5510 SAYILI KANUNA GÖRE S GORTALILI IN BAfiLANGICI VE SOSYAL GÜVENL K KURUMUNA B LD R LMES

Transkript

1 5510 SAYILI KANUNA GÖRE S GORTALILI IN BAfiLANGICI VE SOSYAL GÜVENL K KURUMUNA B LD R LMES Murat ÖZDAMAR* Erden ÇAKAR** I- G R fi Türk sosyal güvenlik sisteminde 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu nun(5510 say l yasa, 2006) geneli itibariyle yürürlü e girdi i tarihinden önce çal flanlar n sosyal güvenli i farkl sosyal sigorta kanunlar na tabi olarak sa lanmaktayd say l Kanun ile birlikte tüm çal flanlar tek kanun kapsam içine al narak sosyal güvenli e kavuflturulmufllard r. Bir baflka ifadeyle 5510 say l Kanunun yürürlü e girmesi ile daha önce 506 say l Kanun kapsam nda sigortal say lanlar 4/I-a l olarak, 1479 say l Kanun kapsam nda sigortal say lanlar 4/I-b li olarak, 5434 say l Kanun kapsam nda sigortal say lanlar ise 4/I-c li olarak kabul edilerek sigortal say lm fllard r. Belirtmeliyiz ki, 5510 say l yasayla birlikte çok yasa dan tek yasa ya geçifl öngörülürken di er taraftan sosyal sigorta yard mlar olarak adland - r lan parasal yard mlar ile sa l k hizmet sunumu birbirinden ayr lm flt r. Bu ikili yap ya uygun olarak da kanununun 4. maddesinde sosyal sigortal lar, 60. maddesinde ise genel sa l k sigortal s tarif edilmifltir(güzel ve ötekiler, * stanbul Sosyal Güvenlik l Müdür Dan flman, Doktora Ö rencisi, S.G.Kontrol Memuru ** Çal flma Ekonomisi Bilim Uzman, Sosyal Güvenlik Kontrol Memuru 303

2 2009, 94). Biz bu yaz m zda, 5510 say l Kanun kapsam nda sosyal sigortal olarak tabir edilen kiflilerin sigortal l klar n n bafllang c ve bildirim yükümlülü ü üzerinde durulaca z. II Say l Kanuna Göre 4/I-a Statüsünde Çal flanlar n Sigortal l k Bafllang c ve Bildirimi 5510 say l Kanunun 4. maddesinin birinci f kras n n (a) bendi kapsam nda sigortal say lan hizmet akdi ile bir veya birden fazla iflveren taraf ndan çal flt r lanlar n sigortal hak ve yükümlülükleri çal flmaya, mesleki e itime veya zorunlu staja bafllad klar tarihten itibaren bafllar(5510., m.7/i,a). Kanunda ki düzenlemeden de anlafl laca üzere bu kiflilerin sigortal hak ve yükümlülükleri fiilen çal flmaya bafllad klar tarihte bafllayacakt r. 4/I-a kapsam nda sigortal say lanlar n çal flmaya bafllamadan önce ifle girifl bildirgesi ile Kuruma bildirilmeleri esas olmakla birlikte Kanun koyucu belli ifl kollar nda çal flt r lan sigortal lar n Kuruma bildirilme sürelerinde istisnalar getirmifltir. (Kurt, 2009, 61) Buna göre; inflaat, bal kç l k ve tar m iflyerlerinde hizmet akdi ile ifle bafllat lacak sigortal lar için çal flmaya bafllat ld klar gün, yabanc ülkelerde sefer yapan ulaflt rma araçlar na sefer esnas nda ifle al narak çal flt r lanlar için çal flmaya bafllad klar tarihten itibaren en geç bir ay içinde, kamu idarelerince istihdam edilen 4447 say l flsizlik Sigortas Kanunu na göre iflsizlik sigortas na tabi olmayan sözleflmeli personel ile kamu idarelerince yurt d fl görevde çal flmak üzere ifle al nanlar n çal flmaya bafllad klar tarihten itibaren bir ay içinde, ifle girifl bildirgelerinin Kuruma verilmesi halinde bildirimlerin yasal süresi içinde yap ld kabul edilecektir. (5510., m. 8/a,b,c) Hemen belirtmeliyiz ki; sigortal n n ifle girifl bildirgesinin verilmesi gereken son gün hafta tatili, resmi tatil yada bayram tatiline denk geldi i takdirde takip eden ilk ifl günü içinde ifle girifl bildirgesi verilebilmektedir. Örne in pazartesi günü ifle bafllayan sigortal ya ait ifle girifl bildirgesi bir gün öncesi 304

3 Pazar gününe yani hafta tatiline denk geldi i için Pazartesi günü bildirge verilebilecek, iflveren bunun için cezai iflleme maruz kalmayacakt r. Kanunla tan nan di er bir istisna ise Kuruma ilk defa iflyeri bildirgesi verilecek iflyerleri içindir. Kuruma ilk defa iflyeri bildirgesi verilecek bu iflyerlerinde; ilk defa sigortal çal flt rmaya bafllan lan tarihten itibaren bir ay içinde çal flmaya bafllayan sigortal lar için, çal flmaya bafllad klar tarihten itibaren en geç söz konusu bir ayl k sürenin doldu u tarihe kadar verilen ifle girifl bildirgeleri yasal süresi içinde verilmifl say lacakt r. Belirtmeliyiz ki, ilk iflyerindeki çal flmas na ait sigortal ifle girifl bildirgesi süresinde Kuruma verilerek, tescil ifllemi yap lm fl olan sigortal n n, naklen ve hizmet akdi ifllemi sona ermeden ayn iflverenin ayn yada baflka bir ünitede tescil edilmifl di er iflyerinde çal flmaya bafllamas halinde yasal süresi d fl nda yap lan bildirimler de süresinde yap lm fl say l r. Yukarda belirtilen yükümlülükleri yasal süresi içinde yerine getirmeyen iflverenlere 5510 say l Kanunun 102. maddesinin 1. f kras n n (a) bendi uyar nca her bir sigortal için ayr ayr bir asgari ücret tutar nda idari para cezas uygulan r say l Kanunda, sigortal olarak çal flt r lacak kiflilerin ifle girifl bildirgelerinin fleklinin, içeri inin ve bildirgenin verilme yönteminin Kurum taraf ndan ç kar lacak yönetmelikle belirlenece i hüküm alt na al nm flt r. Kanunun verdi i yetkiye dayanarak Kurum ifle girifl bildirgesinin e-sigorta yoluyla verilece i fleklinde bir düzenlemeye gitmifltir. Bir baflka ifadeyle Sosyal Sigorta fllemleri Yönetmeli i(ss Y) nin 11. maddesine göre; iflverenler 4/I-a kapsam nda sigortal say lan bu sigortal lar çal flmaya bafllad klar tarihten önce, Kuruma e-sigorta yoluyla bildirmekle sorumludurlar. Yönetmelikte, 5510 say l Kanunun 4/I-a kapsam ndaki sigortal lar n ifle girifl bildirgelerinin e-sigorta yoluyla bildirilece i düzenlenmifl olmakla birlikte Kurum taraf ndan ç kar lan Tebli de baz istisnalara yer verilmifltir. Tebli e göre 5510 say l Kanunun 4/I-a bendine göre sigortal lar çal flt ran iflverenlerden ayl k prim ve hizmet belgesini zorunlu olarak e-sigorta yoluyla verenler; tarihinden itibaren sigortal tekrar ifle girifl bildirgesini, 305

4 tarihinden itibaren ise sigortal ilk ifle girifl bildirgesini e-sigorta yoluyla internet üzerinden Kuruma vermek zorundad rlar (Kurt, 2008, 51). Buna göre ayl k prim hizmet belgesini zorunlu olarak e-sigorta yoluyla verenler d fl nda kalanlar ifle girifl bildirgesini kâ t ortam nda da Kuruma verebileceklerdir. Belirtmeliyiz ki, ayl k prim hizmet belgesini zorunlu olarak e-sigorta yoluyla verenler için 5510 say l Kanunun 4/I-a kapsam ndaki çal flanlar n n ifle girifl bildirgelerinin e-sigorta yoluyla verilmesi zorunlulu u getirildi inden, bu kifliler ifle girifl bildirgelerini Kanunda belirtilen yasal süreler içinde ka t ortam nda Kuruma verseler dahi haklar nda 5510 say l Kanunun 102. maddesinin 1. f kras n n (a) bendi uyar nca idari para cezas uygulanacakt r. Uygulamada dikkati çeken bir hususu belirtmekte yarar vard r. Daha önce 4/I-b sigortal s oldu u halde, bu sigortal l sona ermesine ra men ilgili sosyal güvenlik merkezine gerekli sonland rma belgesini vererek sigortal l - n durdurmayan kifliler için internet ortam nda 4/I-a sigortal l na ait ifle girifl bildirgesi verilememektedir. Bu nedenle bu nitelikte olan ve faaliyetine son veren 4/I-b sigortal lar n n ilgili Sosyal Güvenlik l Müdürlü ü/merkez Müdürlü üne mutlaka baflvurmas gerekmektedir. Aksi halde iflverenlerin idari para cezas na muhatap olmalar kaç n lmaz olacakt r. III Say l Kanuna Göre 4/I-b Statüsünde Çal flanlar n Sigortal l k Bafllang c ve Bildirimi 5510 say l Kanunun 4. maddesinin birinci f kras n n (b) bendi kapsam nda sigortal say lanlardan; ticari kazanç veya serbest meslek kazanc nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar n sigortal l klar bu mükellefiyetlerinin bafllad tarihte bafllar ve bu tarihten itibaren ilgili vergi dairelerince, gelir vergisinden muaf olanlar n sigortal l klar esnaf ve sanatkarlar sicil müdürlüklerince, tescillerinin yap ld tarih itibariyle bafllar ve bu tarihten itibaren esnaf ve sanatkarlar müdürlüklerince, en geç onbefl gün içinde Kuruma e-sigorta yoluyla bildirilir(ss Y, m.11/iv-a,b.). 306

5 fiirket ortaklar ndan; kolektif flirket, adi komandit flirketlerin komandite ve komanditer ortaklar ile donatma ifltiraki ortaklar n n sigortal l klar vergi mükellefiyetlerinin bafllad tarihte bafllar ve bu tarih itibariyle vergi dairelerince, anonim flirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortaklar n n sigortal l klar yönetim kurulu üyeli ine seçildikleri tarihte bafllar ve bu tarih itibariyle flirket yetkililerince, limitet flirket ve sermayesi paylara bölünmüfl komandit flirketlerin komandite ortaklar n n sigortal l klar flirketin ticaret siciline tescil edildi i tarihte bafllar ve bu tarih itibariyle ticaret sicil memurluklar nca, en geç onbefl gün içinde Kuruma e-posta yoluyla bildirilir(ss Y, m.11/iv-c.). Belirtmeliyiz ki, limitet flirket ve sermayesi paylara bölünmüfl komandit flirketlerin komandite ortaklar ndan hisse devri alan yeni ortaklar n n sigortal klar ortaklar kurulunca devrin yap lmas na karar verildi i tarihte bafllayacakt r. Bu tarih itibariyle ortaklar kurulu karar n n, hisse devrine iliflkin tanzim edilen noter devir sözleflmesinin, devrin yap ld n n ifllendi i pay defterinin birer sureti veya devir ticaret sicil memurlu unca tescil edilmifl ise ticaret sicil gazetesinde ilan edildi i nüshas n n ibraz edilmesi kayd yla flirket yetkililerince en geç onbefl gün içinde Kuruma e-posta yoluyla bildirilir. Yine Köy ve Mahalle muhtarlar n n sigortal l klar muhtar seçildikleri tarih itibariyle bafllar ve bu tarih itibariyle il veya ilçe mülki amirliklerince onbefl gün içinde Kuruma bildirimleri yap l r. Tar mda kendi ad na ve hesab na ba ms z çal flanlar n sigortal klar ise ba l olduklar ziraat odalar nca veya kendilerince bir y l içinde bildirilmesi halinde odaya kaydedildikleri tarihten, bu süre içinde bildirilmemesi halinde ise bildirim Kuruma yap ld tarihten bafllar. Sigortal l n bafllad tarih meslek kurulufluna kay tlar n n yap ld tarihten itibaren bir ay içerisinde ziraat odalar nca veya ziraat odalar n n bulunmad yerlerde tar m il/ilçe müdürlüklerince Kurumun ilgili ünitesine bildirilmek zorundad r. Belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen ilgililer hakk nda kanunun 102. maddesinin 1. f kras n n (a) bendi uyar nca idari para cezas uygulanaca- hüküm alt na al nm flt r. 307

6 Esas itibariyle 5510 say l Kanunun 4/I-b kapsam ndaki kiflilerin sigortal l k bafllang çlar n n ilgili Kurum ve Kurulufllarca e-sigorta yoluyla Kuruma bildirilmesi amaçlanmakta olup yeterli internet ve elektronik alt yap lar - n n olmad gözetilerek Kurum taraf ndan ç kar lan Tebli ile bu alt yap lar oluflturuluncaya kadar Gelir daresi Baflkanl d fl ndakilerin sigortal ilk ve tekrar ifle girifl bildirgelerini ka t ortam nda vermeleri uygun görülmüfltür (Kurt, 2008, 54) Yine ince bir ayr nt y belirtmek gerekirse; 5510 say l Kanun un yürürlük tarihinden önce flirketleri tasfiyeye giren ortaklar dilerlerse flirketin tasfiyeye girdi i tarih itibariye di er bir ifade ile tarihinden öncesi için geriye dönük 4/I-b sigortal l n sonland rabilmekte bunun için talep dilekçesinin Kuruma verilmesi yeterli olmaktad r. IV Say l Kanuna Göre 4/I-c Statüsünde Çal flanlar n Sigortal l k Bafllang c ve Bildirimi 5510 say l Kanunun 4. maddesinin birinci f kras n n (c) bendi kapsam nda sigortal say lanlar, göreve bafllad klar veya okullar nda ö retime bafllad klar tarihten, kendi hesab na okumakta iken Türk Silahl Kuvvetleri veya Emniyet Genel Müdürlü ü hesab na okumaya bafllayanlar ise bu tarihten itibaren sigortal say lacaklard r. Kanunun 4. maddesinin (c) bendi kapsam nda sigortal say lan bu kiflileri çal flt racak iflverenler, bu kapsamda ilk defa veya tekrar çal flt rmaya bafllatt klar kiflileri, sigortal l klar n n bafllad tarihten itibaren onbefl gün içinde Kuruma e-sigorta yoluyla bildirmekle yükümlüdür (SS Y, m.11/i). Bu kapsamdaki sigortal lar çal flt ran iflverenler çal flt rd klar sigortal - lar n ifle girifl bildirgelerini Kuruma bildirmekle yükümlü tutulmufl ancak bu yükümlülü ü yerine getirmeyen iflverenlere herhangi bir idari yapt r m öngörülmemifltir (5510., m. 8/VIII). 308

7 V- SONUÇ 5510 say l Kanun kapsam nda bir hizmet akdi ile çal flmalar nedeniyle 4/I-a l olarak tabir edilen sigortal lar n esas olarak iflyerinde çal flmaya bafllamadan önce tescillerinin yap lmas gerekmektedir. Ancak belli iflkollar nda yap lan iflyerleri için iflin niteli ine ba l olarak istisnalar getirilmifltir. Bir hizmet akdine ba l olmaks z n kendi ad na ve hesab na ba ms z çal flanlar yani 4/I-b liler için sigortal say lmalar n gerektirecek faaliyetleriyle ilgili tescil ifllemlerini yapan vergi daireleri, esnaf ve sanatkârlar müdürlükleri, ticaret sicil memurluklar ve ziraat odalar, tescilini yapt klar sigortal lar Kuruma bildirmekle yükümlü tutulmufltur. Bu uygulamayla, yürütülen faaliyet ile sigortal tescili aras ndaki koordinasyonsuzlu un ortadan kald r lmas hedeflenmektedir say l Kanunun uygulamaya girmesiyle en fazla s k nt n n 4/I-c lilerin istihdam edildi i kamu kurum ve kurulufllar nda yaflanaca görülmektedir. fiöyle ki, kamu kurum ve kurulufllar yasan n yürürlü e girmesiyle beraber sigortal bildirimi, iflyeri bildirimi ve ayl k prim ve hizmet belgesi bildirimi gibi daha önce al flk n olmad klar konularla karfl laflacaklard r(kurt ve di- erleri, 2008, 37). Yeni dönemde gerek 4/I-a l lar n gerekse 4/I-b ve 4/I-c lilerin sigorta bafllang çlar n Kuruma e-sigorta yoluyla bildirilmesi yasal bir zorunluluk olarak öngörülmüfltür. Di er bir ifadeyle yeterli alt yap oluflturuldu unda bu kiflilerin ifle girifl bildirgeleri kâ t ortam nda Kuruma verilemeyecektir. Yine son olarak belirtmeliyiz ki, 4/I-a ve 4/I-b kapsam nda sigortal say lanlar n tescil bildirimlerinin belirlenen sürelerde yap lmamas durumunda ilgililer eskiden oldu u gibi idari yapt r mlarla karfl karfl ya kalacakt r. 309

8 KAYNAKÇA Güzel, Ali [ ve öte.] (2009) Sosyal Güvenlik Hukuku. stanbul: Beta Yay nevi Kurt, Resul [ ve öte.] (2008) Sosyal Güvenlik Rehberi. stanbul: SMMMO Kurt, Resul (2008) Sosyal Güvenlik Reformu Rehberi. stanbul: Tiem Yay nc l k Kurt, Resul (2009) Sosyal Güvenlik Reformu Rehberi. stanbul: Tiem Yay nc l k Sosyal Güvenlik Kurumu ( ). Sosyal Sigorta fllemleri Yönetmeli i Ankara: Resmi Gazete (26981 say l ) T.C. Yasalar. ( ) 5510 Say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26200 say l ) T.C. Yasalar. ( ) 5510 Say l Kanunda de ifliklik yapan 5754 Say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu le Baz Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De ifliklik Yap lmas na Dair Kanun. Ankara: Resmi Gazete (26870 say l ) 310