İMALAT YÖNTEMLERİ II

Transkript

1 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU İMT YÖNTEMERİ II PSTİK ŞEKİ VERMENİN TEME ESSRI HMMDDE (Cever alinde) ÜRETİM METURJİSİ (rındıra) PRİMER METURJİ (Metaller) DÖKÜM TOZ METURJİSİ PSTİK ŞEKİ VERME KYNK TŞI İMT Plastik şekil vere işleinde üç teel kuvvet uyulanır. Basa Çeke Bura Şekil değiştirenin teel kuralı: (Haci Sabitliği) b b l V V l

2 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Şekil değiştirenin teel kuralı: (Haci Sabitliğinin Mateatiksel Olar Bulunası).b.b.l.l.b.l.b.l + _ ln ln b. b ϕ l. l b + ln b + + ϕ Her iki tarafın ln ini alırs b + ln + + ϕ l l l Nuunelerin çeke esnasındi duruları 45 Plastik şekil vere en üzel çeke deneyi eğrisi ile anlaşılır. Çeke Deneyi Minesi

3 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Plastik şekil vere en üzel çeke deneyi eğrisi ile anlaşılır. Talaşlı İalat Hoojen deforasyon τg.γ Plastik Şekil Vere Bölesi (Döve, addelee, ekstrüzyon,tel çeke) Hooke Kanunu E.Ɛ Konstrüksiyon ve Tasarıcılar için % Ɛ Gevrek Malzeelerin ka Mukaveetinin Bulunuşu Döke Deir, Çelik Bır. %. % Ɛ

4 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Çeke Eğrisinden Elde Edilen Mekanik Özellikler ) Elastiklik Modülü E / Ɛ tan α Tan α küçük ise yuuş zayıf alzee α Tan α büyük ise katı üçlü alzee ) ka Mukaveeti 3) Çeke Mukaveeti 4) Kopa Mukaveeti 5) % Ɛ uzaa çek kop ax kop α α α α % Ɛ son uzunluk - ilk uzunluk - %. %. ilk uzunluk - 6) % Kesit Daralası % ψ k. :Başlanıç kesit alanı k :Kırıla sonrası kesit alanı 7) Poisson oranı υ ide.5 υ er.5.4 υ çel.36 υ Zn.3 υ D D Ø D Ø D 8) Rezilyans Nuunenin, kuvvet uyulandığında absorbe ettiği enerjiyi kuvvet kaldırıldığında eri vere özelliği olar tanılanır. Rezilyans çeke eğrisinin elastik sınırına kadar olan kısın ekseni ile arasındi alan ile ifade edilir. U R. % Ɛ

5 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU 9) Tokluk Tokluk alzeeyi kopar için arcanan enerjinin bir ölçüsü olup - Ɛ eğrisinin altında kalan alanı ifade eder Gerçek Eğri - Müendislik Eğrisi % Ɛ ü ( Ɛ ) B C ( ü Ɛ ü ) ü % Ɛ ü, % Ɛ er Müendislik Gerilesi ü Müendislik Biri Şekil Değiştire ü ü + Gerçek Gerile er Gerçek Biri Şekil Değiştire d ln ln ln ln

6 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Müendislik Uzaası ile Gerçek Uzaa rasındi İlişki ü + Buluştuk ln İki nolu denklede / ın yerine değeri yazılırsa ln ( + ) ü Buluştuk Bulunur. Müendislik Gerilesi ile Gerçek Gerile rasındi İlişki ü Buluştuk er Haci sabitliği ifadesinden ( V V ) değerler yerine yazılırsa Buluştuk.... Buradan. olur. Her iki taraf ' nin. deeri olur. bulunur. ye bölünürse de [.( ) ] bulunur. ü + ü yerine konursa Müendislik Uzaası ile Gerçek Uzaa rasındi İlişkinin Mateatiksel Olar Tespiti Ɛ ü Ɛ Müendislik Gerilesi ile Gerçek Gerile rasındi İlişkinin Mateatiksel Olar Tespiti Ɛ ü ü k/ lınırsa orülünden ü.( + ü )

7 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Gerçek Çeke Diyaraı Müendislik Çeke Diyaraı Gibi Bir Msiudan Geçez Gerçek Kuvvetin Gerçek Şekil Değiştire İle rtış Hızı d d d d (.). +. Şeklinde d d d d Plastik şekil değişiinde çeke çubuğunun boyunca acin sabit kaldığı düşünülürse.) (V dv d d d d d (.). d d +. d d olduğu öz önüne alınar Bulunur d d d d d d d d. d. d d d Denkle ve 3 ten. Msiu çeke kuvvetinde olacağından bulunur. Elde edilir yazılırsa 3 4 Denklelerin Yoruu: Gerçek çeke eğrisinin eğii erçek erile değerine eşit olduğu anda, çeke kuvveti de siu değerini altadır. Bu sonuç fiziksel bıdan, erile artışının kesit küçülesi nedeni ile eriledeki düşeyi denelediğinin österesidir. Çeke kuvvetinin siu olduğu noktaya kadar pekleşe nedeni ile eriledeki artış, kesit küçülesi nedeni ile eriledeki düşüşten fazladır. Çeke eğrilerinde, plastik alanda pekleşe derecesi sürekli küçülür. Bunun sonucu pekleşe sebebi ile erilenin yükseltilesi ereğini azaltır. Sonuçta çeke kuvvetinin siu olduğu noktada 4 no lu denkle elde edilir. Şekil değişiinin daa da artası plastik denesizliğe yol açar çubuk büzüleye başlar ve bu bölede yoğunlaşan şekil değiştire sonucunda parça kopar. Bununla beraber tü çeke deneyi boyunca ve çeke kuvvetinin siu olasından sonrada pekleşe deva ettiği için erçek çeke diyaraı üendislik çeke diyaraı ibi bir siudan eçez ve erçek erile kopa anına kadar artaya deva eder. Dairesel kesitli çubuklarda erçek şekil değiştirenin çubuğun o anındi çapının ölçülesi ile esaplanabileceği aşağıdi denkleden örülür. D.. ln ln ln D

8 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU udwi in Değişik Malzeeler İçin Ylaşık Gerçek Gerile - Gerçek Şekil Değiştire Eğri Denkleleri ) Ta Elastik Malzeeler (Ca, seraik, döke deir) Ɛ K. Ɛ n n P ) Rijit, Ta Plastik Malzeeler ve Dinaik Modeli Ɛ + K. Ɛ n n K P 3) Rijit, ineer Pekleşen Malzeeler ve Dinaik Modeli Ɛ + K. Ɛ n n K P 4) Elastik, Ta Plastik Malzeeler ve Dinaik Modeli K. Ɛ n + K. Ɛ n n n K _ Ɛ 5) Elastik,ineer Pekleşen Malzeeler ve Dinaik Modeli P K. Ɛ n + K. Ɛ n n K n P Ɛ

9 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Soğuk Şekil Vere Pekleşe Üsteli (n) nin ( Ɛ ) eğrilerine etkisi: n n / K n % % % %3 %4 Ɛ Soğuk şekil verenin teeli, pekleşe (sertleşe) nin eydana elesidir. Pekleşe üsteli (n ) arasında değişir. Malzeeyi soğuk olar defore ettiğiizi farz edeli. Döküden çıkış 6-7 nuuneyi ayrı ayrı %, %, %3, %4 olac şekilde defore edip çekeli. Gerile Uzaa Deforasyon Eğrisi çek çek %4 %3 % φ % % % Ɛ

10 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Soğuk Şekil Vere Toparlana (Polionizasyon) ve Yeniden Kristalleşe Eğrileri % Ɛ T<,3T,3T <T<,5T T>,5T çek % Ɛ Soğuk Şekil Vere % φ t zaan t zaan Toparlana (Polionizasyon) Yeniden Kristalleşe Orijinal Yapı Uzaış Taneler lt tane Yeniden kristalleşe Orijinal Yapı Sıc Şekil Vere Genellikle.5 T nin üstündeki deforasyon sıclıklarında yapılır. Sıc işlele az boşlukları iderilir. Uzayan taneler küçük ve eş eksenli olur. Oksit, sülfür, nitrür ibi isteneyen addeler kırılır ve ünifor şekilde dağılır. Şekil vere için erekli enerji azalır, şekillendire kolaylığı artar. Sıc şekil verede deforasyon ızı (Ɛ ) çok önelidir. Sıc şekil verede ( Ɛ ) eğrisi aşağıdi ibidir. Sertlik %Ɛ er Sıc şekil verede üendislik deforasyon ızını aşağıdi şekilde bulabiliriz. ü d d ü. dt dt ü V olur. V d dt V Deforasyonu yapan tıın ızı

11 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Gerçek deforasyon ızı ise aşağıdi şekilde bulunur. er er n er d dt er d n dt V olar bulunur. d dt V Deforasyonu yapan tıın ızı Gerçek erilenin ıza bağlı forülü aşağıdi şekilde yazılır. er C. er C : Mukaveet katsayısı : Şekil vere ızı assasiyet katsayısı () şekil vere ızı assasiyet katsayısının şekil vere yönteine öre değerleri aşağıdi şekildedir. ) Soğuk şekil verede -.5 < <.5 ) Sıc şekil verede +.5 < <.3 3) Süper plastisitede.3 < <.7 4) Newton sıvılarında olar alınır. <. ise alzee sünek değildir, evrektir..3 < <.4 ise alzee sünektir. >.5 ise alzee süper plastiktir. ise alzee ca ibi ar Plastik Şekil Vere Mekanizaları. Kaya Mekanizası - (%99). İkizlene Mekanizası - (%) 3. Yayıla Sürünesi (%-) 4. Tane Sınırlarının Kayası (%-) Kaya Mekanizası İle PŞV a a b Kaya Öncesi b Kaya Sonrası

12 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Kritik Kaya Gerilesi Hesabı (Scid Kanunu) Kuvvet İlişkileri r λ φ cos λ r.cos λ r lan İlişkileri cos ϕ cos ϕ buradan buradan Kritik kaya erilesini esapla istersek ; τ k r.cos λ cos ϕ [ τ.cos λ. cos ϕ ] olur k n.cos λ.cos ϕ çılara değer verirsek φ λ iken; [ τ ] τ k n. cos. cos k n buradan Örn: Ca ve döke deirler çılara değer verirsek φ λ 45 iken; τ τ k k n. cos 45. cos 45 n.. n τ k n İkizlene Mekanizası İle PŞV: İkiz öncesi İkiz sonrası

13 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Kaya ile ikiz arasındi farklar ;. toların yer değişii açısından a, a, 3a, 4a (kaya) a, a, a, a (ikiz) 3 4. Oluşu açısından T noral, Ɛ kritik (kaya) T, Ɛ (ikiz) 3. Oluşu düzleleri açısından Tek bir kaya düzlei üzerinde kayar (kaya) Referans düzlee öre sietrik arekette (ikiz) Yayına Sürünesi Yoluyla PŞV: Oluşu şartı T, Ɛ ise tolar plastik deforasyonun olduğu tarafa doğru sürüklenerek Tane Sınırı Kayası Yoluyla PŞD: Oluşu şekli ; T, Ɛ Tanelerin birbirine öre konularını değiştiresiyle P.Ş.D ye katkısı olur. SOĞUK VE SICK ŞEKİ VERMEDE "KUVVET" ve "İŞ" HESBI Ø d Ø d Malzeenin sağlalığı :(kf) (kp/ ) Gerekli olan kuvvet:.kf.kp/ kp İdeal kuvvet : ( id ).(kf id ) Gerçek Kuvvet : ( ).(kf ) W W W W. Küçük şekil değiştireler için dw.kf.d. W V. kf. ln V. kf. ln id er V.kf V.kf W V.kf. ϕ İş Hesabı id () (). ϕ. ϕ (ln φ kf kf Bazen "Özül iş" kullanılır W V dw..kf id η ln kf. ϕ V ) d kf η kf (veri) id

14 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Proble Yuuş tavlı C35 (%,35 C) çeliğinden çapı d olan silindirik parça yükseklikten 5 lik yüksekliğe soğuk döveyle indirilektedir. Veri,8 kabul edildiğine öre; a) er? b) W er? (Verilen kf ve özül iş diyaraı veriliyor) a) er. kf er π.d 3,4.() 4 4 Haci sabitliği kuralından Deforasyon iktarı ϕ ϕ ln ln ln,693 ϕ % 69, N/ Diyaradan tip edilerek % 69,3 deforasyon oranı için kf 8 N/ bulunur. Diyaradan bulunan kf kf ideal dir. a kf a φ %φ kf kf id er er η 8 kf er,8 kf N er N / b) W er V.kf (. er. ϕ ). kf er. ϕ (68.5).., N

15 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU DÖVME YOUY PSTİK ŞEKİ VERME Dövenin Tanıı: Yanlızca basa kuvvetlerinin etkisi altında enellikle sıc, yarı sıc veya soğuk olar parçaya plastik şekil vere işleine döve (forin) denir.birçok parça yüksek ukaveet istendiğinde döve yoluyla şekillendirilir. Döve Yönteleri çık Kalıpta Döve (Open-Die orin): Bu dövenin özelliği parçanın yanlara doğru raatça enişleyebilesidir. Silindirik bir parçada döve sonucu fıçılaşa oluşur. çık Kalıp Örnek ıçılaşa Olayı: ıçılaşa dövülen parçanın bobeleşesidir. İki nedenle eydana elir. a. Sürtüne: Dövülen parça alt ve üst kalıpla teas alinde olduğundan teas eden yerlerde alzee kolay aaz orta kısı daa kolay ar. b. Sıclık arkı: Tav fırınından çıkan parça kalıp içine konulur. Değen kısılarda ısı kaçışı ızlı olur.parçanın ortası ala sıctır. Bu sıclık farkından alzeenin ortası kolay ar kenarlar zor ar.

16 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU ıçılaşa Olayından kurtul için: a. lt kalıp sarkaç şeklinde areket ettirilir. b. lt kalıp aşağı yukarı areket ettirilir. c. lt kalıp sağa sol areket ettirilir. Böylece sürtüne yarı yarıya azalır. Bobeleşede yarı yarıya düşer. Kapalı Kalıpta Döve (Closed-Die orin) Bu dövenin özelliği karaşık şekilli parçaların dar toleranslar içinde elde edilebilesi için yapılasıdır. Çaplı döve, çapsız döve ve daalaa (stapin) ibi çeşitleri vardır. Çaplı döve Bu dövenin özelliği V+ V acinin çok iyi ayarlanası erektiğidir. Çapsız döve (Hassas Döve) Bu dövenin özelliği asla V acini kabul eteesidir. Dolayısıyla V aci çok iyi ayarlanalıdır. Döveden sonra inede işle erektireyebilir.

17 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Yığa döve (Upset orin) Bu dövenin özelliği kapalı kalıpla döve sınıfına iresidir. Cıvata başı ibi yığa erektiren parçalara uyulanır. Daalaa (Stapin) Bu dövenin özelliği paralar adalyalar ve küçük kabarta parçalarının enellikle soğuk olar kapalı bir kalıpta assas olar dövülesidir. Malzeeye a ukaveetinin 5-6 katı kuvvet uyulanır. Çok ince detaylar elde edilir. Yağ kullanılaz. Örnek Daalaa (Stapin)

18 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU DÖVMENİN MEKNİĞİ Rijit ta plastik bir ideal alzee sürtünesiz şekilde dövüldüğünde ; Kuvveti Hesabı: İş Hesabı: döv kf. dir. (kf ) Wiş döv. döv. dwiş döv.d Haci sabitliğinden; döv. döv. k f.... bulunur Buradan. bulunur W V. Pekleşen bir alzee ise kuvvet esabı ; Topla döve işi ; W W dw iş iş iş topiş... d.. ln.. ln döv. n [ (K. ). ] olur. döv er W W W W topiş topiş topiş topiş V. döv. d n... K... d n K. ln.... n ln Şayet dövülen parça dikdörten prizası şeklinde ise; w y y x µ. y x a a x Plastik şekil vere esap yöntelerinden erile teorisi esas alındığında Döve erilesi: y - ( ). e µ(a x) / Malzee pekleşen ise döve erilesi: y - (. 3 ). e µ(a x) /

19 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Döve kuvveti: döv döv w w Bu interalin a a (- (- y ) dx. e sonucu µ.a. + döv olur..a.w µ(a [.w.a. ] döv ynı x ) /.dx ) zaanda Şayet parça silindirik koordinatlarla verilişse; Döve erilesi: µ(r r) / z -( ). e Malzee Pekleşirse Döve erilesi: z δ θ z - (. 3 ). e µ(r r) / µ. z r d dr r R.( + Döve kuvveti: µ R ) 3 döv π.r....kp θ Proble : Çapı 5 olan yüksekliği olan silindirik bir parça oda sıclığında açık kalıpta dövülecektir. Dövülecek alzeenin ukaveet katsayısı K3 kp/ dir. Pekleşe üsteli n,7 Sürtüne katsayısı µ, alınar yükseklik 5 indiğinde döve kuvveti ne olur? Çözü Ø d 5 5

20 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Silindirik parçalar için V d döv R ve π.d 4. ( π.r V. d. ).. i esaplayalı Haci sabitliğinden;.d π 4. buradan d R Buradan d k ln döv. 6 f µ R. + forülünde 3 K. ln ln,693 bulunur. 5 3.(,693)., kp / 3.5 (3,4.6 n 5 yazabiliriz., kp / ) ton bulunur. Proble : Çapağı dail izdüşü alanı 9355 olan çok karaşık şekilli bir parça tonluk bir preste dövülecektir. Parçanın iniu ve siu a sınırları ne olabilir? Verilenler: φ düzelte katsayısı Parça şekli Çözü k bulunur Basit şekilli çapsız 5-8 Basit şekilli çaplı 8- Karışık şekilli Msiu ve inuu a için döv döv in in in f döv ϕ döv. ϕ. ϕ. ϕ buradan kp / ax ax ax döv. ϕ ,5 kp /

21 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU DÖVMEDE BZI KVRMR. İZOTERM DÖVME: Kalıbın iş parçası sıclığına kadar ısıtılası izoteral dövedir. Paalı bir yöntedir. Titanyu ve Nikel ibi alzeeler dövülür. Kapalı kalıpta sıc döve İzoteral. ORBİT DÖVME: Dövülecek olan alzeenin yörüne areketi yapan bir üst kalıp ile rotasyon areketi olayan bir alt kalıp arasında dövülerek şekillendirilesidir.

22 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU (a) Various oveents of te upper die in orbital forin (also called rotary, swin, or rockin-die forin); te process is siilar to te action of a ortar and pestle. (b) n exaple of orbital forin. Bevel ears, weels, and rins for bearins can be ade by tis process. Orbital Döve Örnek 3. RDY DÖVME: Genellikle soğuk, erektiği zaan sıc olar veya 4 tane çekicin radyal areketiyle çubuk veya tüp şeklindeki parçaların (kadeeli iller, tabanca tüfek naluları ve tüpler) dövülesidir.

23 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU (a) Sceatic illustration of te rotary-swain process. (b) orin internal profiles on a tubular workpiece by swain. (c) die-closin type swain acine, sowin forin of a stepped saft. (d) Typical parts ade by swain. (a) Swain of tubes witout a andrel; not te increase in wall tickness in te die ap. (b) Swain wit a andrel; note tat te final wall tickness of te tube depends on te andrel diaeter. (c) Exaples of cross-sections of tubes produced by swain on saped andrels. Riflin (spiral rooves) in sall un barrels can be ade by tis process.

24 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU DÖVME MKİNRI Hidrolik Presler: Bu preslerde koç ızı nispeten düşüktür.,6-,3 /s ve strok boyunca ız sabit kalır. He açık e kapalı kalıplarda kullanılırlar. Günüüzde en büyük idrolik presin kapasitesi 8 ton dur. 5 TON 65 TON TON Mekanik Presler:Kranklı veya eksantrikli olabilir. Koç ızları strok boyunca değişkendir.lt ölü noktada yük çok yükseldiğinden aşırı yük eniyeti tertibatı ol zorundadır. Koç ızları,6-,5 /s arasında ve en büyük ekanik pres tonluk tur. 5-5 TON 5-5 TON -5 TON. ElectricMotor. Bus 3. Main Saft 4. Gear Weel 5. Oil Cup 6. Rollin Key 7. Clutc 8. Pinion 9. Ceck Nut. Ra (Slide). Bolster Plate. Clutc Rod 3. Ra Guides 4. Sleeve 5. ly Weel 6. V-Belt 7. Pressure Screw 8. Main Body 9. Stand. Die Clap Vidalı Presler: Kare dişli çok büyük adılı bir vida siste içinde serbestçe döner. Bir ile bağlı iki disk vardır.ilin ucuna volan bağlanıştır. Kare vida ucundi disk sürtüne ile kendisine dik olan iki diske ine ve çıka duruuna öre sürterek aşağı yukarı iner çıkar.koç ızları,6-, /s arasındadır.türbin kanadı ibi assas parçaların dövülesinde kullanılır en büyük vidalı pres 6 MN 7 ton dur TON

25 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU Vidalı Pnöatik Pres: 3-5 TON Çekiçler (Şaerdanlar): En ucuz döve ineleridir. Koç ızları 3-9 /s arasında değişir. ğırlık düşeli çekiç, Güç düşeli çekiç, karşı vuruşlu çekiç ve pnoatik çekiç tipleri evcuttur. En çok kullanılan döve inesidir. Günüüzde siu çekiç kapasitesi ton dur.

26 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU DÖVME KUSURRI DÖVME KUSURRI. Haaddeden elen kusurlar: a. Kater Kusuru: b. Gereğinden fazla alzee( V): c. Gözenek (porozite) kusuru: Döve ile yalnızca bu kusur düzeltilebilinir. d. Kalıntı (inclusion) kusuru:. Kalıp Tasarıından Gelen Kusurlar: a. Keskin Köşe Kusuru

27 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU b. azla aadde dar kalıp alanı kusuru c. İkincil çeki erileleri sebebiyle çatl oluşuu

28 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU 3. Isıl İşleden Kaynlanan Kusurlar a. Tufal Oluşuu: Döve işleinden önce tufal utla iderilelidir. b. Dekarbürizasyon (Karbonsuzlaşa): Karbon kaybına uğrayan taba döve sonrası talaş kaldırılar iderilecekse sorun olaz.

29 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU HDDEEME YOU İE İMT Slab Blu Kütük E-Profil Köşebent T-Profil I-Profil eva Saç Ray Çubuk Profil Şerit Çubuk ilaşin Çubuk Dikişsiz Boru Yuvarl Yassı Çoken Kare İnce Tel Dikişli Boru Teneke

30 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU HDDEEME: İki tane döner erdanenin basa kuvvetinin etkisiyle araya iren alzeeye soğuk yada sıc olar plastik şekil vere işleine addelee denir. Haddelee yoluyla kare, yuvarl, yassı, çoken, kesit, köşebent, T deiri, I deiri, U deiri, ray ibi auller üretilir. Haddeleenin en teel aaddesi xx,5 boyutlarında çok büyük inotlardır. Bunlar yere döşeli tav fırınlarında tavlandıktan sonra vinçlerle kaldırılar blok addelerinden eçirilirler.ve ilk yarı auller olan slab, blu ve kütük adını verdiğiiz yarı auller elde edilir. Slab dikdörten kesitli; blu ve kütük kare kesitlidir. Her 3 yarı aulden sırasıyla elde edilen diğer yarı auller yukarıdi şekilde örülektedir.bu tablonun öneli olduğu unutulaaalıdır. MERDNE YPISI Kavraa Muylu Gövde Merdanenin Yapısı: Malzeesi: DD (alaşılı alaşısız) DÇ (alaşılı alaşısız) HDDE DÜZENEĞİ Merdaneler Miller Dişliler Volan Devir Düşürücü Motor Şekle öre çok büyük üçlü bir otor (4-5 BG) önce yavaş ızla dönerek volan ı belli bir kritik ıza etirir. Böylece volan döne enerjisi ile yükleniş olur. Merdaneler arasında addelenecek alzeenin eçesinde bu enerjiden istifade edilir. Motor devri addelee olayı için çok yüksek olduğundan düşürülesi erekir. Küçük dişli, büyük dişli ikilisinde bu istek yerine etirilir.hareket ileten dişlilerin er birinde aynı devir ve üç bulunur. Hareket illerle erdanelere iletilir. Böylece erdaneler çalışır. En sondi üçlü erdaneye ay tabir edilir. Piyasada tekli, ikili, üçlü aylarla çalışıldığı ibi on, on bir aylı düzeneklerde evcuttur.

31 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU MERDNE DÜZENERİ İkili İkili Tersinir Üçlü Planet Düzeneği Dörtlü ltılı 8 /d 6 /d 64 /d 398 /d 48 /d k Seri Haddelee RTIK GERİMEER Büyük Çaplı Küçük Çaplı Çeki Bası Çeki Bası

32 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU ÇUBUK VE PROİERİN HDDEENMESİ Profiller Kalibre: Merdanenin yüzeyine açılış uyun profiller Paso: Karşılıklı iki erdane bir araya eldiğinde ortaya çıkan şekle denir. ÇUBUK VE PROİERİN HDDEENMESİ ra Çizi lt Eze Haddelee Çizisi Üst Eze ÇIK PSO - KPI PSO çık Paso Kapalı Paso ra çizi paso içinde kalıyorsa açık paso ra çizi paso dışında kalıyorsa kapalı paso

33 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU KINIK ZMSI HESBI HDDEEMENİN MEKNİĞİ R θ θ R / / (R RCosθ) + (R RCosθ) + R.( Cosθ) + R.( Cosθ) R.( Cosθ) HDDEEMEDE HIZ HESBI NNötr Düzle V SÇ HIZI V MERD.HIZI.Cos θ V V N θ V.Cos θ GİRİŞ BÖGESİNDE V V V s s s V V V... Cos θ < ÇIKIŞ BÖGESİNDE Cos θ > NÖTR DÜZEMDE Cos θ V

34 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU HDDEEME KUVVETERİ ad θ θ θ θ θ sür a) ad sür.sinθ Eğer ad ad ile. µ. µ.cosθ > Sinθ µ > Cosθ µ > tθ olur. µ.cosθ.cosθ >.Sinθ.Sinθ Sinθ µ Cosθ µ tθ olur Haddelee sınır şartıdır. c) Eğer sür.cosθ < ad.sinθ ise. µ.cosθ <.Sinθ ad ad sür sür sür ilişkisi vardır. ad Haddelee başlar b) Eğer.Cosθ ad ad Sinθ µ < Cosθ µ < tθ olur Haddelee olaz.cosθ kuvvet bileşenleri etkilidir. ad ad.sinθ.sinθ ise ise MKSİMUM KINIK ZMSI HESBI R θ p p / p a) tθ yazars; tθ H R b) Pisaor bağıntısını yazars H p + R R İal H H p + R.R. + R 4 p R. H [ p R. H ] c) (a) da yerine koyars R. H R. H tθ tθ H R R İal Her iki tarafın karesi alınırsa; H t θ H R.t θ R H R ( tθ µ ) [ H R.µ ] bulunur ax

35 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU HDDEEME İŞEMİNDE BSINÇ θ Giriş Bölesinde ( p..e o µ β β) 3,5. θ α N dθ Çıkış Bölesinde µβ p..e o Katsayılar R β..rct. R β..rct. θ θ R R HDDEEME BSINCI EĞRİSİ Basınç P kp/ α p.b.r.dθ Çıkış + θ α p.b.r.dθ Giriş θ açısı (Radyan)

36 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU HDDEEME GÜCÜ HESBI Bant eni b, Yay uzunluğu, ortalaa ukaveet, küçük sürtüne katsayısı değerleri için addelee kuvveti.b alan ad M.b. 3 ad.,5. R. olur Sıc Haddelee için,5. M,4. Soğuk Haddelee için,5 Tek erdane M M. π.n N.w w 6 M Çift erdane. π.n N. ad..., ad N 6. π. ad..n N KW GÜÇ ORMÜÜ 6 Sürtüne kuvvetini esas alar oent bul istersek; θ α θ α θ α µ. ad b. µ.p.r R.dθ α b. µ.p.r.r.d θ.dθ µ. α α ad R.dθ b. µ.p.r.r.d θ b. µ.p.r.dθ PROBEM Eni b3 olan bir (l) bant 5,4 den,3 ye sıc addelenecektir. Merdanelerin çapı 6 dönüş ızı dev/d. Haddelenen alzeenin ukaveet katsayısı K kp/, pekleşe üsteli n, olduğuna öre N otor ücünü esaplayın? ÇÖZÜM π.ad..n N ot [KW] bulunur., ad N 6 R θ θ R a) b) c) İki erdane için üç N ad ad R.b. n K. n +.,4, +, 35.(5,4,3) ln ln 3 kp / 5,4,3 39, π.796 N.39, N,4. dev / d 35.5, 39,44 N 487 KW

37 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU HDDE KUSURRI Basa Kuvvetleri Sebebiyle Doğan Kusurlar:. Haddelerin eğilip farklı kalınlıkta ürün çıkası: Merdanelerin eğilesi sonucu kenarlarda basa ve ortalarda çeke erileleri doğar.. Saçlarda dalalı kenar oluşuu: Kenarlarda kalınlığın orta kısa kıyasla daa düşük olası, orta kısıda fazla uzaa, fat serbestçe yayılaaa sonucu kenarlarda dalalanaya sebep olur. 3. Saçların ortasında ve kenarlarında çatllar: Orta kısı fazla uzarken alzee yeteri kadar sünek değilse ortası çatlar. Şekil değişii oojen değilse alzeede yeteri kadar sünek değilse kenarı çatlar. 4. Tisa ağzı çatlaası: Bu kusur şekil değişiinin oojen olaasına ve başlanıçta inotta var olan bir kusura bağlı olar oluşur. Sürtüne Kuvvetleri Sebebiyle Doğan Kusurlar:. Sacın iki ucunun yuvarllaşası: Saç boyca uzarken yayılır sürtüne kuvvetleri buna enel olur orta kısıda sürtüne fazla olduğundan kenarlar çok enişler. Sonuçta kenarlardi kalınlık azalası ortada boyca uzaaya dönüşür. Sacın başı ve sonu yuvarl olur.. Sacın ortadan ikiye ayrılası: Sürtüne sebebiyle ortada basa kenarlarda çeki erileleri doğar, bu çeki erileleri alzee sünek oladığı ttirde orta kısı kenarlara kıyasla çok fazla uzarsa saç ortadan ikiye bölünür.

38 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU EKSTRÜZYON YOU İE İMT EKSTRÜZYON TNIMI Bu ialat yöntei enellikle afif etaller (l,cu,m, vs ibi için uyulanır.metal bir toz bir alıcı kovan içine konur bir ıstapa vasıtasıyla etal toza baskı yapılır. Metal toz zorla atris adını verdiğiiz kalıp içerisinden eçirilir. Böylece ekstrüzyon yoluyla ialat erçekleşiş olur. Dört tip ekstrüzyon yöntei vardır.. Direkt Ekstrüzyon Yöntei: ltti şekilden de örüleceği ibi etal toz alıcı kovan içine konur ıstapayla bastırılır. Matris içerisinden eçirilir. Ürün çıkar. Bu yöntede etal tozun son safalarında kuvvet itiyacı çok artar. rtık alzee kalıbın içine ireez kesilip atılası erekir. Hacin %8- si artık alzeedir. Tozla alıcı kovan arasında sürtüne çoktur. Kuvvet itiyacı da fazladır. DİREKT EKSTRÜZYON YÖNTEMİ

39 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU. İndirekt Ekstrüzyon Yöntei: Bu yöntein direkt ekstrüzyondan farkı etal tozun sabit durası kalıbın etal toza doğru elesidir. Böylece alıcı kovanla etal toz arasında sürtüne olaz. Ürün ıstapanın içinde kal zorundadır. rtık alzee acin %5-6 sı kadardır. Kuvvet itiyacı direk ekstrüzyondinin %75 i kadardır. Sürtüne yoktur. 3. Hidrostatik Ekstrüzyon Yöntei: lıcı ile toz arasındi sürtünenin bir ışkan vasıtasıyla yok edildiği yöntedir. Direkt ekstrüzyona benzerdir. HİDROİK EKSTRÜZYON PRESİ ( TONUK)

40 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU 4. Darbeli Ekstrüzyon Yöntei: Bu yönte Pb, l, M, Cu ibi afif etallerin soğuk olar ekstrüze edilesidir. Macun ve ilaç tüpleri bu yolla üretilirler. 5. Boru Ekstrüzyonu : Bu yöntede dikişsiz burular ekstrüzyonla üretilirler. Silindirik tozlar dolu veya deliklidir. Direkt ekstrüzyonda e dolu e delikli toz kullanılırken indirekt ekstrüzyonda yanlızca delikli tozdan boru üretilir. Istapaya bağlı bir andrel kullanılır. MTRİSER (KIPR).Düz (a) yüzeyli atris (b).konik irişli atris Sıc ekstrüzyon kalıpları enellikle sıc iş tı çeliğinden yapılır. İki tipi çok kullanılır. Birincisi deir dışı alzeeler için, ikincisi deir esaslılar için aşağıda örülektedir. Düz yüzeyli atrislerin yuvarlata yarıçapları olasına karşılık, konik irişli atrislerde V iriş esastır. Düz yüzeyli atrislerin yat uzunluğu daa fazla konik esaslılarınki daa kısadır

41 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU EKSTRÜZYON ORNI EKSTRÜZYONUN MEKNİĞİ İlk toz kesidi Ürün kesidi İlk toz uzunluğu Ürün uzunluğu Ekstrüzyon Oranı: R veya R R W ıs Kuvvet x Yol W Her iki iş eşitlenirse: [.lnr p p ] Rijit ta plastik bir alzeede iş ifadesi: U. U.ln U.ln R Tü acide yapılan iş ifadesi: W U.(. ) Istapanın yaptığı iş: U. W top. W p ıs ıs ıs.. ext ıs. ıs U p ıs bulunur. W ıs (p ıs. ). Pekleşen alzeeler için: p p,7..ln R Eğer sürtüne varsa (rijit ta plastik alzee için): + β β pıs..(r ) [ β µ.cot α] β P P P P ext sür sür ext ext π.d. 4 π.d. 4 P ıs sür + P D k. π.d.. π.d. ıs Sürtüne kuvveti: D +,7.lnR P sür D. + (,7...ln R) 45 P sür D

42 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU PROBEM Çapı 7, uzunluğu 54 olan bir bır tozdan 8 C sıclıkta ekstrüzyonla 5,8 çapında bir çubuk elde ediliyor. Ekstrüzyon ızı 54 /s dir. Düz yüzeyli bir atris kullanıltadır. Sürtüneyi de öze alar erekli ekstrüzyon kuvvetini esap ediniz. Verilenler: Gerçek şekil değiştire ızı Ɛ 6.(V /D ).lnr Cu için 3-9 C arasında C3,36 kp/,6 veriliyor. Ekstrüzyon oranı ifadesi: π.d 4 D 7 R 6,5 π.d D 5,8 4 Gerçek şekil değiştire ızı değeri: 6.V D C. kabul edilerek ekstrüzyon basıncı:.54 P ext +,7.lnR 6,. +,7.ln6,5 4,5 kp / D 7 Buradan ekstrüzyon kuvveti: ext P ext 6.54.ln R.ln 6,5 7 Bu ızın ukaveete etkisi( ): 3,36.() π.d. 4,6 π.7 4,5. 4 EKSTRÜZYON BSINCI Direkt ekst. s 6, kp / 45 ton bulunur. Pext İndirekt ekst. Yandi eğride ekstrüzyon basıncı ile topla kurs boyu arasındi ilişki österiliştir. Direkt ekstrüzyonda siu ekstrüzyon basıncına etal tozun yarısına kadar etirildiğinde ulaşıltadır. Istapa kursu EKSTRÜZYON BSINCINI ETKİEYEN KTÖRER. Sürtüne: µ sür ne kadar yüksekse P ext o kadar yüksek olur.. Ekstrüzyon oranı [R / veya / ]: Ekstrüzyon oranı büyük olursa P ext da büyük olur. 3. Ekstrüzyon Hızı (v ext ): Bu ız büyük olursa P ext da büyük olur. 4. Ekstrüzyon Sıclığı (T ext ): Metal tozun sıclığı ne kadar yüksek olursa ekstrüzyon basıncı P ext da o kadar düşük olur.

43 İMT YÖNTEMERİ II Doç.Dr.İrfan Y-rş.Gör.T.Kere DEMİRCİOĞU EKSTRÜZYON İMTT MZEME KIŞI Ekstrüzyon işleinde alıcı kovanın köşelerinde bir iktar alzee areketsiz kalır. Bu böleye ölü böle adı verilir. Ekstrüzyon basıncı Istapa kursu eğrisinden de örüleceği ibi işlein sonuna doğru bu ölü böle fazla basınç erektirir. EKSTRÜZYON PRESERİ EKSTRÜZYON KUSURRI. Ürünün yüzeyinde çatl oluşası: Sebebi: Toz sıclığı yüksek, sürtüne yüksek, ekstrüzyon ızı yüksek veya Toz sıclığı düşük, atris yat uzunluğu boyunca etal yapışırsa Pext bir yükselir bir alçalır. Bu da çatlaaya neden olur.. Ürünün içinde oksit birikesi: Metal toz sıcken soğuk olan alıcıya değince oksit oluşur ve yüksek sürtüne sebebiyle oksit alzee arken ürünün içine irer. Önleek için ıstapanın önüne ön leva konur çapı biraz küçük tutulur. Böylece oksit alıcıda kalır. 3. Ürünün erkezinde çavuş işareti (>>) çatllarının oluşası: Sebebi: (/) oranıdır. Bu oran büyüdükçe şekil değiştire oojenliğini kaybeder. Ortada ikincil çeki erileleri adı verilen idrostatik çeke erilesi doğar. Bu ise çavuş işaretli (>>) çatlların doğasına neden olur.