right o{'hot Pursuit Especially under the Geneva Convention on The High Seas" Revue I{ellenique de droit International, L4th Year, 1981; IIOULANTZAS, I-,aW, Leiden, The Right of Hot Pursuit in International kanunlarrnr ihlal etmesi durumunda ne gekilde kuilanr labil ecefii gerek milletlerarasr teamtil hukuku, g::rekse 1958 ve 1982 Konvansiyonu hilkumleri gdzonune aluiarak ir-rcelenecektir Cenevre Aqrk l)eni zler Konvansiyonuna gore kesintisiz takibin baglatrlabilmesi iqin rhlalin iq sular, karasul&r'r y's da bitiqik bttlgede vuku br.rlmasr gerekirken, 1982 Birleqrniq Miiletler Deniz Hukuku Konvansiyonu bunun kapsamlnl geniqleterek r.iq aian daha ilave etmigtirs*. Bunlar, munhaslr ekonomik billge, krta sahanlrir ve krta sahanlrgrnda bulunan tesislerin etrafindal<i grivenlik bolgeleridir. Dola.yrsr.yla artrk liesintisiz takip hakkr klasik uq bdlge drqrnda (is sular', karasuiarr ve bitiqik bdlge ), bu bolgelerdeki haklarrn ihlali halinde de kullanrlabilecektir. Milletl erarasr Hukuka gore tunr devletlelin gemilerinin aerk denizlerde serbestge seyahat edebilrne hakkr mevcuttur ve bu hnk tenrel serbestilerden birisidir. Ytizyridan fazla bir sriredir ise devletlerin tamamr bu kesintrsiz takip hakkrnr "aqrk denizlerin serbestisi prensibinin" temel bir istisnasr olarak kabul etmiqlerdir. Kesintisiz takip hakkr kryr devletine yabancr bir geminin kendi karasularrnda kural ve kanunlannr ihlai etmesi durumunda bu gemiyi aerk denizlerde de kovalayabilnre hakkr verm ektedir. B urada amaqlanan Eey esasen zayarsrz ve masum gemiler iein milletleral'asr h ukuk tarailndan tanrnmrg olan serbest ulagrm prensibinin arkasrna sug iqleyen gemilerin srirnabilmelerini engellemekt,ir. I&yr devletinin yetki alanr dahilindeki su :rlanlanncia sug igledikten sonra aerk denizlere gtkan teknenin tr u deniz alantnda kovalanmaslnllr soltll erdirilmesi bunun cezalandrnlnraksrzrn kaqmasttra {trsat yaratmak olacaktrr ki bundan kryr devleti kadar, adaletin tecelli etmernesi sebebiyle milletlerarasr toplum da zarat' 3a Bu yeni alanlann bu hakkrn kullanrrnr l<apsamtna dahii edilmesi Konfelansrn Ikinci Komitesine yaprlan iki resuri dneri ile gerqekleqmigtir. A/CONF. 621C. 2lL. 66. Bu cjneri Arjantin, Avustralya,,rSili, Kolombiya, Mel<sika, Yeni Zelancla-r ve Amerika Birlegik Devletleri tarafindan sunulurugtur'. Third United Nations Conf'erence on the Law of' the Sea, Official Records, Vol: lii, s. 2il5: Ikinci ijneri Rl Salvaclor tarafindan sunulmuq olup sadece miinhasrr ekonomil< biilgeye iligkindir. Bunda krta sahanhf'r \/e guvenlik b61- gelerinden bahsedilmemektedir. lbid. s. 255.

6 SAYFA:22O YIL:6-7 SAYI:5O ARGUMENTUM gorecektir4. Kesintisiz takip hakkrnrn kabul e,lilmemesi suglu teknenin cezasrz kalmasrna sebebiyet verecek ve karasularrnda cezalandrnlamamasr iqlenen suqlarln qok briyrik bciltimtinrin sebebiyle kryr devletinin bu alan uzerinde yeterli etkinlifii olamayacak-trr5. Kesintisiz takip meselesi gelecekte kryr devletlerinin daha ileri teknolojiye sahip olmalarr ve kryrlanna bitiqik sularr daha iyi denetleyebilmeleri durumunda daha da cinemli bir hale gelecektir. Bciylelikle kryr devleti yasal olamayan uyueturucu trafi['ini rinl eyebilecek, kryr balrkgrlrk kaynaklannr bunlann baqka devletlere mensup gemiler tarafrndan iqletilmesi ve kirletilmesine karqr koruyabilecektir. Teknoloji ilerledikge sug iqleyen tekneler 6zel gozlemci tekneler tarafindan tespit edilerek, yakal ama iqin 6zel ol arak geliqtirilmiq tekneler tarafindan yakalanacaktrrg. K*sintisiz takip hakkr agrk denizlerde ulaqtrrmanrn kesintisiz olmasr ile kryr devletinin kanunlannrn etkili bir qekilde uygulanabilmesi agrsrndan gereklidir. Bu hakkrn tanlnmasr kryr devletine kanunlannr daha etkili bir qekilde uygulama imkanr vermek suretiyle kamu drizeninin safflanmasrnr ve milletlerarasl uyusmazlrklarrn da azalmaslnl saflamaktadrr?. I&yr devletinin yetki alanr dahilindeki sularda iqlenen suelar aersrndan agrk denizlerde bu sugu iqleyenlerin takip edilebilmesinin bir diier cinemli sebebi de bu takibin kagan gemi ile kovalanan gemi arasrnda genelde surat agrsrndan fazla bir fark olmamasrndandrr. Genelde deniz vasrtalarrnrn stiratleri birbirinden fazla farkh defiildir. Bu sebeple denizdeki kovalamaca olayda teknolojik ydnden zaylf bulunan geliqmekte olan bir kryr devleti scizkonusu olmasr durumunda ytizlerce mil srirebilmektedir. Dolayrsryla kryr devletine, kagan suelu gemiyi agrk denizlerde de takip imkanr verilmemesi durumunda neredeyse higbir teknenin yakalanarak 4 ALLEN H. C., "Doctrine of Hot Pursuit: A Functional Interpretation Adaptable to Emerging Maritime law Enforcement Technologies and Practises" Ocean Devleopment and International Law, Vol: 20, No: 4, 1989, s. 309; BRITTIN B. H., International 1986, s.91. Law for Seagoing Offrcers, 5th Ed. Maryland, 5 BRITTIN B. fi., op. cit., s BURKE C. W., LEGATSKi R., WOODHEAD W., "National and International Law Enforcement in The Ocean" 1975, s oc. cit. cezalandrrrlabilmesi imkanr olmayacaktrr. B u itibarla; daha cjnce yukarda da belirtildiii gibi bundan kryr devleti kadar, trim milletlerarasr toplum zat'ar gorecektir-. ozellikle geliqmiq bir teknolojiye sahip olmayan kryr devletlerinin hiebir suelu tekneyi yakalayabilme imkanr olmayacaktrr. Bu itibarla yukardaki neder-rlerle "kesintisiz takip hakkr" trim devletler tarafindan kabul edilmis bir. haktrr. Kesintisiz takip hakkrnrn kull anrlmasr aqrk denizlerdeki ulaqtrrma serbestisi ile Eatrqmakta olsa bile, bu hak sadece kryr devletinin herhangi bir kurahnrn ihlal edildiiine inanrlmasrnrn scjzkonusu oldufu durumda kullanrlmaktadrr. Kaldr ki; kesintisiz takip hakkr qok nadir baqvurulan bir ydntem ol up, uzun vadede aqrk denizlerde ulaqtrrma serbestis;i rizerinde herhangi bir cinemli tehdit oluqturacak nitelikte deiildirs. Ulkemizin rig tarafinrn denizlerle gevrili bir kryr devleti olmasr ve yetkimize tabi bu deniz alanlarrnda kanun ve kurallarrmrzrn etkin bir qekilde icrasrnr saelamaktaki menfaatlerimiz bizim kesintisiz takip hakkrnrn tizerinde ozellikle durmamtzr gerektirmektedir. Bu nedenle aqaffrda konunun ayrrntrlarr milletlerarasr hukuk gergevesinde ortaya konulm aya Eahqrlacaktrr. 1. KIYI DEVLETiNITV YETKiSINP TABI DENiZ ALANLARINDA KENDi KURALLARININ ETKiLi nin 9EKiLDE uyculanmasrnr SAGLAMAKTAKI MENFAATLERI Kryr devletlerinin kendi tilkelerine bitiqik su alanlarrnda korunmuq belirli bazr menfaatleri vardrr. I{ryr devleti ie sulannda tam bir egemenliie sahiptir. Bu alanda hukuki ve cezai kurallarlnln ttimiinti zorla yerine getirtme hakkrna sahiptir. Karasulannda, zararsrz gegiq hakkrnrn kullanrlmasr nedeniyle getirilen srnrrlanralar drqrnda kryr devletinin egemenliii tamdrr. Aynca kryr devleti bitiqik bcilgesinde kendi grimrtik, maliye, muhaceret ve saihkla ilgili kurallannrn ihlalini onlemek iein kontrol icra etmek hakkrna sahiptir. Bunun yanrnda 8 DOUGAL Mc & BURKE W., Public Order of The Oceans, 1987, s.894"

7 ARGUMENTUM YIL:6-7 SAYI:5O SAYFAz22l kryr clevleti kendi miinhastr ekonomik bcilgesinde ve krta sahanhfirnda da dofial kaynaklannt mtinhasrran idare etme hakkrna sahiptir. Deniz kirlilifiinin tinlenmesi aersrndan da aynr haklar sijz konusudur. Bu agrdan kesintisiz takip hakkr kryr devletinin bu deniz alanlarrndaki menfaatlerinin korunabilmesi igin gereklidir. Kryr devleti kendi yetkisi dahilindeki sularda yabancr teknelerin kurallannr ihlalini etkili bir gehilde engelleyememesi durumunda, gelecekteki ihlalleri engellemekte gok daha zorluk gekecektir'. SuE igleyen gemilerin agrk denize kagmak suretiyle tutuklanmalalnr onleyebilrneleri durumunda, kryr devletinin kurallarrnrn caydrncrhir esash Eekilde sarstlmrq olacaktrr. Ozellikle, uyuqturucu trafiiinin ve miinhasrr ekonomik biilgede balrkgrlrkla ilgili kanunlann uygulanmasrnrn sailanmasr aqrsrndan denetleme fonksiyonel bir kovalama hakkr igin yeterlidir9. Uluslararasr uyuqturucu trafifini bastrrmak ve kontrol altrna alabilmek bugtin igin trim diinya devletlerinin en iinemli drg siyaset amaglanndan birisidir. Bu uyuqturucu maddelerin kullanrmr ve yasal olmayan uyuqturucu maddelerin ticareti btitiin devletler igin tehdit oluqturmaktadrr. Daha geniq bir ifadeyle, diinya toplumunun geleceii igin hig de gdzardr edilemeyecek bir tehdittir. Bunun da engellenebilmesi ya da Qimdilik en azrndan asgariye indirilebilmesi milyonlarca metrekare geniqli$indeki okyanuslarda ve aqrk deniz alanlannda etkili bir qekilde kontrol icra edilebilmesine baffhdrr. uyuqturucu ticareti yapanlarln, devletlerin karasulalnda, mrinhasrr ekcl.nomik btilgelerinde ve okyanuslarda kullandrklan yollarrn konvansiyonel yer devriyeleri ve algak uquq yapan ugaklarla kontrohi neredeyse fiilen irnkansrz hale gelmiqtirl0 ' Gtinrimiizde geliqmiq devletlerce uyugturucu trafifiinin engellenmesi aqlsrndan astronornik harcamalar yaprlarak uyd.u kanahyla tespit yaprlmaktadrr. Kryr devletinin kontrohi altrnda bulunan geniq deniz alanlannda bu sularrn ihlalini engellemek igin yiiksek teknolojiye sahip keqif ve araqtrrma sistemlerinin kullanrlmasr gereklidir. iqte kesintisiz takip hakkr bu yiiksek I ALLEN H. C", op. cit., s. 311' :'Thu 10 VORBACH, Law of The Sea Regime and Ocean Law En{orcement; New Challenges for Technology" I Oceans Development and International Law, 1-981, s. 323, teknoloji ile britrinleqtiii takdirde hayati bir onenri hanz olacaktrr. Burada qunu rizrilerek belirtmek gerekir ki, rilkemiz agrsrndan durum hiq de iq aelcr deiildir" tarafi denizlerle qevrili bir ulke olarak bu denli geniq bir deniz alanrnr kontrohi altrnda bulundurall bir kryr devleti olmamrza raimen, bu sularda kanun ve kurallarlmlzlll uygulanmasl, ozellikle uyuqturucu trafiiinirt engellenmesi, yabancr teknelerin balrkgrlrk alanlar'finrzr iqletmesi ve bu alanlarr kirletmelerinin agrsrndan kullandrfrmrz Uq engellenmesi teknoloji gok geri kalmaktadrr'. Ozellikle gtimrukle ilgili ka.unla'mrz deniz yolu ile artan bir Eekilde ihlal edilmektedir. Bu hususun evveliyetle ve acilen qoziimlenmesi gereklidir. UNSURLARI 2. KESiNTiSiZ TAKiP IIAKKININ Denizde kesintisiz takip hakkr doktrini tantmtnt milletlerarasl deniz hukukunda bulmaktadrt" Milletlerarasr Deniz Hukuku srrasryla andlaqmalarla, devletlerin uygulamalarryl a ve bilimadamlarlnln gortiqleri ile yorurnlandrir Eekilde ortaya grkmaktadrr" Denizde kesintisiz takip hakkr yaklaerk 100 yrl kadar irnce milletlerarasr 6r.f ve adet hukuku kuralr (teantil kurah) olarak doimuq ve 1958 cenevre Agrk Deni zler Konvansiyonu ile bu teamtil kurallan kodifiye edilmigtir. tsilahare bu doktrin 1982 tarihli BirleqmiE Milletler Deniz Hukuku Konvansiyolu ile daha da ileri gottirulrntiqttir'l1' ADK m. 23; 1982 BMDHK m BMDHI( nun Kesintisiz Takip ile ilgili llf inci maddesi qu qekildedir: MADDE 111; t. Iftyr devletinin yetkili makamlannrn, yabancr bir geminin kanunlarlnr ve duzenlemelerini ihlal ettifiine inanmasr icin hakh sebepleri oldufiu zaman o geminin kesintisiz qekilde takibine giait"titir. boyle bir takibin, yabancr_ genri ya da botlanndin birisi takip eden devletin iq sulannda, takrmada sulalnda, karasularinda veya bitiqik bdlgesinde oldugu zaman baqlatrlmalrdrr, ve ancak takip kesintiye ufframadryro, karasulan ve bitiqik bolge drgrnda bu takibe devam edilebilir. Karasularr veya bitiqik bdlgede bulur-ran yabancr gemi durma emrini aldrffr zaman, emri veren geminin ly' qekilde karasulartnda veya bitiqik biilgecle bulunmarr""orurlu defildir. Yaballcl gemi 33',uncfi maddecle tanrmlandrir gibi bir bltiqik bolgede ise korunmalarr iqin bu biilgenin i6iul edildigi hakla.. ihlal edilmig olmasr qartrvia takibe gidebilir' 2. Kesintisiz takip hakkr, kryr devletinin bu sijzlesmeye uygun qekilde mrinhasir ekonomlk bblgesine ve krta sahanlr[r tesislerinin etrafindaki gtivenlik bcilgeleri dahil olmak izere, krta sahanlrffrna uygulanabilecek kanunlarrnln ve drizenlemelerinin, m{inhasrr ekonomik bolge iqindeki veya krta sahanhffr tesis]erinin etrafindaki bu gibi gtivenlil<

8 SAYFAz222 YIL:6-7 SAYI:50 ARGTIMENTUM 1958 Cenevre Agrk f)eni zler Konvansiyonlrn un za. maddesi ile 1982 Konvansiyonunun 111. maddesi bu hekkr drizenlemektedir. Anrlan htikumlere gdre "kesintisis takip hakkr yabancr bir geminin kryr devletini kanunlar.i:ui veya diier drizenlenrelerini ihlal etmiq oldufu in alr:inr uyandr ran yeterli sebeplerin mevcudiyeti halinde kryr clevleti tarafindan kullanrlabil irl?. Bu niteiihte bir kovalama, yabancr bir gemi veya bu yabancl genr.i.1,-e ait teknelerden birisinin, takipde bulunacak kryr rlevir:'rinin iq sularrnda, takrrnada sulannda, karasular.incl,a, ve.ya bitiqik bolgesinde bulunmasr durumunda baqlrlrlmahdrr ve bu takip sadece kesintiye uiramanirg llmasr durumunda takibi yapan kryr devletinin karasr,lan ya ria bitiqik bolgesils dtqrnda srirdrinilebilirla. Karasularr ve.ya bdlgeleri de dahil olmak tizere, krta sahanhpi tizerindeki ihlallerine mutas mutandis uygulanacaktrr. 3. Kesintisiz takip herkkr, takip edilen gemi kendi clevletinin veya ticiincti bir devletin karasulanna girer girnrez sona erer. 4. Takip eden gerni, nlevcut pratik araqlarla takip edllen geminin veya botlanndan birisinin veya bir tim olarak qahqan ve takip edilen gemiyi ana gemi olarak krrllanarr diier araqlarrn karasulanncla veya yerine g6re bitigik bcilgede veya mrinhasrr ekonomik brilgede veya krta sahanlrir rizerinde olduiuna kani olmadrkga, kesintisiz takip baqlamrq sayrlnraz. Yabancr gemi tarafindirn gortlebilecek veya iqitilebilcek bir mesafeden go^ilebilir ya da iqitilebitir bir -duqma iqaretinin verilrnesinden baglatrlabilir. sonra ancak iru takip 5. Kesintisiz takip hakkr, ancak harp gemileri veya askeri ucaklar veya devlet hizmetinde olduiu veya o amacla yetkilendirildiei acrkca iqaretlenmiq ve teghis ettilebilir diger gemiler veya uqaklar tarafindan kullanrlabilir. 6. Kesintisiz takip hakkr bir ugak tarafindan gertekleqtirildiginde: - a parag.af htikrimleri mutas rnutandis *ygulanacaktrr'. b- Durma emri veren ugairn kendisi tut'kramayl yi.- pabilecek durtrmda de['ilse, takibi devralmak rizere gafrrnrrg oldufu kryr devletine ait bir gemi veya ugak olay yerinc varrnca.ya kadar gemiyi etl<ili bir qekilde kendisi tak-ip etmelidir. Uqafirn kendisi veya ara vermeden takihe r]evam eden diier ugak veya gemiler tarafindan takip ediien gemirrin hem durrnasr ernredilnredikge, hem cle kesintrsiz Eek.ile{e takip edilmig olmadrkqa geminin ueak tarafindan bir sugiu veya sug zanhsr olarak sadece farkedilmig ohnasr aqik denizde bir tutuklama yapmayr hakh krlmaya yetmez. 7. Bir devletin yetkisi dahilinde tutuklanan ve yetl<ili mercileri rjntinde bir soruqturma yaprnak amacr ile o devletin bir limanrna relakat halinde gdtrinilen bir geminin yoiculuk esnasrnda zaruret dolayrsryla agrk denizin veya mtinhasrr ekonomik bdlgenin bir brihimrinden geeirilmesi mrinhasrr sebebiyle serbest brrakrlmasl taiep edilemez. 8 Bir geminin kesintisiz takip hakkrnr kullanmayr hakh krlmayan qartlarda agrk denizde durdurulmuq oldu$u veya tutuklanmrg olduiu dururnlarda, bu iglem dolayrsryla gerrniye verilmig olabilecek herhangi bir kayrp veya zararl bazmrn edilecektir'. rz 1958 ADK m.23/1;1982 BMDHK m 1 II/1" l3 Bitiqik brilge, karasularrna bitiqik olan ve kryr dcvletine $u alanda kendisinin giimriik, maliye, muhaceret vt: sashkia ilgili kanun ve dtizenlemelerinin rilkesinde veva karasubitiqik bdlgede b ulunan yabanci gemi, durm a emrini alcirir zamarl, emri veren gemini' de avrlr qekilde karasuiannda veya bitieik bolgede bul unmasr gerekli deiildir. E[er yabancr gemi trir bitigik bcilge dahilinde ise bu taktirde takip sadece bu bcilgeni' korunmala' igin ihdasrnr gerektiren hakla" ihlal edilmiq ol dugr,r i*ancrnr uyandrran yeterli sebeplerin huiu'masr durumunda baglatrlabilecektir'. Gerek lgbg gerekse 1gg2 Konvansiyonl e*'a gdre kryr cievl eti giimnik, rn al iye, sailrk ve muhacet'et konusunclaki diizenlenrelerinin rilkesinde veya karasularrnda vukubulan ihlalini cezalattdtrmak veya bu I'erlerde vuku bulmasi mlhierpclj olan ihlalleri dnlemek amacryla bir kontr.ol icra etmek igin bitiqik bcilge ihdas edebilirl s. B u ned,e*[e bitiqik brjlgede kesintisiz takip hakkrnrrr kullanrlabilmesi baglatrla-bilrnesi iqin ihlal edilen hakkrn munhasrran bu briigenin ihdasrnrn gerekti.en haklardan biri oimasr, yani giinrriih, sailrk, maliye ve rnuhacer.etle ilgili olnrasr ge'ekiidir. Demeih ki; bu bciigede burunan bir gernide kryr devletinin bairkglhk rnevzuatrna aykrrr hareketterr dolayr kovalama yaprlmasr irnkanr yoktur. Ancak Lru gemi karasularrnda ya da ig sularda iken bu trir bir suq iqlemi:g ve burada bulunduf'u srrada kovalama baqlatilmrgsa bu takip BitiEik Bciigede ve Aqrk Denizde stirdurrilebilir. ya da kryr devleti mtinhasrr ekonomik bolge ilan etmiqse, bu alan bitiqik brjlge ile gakreacafmdan bu clurumda cla bahkqrhkla ilgili bir kanun ya d' duzenlemenin ihlaii halinde kesintisiz tal..ip hakkr kullanrl.rbilir. Aksi halde buna irnkan bulunmamaktadrr. Krta sahanliffr ve h{rinhasrr Ekonomik ve Kesintisiz takip hakkr, Bdlge veya buralardaki grivenlik bdlgelerince Krta Sahanlrir ve El<ononrik Bcilge haklarrnrrr ihlal edildigi inancrnr lanncla ihlalini ijnlemek ve cezalandrrr:rak iqin g'er"ekli olan her ttirlii kontrolti icra yetkisinin tanurdrir-deniz aianrclrr (1958 KBBI{ m.24;1982 tsmdilk m. BB, m. B0Bi2). Bu deniz alani 195ri c'enevre Karasularr ve Bitiqik Bolge Konvansiyonunun 24. maddesinde karasulorrri,n geniqlifili" riigtilmeye baqlandrir esas trattan itibaren en Eok 12 millik alan iginde ihdas edilebilirken, 1982 Konvansi.yonunda 33. madde ile bu alanrn 24 deniz nrilini geqemeyecefl'i hrikrnti getirilmiqtir. Aynca 1982 Konvansiyonunun 3A3/2. maclclesi ile kryr devletinin bu alan tizerindeki kontrolunrin denizrle bulu'an arkeolojik ve tarihi cisinrleri' karcrrrlmasrnr engellemek amacr-vla da icra edilebilecefi htikmii getirilrniqtir ADK m. Zil/\ I9B2 BMDHK m. I 1li KIIBK m.24',1982 BMDHK rn. 83.

9 ARGUMENTUM YIL:6-7 SAYI:5O SAYFA:223 uyand.rran yeterli sebepler var ise takip bu kesimlerden de baqlayabilcektirl Agrk Deniz Konvansiyonunda mevcut oknayrp, 1982 Konvansiyonu ile getirilen bu drizenleme gergekten agrk denizlerin serbestisi ilkesine z^rar verebilecek nitelikte bir htikrim gibi gdzukmektedir. Kesintisiz takip hakkrnrn kullanrlabilnresi ancak takibe konu teknenin kryr devletinin kurallarrnr o devletin yetkisine tabi deniz alanlannda ihlat etti$ anda ve o geeiq esnastnda kuilanrlmaltdtr. Daha onceki bir geqie esnasrnda iglenmiq bir sug nedeniyle ya da bir ihlal necleniyle bu teknenin kryr devletinin yetkisine tabi sulara gelmiq olmasr bahane edilerek bunun tizerinde kesintisiz takip hakkr kullanrlmasr rnrimktin deiildir. Bu takibin sadece kesintiye uiramadan yaprlmasr deiil srcair slcagrna yaprlmasr da bir zorunluluktur. Kesintisiz takip hakkr kovalanan geminin kendi bayrak devletinin ya da diier bir devletin karasulartna girmesi ile sona ernrektedirl T. Acaba takip hakkr kovalanan geminin kendi bayrak devletinin mtinhasrr ekonomik btilgesine ya da difier bir devletinin miinhastr ekonomik biilgesine girildiiinde de sona erecek midir? Bu konuda 1982 tarihli Birleqmiq Milletler Deniz I-Iukuku Konvansiyonunda agrk bir htikrim bulunmamaktadlr. Ne var ki 1982 Konvansiyonunun l l f inci maddesinin 3. fikrasrnda 1958 Cenevre Agrk Denizler Konvansiyonunun 23'rincri maddesinin 2. frkrastnda bu konu ile ilgili olarak yer alan hiikmtin aynen tekrarlanmr$ olmasr karasulan drqrndaki alanlar yontinden kesintisiz takip hakkrnrn sona ermeyeceiini ortaya koymaktadrr. Esaserl karasulan ile miinhasrr ekonomik bdlge arastnda devletin yetkisi ycintinden esaslt bir farklrhk vardtr. Karasulart esas olarak kryr devletinin egemenliiine tabi bir alan ve devletin deniz rilkesinin bir pareasrnl olugturmasrlta raimen, mtinhasrr ekonomik bolge igin aynr Seyi soylemek mrimkrin deiildir. Mtinhastr ekonomik bcilgede diier devletlerin aerk denizlerin serbestisi prensibinden kaynaklanan iizerinden uqma' denizaltr kablo ve borularr ddgeme ve seyrrisefer' serbestileri devam etmektedir. Bu alan kryr devletinin esas olarak egemenlifine tabi bir alan olmayrp bazt egenerl haklar kullandr$r, sui generis bir hukuki rejimin hukunr si.irdufifi bir alandrr. Dolayrsryla kryr devletinirl gerek hava sahast, gerekse deniz altr ve deniz yatair olarak tanr egemenlifine tabi bulunan karasulat't ile bu alau arasrnda onemli bir rejim farkhhir vat'dtr. Bu durr-rmda stirdririilen bir takibin ancak baqka bir devleti n karasulannda ya da kovalanan gemirlin bayrak devletinin karasulartnda sona ermesi bunun mantrki bir' sonucudur. O halde bu konuda L982 Konvansiyonunda aqrk hiiktm getirilmemiq olmastnr bir eksiklik olarak nitelememek gerekir. A- Takip Hakkrnln Baqlama Zarnanr izleyen gemi, takip edilel geninin ya da bunut] teknelerinden birisinin, yahut ekip halinde qalrgan \re takip edilen gemiyi ana gemi ol arhk kullanan differr' teknelerin, karasulan, bitiqik bdlge, mtinhasrl' ekononrik btilge veya krta sahanlrfirnda bulunduguna eiiucleki kullanrlabitir vasrtalarla kanaat getirmiq olduiu taktirde izleme baqlatrlabilir. izleme ancak goruhir ve igitilir bir durma iqaretinin verilrnesinden sonra baglayabilir ve iltt iqaret ilgili gemiye gcirebileceii ya da iqitebileceii bir mesafeclen verilirls. Daha dnce yukarda da belirtildiii gibi karas ulannda ya da biti qik bdlgede seyredetr bi l gemiye dur emri veren geminin yaballcl gemi nin dur emrini aldrfir zarnan bulundugu sularda bulunmasr zorunlu de[ildirf9. Onenrli olan husus, kovalanan geminin dur emri verildigi ve altudlir zamall karasulapnda, bitigik bolgede, miinhasrl'ekononrik bolgede ya da krta sahanhirnda bulunmasrdrr. Kesintisiz takip hakkt aucak harp gemileri veya askeri uqaklar veya devlet hizmetinde olduiu veva o amaela yetkilendirildigi agrkca iqaretlenmig ve teqh is edilebilir diger gemiler veya uqaklar taraftndau LG 1982 BMDHKTn. 111/ ADK rn.2312;1982 BMDHK m , ADK m.2313; 1982 BMDHK m. 1lll4' ADK m ;1982 BMDHK rn' 117/r

10 SAYF'A:224 ARGUMENTUM kulianrlabilir20. Buradan da qu anlaqrlmaktadrr. kj; serbest brrakrlmasr talep edile^*t23. Bu hriktlm lgbg Agrk ticaret gemileri ve sivil ugaklar kendi devletleri adrira bciyle bir harekete giriqemeyeceklerdir. Kesintisiz takip hakkr bir uqak tarafindan gereekleqtirildiiinde bu ueak, gemilerin bu konuda baglr olduklan hrikrimlere tabi olacakt,.21. Dur emri veren uga$rn kendisinin gemi-vi tutuklayamamasr durumunda; haberdar ettiii ki.vr cievietinin bir gemi veya difer bir ugairnrn kovalamayr siirdrirmek tizere gelmesine kadar suqlu gemiyi aktif olarak kovalarnasr lazrmdrr. Bir geminin agrkcenizde durdurulabilmesi igin izleyen ugak tarafindan durmasr emredilmemiqse ve aynr zamanda bu ugak veya diger ugak ve gemiler tarafindan izlemeye kesintisiz olarak devam edilmemiqse, geminin sadece sug iqlerken tespit edilmesi ya da suglu olmasrndan qtiphelenilmasi yet,erli deiildir22. Boradan da aerkca goriileceii giti, hir geminin aerk denizlerde durdurulabilmesi ancak beiir"li bazt Deniz Konvansiyonunda ve 1982 Konvansiyonunda aynr kelimelerle ifade edilmigtir. Madde metni gayet agrktrr. Yargr yetkisi iginde tutuklanan bir gemi saruqturma yaprlmak tizerc tutuklamayl yapan devlete ait gerniier eqliginde bu devletin lirnanlarrndan herhangi birisine gcitrirriliirken bu gdtiiniluq esnasrnda baqka bir devletin mrinhasrr ekonomik bcilgesinden ya da aqrk denizin brr bcilrimtincien gegirilmiq olmasr serbest brrakrlmaslnr gerektirmemektedir'. Bir geminin kesintisiz takip trakkrnr kullanmayr hakh krlmayan qartlarda agrk denizlerde durdurulmuq olduiu, veya tutuklanmrq olduiu dur.umlard.a brl iqlem dolayrsryla gemiye verilmig olabilecek herhangi bir kayrp veya zarar tazmin edilecek ttr24. 19Bz Konvansiyonu yukarda da ortaya konulduiu gibi kesintisiz takip hakkrnr mrinhasrr ekonomik bclge ile krta sahanhirnda ve bu bolgelere iliqkin kurallann gartlarrn varlrir halinde mumkrin krlrnmiqtrr. Aksi Eiinenmesi durumunda da kabrll etmistir. halde; geminin sadece sug iqlerken tespit edilmesi ya da suglu olmasrndan qriphelenilmesi bir geminin agrk denizde durdurulabilmesi igin yeterli degildir. Herhangi bir geminin aqrk denizlerde durdurulabilmesi ancak kesintisiz takip hakkrnr kullanan ueak ya da yardrma gaerrdrer uqak ya da gemi tarafindan durmasrnln einredilmiq olmasr ve aynr zamanda bu ueak veya ueairn yardrma gairrdrir diier uqak ve gemiler tarafindan izlemeye kesintisiz devam edilmiq olmasr halinde mrimktin olacaktrr. Bir devletin yetkisi dahilinde tutuklanan ve o devletin yetkili makamlan cjnrinde soruqturma yapmak amaclyla o devletin bir limanlna refakatte gdttiriilen bir geminin; bu yolcuiuk esnasrnda qartlarrn gerekii krlmasr durumunda baqh baqrna bir agrk deniz ya da miirrhasr 1982 Konvansiyonunda ifadesini bulan Mrinhasrr Ekonomik Bdlge kavramr yeni bir kavrarn olmakla bir"likte birgok kryr devleti rarafindan kabul edilmiq?s ue teamul kurah haline gelmiqtir. Bu itibarla rg12 BMDHK na taraf' olmayan devletler agrslndan da bir milletlerarasr r!r.f ve adet kurah olarak bu kurallar bailayrcr olacaktrr. Karasulan, ig sular ve bitigik bdlge agrsrndan ise 1958 AErk Deniz Konvansiyonu htikrimlerinin esas itibariyle bu konudaki milletlerarasr teamtil kurahn r yansrtryor olmasr sebebiyle herhangi bir tartrqma stjzkonusu deiildir. Kesintisiz takip hakkrna iliqkin bu konvansiyonel kurallar gok dikkatli qekilde yorum gerektiren kurallardrr. Bu itibarla bu doktrinin her bir unsurunun devletler tarafindan titizlikle deierlendirilmesi gerekrnektedir. ekonomik bdlge kesiminden refakatte gegirilmesi sebebiyle ADK m.23/4;1982 BMDHK rn. 1I1lS ADK m.23/5-a;1982 BMDHK m. 111/6-a ADK m.23/5-b; 1982 BMDHK m. 11V6-b ADK m.23/6; 1982 BMDHK m. 1II/7, ADK m.23/7;1982 BMDHKm. 11U Mart 1989 tarihi itibariyle Mrinhasrr Ekonomik Brilge Cumhuriyeti ile birlikte 79'dur. SMITH W. R., "Globarl Maritime Claims" Ocean Dev. and Int. Law, Vol: 20, s

11 ARGUMENTUM YIL:6-7 SAYI:5O SAYFAz225 Sular B- Kesintisiz Takibin BaqlatrlabileceIi Gerek 1958 Agrk Deniz Konvansiyonu ve gerekse 1982 Konvansiyonu kesintisiz takip hal<krnr ancak yabancr geminin fiziksel olarak veya yorumsal olarak kryr devletinin ic sulan, karasulan veya bitiqik brilgesinde olmasr durumunda tanrmlqtrr26. Kryr devletinin mtinhasrr ekonomik bdlgesinde veya krta sahanhirnda uygulanacak olan diizenlemelerin ve kanunlarln ihlali durumunda da 1982 tarihli Birleqmiq Milletler Deniz Hukuku Konvansiyonu kesintisiz takip hakkrnr tanrrnrq tt27. Bu yetki kryl devletinin bu alanda bulunan kaynaklar iizerindeki yetkisinin dofal sonucudur Konvansiyonuna gtire krta sahanh$r baz.r hallerde 200 deniz mili gerriqlifi'indeki mtinhasrr ekonomik biilgenin de dtesine uzanabilmektedips. tizerinde {irgemen haklara Kryr devletinin krta sahanhfr sahip olmast dolayrsryla bu haklann ihlalinin engellenmesi aqtsrndan bu alanda kesintisiz takip hakkrnrn tanrnmasr yerinde bir durumdur. Netice olarak krta sahanlrirndaki kaynaklann ieletilmesini krsrtlayan kanunlar, veya krta sahanlri'rndaki tesisleri korumak amacryla grkarrlmrq olan kanunlann ihlal edilmesi durumunda 1982 Konvansiyonu bunlarla ilgili olarak kesintisiz takip hakkrnt tanrmaktadrr. Bu hak gerqekten kryrntn tltesinde bulunan petrol platformlartnrn rnuhtemel teriirist saldrnlardan korunabilmesi igin gok ilnemli bir zorlama sebebi olacakttfg. Acaba yabancr bir geminin kryr devletine ait sularda yorumsal olarak var olmasr (costructive presence) ne anlama gelmektedir? Gerek milletlerarasl teamiil hukuku ve gerekse konvansiyonel hukuk agrk clenizlerde bulunan bir geminin yorumsal olarak kryr devletinin flzerinde yetkiye sahip bulundufu sularda ADK m.23/i;l982 BMDHKm. 11V1. 2l L982 BMDHK m. LIUZ BMDHKm.?6,771L. 29 O'CONNELL D. P., op. cit. Vol: 2, s bulunduffunun varsayrlabilecefini kabul etmektedir. Bir geminin teknelerinden bir tanesinin kryl devletinin sulannda iken kryr devletinin hukukunu ihlal etmesi veya bu geminin ana gemi olmast durumunda, takrm halinde Eahqan gemilerden birisinin kryt sulannda iken kryr devletinin kurallarrnr ihlal etmesi durumunda bu teknc yorumsal olarak milli yetkiye tabi sularda kabul edilecektirs0 Bu yorumsal varolma (constructive presence) doktrini ilk olarak 1888 tarihinde "Araunah" Rusya'ntn isimli bir Kanada gemisini hukuka aykrrr olarak fok bahir avlarken yakalamasl neticesinde ortaya qrkmrqtrr. "Araunah", Rus Sulan drqrnda kalmasrna rafimen, bu gemiye ait kanolar Rusya'nrn 1,5 mil agrsrnda fok balrir avlarken bulunrnuqlardrr. ingiltere Rusya'nrn bu davranlsrnr protesto etnremiqtirs r. Konvansiyonda "craft" kelimesinin tercih edilmesinin sebebi ana gemiye bafilr takrm elemanlartna ytinelme durumunda yorumsal varolma prensibinde ana teknenin bazr gemilerle olabileceii gibi, hava gemileri ile de irtibath olarak gahqabilecefi ihtimalidirs2. Bunun da mantrksal bir neticesi olarak kesintisiz takip hakkr ana ugaklara da, bu uqaklarrn agrk denizde konuqlanlp bazt gemi ve tekneler kanahyla kryr devletinin kurallannr ihlal etmesi durumunda yorumsal olarak kryr devletinin sulartnda varolduiu kabul edilecek ve aynen bir ana geminin tabi oldugu htikrimlere tabi olacaktrr. C- Kesintisiz Takibe Tabi Tekneler Kesintisiz takip hakkr sadece yabancr ve devlete ait kamu nitelifl'i bulunmayan tekneler tizerinde kullanrlabilir. Kesintisiz takip doktrini, takipde bulunan gemi ile aynr tabiyette bulunan, aynl bayrair taqryan gemiler iizerind e z,or kullanrlmast meselesi ile alakah deiildir' Bu husus 1982 Konvansiyonunda aerkca zikredilmie ve tsmdhkm. 11U4. 31 ALLEN H. C., op. cit. s WHITEMAN M., op. cit. s. 679; Bu craft deyimi ilk olarak 1958 tarihli Agrk Deniz Konvansiyonunun 23. maddesinde kullanrlmrqtrr. Milletlerarasl Hukuk Komisyonunun 1956 tarihli.upbtrrtrdaki tasart 47. maddede bu husus "boats" (tekneler) olarak yer almretrr.

12 SAYFAz226 YIL:6-7 SAYI:5O ARGUMENTUM sadece yabancr gemilerden bahsedilmiqtirss. Qtittkii kryr devletinin kendi bayra['rnr taqryan gemiler iizerinde her zaman bu gemilerin hangi deniz alanrnda olup olmadrklanna bakrlmaksrzrn yargr yetkisini kullanma hakkr vardrr. Ancak burada kryr devleti agrsrndan esnasrnda yabancr bir devletin karasularrna giren geminin bu karasularrndan geeiqi zararsrz geqiq kapsamrnda mritalaa edilecektir. Kryr devleti de bu tekneyi, bu tekne kendi karasularrnda banqrna, drizenine ya da giivenlifine aykrrr bir harekette bulunrnadrkqa enteresan bir soru akla gelmektedir. Yabancr teknelerin tutuklayamayacair gibi, kovalamayr yapan teknelere cle kesintisiz takibi esnasrnda kryr devletinin takip ettiii teknenin baqka bir devlete ait karasularrna girmesi halinde bu takibin son bulacaft konusunda herhangi bir tereddtid yoktur. Bu husus gerek 1gb8 Agrk Deniz Konvansiyonunda, gerekse L982 Birleqmiq Milletler Deniz Hukuku Konvansiyonunda gok agrk bir qekilde drizenlenmiqtir. Acaba takip edilen tekne kryr devletinin tabiyetinde olan bir tekne olup da kovalama esnasrnda baqka bir devletin karasulanna girmiq ise, bu teknenin kovalanmasrnrn bayrak devleti tarafindan srirdrinilmesi mrimkrin mridtir? Yukarda da zikredildigi gibi kryr devletinin bu tip bir kovalamasr "kesintisiz takip" kapsamrnda mutalaa edilecek nitelikte bir takip deiildir. Qrinkti, kesintisiz takip hakkr ancak yabancr tekneler rizerinde icra edilebilecek bir haktrr. Bu itibarla kryr devletinin kovalama yapan tekneleri kagan teknenin giriq yaptrir karasularrna sahip olan devletin agrk ya da zrmni muvafakatr ile bu tekneyi yakalama imkanrna sahiptirler. Iftyr devletinin agrk ya da zrmni muvafakatr olmakslzrn teknenin kovalanmasr igin karasulanna girilmesi durumunda bu gemi karasularrna $rdigi anda bu devletin banqrnr, dtizenini ve grivenligini ihlal ediyor kabul edilecefinden gegiqi zararstz geqis olmaktan grkacak ve kryr devletinin mridahalesine maruz kalacaktrrs4. Irle var ki takip yapan gemi kesintisiz takip hakkrna gdre devlet gemisi olacaprndan kryr devleti bu gemiyi tutuklamak yerine karasularrnr terketmesini isteyebilecektirss. karasulannda Tabii ki bu gemi kryr devletinin iken btr zarara sebebiyet vermiqse bunun milletlerarasr sorumlulu['unu taqryacaktrrs6. Kovalama BMDHKm. 11V KBBK m. 19/1; 1982 BMDHK m.27/l KBBK m.23; L982 BMDHK m BMDHK m. 31; Bu hususda 1958 KBBK da herhangi bir hrikrim bulunmamaktadrr. teslim edemeycektir. 1gs8 tarihli Karasulan ve Bitiqik Bcilge Konvansiyonunun rg/s. maddesi ve 1gg2 Konvansiyonunun 27/8. maddesi kryr devletine karasularrndan zaraysrz gegiq yapmakta olan gemilerle ilgili olarak bu gemide karasularrna girilmesinden ijnce iqlenen suglardan dolayr tahkikat yaprna ve gemide bulunan bir kimseyi tutuklama hakkr vermemiqtir. Ancak burada rizerinde cinemle durulmasr gereken noktalardan birisi de qudur ki; karasulanna gemi kanahyla iqlenen sug karasulanna de zarar verici nitelikte giriq yapan girilen devlete bir sug ise bu devletin teknede iqlenen sugla ilgili olarak yargrlama yapmaya hakkr olaca$r muhakkaktrr. Tabii ki burada dnemli olan husus takip edilen geminin takip eden devletin yetkisine tabi sularda iken uluslararasl bir suq iqlememiq olmasrdrr. orne[in uyuqturucu ticaretine iliqkin bir sug iqlenmesi durumunda bu geminin baqka bir devletin karasulanna kaqmasr durumunda dahi bu gemi kryr devleti tarafindan cezalandrnlabileceii gibi, cezalandrnlmak tizere takip eden devlet gemilerine de teslim edilebilcektir. savaq gemileri ve devletin sahibi bulundueu ticari olmayan gemiler agrk denizde diser devletlerin kesintisiz takibinde veya bayrak devleti drgrnda bir devlete ait gemilerin zorlama faaliyetlerinden bairqrktrrlar37. Bu bafrqrkhk sadece harp gemileri ve mtinhasrran kamu hizmetinde kullanrlan devlet gemileri agrsrndan mevzubahis olup, bunun drqrnda kalan ve ticari amagla kullanrlan devlet gemileri bu ti.ir bir bairqrkhktan yararlanamamaktadrrlar. L982 Konvansiyonu htiktimete BMDHKm.95,96.

13 ARGUh{ENTUM YIL:6-7 SAYI:5O SAYFAz227 ait gemilerden ticari maksatla kullanrlanlara bairgrkhk r,rp;r'ntrlirraktadrr Konvansiyonu ile Nltinhasrr tanrmamrqtrr. Iikonomik Biilge ile ilgili kurallann ihlaii durumunda da kryr devletinin yabancr bir gemiyi agrk denizde izleyebilmesinin D- Kesintisiz Takibi Hakh Krlan ihlatler Gerelq 1958 ve gerekse 1982 Konvansiyonlartnda birinci ve tinernli koqulu, geminin kryl sulannda bulundu$u srrada bu devletin kanunlarlnl ve nizamiannl ihlai konusunda ihlal etmiq olmasrdrr. Ancak kryr devleti bu sa['lam gerekgelere dayanan bir kanrya sahip de['ilse yabancr bir gerniyi agrk deni zde izleyemeyecektirss. Konvansiyonlarln her ikisi de kesintisiz takip hakkrnr hakh krlan belirli suglar belirtmemiq, genel bir ifacle kullanmtqtrr. Buna baih olarak kryr devletinin uygulama yetkisine sahip olduiu herhangi bir kanun kesintisiz takip yoluyla yerine getirilmeye gahqrlabilecektir. Iftyr devleti bu kesintisiz takip hakkrnr kullanma.lan rince yine de sugun airrhfirnr (vahametini) deierlenciir-+*ek ve cebri icranrn geminin ulaqttrma serbestisinin bir ihlali olup olmadrirnr saptayacaktrrs9. kanunlann a- UyuEturucu trafi$ine iliqkin ihlali Uyuqturucu maddelerin ahmr, satrmr ve ticareti ttim devletler igin gok dnemli bir tehdit oluqturmaktadrr. Bu itibarla; uyuqturucu taqryan gemilerin engell e- nebilmesi agrsrndan devletlerin birgogu kesintisiz takip hakkrnr kullanmaktadtt4o. b- Bahkgrhia iliqkin kanunlar Iftyr devletinin bahkqrhk kaynaklart gok tinemli bir gelir ve besin kaynafidrr ve iyi bir idare programr gerektirmektedir. Yabancl teknelerce her yrl kryr devletlerinin bu kaynaklarrna mtidahale edilerek haksrz gekilde bunl ar ttketilmekte ve kryr devletleri zarara ADK m. 23; 1982 BMDHK m. 11U1. 39 O'CONNELL D, P., op. cit. Yol: 2, s Kanada, italya, ispanya, A.B.D. g:ibi rilkeler. Bu korruda A.B.D. Maritime Drug Law' Enforcement Act'r (MDLEA) ytirtirltiie koymuqtur. kesintisiz takip hakkr tanrnmrqtrr. Ayrrca bu hak Mtinhasrr Ekonomik Bcilgenin citesine de uzanabilen kita sahanirirnda da tanrnmretrr. c- f)eniz kirlenmesine iliskin kanunlar Kryr Devletinin milletlerarasr hukuka gore bitiqiiinde yer alan sulardaki kir:lenmeyi engellemek iqini yabancr tekneler iizerinde zor kullanabilme yetkisi brraz zay:,f kaimrqtrr Konvansiyonu, Kryr Devletlerine, yabancr gemilerin karasularrnda ve bitiqik bcilgelerinde meydana getirecekleri kirlenmeyi engellemek aerstndan kural koyma ve bunlarr zorla uygulatma yetkisi tanrmrqtrr. Bunun drernda Mtinhasrr Ekonomik Bolge agrsrndan ise genel olarak kabul edilmig milletlerarasr kirletme standardlarrnr bu alanda uygulama yetkisi vermietiral. Burada bahsi geeen genel olarak kabul edilmiq ve zorla uygulanabilecek milletlerarasr kirletme standardiarr gemilerden gelecek kirlenmeyi onlemek igin Milletlerarasr Konvansiyonda yer almakt adl.42. Bir kryr devietinin yabancr bir 6zel teknenin mtnhastr ekonomik brilgede bulundugu esnada milletlerarast kirlenme standardlarrnt ihlal ettifi \reya kryr devletinin nrevcut kirletrneye iliqkin kurallarrnr ve kanunlannr ihlal ettiii hususunda agrk sebepler olduiuna inanryorsa, bu devlet sdzkoriusu gemiden kimlifini ve yolculufuna iliqkin bilgileri talep ederek geminin herhangi bir ihlalinin sozkonusu olup olmadrsrnr saptamaya yardtmcr olmastnt isteyebiliras. E[er scizkonusu ihlal, 6nem]i bir kirlenmeye sebebiyet veren kirlenme tehdicli yaratan bir madde 4l 1982 BMDHK m.2iu5. 42 MARPOL International Convention fbr The Prevention of' Poilution from ships- 2 Kasrm de Londra'da imzalanmrqtrr. Bu Konvansiyon'a Trirkiye'de 1990 yrhnda katrlmrqtrr (Bakanlar Kurulunun tarih ve sayrh kararr ile; RG. 24Haziran 1990, Sayr: s ). Bu konvansiyona "Deni zlerin Gemiler Tarafindan Kirl e- tilmesinin Onlenmesine Ait Llluslararasr Scizleqme (N[ARPOL-73 Stizleqmesi) ve Sdzlegmeyi tadil eden Protokol (MARPOL-79 Protokolu) ve anrlan protokole iliqkin I, II ve V numarah ekler ile 1984, 1985 ve 1987 tarihlerinde yaprlan degiqiklerle katrhnm rqttr. 43 L982 BMDHK m.220/3. **- -- I **-*l

14 SAYFA:228 YIL:6-7 SAYI:50 ARGUMENTUM boqaltrmr ile neticelenmiqse; kryr devleti.gemide fiziki olarak araqtrrrna yapmak hususunda rsrar edebilir44. N" var ki; kryr devleti gemiyi ancak ortada aqrk objektif bir trlamayacaktrr47. Suglu teknenin durumu takibin brslatrlmasrndan cince belirlenmelidir. Takip hakkrnr kullanacak olan tekne kesintisiz takibi baglatmadan iince delil bulunrnasr durumunda ahkoyabiliras. Bu standard sug iqleyen teknenin, bunun botlanndan herhangi kesintisiz takibin baqlatrlabilmesi iqin gerekli olan genel standardrn citesine gitmektedir ki bu hususdaki genel standard yukarda da ortaya konuldu$u gibi "geminin sug iqledigine dair inandrncr iyi bir sebebin" mevcudiyetidir. Alabileeek E- Kesintisiz Takip iqleminde Giirev Taqrtlar Gtinrimiizde kanunu icra edici operasyonlar genelde uqaklarla ve teknelerle birlikte gergekleqtirilen operasyonlardrr. Ugaklar, kurallan ihlal edenleri saptamakta ve araqtrrmakta, tekneler ise bu ugaklarrn bildirimleri dofl'rultusunda yabancr gemiyi durdurarak gtivertesine qrkmaktadrr. Askeri ugak ve gemilerle kesintisiz takip konvansiyonel hukukta gok iyi bir qekilde di.izenlenmigtir ve Lg82 Konvansiyonlanndaki dtizenlemeye gtire devlet hizmetinde oldusu agrkca iqaretlenmiq ve tanrnabilir diier gemi ve ugaklar da kesintisiz takip igin kullanrlabilecektir. Bu durumda; trim sahil gtivenlik ve Savunma Bakanhirna ait gemiler ve ugaklar kesintisiz takip hakkrnr kullanmak hususunda yetkilidirler. Diper devlet kuruluglarr tarafindan kullanrlan ugak ve gemiler ise htikrimete ait olduklarr agrkca belirlenmek ve bu qekilde tanrnmalan sailanmak kaydryla kesintisiz takipde de kullanrlabileceklerdir. Usuller vukubulrnasr F- Kesintisiz Takipte izlenmesi Gerekli Oncelikle, takip derhal baqlamahdrr. Bu; ihlalin anrnda takibe baqlanmasr deiil, makul bir stire ieinde baqlanmasr anlamrndadrr. Yorumsal varolma durumunda ana gemiye ba$h teknenin ihlali tamam olana kadar ana gemi tizerinde takip baqla- 44 L982 BMDHK m.220/ BMDHK m.220/ ADK m.23/4:1982 BMDHK m. 11V5. birisinin veya bir takrm halinde gahqan teknelerden birisinin kryr devletinin yetkisine tabi bir alanda bulunup bulunmadrprnr tespit etmelidir. Suglu teknenin pozisyonunun deferlendirme yetkisi takibi yapacak tekneye brrakrlmrqtrr. Yeni teknoloji, rizellikle radar ve uydular kolayca teknenin pozisyonunu belirleyebilmektedir48. Takibin baglatrlabilmesi igin suglu teknenin durmasr igin igaretle ikazr gereklidir49. Burada amag suglu teknenin tespit edildiffinin, tanrndrfirnrn ve ona yanaqrlacafrnrn bildirilmesidir. Bu durma iqareti normal gartlarda suglu gemi takip hakkrnr kullanacak olan devletin sularrnda iken verilmelidirso. kryr devletinin sulanndan Suglu gerninin, btiyle bir iqaret verilmesinden 6nce grkmasr durumunda bu teknenin her nasrlsa takip altrnda olduiunu bildiiini ortaya koyan qartlar altrnda bulunmasr durumunda iqarete gerek kalmayacak, iqaret zorunluiu ortadan kalkacaktrrsl. Geleneksel doktrine gore durma iqareti duyulacak ya da giiriilecek ttirde olmah ve grirtilebilecek ya da duyulabilecek mesafeden verilmelidir. Bazr yazarlar bu iqaretin geminin on tarafina doiru uyarr ateqi yaprlrnasr suretiyle de olabileceiini kabul etmektedirl er52. suglu geminin bu iqareti duyup duymadrfr ya da giirtip gtirmedi[i konusunda takipde bulunacak tekneye bir isbat krilfeti ytiklenmemiqtir. Ancak potansiyel lisan problemlerini engellemek agrsrndan Milletlerarasr Sinyal Kodlanndan ahnan iqaretler kullanrlmalrdr.ss. Takip kesintisiz 4l N.LE,N H. C., op. cit. s. 3I7. 48 ALLEN H. C., op. cit. s ADK m.23/3; L982 BMDHK m. 111/ ADK m.23/3; L982 BMDHK m. 1IU yrhnda Wlocznik isimli bir Polonya Bahkgr Teknesi Alaska kryrlarr agrklarrnda mtinhasrr ekonomik bcilgeyi takip eden muhafaza gemisi tarafindan durma iqareti verilmeden iince mrinhasrr ekonomik bcilgeyi terketmiq olmasrna raimen tutuklanmrgtrr. Burada qartlarrn, geminin takipde olduiunu bildifini ortaya koymasr durumunda iqaret verme zorunlulufunun bertaraf edilmiq olaca!'r htikmri uygulanmrqtrr. ALLEN H. C., op. cit. s O'CONNELL D. P., op. cit. s ALLEN H. C., op. cit. s. 319.

15 ARGUMENTUM YIL:6-7 SAYI:50 SAYFAz229 olmahdrr. Takibin stirekliligi, devamhhir kryr devletinin takip edil en tekne rizerindeki talebini ayakta tutan yargrsal baidrt54. Bu durumda kesintisiz takip, agrk denizlere dofiru sadece kesintiye uiramadrir mtiddetqe devam edecektir. Bir tekne veya diger bir ugak kesintisiz takibi baqlatan ugak yerine ugak brrakabilir. Bu nobet deiiqimi takibin kesilmesi anlamtna gelmemektedirss. Bu ndbet de$iqimi prensibi teamrilii hukukta kesintisiz takibi baqlatan tekne yerine baqka bir teknenin takibe devam etmesine imkan verilmesi yiiniinde geniqletilmiqtit56. Acaba kesintisiz takip hakkl ne zaman kesintiye upramrq sayrlacaktrr? Bu hususda hukukgular kesintiye sebebiyet veren tiq sebebi ayn ayn defi'erlendirmiqlerdir. Bu tig sebeb; 1- hava durumu ya da karanhk gibi dopal sebeblerle takibin kesintiye uframasr; 2- takip eden teknecle meydana gelen mekanik anzalar dolayrsryla takibin kesintiye uiramasr; 3- takipde bulunan geminin kagan gemi tarafindan brrakrlan delilleri elde etmek maksadryla baqka tarafa sapmasr gibi difier sebeplerdirs7. Bunlarrn hangisinde takip hakkrnrn kesintiye uiramrq sayrlacafir devletlerin uygulamalanna gtire depiqmektedir. Bu konuda yerleqmiq bir uygulama yoktur. Ancak; kanaatimizce iizellikle uyuqturucu trafiiinin engellenmesi ve balrkgrhk menfaatlerinin ihlallerinin dnlenmesi agrstndan bu konuda rnrimktin oldufu kadar esnek davranrlmasr diinya toplumunuri menfaatine olacaktrr. G- Takibin Sona Erme Zam.ant Kesintisiz takip, kesintiye usradrffr, brrakrldrp'r veya takip edilen tekne kendi bayrak devletinin veya tiqrincti bir devletin karasulanna girdifi anda sona er"r58. Bazt yazarlar kagan teknenin aqrk denizlere donmesi durumunda takibin yeniden devam edebilecefini 54 t oc. cit ADK m b; 1982 BMDHK m. 11V6-b. 56 ALLEN H. C., op. cit. s ALLEN H. C., op. cit' s L958 ADK m.23/2;1982 BMDHKm. 11U3. ileri srirmektedirlers9. K"sintisiz takip hakkrnrn baqka bir devletin karasulannda sona erdirilmesinin sebebi kryr devletinin egemenliiinin ihlalini cinlemektirg0. Kesintisiz takibin kagan geminin kendi bayrak devletinin ya da iigiincri bir devletin mrinhastr ekonomik bolgesine girmesiyle sona ermesi gerekmeyecektir. Bu konuda konvansiyonel hukukta herhangi bir srnrrlandtrrna getirilmemigtir. Gerek 1958 tarihli Cenevre AErk Denizler Konvansiyonunda ve gerekse 1982 tarihli BMDHK da aqrk olarak bir d evletin karasul anndan bahsedilrniqtir. Esasen karasulart drqrndaki alanlar kryr devletinin mtinhasrran milli yetkisine tabi krhnan alanlar deiildir. Bunlar esas itibariyle agrk denizlerin bir bdltimfl olup, tizerinde kryr devleti lehine bazt egemen haklarrn tanrndtir, ancak diier devletlerin haklarrnln ktsmen sakh tutuldufu alanlardrr. Bu itibarla kesintisiz takibin mtinhasrr ekonomik bolgede sona ermemesi daha uygun gozrikmektedir. Bunun aksine bir yorum yaprlmasr durumunda neredeyse higbir geminin kesintisiz takip neticesinde yakalanamamasr gibi bir durum hasrl olacaktrr. Qtinkri deniz vasrtalal genelde gerek kovalayan ile yaprlan kovalamaca ve gerekse kaqan gemiler arastnd a fazla bir stirat farkr olmadrfrndan yrizlerce mil devam etmektedir. Bu itibarla bu denli uzun devam eden bir kovalamada kaean teknenin diier bir devlete ait mi,inhasrr ekonomik bdlgeye girmesi durumunda takibin sona ermiq sayrlmast bu hakkrn amag ve kapsamr ile baidaqmayacaktrr. Kagan teknenin kendi bayrak devletinin mrinhastr ekonomik bdlgesine giriq yapmasr durumunda ne gibi bir durumun hasrl olacafr da uzerinde dtiqtintilmesi gereken bir konudur. Iftyr devletine mtinhasrr ekonomik bcilgede tanrnmte bulunan yetkilerin iqerifine bakrldrirnda60a haklarrn ve bclyle bir durumda da 59 COLOMBOS C., The International Law of The Sea, 1967, s' 169' 60 Mc DOUGAL & W. BURKE, The Public order of The Oceans, 1987, s a 1982 BMDHK nun "I{ryr Devletinin Mtinhasrr Ekonomik B6lgedeki Haklal, Yetkisi ve Gdrevleri" baehkh konu ile ilgili 56'rncr maddesi qu qekildedir. MADDE 56: 1. I{ryr devleti, mtinhasrr ekonomik biilgede agafrda belirtilen: a. deniz yatafirnrn fzerindeki sulartn ve deniz yatagtntn ve bunun topral altrnrn canlr ve canl olmayan dogal

16 SAYFA:230 YIL:6 -? SALI:5-* ARGUMENTUVI takibin sona ermemesi gerekecektir. Qrinkri bu deniz alanrnda tdnrnan hakiar ve yetkiler tamamen ekonomik sebeplerle kryr devletine tanrnmrq bulunan ve bu bolg"edeki carrh ya da cansrz kaynaklann araqtrnlmasr, igletilmesi, muhafazasr ve idaresi ve bu bdlgedeki riizgarlandan.re akrntrlardan enerji elde edilmesine iliqkin haklar ve yetkiierdir. Kesintisiz takip esnasrnda takip ed ei, tekn e makul qekilde kuvvet kullannra hakkrna sahiptir. Bazr durumlarda teknenin batrrrlmasr da bu kuvvet kullanlrnr iginde telakki edilebilirgl. Takipte bulunan devlet iglenen sugla ilgili olarak gemide bulunan kiqinin tutukianmasr ya da teknenin ahkonulrnasr iein gerekli olan tedbirlerin drqrnda tedbirlere mtir acaat etmemelidir. Hakkrn kotriye kull anrlmasr teqkil edecek tarzda zorlayrcr tedbir I ere mriracaat etmesi ilgili devletin bu eylemi neticesinde teknenin bayrak dcvletine har.qr milletlsrarasr sorumlulugunu ill ucrip olacaktrrgla. H- Hakh olmayan Kesintisiz Takibin Sonuglarr Kesintisiz takip hakkrnrn hukuka aykrn olarak kullanrlmasr hukuk kurallarrnr ihlal eitiii gibi, bu konuda protesto ediimesine ve rnisiilemede bulunulrnasrna sebebiyei verecektir. Bunun da cjtesinde yabancr bir gemi tizerinde hukrika aykrn bir takip icra eden bir devlet bu hareketi neticesinde tehneye ya da teknedeki nrallara zarar vermesi durumunctra tekne ya da ytik sahibine tazminat rjdemek zorunda kalacaktrr.62. Dolayrsryia kryr devletleri bu hakkr kullanrrken yapacaklan hareketlerin rnilletlerarasr hukuka uygunluiunu gok dikkatli bir qekilde de$'erlendirrnek durumundadrrlar. zarar g6ren takip ettigi gemiye vereceir zayarlardan dola.yr bu teknenin.sahibinin ilk dnce kuvvet kullanan ve z&yara sehebiyet veren devietin iq yargr yollarrnr triketmesi kaynaklarlnl araqtrrma ve iqletme, muhafaza etme ve idare etmek amacryla ve sudan, akrntrlardan ve rtizgardan enerji elde edilmesi gibi brilgenin dif'er ekgnomltr igletmq ve araqtrrma faaliyetleri hususunda egemen haklara; b. bu scizleqrnenin ilgili htki,imleriyle sa*larrmrq bulunan, i. sun'i adalarr, tesislerin ve yaprlann kun"rlmasr ve kullanrhnasr, ii. deniz bilimsel araqtrrmalan, iii. deniz gevresinin muhafazasr ve korunrnasr hususlarrnda yetkiye; c. bu scizleqme ile sailzrnmr$ bulunan difl'er haklar ve gdrevlere sahiptir. 2. IGyr devleti bu siizleqme ile dtizenlenen mrinhasre. ekonomik bolgedeki haklarrnr kullanrrken ve gcirevlerini yerine getirirken diier devleilerin haklanna ve gdrevlerine saygr gcisterecek ve bu srizleqmenin hrikrimleri ile baidaqan bir: tarzda hareket edecektir. 3. Deniz yatafl ve toprak altr ile ilgili olarak bu maddede belirtilen haklar VI. I(rsrm'a (Iirta Sahanhir) uygurr EekiltCe kullanrlacaktrr. Mrinhaprr Ekonomik Bdlge ile ilgili a. b. iqin bkz. BAYKAL F. H., Devletler Hukukunda l\{rinhasrr Ekonomik Btilge Kavramr ve Hukuki Niteli[i, isfanbul, lgbg (Yayrnlanmamrs Y. Lisans T.ezl), istanbul Universitesi Sosyal Biiimlei Enstitristi; Ugtincri Birleqmiq Milletler Konferansr ve Konferans neticesinde kabul edilen ve Kasrm L994 tarihinde yriri.irhiie girmiq bulunan 1982 Birleqmiq Milletler Deniz Hukuku Konvansiyonu iie ilgili trirkge nretin igin bkz. ozmen A., Birleqmiq ivlilletler Deniz Hukuku Konfbransr, BirleEmiq Milletler Deniz Hukuku Srizleqmesi.. (Ter.ctime), Deniz Ticaret Odasr Yayrnr, istanbul, lg}4'; CUNDUZ A.; Milletlerarasr Hukuk ve Milletlerarasr Tegkila tlar il" itgiti remel Metinler, Gcizden gegirilmig i. Baskr, Istanbul, Son iki ytizyrlda ABD ve Deniz Kuwetleri yabancl ya da de'ziei;siz gemilere sadece 8 durumda ateq aqmak zorunda kalmrq bunlarda da cihim meydana gelmemiq, sadece birisi yaralanma ile neticelenmiqtir (ALLEN, op, cit. s. 821). gereki16s. 6l"a Bu konuda iirnek olarak I'rn alone Case verilebilir. Americancanadian Arbitral Commission, b ocerk 1g3b; Bu tahkimdetahkim Komisyonu nihai raporunda I'm Alone isiilli Kanada tekrresinin kesintisiz takip hakkr kapsamrnda ABD ne ait bir sahil gtivenlik gemisi tai'afindan batrrrlmasrnr elegtirmiq ve bunu hukukun higbir prensibi ile izah edilemeyecek, kesintisiz takip hakkrnrn kdtriye kullanrlma_srnrn bir qekli olarak nitelemiqtir. Olayla itgiti ayrrntrh bilgi igin bkz. united Nations Reports of International Arbitral Awards (R.I.A.A.) 1ti0g; Ayrrca bkz. 2g AJIL, 826 (lg3s) ()lay qu qekilde geliqrniqtir. 19b9 tarihinde esasen Ingiliz gemisi olup Kanadnda tescilli bulunan I'm alone isimli tekneve Louisiana'nrn 10 mil kadar agrklarrnda wolcott isimli bir Amerikan sahil GrivenliL gemisi tarafindan iikor kaeakgrhsr yaptrir zannryla durmasr emredilmiq, I'rn alone gemisinirr bu talebi yer.ine geiinneyerek kagmasr rizerine wolcott bunu takip etmig, bilahare takibi Dexter isimli di[er bir Amerikan Sahil Gtivenlik gemisi almrq ve neticede ABD sahillerinden 200 deniz nrili aqrkta Dexter isimli teknederr agrlan ai,ee sonucu I'm alone isimli tekne batrnlmrqtrr. Bu olayda g.emiriin lostrornosu dlmtie ve teknedeki trirn mallar kaybolrnuetur. ABD bu olaydaki hareketini ingiltere ile aralarlrnclaki Ig24 tarihli bir andlauma.ya dayanarak harklr krlrnaya qahernrqtrr. Neticede Tahkim Konrisyonu ABD ni suqlu bularak Kanada I"hikrimetine , gemi kaptanure tayfalanna ridenmek rizere Dolar olmak rizere toplarn b Dolar tazminat ridemeye mahkum etmiqtir. Bu konuda ayr.rca bkz. HARRTS L). J., cases and Materials on International Law, 3rd Edition, London 1gBB, s ADK m.2u3;1982 BMDHK m. 11.0/8. 63 ALLEN rr. c., op. cit. s. 32r: Bu gibi durumlarda A.B.D. de bu ttir zarara sebebiyet veren devlet kuruluquna karqr zarar giiren tarafindan idari dava aqrlmasr yolu ile takipde bulunulur. Ancak bu davanrn redciedilnresi durumr,n.la gerni

17 ARGUMENTUM YIL:6-7 SAYI:50 SAYFA: GENEL DEGERLENDinnnn ve sonug Kesintisiz takip hakkrnrn varhir milletlerarast teamril kurah olrnasr ve milletlerarast konvansiyoularda da ifadesini bulmasr sebebiyle tartrqmasrz olmakla birlikte, bu hakkrn ne qekilde kullanrlacairna iliqkin belirsizlikler halen devam etmektedir. Ozellikle bu hakkrn kapsamtnda durdurulmaya gahqan geminin direnmesi durumunda takipde bulunan gemi ya da ugap'rn ne derecede kuvvete baqvurabileceii hususunda tam bir agrkhk yoktur'. Kanada ile A.B.D. arasrndaki I'm alone Tahkiminde; igki kagakqrhffr yaptrfr qiiphesi altrnda takip edilen bu geminin durma emrine uyrnamasr tizerine A.B.D. ait gtimrtik muhafaza gemisi tarafindan batrrrlmasr, mahkeme tarafrndan "rnilletlerarast hukukun higbir ilkesi altrnda hakh gciri.ilemeyecek olan hukuka aykrn bir eylem olarak deierlendirilmiqtirg4. Kesintisiz takibe iliqkin usulii krsrtlamalann hepsinde kryr devleti ile milletlerarasr toplumun menfaatleri arasrndaki dengenin korunmast yatmaktadrr. Bu hak agrk denizlerin serbestligi ve bu alanda bayrak devletinin yetkili olmasr esasrna mtidahalede bulunmakla birlikte bu hakkrn kullanrmrnda kryr devletinin olduiu kadar milletlerarasr toplumun da menfaati vardrr. Bu doktrin yrizyrllar boyunca devletlerin uygulamalan ile geliqmiq ve ozellikle bcilgesel bahkgrhk zamanlartnda gok iyi iq gtirrnriqttir. Ancak modern bahker filolannrn ortaya grkmasl ve kryr devletine gok geniq alanlar rizerinde bu uyuqturucu ve silah ticareti biiytik oranda engellenmiq olacaktrr. Yukarda da ortaya konulduiu gibi gtinrimrizde devletlerin birqopu, ijzellikle tistrin teknolojiye sahip devletler kendi yetki alanlanndaki sulardaki denetimi uydular ve ytiksek teknolojiye sahip radarlar kanahyla sailamakta, mtidahaleleri ise gok siiratli ve etkili tekne ya da ugaklarla gergeklegtii'mektedirler. Bu itibarla; tiq tarafi denizlerle gevrili bir kryr devleti olan rilkemiz aqtstndan da bu hakkrn kullanrmr Eok btytk 6nem atzetmektedir. Ne var ki mevcut teknoloji ile bu hakkrn etkili bir qekilde kullanrmr ve gereken faydanrn elde edilmesi mumkiin degildir. Bu nedenle kanaatimizce yetki alanrmrzdaki kurallarlmlzln etkili bir qekilde uygulanmasrnr sa$lamak igin ve clzellikle deniz yolu ile gerqekleqtirilen yasa drqr uyuqturucu ve silah ticareti ile gumrtk kaqakgrhfrnrn cinlenmesi iqin kesintisiz takip hakkrnr etkili bir qekilde uygulayabilecek teknolojinin kullantlmasrna baqlanmasr zaruridir'. Ancak bu qekil de yetkimi ze tabi deniz alanlarrnda vukubulan ihlallerin etkili gekilde cezalandrrrlmasl ya da caydrrtlmasr mtimktin olacaktrr konuda yetki verilmesi yeni problemler ortaya Erkarmrqtrr. Devletlerin birgoiu bu hakkrn konvansiyonlarda yer aldrfrndan daha geniq qekilde kullanrlmasrndan yanadrr. Bu hak kryr devletleri agrsrndan hayati onemi haiz olan ve gerekli bir haktrr. I{iyr devletlerinin kendi yetkilerine tabi alanlarda, tizellikle karasulannda vukubulan ihlalleri etkili bir qekilde cezalandrrmak ve caydrrrcrhir sailamak iein bu hak Eok etkili olrnaktadrr. Bu hakkrn etkili bir qekilde kullanrlmasrndan kryr devletleri olduiu kadar ttim milletlerarasr toplum yararlanacakttr. Qtinkri; bu hakkrn etkili kullanrmr deniz yolu ile yaprlan her ttirhi yasa drqr kagakgrhir engelleyecektir. Ozellikle yasa drqr sahibinin bayrak devleti Milletlerarasr Hakem Komisyonuna bu talebi iletebilir. 64 TOLUNER S., op. cit. s. 304.

18 SAYFAz232 YIL:6-7 SAYI:50 ARGUMENTUM air,nnn ginonr olgusunun eir,n HUKUKUNUN r.lnini perspektini iqnnisiuln ELE ALTNMAsT Yrd. Dog. f)r. Argun XOfnI.,t I- ginnnt r{avramt ve air,n HUKUKU Aile ve giddet kavramlarr aile hukuku ba$lamrnda incelenmek istendi['inde qiddet sdzrinden ilk algrladrprmlz "Qevreye zarar verici" Davranrq Kahbr, b6yle bir incelemede arastrrmacrya tjnemli ip ugl arr vermeyecektir. Medeni Kanunun 130 uncu macidesinde bir boganrna sebebi olarak dngcirrilen "Cana kast ve pek fena muamele", gene 161 inci maddedeki eglerden birinin diserini tehlikeye diieiirmesi halinde, tehlikeye maruz kal anrn yargrqtan tedbir isteyebil ece['ini cingiiren hiikiimler drqrnda karr koca arasr iliqkiler bakrmrndan aile hukukunun bu anlamda bir qiddeti tanrmadr$rnr soyleyebiliyoruz. Yapr ve amacr gereii sevgi, saygl, ozveri gibi yumuqak duygular tizerine temellenmesi gereken aile topluluiu qiddeti, bir dereceye kadar aileyi sonlandrrlcr bir sebep olarak tanrrken, bunun citesinde bir qiddet, aile bireyleri arasrnda bile olsa, cez.a kanunlarlnrn uygulanmasr tarzrnda bir hukuki yaptnmr davet eder. Bu yiizden brz, Eiddet olgusunu aile hukuku baglamrnda ele alrrken, rincelikle aile hukukunun yaplsrna uygun bin qiddet kavrarnrnr ortaya koymak,, *j bu anlamda bir giddeti aile hukukunun nasrl algrlayrp rirgiitledi['ini gdrmek istiyoruz. Bu amaqla qiddet kavramrnr bir boyutuyla genelden ozele, bir baeka boyutta da basitten karmaqria doiru geliqen stireq igerisinde ele ahp giizrimleme$e ve bunlar arasrnda, aile hukuku iliqkileri bakrmrndan ijnem taqryabilecek bir qiddet modeline ulaqmapa qahqacairz6s. En ge'el anlamr ile qiddet, amacr bazan yaprcl, EoEu zamarl yrkrcr olabilen bir enerji boqahmr ya da amaca ycinelik hareketteki enerjinin yoiunlufunu ifade eden bir kavranl olarak karqrmrza grkryor. Drq diinyadaki esya ya da kiqiler rizerinde etkinlik saflamak igin harekete geqirilen grlcun somut gor.rintrisrine qicidet diyoruz. Bu enerji boealrmr ya da gricrin hareketre birlegmesi her zaman defjlse de gogu zanran kendisinin drqrnda bir amaca ycinelir. $iddet, bu amacr gergekleetirmek iqin drqa vurulan bir enerjidir. Buradaki amacul ahldkiliii ya da hukuka uygunlubu, hareketin bu ba!'lamda yaprcr ya da yrkrcr olmasr, davranrqta qidclet unsurunun varhir ve yoklubu konusunda cinern taqrmaz. $iddet unsuru ydnrinden silah gricti iie soygun yapan kabadayrnln davranrqr ile, kamu gticrinti kullanarak haciz yapan icra mernuru ya da hrrsrzr yakalayan polisin davranrglarr arasrnda fark olmadrfr gibi, kagan suglu ile onu kovalayan polisin, bir duvan yrkmaya gahqan iqqi ile tarlasrnr srirrne!'e galrqan giftginin eyl emlerinde de degiqen cilgtilerde qiddet unsuru vardrr. $iddet bazan kendisinden baqka bir amaq taqrmaksrzrn cifke bunahmlan, asabi sinir krizleri, sarhoqluk hezeyanlarr, ya da sadik tatminler olarak ortaya grkabilir. Biyolojik olarak uyarlanamaz olarak nitelenen bu qiddeti her z&mar. patalojik gtidriler.yonlendirir. Amaca y6nelik qiddette amaq bir hukuka uygunluk sebebi taqryorsa mesru savunma, hakkrnr koruma, ya da yasanrn enrrini ifa gibi, hukuk drizenleri buna yaptrnm uygulamazlar. Ama qiddetin kendisinin 65 $iddet kavramr ile ilgili deiiqik deierlendirmeler ve bu kavramrn ifade ettifi deg,iqik davranrqlar igin bkz. FROMM, Erich. insandaki yrkrcrhgin krikenleri, qe'r. $rikrii Alpagut, ist. 1984, s.1? vd. Lorer,r, Conrat, L'agression une histoire naturelle du mal, Fransrzcaya gev.vilma Fritch, Flammarion s.32 vd.

19 ARGUMT]NTUM YIL:6-7 SAYI:50 SAYFA:233 amag olduiu saldrrgan davrantqlar, her zaman krirninel dir. Amaca yonelik qiddet, bu amaca ani bir eylemle ulaqmak mrimktin ise belli cilqride bir saldrrganhk iginde kahplanlr. $iddet dznesi, qiddet objesi karqtsrnda etkinliiini kanrtlayrp amaca ulaqtrirnda qiddet sona erer. Bazan ise amag, srireklilik tagryan bir olgu, bir siireg olarak karqtmtza grkar. Boyle srirekli bir amaca hizmet eden qiddetin, her zaman saldrrgan - yaptrnmcr bir kairp igerisinde bulunmasrna gerek yoktur. Ancak qiddet amacrn devarnt boyunca potansiel olarak varhirnr siirdtirecektir. Mahalle esnafinr bir kez silap tehdidi ile haraca bailayan kabadayrnln haract tidendisi siirece qiddete baqvurrnasrna gerek yoktur. Nasrl ki borcunu cideyen borqlu, vergisini tideyen mtikellef, yapttrrm tehlikesinin varhirna raimen, yaptlnmla karqllaqmadan hayatlar":fi r. siirdtirtirl er. Sri r-elrli amaca hizmet eden giddet, genelikle qiddet iiznesi ile objesi arasrnda stlzlepme ya da katrltma dayanan bir boyun efirne i]e kronikleqir (pacte de sujetion)- $iddetle bir arada yagamaya baqlarltr ve buna ahqrlrr. Sdzleqm e ya da katrltmtn serbest rruaya dayanrnasr ya da baskr ve tehdidin bulunmasr, qiddetin etik yaprsr ile ilgili olup, qimdilik konumuzun drqrnda kalmaktadrr. $iddetin hedefledigi amae, karqrhklr grkar deiiqimi bigiminde de olabilir. Kabadayt, haraca bailadrfl'r esnafi, diier kabadayrlarrn saldrnl anndan korunrayr taahhiit etmiq ise, olay bciyledir. bageienin her zaman baqkaldlrma, egemen'ill de bu gticri kullanma ihtimali bulununr. Bu ytizden antlan ttirdeki iliqkilerde yaprlanma kararsrz bir dengede bulunur'. Bu dengenin kararlrlrk kazanmasl, egemenlik baqeime iliekisinin zaman iqerisinde bir gtiq yarl\qn-iasl ya da savaqlmr niteliiinden arlnrp egemen - baqeien rollerinin cinceden belirlenerek bunlartr-r stntrlarlnll) ve esaslannrn objektif olarak tesbiti ile mrimktin olacaktrr. Kamu hukuku diretilerinin temel gabalan, bu dengenin kurulmastnr fiktif tarihi siiregler igerisinde agrklayrp, egemenlifiin meeruiyet koqullarlnl ve srnlrlannt belirlemek olmugtur. Biz bu teorilerden aile ile yakrnlrffr olan, ve aileyi de, ydneten - yonetilen temeli iizerine kurulu bir kururn olarak gdren kurum teorisi tizerinde duracaftz. Biittin kamu hukuku teorilerinde oldufu gibi, kurum teorisi yanhlarlnln da yapmak istedikleri' egemell - baqefen arasrndaki grkar deiiqimi tizerine temellenen ve karqrlrklr qrkarlardaki ya da bunlann doyunl beklentilerindeki sapma ya da kaymalar sonucu dengesinin bozulmast mrimktin olan egemenlik baqeime iliqkisine kararhhk saflamaktrr. Aqafrda g6receiinriz gibi, burada amag ya da glkar kavramr yerine "Fikri Giriqim" kavramr getirilmekte, qtkarlar arasr gelieki fikri bir senteze dciniiqttirtilmekte, ve bdylece kararh bir denge kurulmak istenmektedir. Kronik giddet bu defa kurumlaemrq ve orgtitlenmiq olarak karqrrrrrza qrkmaktadrr. POTESTAS FAMILIAE ya da PATER POTESTAS gibi. Kronik qiddet, karqrhklr' grkar deiiqimi biqiminde stirekli bir amaca hizmet ettiiinde bile, qiddet dznesi ile qiddet objesi arastnda her an akut qiddetle sahnelenebilecek bir egemenlik - tabiiyet iliekisi kurar. Buna egemenlik gticii (POTESTAS) diyoruz. Bu grig sayesincle bagefmeye srireklilik kazandrnlrp, potansiel qiddetin akutlagmastna engel olunur. Ancak olay salt egemenlik Bagef me iliqkisi igerisinde kaldr[rnda, Kurum teorisi kuruculanndan ve aileyi de hukuki yaplsr itibariyle bir kurum olarak niteleyen Hauriou'va gcire, stirekli bir amaq goiu zaman bu amaq etrafinda bir kurumlagmaya yol agar, ya da bir arnaca' o amaq etrafinda kurumlaerlarak stireklilik kazandtrtlabilir. Bir amag etrafinda kurumlaqma' fikri bir giriqimin, ki bu fikri amaq belirler, bulundufiu ortanrda drgritlenmesi ile baqlar. Orgtit derhal siyasi bir tabaka-

20 SAYFA:234 YIL:6-7 SAYI:5O ARGUMENTUM laqmaya uirar ve o ortamda ycinetenler - ydnetilenler farklrlasmasl yasanlr. Yazara gdre ilk farkhlaqma ya da tabakalaqma, Marksist ciiretinin iddia ettiii gibi ekonomik deiil, siyasidir66. Tekrar qiddet olgusuna dciner.sek, Kronik $iddetin akut qiddete ddnriqmesinde iizellikle iki olayrn etkil olabilecegini sdylemiqtik. Kendini kabul ettirme ve Baglangrgta bireysel olan amag, drgiitiin 6zgrirltik iggridrileri ve bu gtidiilerini ycinlendirdi[i davranrqlar. Her ikisi de, neslin devamrna ve islahrna kurulmasr ile kollektifleqir. Orgttti bir arada tutan, cirgrit riyelerinin zaman ieerisinde deiiqebilen tek tek bireysel grkarlarr def'il, artrk bu kollektif amagtrr. Kollektif amag, bu amaca katrlanlarrn bilinelerinde yakrn bir temas ve bunun sonucu bir ahlak benzerliii meydana getirir. Yazar buna takrm Suuru (Esprit d'equippe) diyor. Ekip Euuru, kurum tiyelerinde giderek bireyselli$in alanrnr daraltarak onlarda aidiyet duygusunu geliqtiri16t. Kuruma katrlmak scizleqmeye ya da serbest iradeye dayanrr. Ama bir kez katrldrktan sonra artrk kurumun amacrna uygun davranmak, disiplinine uymak gerekir. iradenin etkinliii, katrlmak ya da katrlmamak gibi dar bir alanda srnrrlanmrqtrr6s. hizmet eden ve dolayrsryla biyolojik olarak uyarlanabilir olan bu davranrqlar, hukuki olarak da, kurumsal yapr igerisinde bir statti hukuku yaratrhp bu statri igerisinde rollerin onceden belirlenmesi ile uyarlanrrlar. Kurumlagmada makro genellenebilir amag, kurum tiyelerinin ihtiyaglannnl en iyi karqrlanacair, bir sosyal dtizeni kurmak olduiundan, ihtiyaglar kargrlandrir srirece bu ttirden davranrqlarla kargrlaqrlmayacair driqtintiltir. Ayrrca bu drizen statik bir yaprda olmayrp, sosyal ortamdaki deiiqmeleri cizrimseyip kendisini geliqmelerin dofurdufu sosyal baskrya giire ayarlayabilecek bir esneklikte olduiundan kurumun varlrsr ile kurumlaqmanrn yaqandrir sosyal ortamrn grkarlarr arasrnda bir geliqme de yaqanmaz. Kurumsal yapl, yrinelik olduffu amag etrafinda toplananlar arasrnda, ycineten - yiinetilen aylrlml bigiminde hiyerarqik bir tabakalaqma yaratrr. Kurumun mudur? Acaba Aile de Bu Anlamda Bir Kurum' devamr, bu tabakalaqmanrn yarattrer otorite katrhm II. KURUM EIT,P TEORiSI VE BU TEORINiN sentezine bailanrr. Otorite - Katrhm tizerine temellenen TEMET,iNNNXi Eir,N YAPISI kurumsal yapr, her durumda katrhmlarr aktif tutabilmek igin,,gerektiiinde kullanrlabilecek bir siyasal gticri dtoritenin emrinde tutar. Gerektiginde yaptrrrmcr olabilen bu grig, potansiel bir qiddet olarak somutlaqrr. Yonetilenleri, ycinetenlerin bu gticri amag drqr kullanmalanna karqr, kurumun ig disiplini korur. Ydnetilenler kadar ycineticiler de kurumun bu ig. disiplini ile baplrdrrlar. Yazar bu noktada "otolimitasyon sagma gciztikse de tarihi bir hakikattir" ne kadar diyerek, yiineticinin iradesini gene bu iradenin srnrrlayabilecefini, itiraf etmektedir. 66 HAURIOU, M., La theorie de l'institution et de fondation, 4 dme cahier de la nouvelle journ6e, 1925, s.110 vd. 67 HAURIOU, M., Prtlcis du Droit constitutionel, Paris!92g, s.?8. 68 HAURIOU, Principe du droit public, 1920, s.230. Bu teoriye gdre evlilik, (aile), merkezi bir fikir tizerine oturtulmu$ kurumdur. Bu merkezi fikir, bir gok eklenti fikirlerle donanrr. Tek eqlilik, baba hakimiyeti, evliliiin sonlandrnlamamasr, karr koca ve gocuklarrn grkarlan doirultusunda ocairn srirdtinilmesi gibi. Bu kurum evlenme ile kurulur (Justea Nuptiae). Evlenme evlilik kurumunun temelini atan bir" scizleqmedir, fakat bu temelin atrlmasr ile derhal bir kurum oluqtuiundan egler bu temeli atmakla, bireyselliklerinden, temeli atrlan ocak yararrna cizvericle b u- lunmuq olurlar. Bundan btiyle bu ocak eqlerin iradesinden cinde gelir. organik, biyolojik veriler iizerine temellenmiq hrikumlerden oluqan bu kurumun iqleyiqi ve