ÝÇÝNDEKÝLER. Yýl: 45 Sayý: Nisan - Mayýs - Haziran Baþyazý nci Dönem Ýlk Danýþma Kurulu Toplantýsý Yapýldý...5

Transkript

1 TMMOB ORMAN MÜHENDÝSLERÝ ODASI ADINA SAHÝBÝ Ali KÜÇÜKAYDIN YAYIN SORUMLUSU Osman TURUNÇ YAYIN YÖNETMENÝ Okan ÇANÇÝN YAYIN KURULU Sevda ERGÝZ Mustafa KIZMAZ Hüseyin AYTAÇ Hakan AKDAÐ Serkan ERÝKGENOÐLU YAYIN KOÞULLARI Dergimizde yayýnlanmasý istenen yazýlar bilgisayarda yazýlmalý, daha önce baþka bir yerde basýlýp, yayýnlanmamýþ olmalýdýr. Ýmzalý bir dilekçe ekinde kaðýda yazýlý olarak, ayrýca elektronik ortamda dergimizin yönetim yerine posta ile gönderilmelidir. Yazýlar 7 sayfayý (A4) geçmemelidir. 7 sayfayý aþan yazýlarýn birbirini izleyen sayýlarda yayýnlanabileceði düþünülerek bölümlere ayrýlmalýdýr. Fotoðraflar net ve temiz olmalý, slayt dýþýnda sayýsal gönderilecek fotoðraflarýn çözünürlüðü yüksek olmalýdýr. Yazýlarda Türkçe kelimeler kullanýlmalý ve Türkçe dil kurallarýna uyulmalýdýr. Yayýnlanacak yazý ve çevirilerdeki düþünsel ve teknik sorumluluk yazarýna ait olup, oda yönetimini ve Dergi Yayýn Kurulunu sorumlu tutmaz. Dergide yayýnlanan yazýlardan kaynak göstermek koþulu ile alýntý yapýlabilir. Dergiye gönderilen yazýlar yayýnlansýn ya da yayýnlanmasýn geri verilmez. Yazýlar Yayýn Kurulu tarafýndan incelenir. Yayýn Kurulu yayýnlanacak yazýlarda gerekli düzeltmeleri yapabilir ve uygun görülen yazýlarý yayýnlar. YÖNETÝM YERÝ Necatibey Cad. No: 16/ Sýhhiye / ANKARA Tel: Belgegeçer: E-posta: dergi@ormuh.org.tr TMMOB Orman Mühendisleri Odasý Hesap No: T.C. Ziraat Bankasý Necatibey Þubesi: BASKI 4Renk Yayýn Tanýtým Matbacýlýk Ltd.Þti. K.Karabekir Cad. 85/7 Ýskitler / ANKARA Tel: Fax: Kapak Fotoðrafý: Yaþar AKSU - Artvin ISSN: Yýl: 45 Sayý: Nisan - Mayýs - Haziran 2008 ÝÇÝNDEKÝLER Baþyazý nci Dönem Ýlk Danýþma Kurulu Toplantýsý Yapýldý...5 Kompozit Levha Üretiminde Aðaç Kabuklarýndan Faydalanma Olanaklarý...7 Eðirdir Gölü Havzasý, Sorunlarý ve Çözüm Önerileri...12 Bitki Strüktürleri Ýle Yapý Strüktürlerinin Karþýlaþtýrýlmasý Sayýlý Kanuna Aykýrý Olarak Yapýlan Mesleki Ýhaleler Kamu Ýhale Kurumunca (KÝK) Durdurulmaktadýr...20 Daðlýk Arazide Tomruklarýn Plastik Oluklar Ýçerisinde Kontrollü Olarak Taþýnmasý (TOKK Yöntemi)...31 Aktarlar ve Týbbi Bitki Ticareti Üzerine Bir Araþtýrma (Doðu Karadeniz Bölgesi Örneði)...34 Stratejik Planlama Nedir?...40 Ormancýlýk ve Politika...42 Musalla Taþýndaki Mevta "2/B Alanlarý"...44 Sinir Hastalýklarý...47 BAORAM 50 Yaþýnda...50 Ýki Teknik Gezi...52

2 BAÞYAZI Saygýdeðer Meslektaþlarýmýz, Baðlý bulunduðumuz Türk Mühendis ve Mimar Odalarý Birliði nin 40'ýncý Olaðan Genel Kurulu 29 Mayýs - 1 Haziran 2008 tarihleri arasýnda yapýldý. Yeni Yönetim Kuruluna tebriklerimizi sunar baþarýlar dileriz. 39'uncu Genel kurulda olduðu gibi bu genel kurulda da orman mühendisleri odasý yoktu. Gerekçe, Birlik hissesinin ödenmemesi Doðrudur; TMMOB Yasasý "Birlik hissesini ödemeyen odalar umumi heyet toplantýsýna katýlamaz'' der. Ancak, þu ana kadar bizden önceki Orman Mühendisleri Odasý yönetimleri de dahil olmak üzere, hiçbir odaya bu uygulama yapýlmamýþtýr. Geçen dönem ilçe seçim kuruluna yaptýðýmýz itirazdan, diðer borcu olan odalarýn borç karþýlýðý senet vererek genel kurula ve seçimlere katýldýklarý anlaþýlmaktadýr. Kalan borçlarýmýz karþýlýðý ayný þekilde senet vermemize raðmen genel kurula katýlamadýðýmýz gibi senetlerimizde derhal iþleme kondu yýlýnda yapýlan 38'inci TMMOB Genel kurulunda da Orman Mühendisleri Odasý yoktu. O dönemki Orman Mühendisleri Odasý yönetiminin seçimleri geciktirmesine TMMOB yönetimi ses çýkarmamýþ ve gözlemci sýfatýyla verilen Orman Mühendisleri Odasý temsilcisini kabul etmiþ idi. Ancak 2004 yýlýnda Orman Mühendisleri Odasý Genel Merkez Yönetiminin deðiþmesiyle birliðe gözlemci sýfatý ile verilen temsilcimizde reddedildi. Sözün özü, üç dönemdir üst birliðimiz TMMOB ile irtibatýmýz kesildi. Yönetime geldiðimiz 2004 yýlýnda TMMOB yönetim kurulunu ziyaretimize raðmen bir kez iadeyi ziyaret ya da hayýrlý olsun lafzýný duyamadýk. Üç dönemdir, en temel demokratik haklarýmýzdan olan yönetime katýlma ve seçme, seçilme haklarýmýzý kullanamadýk. TMMOB yöneticileri bizimle diyalogu kesmekle kalmadýlar. Baþta ormancýlýk mesleðinin geleceðine, orman mühendislerinin geleceðine damgasýný vuracaðý konusunda ittifak edilen 5531 sayýlý yetki kanunumuzun çýkarýlmasýnýn her aþamasýnda karþý oldular. Yetmedi, meslek mensuplarýmýzýn haklarýný kullanacaðý yetki yasamýzýn uygulama yönetmeliklerine dava açtýlar. Karþý olmalarýnýn en önemli gerekçelerinden biri, 5531 sayýlý yetki yasasý ile Odayý Bakanlýðýn vesayeti altýna soktuðumuz iddiasý idi. Oysa siz ormanlarýn yüzde doksan dokuzu devlete ait olan bir ülkede, Devlet adýna ormanlarý yöneten Çevre ve Orman Bakanlýðýnýn uygun görüþünü almadan ormancýlýk çalýþmalarýný zaten yapamazsýnýz. Yaparsanýz anayasanýn 169'uncu maddesine aykýrý hareket etmiþ olursunuz. Ayrýca bu yetki yasasý ile ilk defa bir odaya, yasaya ait yönetmelikleri çýkarma ve uygulama yetkisi verilmiþtir. Bu meslek odalarý için son derece önemli demokratik bir kazanýmdýr. Bilindiði gibi yasa meclisten iktidar ve muhalefetin ittifakýyla çýkmýþtýr. Oysa, 29 Haziran 2005 tarihli ve 2580 sayýlý Resmi Gazete'de yayýnlanan, tarihli ve 5368 sayýlý "Lisanslý Harita Kadastro Mühendisleri ve Bürolarý Hakkýnda Kanun" Tapu Kadastro Genel Müdürlüðüne büyük yetkiler vermiþtir. Bu Kanuna dayalý olarak, Tapu Kadastro Genel Müdürüne lisanslý mühendislere disiplin cezasý verme yetkisi gibi özlük haklara müdahaleye imkan saðlayan Yönetmelik, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüðünce hazýrlanmýþ, 5 Mayýs 2008 tarihli ve sayýlý Resmi Gazetede yayýnlanarak yürürlüðe girmiþtir. TMMOB yönetimi ne bu yasa çýkarken, nede yönetmelik çýktýktan sonra hiçbir itirazlarý olmamýþtýr. Bu çifte standart deðil de nedir? Ayrýca, bir yandan oda yönetiminin ilgili bakanlýktan uygun görüþ almasýna "vesayet" diyeceksiniz, diðer yandan, 5531 sayýlý yetki yasasýnýn, ormanlarýn devlet tarafýndan iþletilmesini öngören Anayasa'nýn 169'uncu maddesine aykýrýlýðýndan söz edeceksiniz. Bu ne büyük çeliþkidir Sayýlý Yasanýn, devlet ormanlarýnýn özel sektörce iþletilmesiyle hiç alakasýnýn olmadýðýný, sadece devletin ormancýlýk hizmetlerini uzman, yetkili sektör kanalýyla yaptýrmasýný ve denetlemesini düzenlediðini ilgili herkes bilmektedir. Maalesef TMMOB yönetimi Anayasa'ya aykýrýlýk iddialarýyla bulanýk suda balýk avlamaya çalýþmaktadýr. Bu bir hizmet satýn almadýr ve meslek odalarý bunu çok iyi bilmektedirler. 2

3 Yetki yasamýzýn uygulama yönetmeliklerine karþý olmalarýnýn ve dava açmalarýnýn en önemli gerekçelerinden birisi ise; yönetmeliklerin TMMOB'nin ''ONAYINDAN'' geçmesi gerektiði düþüncesidir. Odalar idari olarak birliðe baðlý olup dolayýsýyla 6235 sayýlý TMMOB yasasýna ve bu yasaya baðlý olarak çýkan mevzuata tabidirler. Örneðin Odalar bu yasa (6235) çerçevesinde hazýrlanan ana yönetmeliklerini TMMOB'nin incelemesinden geçirirler. Diðer yandan Odalar týpký Birlik gibi tüzel kiþiliðe haiz kuruluþlardýr ve idari iþleyiþin dýþýnda meslek alanlarýyla ilgili çalýþmalar yapabilirler. Kaldý ki, 5531 sayýlý yasa bir mesleðin yetki yasasýdýr. Sadece meslek mensuplarýný ilgilendirmez. Diðer taraflarý da vardýr. Örneðin, Yönetmelikler çýkarýlýrken Devlet adýna ormancýlýk hizmetlerini yürüten Çevre ve Orman Bakanlýðýnýn "uygun" görüþünün alýnmasý yasa gereðidir. Bu uygun görüþün ardýndan TMMOB'ye "onay" için göndermek, hiyerarþik düzene de uymaz. Dolayýsýyla, yasada açýk olarak "yönetmelikleri'' Orman Mühendisleri Odasýnýn çýkaracaðýnýn belirtilmiþ olmasýna raðmen, TMMOB yönetiminin, bu yönetmeliklerin kendi onaylarýndan geçmesi gerektiðini ifade etmesi, kendilerini yasalarýn ve her þeyin üzerinde görmeleri ve baðlý odalarý vesayetleri altýna almalarý demektir. Böyle bir yetki TMMOB'yi diktatörlüðe götürür. TMMOB bununla da yetinmiyor. Kendilerinden farklý düþündüðünü sandýklarý (sandýklarý diyoruz çünkü önyargýlarý bizlerle diyalog kurmaya engel) oda yönetimimizle uðraþýrken, meslek mensuplarýmýzýn haklarýyla savaþtýklarýnýn da farkýnda olmalarý gerekir. 5 Þubat 2008 tarihli sayýlý Resmi Gazetede yayýnlanan Orman Amenajman Yönetmeliðinin "planlama ilkeleri'' baþlýklý 4(e) ve ''görev, yetki ve sorumluluk 5'inci maddesinin iptali için TMMOB "yürürlüðün durdurulmasý istemli'' dava açtý. TMMOB 5531 sayýlý yetki yasamýza karþý kampanya yürütürken, Birliðin ifadesiyle bazý "iyi" ormancýlarýnda kendileri gibi düþündüðünü basýn bildirilerinde belirtmiþler idi. O "iyi" ormancýlardan olsa gerek, Sayýn Yücel Çaðlar'ýn kurucusu ve onursal baþkaný olduðu ve "iyi" ormancýlarýn yer aldýðý "Kýrsal Çevre ve Ormancýlýk Sorunlarý Araþtýrma Derneði''adýna da ayný yönetmeliðin ayný maddelerine dava açýldý. Ortak gerekçeleri; ormanlarýn özelleþtirilmesi, devletin ormanlarýn denetiminden vazgeçmesi, Orman Mühendislerinin de 5531 sayýlý yetki yasasý ile buna aracýlýk etmesi v.s. Allah aþkýna! Bir mesele ancak bu kadar sulandýrýlabilir. Yargýnýn ve insanlarýmýzýn ormanlarýmýza ve çevreye olan hassasiyeti, bilgi kirletilmesi ile ancak bu kadar suistimal edilebilir sayýlý yetki yasasý, buna baðlý yönetmelikler ve davaya konu amenajman yönetmeliðinin ormanlarýn özel þirketlere iþlettirilmesi ya da ormanlarýn devlet denetimi dýþýnda kalmasý ile hiçbir alakasý yoktur. Olay sadece "orman idaresinin, devletin denetim ve gözetiminde uzman sektörden (orman mühendisi, orman endüstri mühendisi, aðaç iþleri endüstri mühendisinin kurduðu ormancýlýk ve orman ürünleri büro ve þirketlerinden ) hizmet satýn almasýndan ibarettir". Böylece baþta amenajman planlarý olmak üzere tüm ormancýlýk hizmetlerinin daha nitelikli hale getirilmesi hedeflenmektedir. Þu an Danýþtay da olan " Yeminli ormancýlýk bürolarýný'' düzenleyen 5531 sayýlý yetki kanunumuza göre hazýrlanmýþ olan tüzüðün çýkmasý halinde devletin denetim yetkisi hiçbir zaman ortadan kalkmayacaktýr. TMMOB, ya da onun "iyi" ormancýlarýndan Sayýn Çaðlar, 5531 Sayýlý yetki yasasýna dayalý olarak kurulan sistemde ormancýlýk hizmeti üreten yüzlerce meslek mensuplarýmýzdan kaçýyla görüþtüler. Altmýþ dört adet mühendislik disiplininde "hizmet alýmý" ile mesleði icra sorun olmuyor iken ormancýlýkta neden sorun oluyor? Hadi TMMOB, Orman Mühendisleri Odasý yönetimiyle mücadele adýna meslek mensuplarýmýzýn hak ve hukukuna karþý sorumluluk duymuyor peki ya deðerli meslektaþýmýz Sayýn Çaðlar neden bu sorumluluðu duymuyor. Bir zamanlar üniversiteye giriþte yüzde birlik dilimlerde ülkenin en baþarýlý öðrencilerinin tercih ettiði orman fakültelerinin ve meslektaþlarýmýzýn bugünkü durumunu, dýþarýda ormancýlýk hizmetlerini ziraat mühendisleri, peyzaj mimarlarý gibi diðer disiplinler yaparken, orman mühendislerinin sadece Devlette memur olarak çalýþma durumunu neden sorgulamýyor. Bu 3

4 mesleðin geleceði belki TMMOB'yi ilgilendirmiyor ancak Sayýn Çaðlarý ilgilendirmesi gerekir. Sadece "iyi" ormancý olma adýna, meslek ve meslektaþýn geleceðine ipotek koyacak fiilleri iþlemeye deðmez. Önümüzdeki dönemde bir üst birlik olarak TMMOB'den; Odalarýn mesleki alanlarýyla ilgili çalýþmalarýnda önünü açmasýný, eþitlikten, diyalogdan yana ve tüzel kiþiliklerimize saygýlý olmasýný beklemekteyiz. TMMOB 'ye yakýþan budur. Saygýdeðer Meslektaþlarýmýz, Kamu çalýþanlarý arasýnda ücret adaletsizliði baþta olmak üzere çalýþma disiplini ve motivasyonu bozan birçok adaletsizlik vardýr. Buna karþýlýk kamu personel reformu yýllardýr konuþulur durur. Birde küçük gibi görünen adaletsizlikler vardýr ki mide bulandýrýr. Örneðin bunlardan biri, Çevre Orman Bakanlýðýnda da yaygýnlaþan iyi olan kadrolarý birilerinin kullanýp, fiiliyatta iþi baþkalarýnýn yapmasýdýr. Üstelik bu kadrolarý kullanan kiþilerin çoðunun aldýklarý eðitim yapýlan iþ ile ilgili deðildir. Ýþi fiili olarak yapanýn özlük haklarýný da kullanmasý daha adil deðil midir? DSÝ menþeli olmak, yada Dr., Doç., Prof. unvaný taþýmak her görev için yeterli midir? Bu unvanlara ya da kurumlara saygý duyuyoruz. Ancak bürokrasinin kraldan çok kralcýlýðýndan ve kadrolarýn yýpratýlmasýndan da rahatsýzlýk duyduðumuzu belirtmek istiyoruz. Liyakatin temel ilke olarak benimsenmesini talep ediyoruz. Bir diðeri lojman meselesidir. Orman Genel Müdürlüðünün lojmanlarý havuza alýnmak suretiyle tüm Bakanlýk personeline kullandýrýlýrken, Meteoroloji ve DSÝ'nin lojmanlarý sadece kendi personellerine kullandýrýlmaktadýr. Mademki ayný Bakanlýðýn birimleri, neden hepsi havuza toplanarak daðýtým yapýlmaz? Tüm bu kurumlarýn lojmanlarýndan belirli bir yüzde (%10 gibi) bakanlýk personeline ayrýlýp, diðerlerini Genel müdürlüklerin kendi hizmetlerinde neden kullandýrýlmaz? Sayýn müsteþara konu intikal ettirilmiþtir. Ancak beklenen düzenleme bir türlü gerçekleþtirilememiþtir. Ormancýlýk hizmetlerinin devamlýlýðýný saðlayacak genç kuþak, lojman kaygýsýyla merkeze gelememektedir. Bu durum adaletsizdir ve ormancýlar için en basitinden onur kýrýcýdýr. Sayýn Bakan'ýn bu haksýzlýðý acilen düzelterek adaleti saðlamasý gerekir. Küçük gibi görünen bu sorunlar çalýþma barýþýný, motivasyonu bozmakta ve derin yaralar açmaktadýr. Oysa gerçekten çözüm bekleyen sorunlarýmýz ve yapýlacak çok iþimiz vardýr. Geçen sayýmýzýn baþyazýsýnda belirttiðimiz kaygýlarýmýza raðmen 5761 sayýlý "Turizm Teþvik Kanununda Deðiþiklik Yapýlmasýna Dair Kanun" 07.Mayýs.2008 tarihinde çýktý. Ana muhalefet partisi Kanunu Anayasa Mahkemesine götürdü. Anayasa Mahkemesinin iptal gerekçelerinin, yeni düzenlemede de ortadan kalkmadýðý kanaatini bizlerde taþýyoruz. Yine 2/B.lerin çözümü için düzenlenen ve meclise geleceði ifade edilen "Orman Köylülerinin Kalkýndýrýlmalarý ve Hazine Adýna Orman Sýnýrlarý Dýþýna Çýkarýlan Yerlerin Deðerlendirilmesi Hakkýnda KANUN TASARISI TASLAÐI"nýn da, Anayasa'da deðiþiklik yapýlmadan çözüm olacaðý kanaatinde deðiliz. Oysa bu konuda uzlaþma saðlamak mümkündür. Yukarýda zikrettiðimiz "kanun ve kanun tasarý taslaðý" ile ilgili oluþturduðumuz komisyon, raporunu sunmak üzeredir. Düþüncelerimiz ve tavrýmýz kamuoyu ilgili ve yetkililerle paylaþýlacaktýr. 42'nci Genel kurulumuzun ardýndan, genel kurulda aldýðýmýz yetkiler çerçevesinde, 5531 sayýlý yetki yasamýzýn getirdiði sisteme uygun olarak þubelerimiz, daha da yetkilendirilerek yeniden yapýlandýrýlmaktadýr. Yerinden yönetim ilkesine azami riayet edilmektedir. Bu çerçevede, kurullarýmýz, þubelerimiz ve temsilciliklerimizle Mayýs tarihleri arasýnda Antalya'da gerçekleþtirdiðimiz "Danýþma Kurulu" toplantýsýnda alýnan kararlar meyvelerini vermeye baþlamýþtýr. Odamýzýn Genel Merkez ve sosyal tesisleri binasý tamamlanmýþ olup, oturum ruhsatý için müracaat edilmiþtir. Tefriþinin ardýndan yeni binamýza iki ay gibi bir sürede taþýnmayý, yaz sonuna da meslek camiamýz ve konuklarýmýzla birlikte açýlýþý planlýyoruz. Saygýlarýmýzla Yönetim Kurulu 4

5 42'NCÝ DÖNEM ÝLK DANIÞMA KURULU TOPLANTISI YAPILDI Orman Mühendisleri Odasý 42. Dönemin Ýlk Danýþma Kurulu Toplantýsý Mayýs 2008 Tarihinde Antalya Rixos Premium Belek Otel'de gerçekleþtirildi. Tüm Kurulllarýn, Þube Yönetimlerinin ve Temsilciliklerin geniþ katýlým gösterdiði toplantý; Orman Mühendisleri Odasý Genel Baþkaný Ali KÜÇÜKAYDIN'ýn açýlýþ konuþmasýyla baþladý. Baþkan; toplantýnýn amacý ve gündemine iliþkin açýklamalarýndan sonra, 5531 sayýlý Yetki Kanununun getirdiði yeni sistem çerçevesinde 42. Dönem Genel Kurulda alýnan kararlarla ilgili olarak þubelerin maddi ve idari yönden güçlendirilmesi, þube sayýsýnýn artýrýlmasý, hizmetlerin yerinden ve daha etkili verilmesi amacýyla yeni yapýlanmanýn getirdiði deðiþikliklere deðindi. AR-GE Komisyon Baþkaný Eþref GÝRGÝN; 5531 sayýlý Kanun ve Uygulama Yönetmelikleri konusunda; Kanunun amaç, kapsam, taným, uzmanlýk alanýna iliþkin faaliyet konularý, hak, yetki ve sorumluluklarý, meslek mensubu olmanýn þartlarý ve Kanunla ilgili diðer konularda geniþ açýklamalarda bulunmuþtur. Konuþma sonrasýnda; katýlýmcýlar sorularý ile konuya iliþkin bilgilenmelerini arttýrmýþlardýr. Genel Yazman Cemal SUNAR; þube kuruluþlarýnýn yeniden gözden geçirilmesi ihtiyacý ile þube sayýsýnýn 10 iken 13'e çýkarýldýðýný, Amasya, Erzurum, Sakarya Þubelerinin kurulduðunu belirterek, önümüzdeki süreçte yetki devri çerçevesinde þubelerce yürütülecek iþler konusunda açýklamalarda bulunmuþtur. Mali iþler konularýnda Genel Sayman Ergün ÇETÝN; Türk Mühendis ve Mimar Odalarý Birliði ve Odalar Mali Ýþler Yönetmeliðine göre; Birlik ve Odalarýn tüm birimlerinin mali iþlemlerini bu Yönetmelik hükümlerine göre yürütüleceðini belirtmiþtir. ÇETÝN; Birlik ve Odalarýn mali iþlemlerinin; bütçe hazýrlanmasý, uygulanmasý ile muhasebe iþlemleri olarak 2 ana grupta toplandýðýný ifade ederek; bütçe düzenlenmesinde; Birliðin ve Odalarýn tahmini gelir ve giderlerinin, tüm örgütü kapsayacak þekilde hazýrlandýðýný, iki yýlda bir 5

6 Ýmdat DEMÝR BURSA ÞB. Dr. Devlet TOKSOY DOÐU KARADENÝZ ÞB. Erol KAMIÞ BATI KARADENÝZ ÞB. Fatih DEMÝRCÝ ERZURUM ÞB. Hasan AKYOL BATI AKDENÝZ ÞB. Mücahit ERACAR DENÝZLÝ ÞB. Birlik ve Oda Genel Kurullarýnca kabul edilerek yürürlüðe girdiðini belirtmiþ, mali konular hakkýnda bilgi vermiþtir. Yönetim Kurulu Üyesi Zeki KAMACI mesleki uygulamalar konularý hakkýnda açýklamalarda bulunarak, "Mesleki Uygulama Üyeliði" görevleri; yasal dayanaklarý, görev alanlarý, gerçekleþtirilen ve planlanan eðitimler konusunda bilgi vermiþtir. KAMACI konuþmasýnda, Orman Mühendisleri Odasý Ana Yönetmeliðinde; Odanýn baþlýca amaçlarý arasýnda; "Mesleðin geliþmesi ve tanýtýlmasýyla ilgili olarak teknik kongre, seminer, sempozyum, konferans ve sergiler düzenlemek, bu amaca yönelik diðer kuruluþlarýn çalýþmalarýna katýlmak, ülke kalkýnmasýnýn gerektirdiði nitelik ve nicelikte, mühendis ve yüksek mühendis yetiþtirilmesine yardýmcý olmak amacýyla öðretim kurumlarýyla iliþkiler kurarak tekliflerde bulunmakla ilgili maddeler bulunduðunu belirtmiþ, yýllarý içerisinde de yeterli talep ve katýlým olmasý halinde eðitim ve seminer programlarýnýn devam edeceðini bildirmiþtir. Yönetim Kurulu Üyesi Osman TURUNÇ yayýn - tanýtým çalýþmalarý hakkýnda açýklayýcý bilgiler vererek; Orman Mühendisliði Dergisinin 45 yýldýr hiç ara vermeden yayýnlanan bir dergi olduðunu, þu anda 3 ayda bir çýkarýldýðýný, dergide Orman Mühendisliði, Orman Endüstri Mühendisliði ve Aðaç Ýþleri Mühendisliði ile ilgili konulara yer verildiðine deðinerek; þubelerimizden bölgesel haber ve aktivitelerin genel merkeze iletilmesi hususunda hassasiyet gösterilmesinin beklendiðini ifade etmiþtir. Yayýn kurulu görevleri arasýnda bulunan að sayfasýnýn tasarýmý ve iþleyiþinin yenilenmesinin tasarlandýðýný, isteyen þubelerin kendi að sayfalarýný oluþturabileceðini, ayrýca yayýn kurulu tarafýndan; kitap, film, takvim, ajanda basýmý ve toplantý tanýtým organizasyonlarýnýn da yürütüleceðini belirtmiþtir. Ý.Hakký BARI; Orman Mühendisleri Odasý Turizm ve Sosyal Tesisler Ýktisadi Ýþletmeleri konulu bir sunum yaparak, amaç ve faaliyet alanlarý hakkýnda bilgi vermiþtir. BARI; Ýnþaatý süren Oda Genel Merkezinin iskan ve oturma ruhsatý için çalýþmalarýn baþlatýlmýþ olduðunu ve Haziran-Temmuz ayý içerisinde Oda Genel Merkez çalýþmalarýnýn yeni binada sürdürülmesinin planlandýðý belirtmiþtir. Ayrýca; Ýktisadi Ýþletme bünyesinde "proje merkezi" oluþturularak gerek üyelerimizden ve gerekse diðer gerçek ve tüzel kiþilerden alýnacak hizmetlerle iþletmenin amaçlarý doðrultusunda faaliyette bulunmayý hedeflediklerini ve bu konuyla ilgili üyelerimizin görüþ ve önerilerini beklediklerini ifade etmiþtir. Toplantýnýn ikinci gününde; þube baþkanlarýnýn konuþmalarýna yer verilmiþ olup, Baþkanlar; görev alanlarý ile ilgili konular, gerçekleþtirilen ve planlanan iþler hakkýnda bilgi vermiþler; ayrýca þube ihtiyaçlarý konusunda taleplerini dile getirmiþlerdir. Eski Orman Genel Müdürü Abdurrahman SAÐKAYA'nýn ilgiyle izlenen "Küresel Trend ve Ormancýlýk" konulu sunusundan sonra Oda Baþkanýnýn toplantýya iliþkin deðerlendirme konuþmasýyla 42.Dönem Danýþma Kurulu Toplantýsý sona vermiþtir. Orman Mühendisliði Dergisi Yayýn Kurulu Selami TECE DOÐU AKDENÝZ ÞB. Necmettin ÇINKIL AMASYA ÞB. Dr. Uçkun GERAY ÝSTANBUL Kenan ÖZTAN ÝZMÝR Yavuz KARAGÖL ELAZIÐ Sami BAYÇELEBÝ MERKEZ ÞB. 6

7 KOMPOZÝT LEVHA ÜRETÝMÝNDE AÐAÇ KABUKLARINDAN FAYDALANMA OLANAKLARI Yrd. Doç. Dr. H. Turgut ÞAHÝN* Arþ. Gör. M. Burak ARSLAN* ÖZET Odun esaslý ürünlere olan talebin giderek artmasý orman ürünleri endüstrisi için alternatif yeni hammadde kaynaklarý bulmaya yönelik çalýþmalarýn yoðunlaþmasýna neden olmuþtur. Odunlara benzer kimyasal bileþiklere sahip aðaç kabuklarýndan faydalanma, diðer odun dýþý lignoselülozik materyale göre daha sýnýrlýdýr. Halbuki, atýl haldeki aðaç kabuklarýndan, uygun kabuk-odun-tutkal kombinasyonlarý kullanýlarak standartlara uygun lif ve yonga levha üretilmesi mümkün görülmektedir. Kabuklardan üretilen levhalarýn deðiþik birçok kullaným yerinde deðerlendirilmesi saðlanabilir. Anahtar kelimeler: Aðaç, kabuk, yongalevha, lif levha, kompozit, lignoselülozik materyal Feasibility of Tree Barks for Producing Composite Panels ABSTRACT The demand on wood based products have been increased and this affect on search new raw material for Forest products industry. Utilization from tree barks which are chemically similar to woods, limited compare to other non-wood lignocellulosic materials. However, it looks like feasible to use these materials with suitable combination of wood-bark-glue for producing particle and fiber boards. Bark based panels can be used various places. Keywords: Tree, bark, particle board, fiber board, composite, lignocellulosic material 1. Giriþ Ýnsanlýk tarihinin baþlangýcýndan günümüze kadar geçen süreç içerisinde, insanoðlunun en çok kullandýðý malzemelerin baþýnda ahþap esaslý ürünler gelmektedir. Teknolojik ilerlemeler, zamanla, ahþaptan farklý ve birçok deðiþik alanda kullanýmýna imkan saðlamýþtýr. Örneðin benzer kullaným yerleri için ahþaptan daha iyi özelliklere sahip mühendislik ürünü panel ürünlerinden yongalevha, lif levha, kontrplak, OSB, MDF gibi malzemelerin üretilmesi buna örnek olarak verilebilir. Fakat ahþap malzemeye olan talebin özellikle son yýllarda çok fazla artýþ göstermesi, baþlangýçta bol ve tükenmez gibi görünen doðal ormanlarýn zamanla bilinçsiz kesilmesine ve tahribatýna yol açmýþtýr. Hatta dünyanýn bazý bölgelerinde doðal ormanlar yok olmaya baþlamýþ bulunmaktadýr. Bu durum önemli çevre sorunlarýný beraberinde getirmiþ, ekosistem ve iklimlerin deðiþimine neden olmuþtur. Ormanlara olan talebin bu oranda devam etmesi durumunda yakýn gelecekte büyük çevre ve iklim felaketlerinin olacaðý, bazý bölgelerde çölleþmenin artacaðý, ayrýca zaten ihtiyaç duyulan miktarýn, doðal ormanlardan karþýlanamayacaðý öngörülmektedir (Rowell 1996; Sahin 2006). Ormanlar üzerinde oluþan odun hammaddesi saðlama baskýsýnýn azaltýlmasý üzerine çok yoðun *SDÜ Orman Fakültesi 7 çalýþmalar yapýlmýþ, bir zamanlar kullanýlmasý düþünülmeyen odunsu ve otsu bir çok atýk ve artýk maddeden deðiþik amaçlar için odun yerine kullanýlabilirliði araþtýrýlmýþtýr. Bu alternatif hammaddelerin bol ve kolay elde edildiði bölgelerde kompozit panel levha ürünleri (yongalevha, lif levha) ve kaðýt etkili þekilde üretilebileceði belirtilmektedir (Atchison 1993; Rowell 1996; Young 1996). Bu çalýþmada, aðaçlardan yuvarlak odun hammaddesi üretimi esnasýnda oluþan ve çoðunlukla ormanda toplanmadan býrakýlan, toplandýðýnda ise sadece yakýlarak veya düþük deðerli ürün olarak deðerlendirilebilen aðaç kabuklarýnýn orman ürünleri endüstrisinde kullanýlabilirliði açýsýndan yapýlan bazý çalýþmalar incelenmiþtir. Bu sayede ülkemizde aðaç kabuklarýnýn kompozit panel üretiminde (lif ve yongalevha) deðerlendirilebilmesine yönelik olarak ileride yapýlacak çalýþmalara bir alt yapý hazýrlanmasý amaçlanmýþtýr. 2. Ahþap Esaslý Panel Levha Ürünlerinin Sýnýflandýrýlmasý Ahþap esaslý kompozit levha ürünleri, kullanýlan hammaddenin özelliðine (yonga, lif, soyma-kesme levha), kullaným yerine (iç veya dýþ mekan, konstrüksiyon), üretimde seçilen prosese (kuru-yaþ, süreklikesikli), tutkal çeþidine (fenol-,üre-,melaminformaldehit) göre birçok þekilde sýnýflandýrýlabilir.

8 Çizelge 1 de, sadece hammaddenin boyutlarý ve prosesin özelliði dikkate alýnarak yapýlan sýnýflandýrma örnek olarak verilmiþtir (Eroðlu ve Usta 2000; Maloney 1996; Youngquist 1999). Çizelge 1 den görüleceði üzere ahþap esaslý panel levha üretiminde en önemli hammadde kaynaðý odun yongalarý, lifler ve küçük parçalardýr. Odun ve artýklarýnýn tercih edilmesinin baþlýca nedeni, diðer bitkisel kaynaklara göre daha homojen fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip olmasý, kolay iþlenmesi ve hýzlý üretime imkan saðlamasý gösterilebilir. Çizelge 1. Ahþap esaslý kompozit malzemelerin hammadde ve kullanýlan proses özelliðine göre sýnýflandýrýlmasý 3. Aðaç Kabuklarýnýn Genel Özellikleri Aðaçlarda gövdeyi ve dallarý çepeçevre saran kabuk, kambiyum dokusunun en dýþ kýsmýndaki tabaka olup, odundan farklý olarak kendisine has karakteristik bazý özellikler taþýmaktadýr. Kabuklar, deðiþik hücre tiplerine ve oduna göre daha karmaþýk morfolojik yapýya sahiptirler. Aðaç türü, aðaç yaþý ve büyüme koþullarýna baðlý olarak farklýlýklar daha da artabilmektedir. Kabuk temel olarak ölü hücreleri içeren dýþ kabuk ile, bazý canlý hücrelerden oluþmuþ iç kabuk olmak üzere iki farklý kýsýmdan oluþtuðu söylenebilir. Morfolojik ve kimyasal bileþimleri oldukça farklý olmalarýna raðmen, birçok durumda iç ve dýþ kabuk tabakalarý, tek bir tabaka (kabuk) olarak göz önünde bulundurulmaktadýr (Sjostrom 1993). Þekil 1 de, herhangi bir aðaç gövdesinde en dýþtan içeriye doðru tabakalar þematik olarak gösterilmiþtir (Kantay ve Köse 2006). Aðaç kabuklarýnýn kullaným potansiyelinin belirlenmesinde en önemli faktörlerin baþýnda kimyasal içeriðinin o üretim þekli için uygun olmasý gelmektedir. Kabuðun kimyasal bileþeni genel hatlarý ile odunlara benzemekte, esas bileþimini üç doðal polimer olan selüloz, hemiselüloz ve lignin oluþturmaktadýr. Fakat kabukta lignin miktarý oduna göre belirgin þekilde daha yüksektir. Ayrýca, odunda bulunmayan suberin ve bazý fenolik bileþiklerde kabukta bulunmaktadýr (Laks 1991; Sjostrom, 1993). Odun ve kabuðun kimyasal bileþimleri karþýlaþtýrmalý olarak Çizelge 2 de verilmiþtir (Fengel ve Wegener 1984; Harkin ve Rowe 1971; Sjostrom 1993). Ürün Özgül aðýrlýk Hammadde Proses (g/cm³) özelliði Kontrplak 0,40-0,80 Soyma-kesme Kuru kaplama levha Kontrtabla 0,50-0,90 Odun parçasý/soyma Kuru kesme kaplama levha Yönlendirilmiþ 0,50-0,80 Yonga/ Soyma Yongalevha kaplama levha Kuru Yongalevha 0,60-0,80 Yonga-talaþ Kuru MDF 0,60-0,80 Lif Kuru Sert Lif Levha 0,90-1,10 Lif Kuru Sert Lif Levha (Yaþ) 0,9-1,10 Lif Yaþ Ýzolasyon Lif Levhasý 0,15-0,50 Lif Yaþ Kaðýt 0,25-1,15 Lif Yaþ 8 Þekil 1. Aðaç gövdesinde ana dokular Aðaç kabuklarýnda yaklaþýk %16-41 oranýnda polisakkaritler bulunmaktadýr. Yapýlan bir çalýþmada çam kabuklarýnda %20,2, meþe kabuklarýnda ise %32,6 oranýnda selüloz bulunduðu tespit edilmiþtir. Kabuk selülozu, odun selülozu ile ayný kimyasal yapýda fakat kristallik derecesi daha düþüktür. Aðaç kabuðunda 5 ve 6 karbonlu diðer þekerlerde bulunmaktadýr. Bunlarýn oraný birkaç aðaç türü dýþýnda çoðunlukla %10'un altýndadýr. Avrupa da yetiþen iðne yapraklý aðaçlarýn kabuklarýnýn esas hemiselüloz þekerinin galaktoglukomannan, yapraklý aðaç kabuklarýnýn ise 4-0 metilglukuronoksilan olduðu tespit edilmiþtir (Fengel ve Wegener 1984). Çizelge 2. Yumuþak ve sert aðaç odun ve kabuklarýnýn kimyasal (%) bileþimleri Ýðne Yapraklý Aðaçlar Yapraklý Aðaçlar Odun Kabuk Odun Kabuk Lignin Polisakkartiler Ekstraktif maddeler Kül 0,2-0,6 < 20 0,2-0,6 < 20 Kabukta bulunan ekstraktif maddeler lipofil ve hidrofil bileþikler olmak üzere ikiye ayrýlmaktadýr. Polar olmayan çözücüler ile ekstrakte edilebilir lipofil ekstraktifler; yaðlarý, vakslarý, terpenoidleri ve yük-

9 9 sek alifatik alkolleri içermektedir. Su veya polar organik çözücüler ile ekstraksiyon edilebilir hidrofil özellikteki ekstraktif maddeler ise yüksek miktarda fenolik bileþikler içermektedir (Fengel ve Wegener 1984; Sjostrom 1993). Aðaç kabuklarý ayrýca, %2-5 civarýnda inorganik madde ve kül bileþenlerini örneðin bazý metaller, fosfat, silisyum, kalsiyum, potasyum bor, bakýr ve manganez vb., içermektedir. (Sjostrom 1993) Aðaç Kabuklarýnýn Orman Ürünleri Endüstrisinde Kullanýlmasý Odunun birçok kullaným yerinde örneðin kereste, mobilya, kaðýt, kompozit panel levha, kabuk kullanýlmayan ve artýk bir madde olarak görülmektedir. Bu nedenle, ormanlarda yuvarlak odun üretilmesi esnasýnda veya tesislerin depolarýnda gövdelerden uzaklaþtýrýlmaktadýr. Artýk olarak oluþan yüksek miktardaki kabuklar çoðunlukla toplanmadan ormanda rasgele býrakýlmakta veya bazý durumlarda düþük deðerli malzeme olarak görülmekte ve yakýlmaktadýr. Dünya genelinde yýllýk 3,2 milyar/m³ kereste üretildiði ve bunun yaklaþýk %10'una denk gelen miktar kadar (320 milyon/m³) deðerlendirilemeyen artýk halde kabuk oluþtuðu varsayýldýðýnda, zaten hammadde sýkýntýsý çeken orman ürünleri endüstrisi için bir çýkýþ yolu olabilir. Zira kimyasal bileþim bakýmýndan diðer odunsu ve otsu lignoselülozik maddelere benzer özellik gösteren kabuklar, tek baþýna veya diðer hammaddelerle karýþtýrýlarak deðiþik kalite ve özellikte ürünlerin üretilmesinde hammadde kaynaðý olarak kullanýlabilir. Yapýlan çalýþmalardan da aðaç kabuklarýndan yongalevha, sert ve orta yoðunlukta lif levha gibi panel malzemelerin üretiminde kullanýlabileceði belirtilmektedir (Blanchet vd., 2000, Nemli ve Çolakoðlu 2005; Xing vd., 2006) Aðaç Kabuklarýndan Yongalevha Üretimi Genel olarak aðaç kabuklarýndan yongalevhalarýn üretilmesinde iki temel yaklaþým geliþtirilmiþtir. Ýlk yaklaþýmda, 1960 da Burrows, 1971 ve 1975 de Chow ve Pickles, 1973 de Wellons ve Krahmer, tarafýndan, kabuklarýn yüksek lignin ve ekstraktif madde içeriðinden faydalanýlarak, herhangi baþka bir ilave yapýþtýrýcý kullanýlmadan, yüksek pres sýcaklýðýnda direk üretimin yapýlabileceði üzerine çalýþmalar yapýlmýþtýr. Bu temel düþünceden hareketle deðiþik kabuklar üzerine elde edilen sonuçlardan; kabuk parçalarý arasýndaki yapýþmanýn, yüksek sýcaklýk etkisi ile ligninin plastikleþmesi ve ekstraktiflerin polimerizasyonu sonucunda oluþtuðu anlaþýlmýþtýr de Chow tarafýndan douglas göknar kabuklarýndan levha üretimi için uygun pres ve sýcaklýk þartlarýný belirtmiþtir. Troughton yaptýðý çalýþmalarda 300 ºC deki presleme sýcaklýðýnýn douglas göknarý kabuklarýnýn yapýþtýrýcý ilavesine gerek kalmadan kendi kendine birleþerek yüksek yoðunlukta kompozit levhalarýn üretilebileceðini belirtmiþtir (Blanchet vd., 2000). Diðer ikinci yaklaþýmda ise, kabuk parçalarýnýn üre-, melamin-, fenol-formaldehit gibi ilave bazý sentetik yapýþtýrýcýlarla birlikte kullanýlarak panel levha üretilmesi amaçlanmýþtýr. Bu çalýþmalar 1965 yýlýnda Alvang ve Johanson tarafýndan baþlatýlmýþ, daha sonra 1971 de Dost, 1972 de Deppe ve Hoffmann, 1977 de Blankenhorn ve ark., 1977 de Place ve Maloney sentetik yapýþtýrýcý ilavesi ile deðiþik türdeki aðaç kabuklarýndan yongalevha üretmiþlerdir. Dost (1971) kýzýl aðaç kabuklarý ve odun yongalarýný deðiþik oranlarda karýþtýrarak ürettiði panellerin performans özelliklerinin, kabuk miktarýnýn artýþýna baðlý olarak olumsuz yönde deðiþtiðini açýklamýþtýr (Blanchet vd., 2000). Lehmann ve Geimer (1974) douglas göknarýnýn, kabuk, kurumuþ dal ve gövde kýsýmlarýndan ayrý ayrý ve odun ile belli oranlarda karýþtýrarak standartlara uygun yongalevhalarýn üretilebileceðini fakat, %25 ve daha fazla kabuk içeren douglas göknarý (odun+kabuk) esaslý yonga levhalarýn mekanik özelliklerinin %20-30 oranýnda azaldýðýný belirlemiþtir. Kabuk miktarýnýn artmasýnýn neden olduðu performans düþürücü etkinin azaltýlmasý veya iyileþtirilmesi üzerine bazý çalýþmalar yapýlmýþtýr. Muszynski ve McNatt sarý çam odun yongalarý ile Norveç ladini kabuklarýný deðiþik oranlarda kombine ederek, %12 üre-formaldehit tutkalý kullanarak ürettiði yaklaþýk %30 kabuk içeren tek tabakalý levhalarýn performans özelliklerinin standartlara uygun olduðunu açýklamýþtýr. Place ve Maloney tarafýndan çam odunu ve douglas göknarý kabuk yongalarýndan, yüzeylerde %5 orta tabakalarda ise daha yüksek fenol tutkalý (%6-10) kullanýlarak, fiziksel özellikleri standartlara yakýn yongalevhalarýn üretilebileceðini, yoðunluk ve presleme sürelerinin panellerin mekanik ve performans özelliklerine etkisi olduðunu açýklamýþlardýr (Blanchet vd., 2000, Xing vd., 2006). Bir baþka çalýþmada, ladin kabuðu-odun karýþýmýndan, her tabakada farklý oranda kabuk ve odun yongasý olacak þekilde üç tabakalý yonga levhalar üretmiþlerdir. En iyi performans özelliðine sahip levhalarýn, yüzey tabakasýnda 1:1 odun-kabuk yongasý ve %14 üre-formaldehit ile saðlandýðýný belirtmiþlerdir. Ladin odunu-kabuk karýþýmýndan

10 elde edilen levhalarýn eðilme dirençleri 16,8 MPa, elastikiyet modülü 2800 MPa, iç yapýþma direnci 0,599 MPa ve 24 saat suda bekletildikten sonra kalýnlýðýna þiþme miktarý %5,9 olarak tespit edilmiþtir. Bu çalýþmadan çýkan en önemli sonuç, siyah ladin kabuklarýnýn üre-formaldehit tutkalý ile uyumunun iyi olduðu ve ladin kabuðu-odun karýþýmýndan yonga levha üretiminin teknik olarak mümkün olabileceðidir (Blanchet vd., 2000) Aðaç Kabuklarýndan Lif Levha Üretimi Aðaç kabuklarýnýn lif levha üretimine uygunluðunun belirlenmesi üzerine bazý çalýþmalar yapýlmýþtýr. Woodson (1975) sýðla, Amerikan cevizi ve güney kýrmýzý meþe aðaçlarý gibi sert odunlu aðaçlarýn kabuklarýndan uygun kalitede lif levhalar üretilebileceðini ileri sürmüþtür. Chow (1976) kavak, beyaz meþe, kýrmýzý meþe ve ceviz aðacý kabuklarýndan MDF panelleri üretmiþ ve bu levhalarýn iç yapýþma ve çivi tutma özelliklerinin yüksek fakat eðilme özelliklerinin düþük olduðunu bulmuþtur (Xing vd., 2006). Xing ve ark., (2006) yaptýðý çalýþmada bodur çam (Pinus banksiana), kavak (hibrit), kýzýl çam ve beyaz ladin odun ve kabuklarýndan orta yoðunlukta lif levhalar üretmiþtir. Kontrol panelleri (%100 odun lifi) dýþýnda en yüksek eðilme direnci 21 MPa ile %20 kavak kabuðu, %80 odun lifi içeren levhalarda, en iyi elastikiyet modülü ise %20 bodur çam ve kavak kabuk lifi içeren levhalarda 2200 MPa olarak tespit etmiþtir. Ayrýca, %40'a kadar kabuk lifi içeren levhalarýn, su emme özelliði dýþýnda diðer mekanik özelliklerinin standartlara yakýn olduðu anlaþýlmýþtýr. Bir baþka çalýþmada, orta tabakasý %100 siyah ladin kabuk lifi ve yüzey tabakasý deðiþik oranda ladin, çam, göknar odun lifinden olmak üzere kabuk ve odun lifi kombinasyonlarýndan üretilen levhalarýn eðilme dirençleri 21-29,2 MPa, elastikiyet modülleri MPa, iç yapýþma dirençleri 0,37-0,58 MPa, su emme miktarlarý %43,9-72,1 ve kalýnlýk artýmlarý %15,1-20 olarak belirlenmiþtir. Simülasyon optimizasyonu ile yüzey tabakalarýnda %12 UF tutkalý, orta tabakada ise %60 siyah ladin kabuk lifi ve %6,5 UF ile 850 kg/m³ yoðunluðundaki lif levhalarýn mekanik özelliklerinin minimum düzey de de olsa standartlarý karþýladýðý görülmüþtür (Xing vd 2007a). Bir baþka çalýþmada; siyah ladin kabuklarý termomekanik yöntemle liflendirilerek %12 üre-formaldehit tutkalý ve %0,2 amonyum klorür ile birlikte orta yoðunlukta lif levhalarýn üretiminde kullanýlmýþtýr. Bu levhalarýn eðilme dirençleri 14,4-23,2 MPa, elastikiyet modülleri MPa, iç yapýþma 10 dirençleri 0,99-1,85 MPa, kalýnlýk artýmlarý %8,5-13,4 ve su emme miktarlarý %33,5-50,7 olarak tespit edilmiþtir. Liflendirme esnasýnda kullanýlan buhar basýncýnýn, ön ýsýtma zamanýnýn mekanik özellikler üzerine etkili olduðu anlaþýlmýþtýr. Suda þiþme oraný dýþýnda diðer mekanik ve direnç özelliklerin standartlarý karþýladýðý ve siyah ladin kabuklarýnýn MDF panellerinin üretimi için potansiyel bir hammadde kaynaðý olabileceði anlaþýlmýþtýr (Xing vd., 2007b). Çizelge 3. Bazý aðaç kabuklarýndan üretilen lif ve yongalevhalarýn özellikleri Levha Hammadde Tutkal tür ve Eðilme direnci Ýç yapýþma Referans türü türü miktarý (%) (MPa) direnci (MPa) Yongalevha Siyah ladin 8-16 (UF) 8,3-16,8 0,37-0,6 Blanchet ve (3 tabakalý) kabuk/odun ark., 2000 Yongalevha Douglas göknar 5 (FF) 22-28,8 0,58-0,78 Lehmann ve (3 tabakalý) kabuk/odun Geimer 1974 Yongalevha Mimosa 9-10 (UF) 11-14,7 0,18-0,46 Nemli ve (3 tabakalý) Kabuk/Odun Çolakoðlu 2005 Lif Levha Çam,kavak, 12 (UF) ,43-0,82 Xing ve ark., ladin kabuk 2006 Odun lifi Lif Levha Siyah ladin 12 (UF) 14-23,2 0,99-1,85 Xing ve ark., kabuk/ 2007a Odun lifi Lif Levha Siyah ladin 6-12 (UF) 21-29,2 0,37-0,58 Xing ve ark., (3 tabakalý) kabuk/odun lifi 2007b Geng ve ark. (2006), siyah ladin kabuklarýndan, herhangi bir ilave yapýþtýrýcý kullanmadan, yüksek yoðunlukta lif levhalar üretmiþtir. Sodyum hidroksit ile ön muamele edilen liflerden 210 oc de 6 dakika süre ile preslenerek üretilen paneller, ön muamele edilmemiþ panellere göre daha yüksek mekanik özelliklere sahip olduðu anlaþýlmýþtýr. Lifleri alkali muamelesine tabi tutulan levhalarýn eðilme dirençleri 17,2 MPa, elastikiyet modülleri 3255 MPa, iç yapýþma dirençleri 1,97 MPa ve kalýnlýk artýmlarý %28,6 olarak ölçülmüþtür. Bu deðerler kontrol panellerinde sýrasý ile 10,8 MPa, 1643 MPa, 0,49 MPa ve %29,8 olarak belirlenmiþtir. Bu çalýþmadan ortaya çýkan en önemli sonuç, kabuktaki yüksek ekstraktif madde içeriðinin, liflerin sýcaklýk etkisi ile birleþtirilmesine olumlu yönde etki ettiðidir. Çizelge 3 de, bazý aðaç kabuklarýndan tek baþlarýna veya odunlar ile karýþým halinde üretilen lif ve yongalevhalarýn mekanik özellikleri referanslarý ile verilmiþtir Aðaç Kabuklarýndan Kaðýt Üretimi Genel teorik yaklaþým olarak yapýsýnda selüloz bulunan odunsu ve otsu tüm bitkisel materyalden kaðýt üretmek mümkündür. Ayný yaklaþým düþünüldüðünde, aðaç kabuklarýndan kaðýt ve selüloz

11 üretilmesi mümkündür. Zira kabuklar oduna benzer kimyasal bileþiklere deðiþik oranlarda sahiptir Fakat yukarýda kýsaca belirtildiði üzere kabuklar daha fazla lignin ve daha az selüloz içermektedir. Bu durum aðaç kabuklarýnýn kaðýt hamuru üretiminde hammadde kaynaðý olarak kullanýlmasýnýn ekonomik olarak zorlaþtýrmaktadýr. Bu bakýmdan genellikle kaðýt ve selüloz endüstrisinde aðaç kabuklarý hammadde olarak faydalanýlmasý düþünülmemektedir. Bunun yerine, selüloz miktarý ve lif özellikleri bakýmýndan odunlara benzer veya daha yüksek özellikteki odun dýþý bitkisel materyal örneðin saman, bambu, kenaf kullanýlmaktadýr. Ýleride kabuklarýn da yeni ve ekonomik yaklaþýmlar geliþtirilerek kaðýt endüstrisinde kullanýlmasý beklenmektedir. 4. Sonuç ve Öneriler Genel özellikleri bakýmýndan odunlara benzeyen aðaç kabuklarýndan faydalanma ülkemizde oldukça sýnýrlýdýr. Ormanlarda yuvarlak odun üretimi esnasýnda oluþan, önemli miktardaki atýl aðaç kabuklarýnýn lif ve yonga levha üretiminde deðerlendirilmesi mümkündür. Baþlangýçta zor ve problemli gibi görülen bu lignozelülozik materyalden, bazý pratik yaklaþýmlar geliþtirilerek örneðin ekonomik toplanma, depolama ve iþlenmesinin saðlanmasý ile deðiþik amaçlar için lif ve yonga levha gibi panel levha ürünleri üretilebilir. Bu levhalarýn bazý direnç ve kalite özellikleri, odun esaslý levhalara göre düþük olabilir fakat uygun odun-kabuk-tutkal kombinasyonlarý kullanýlarak gerekli standartlara ulaþýlabileceði çalýþmalarla ortaya konmuþtur. Ayrýca, bazý kullaným yerlerinde örneðin ses ve izolasyon iþlerinde, mobilyalarda görülmeyen veya fazla direnç gerektirmeyen kýsýmlarda da bu levhalardan faydalanýlabilir. Kaynaklar Arslan, M.B., Karakuþ, B., Güntekin, E Tarýmsal Atýklardan Lif ve Yonga Levha Üretimi. ZKÜ Bartýn Orman Fakültesi Dergisi 12: Atchison, J.E Data on non-wood plant fibers, In: Properties of fibrous raw materials and their preparation for pulping, M.J.Kocurek (Ed.), Joint textbook com. of the paper industry, Vol.3, Tappi Press, Atlanta,GA, Blanchet, P., Cloutier, A., Riedl, B Particleboard made from hammer milled black spruce bark residues. Wood Science and Technology, 34: English, B., Chow, P. and Bajwa, D. S Processing into composites, In: Paper and composites from agro based resources, Rowell, R.M., R.A. Young, J.K. Rowell, (Eds), CRC Press, Inc, Boca Raton, FL 11 Eroðlu, H., Usta, M., Lif levha üretim teknolojisi, K.T.Ü. Orman Fakültesi Yayýn No: 200/30, Trabzon. Fengel, D., Wegener G Wood, chemistry, ultrastructure, reactions, Walter de Gruyter Public., Berlin. Geng, X., Zhang, S.Y., Deng, J Alkaline treatment of black spruce bark for the manufacture of binderless fiberboard, Journal of Wood Chemistry and Technology 26:313. Harkin, J. M., Rowe, J. W Bark and its possible uses, USDA-FPL, 091:56 Kantay, R., Köse, C Türkiye'de kabuk konusunda bugüne kadar yapýlan çalýþmalar ve deðerlendirme. Ý.Ü. Orman Fakültesi Dergisi B Serisi. 56(1), 1-15 Laks, P.E., Chemistry of bark. In: Hon, D., N., S., Shiraishi, N., (Ed), Wood and Cellulosic Chemistry, Marcel Dekker, New York. Lehmann, W.F., Geimer, R.L Properties of structural particleboards from Douglas-fir forest residues. Forest Products Journal, 24: Maloney, T.M The family of wood composite materials, Forest Products Journal, 46(2):19-26 Nemli, G., Çolakoðlu, G., Effects of Mimosa bark usage on some properties of particleboard. Turk Journal of Agriculture and Forestry, 29: Rowell, R.M., Opportunities for composites from agro-based resurces, In: Paper and composites from agro based resources, R.M. Rowell, R.A. Young, J.K. Rowell, (Eds), CRC Press Inc, Boca Raton, FL Sahin, H. T Kaðýt ve kompozit ürünleri için lignoselülozik hammadde kaynaklarý, Orman Mühendisliði 43 (4-6). Sjostrom, E., Wood chemistry, fundamentals and aplications. 2. ed,: Academic press, New York. Young, R.A Processing of agro-based resources into pulp and paper, In: Paper and composites from agro based resources, Rowell, R.M., R.A. Young, J.K. Rowell, (Eds), CRC Press, Inc,.Boca Raton, FL Youngquist, J.A Wood-based composites and panel products, In: Wood handbook, wood as an engineering material, FPL-GTR 113, Madison, WI. Xing, C., Deng, J., Zhang, S.Y., Riedl, B., Cloutier, A Impact of bark content on the properties of medium density fiberboard (MDF) in four species grown in eastern Canada. Forest Products Journal, 56:64-69 Xing C., Deng J., Zhang S.Y. 2007a. Effect of thermomechanical refining on the property of MDF made from Black Spruce bark. Wood Science and Technology, 41: Xing, C., Zhang, S., Deng, J., Wang, S., 2007b. Investigation of the effects of bark fiber as core material and its resin content on three-layer MDF performance by response surface methodology, Wood Science and Technology, 41:

12 EÐÝRDÝR GÖLÜ HAVZASI, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERÝLERÝ Arþ.Gör. Nilüfer SERÝN* Arþ.Gör.Dr. A. Alper BABALIK* Uzman Volkan KÜÇÜK* ÖZET Bu çalýþma, Türkiye'nin Akdeniz bölgesi Isparta ili, Eðirdir Gölü havzasýnda yapýlmýþtýr. Havza, 5 ilçe merkezi ve bunlara baðlý 17 belde ile 59 köy, toplam 81 yerleþim biriminden oluþmakta olup, bölge için en önemli içme ve sulama suyu kaynaðý olan Eðirdir Gölü'nü içine alan doðal bir kaynaktýr. Çalýþmada; Eðirdir Gölü havzasýnda karþýlaþýlan insan kaynaklý çevresel sorunlara dikkat çekilmiþtir. Bunlara örnek olarak; erozyon sorunu, ormanlar ve meralar üzerindeki baskýlar, yanlýþ tarýmsal uygulamalar ve su kirliliði gibi sorunlar verilebilir. Alanda tespit edilen bu sorunlarýn ortaya koyduðu zararlar belirlenmeye çalýþýlýp bu sorunlarýn giderilmesi için çözüm önerileri ortaya konulmuþtur. Anahtar Kelimeler: Eðirdir Gölü Havzasý, Erozyon, Yanlýþ Uygulamalar. GÝRÝÞ Doðal alanlarýmýz jeolojik-hidrolojik yapýlarýyla, havza elemanlarýyla, doðal oluþumlarýndaki bitki ve hayvan türleri ile biyosferin ekolojik zenginliklerini, canlýlarýn yaþam kaynaklarýný ve türlerin sürekliliðini oluþtururlar. Doðal alanlar üzerinde insan kaynaklý pek çok çevresel sorunlar ortaya çýkmaktadýr. Bunlar arasýnda; erozyon sorunu, yanlýþ arazi kullanýmý, ormanlar ve meralar üzerindeki baskýlar, yanlýþ tarýmsal uygulamalar ve bunun su kaynaklarý üzerine etkileri sayýlabilir. Türkiye 26 büyük havzadan oluþmaktadýr. Türkiye'nin ikinci büyüklükteki tatlý su gölünü içine alan Eðirdir gölü havzasý da, bu 26 büyük havza içerisinde yer alan Antalya havzasýnýn ( km 2 ) önemli bir parçasýný oluþturmaktadýr. Havza bölge için en önemli içme ve sulama suyu kaynaðý olmasýnýn yaný sýra, balýkçýlýk ve turizm açýsýndan da, ülke ekonomisine büyük getirisi olan doðal bir kaynaktýr. Bu bildiride; Eðirdir Gölü havzasýnda karþýlaþýlan insan kaynaklý bazý çevresel faktörlere deðinilecek ve sorunlar belirlenecek, sorunlarýn giderilmesi için çözüm önerileri ortaya konulmaya çalýþýlacaktýr. EÐÝRDÝR GÖLÜ HAVZASININ GENEL ÖZELLÝKLERÝ Eðirdir Gölü havzasýnda 5 ilçe merkezi ve bunlara baðlý 17 belde ile 59 köyden oluþan 81 yerleþim birimi bulunmaktadýr. Eðirdir gölü havzasý, Eðirdir gölü'nün kuzey doðusunda Sultan daðlarý (2581 m), batýsýnda Barla daðý (2734 m), kuzey batýsýnda Sandýklý daðý, Kapý ve Gelincik tepeleri, güney batý tarafýnda Davraz daðý (2110 m), Çiriþli daðý, güney doðusunda ise Dedegül daðý (2980 m) ile sýnýrlandýrýlmýþtýr. Akdeniz *SDÜ Orman Fakültesi 12 iklimi ile karasal Ýç Anadolu iklimi arasýnda bir geçiþ teþkil eden iklim tipine sahip olan havzanýn yazlarý sýcak ve az yaðýþlý, kýþlarý soðuk ve yaðýþlý, ilk ve sonbahar aylarý ise ýlýman ve yaðýþlýdýr. Yaðýþlar orografik, depresyonik ve konvektif þeklindedir. Yazýn konvektif, kýþýn deprasyonik yaðýþlar hakimdir. Havzada, alüvyonlar, mesozoik kireç taþlarý, ofiyolitli kireçtaþý kütleleri ve ultrabazik-bazik kütleler önemli yer tutmaktadýr (Atalay, 1987; Özkan, 2001). Genel olarak havzanýn tamamýnda kireçtaþý ve dolomit gibi anakayalar üzerinde "kireçli esmer orman topraklarý", kireçsiz olan kumtaþlarý ve kil taþlarý gibi anakayalar üzerinde ise "kireçsiz esmer orman topraklarý" yaygýndýr. Bununla birlikte özellikle havzanýn kuzeyindeki ve güneyindeki iklim farký, kokurdanlýklar içerisindeki lokal koþullar ve arazi yapýsý farklý bazý toprak tiplerinin geliþmesine yol açmýþtýr (Karatepe, 2004). Havzanýn florasýnda Akdeniz ve Ýran-Turan elementlerinin oraný birbirine çok yakýndýr. Bu durum, alanýn Akdeniz ve Ýran-Turan bitki coðrafya bölgelerinin geçiþ zonunda bulunduðunu gösterir. Aðaçsý türlerin çoðunluðu Akdeniz kökenli olup, Ýran-Turan ve Akdeniz kökenli otsu bitkiler alt florayý oluþturarak bir orman step geçiþ formasyonu meydana getirirler (Çevre Bakanlýðý, 1999). Havza ve çevresinde, mevcut bitki türlerini belirlemeye yönelik Kýzýldað'da (Þarkikaraaðaç), Barla daðý'nda, Aksu'da, Davraz ve Dedegül Daðý'nda bazý bilimsel çalýþmalar yapýlmýþtýr. Bu çalýþmalarýn sonucunda Kýzýldað'da (Þarkikaraaðaç) 776, Aksu'da 658, Davraz daðý'nda 415 adet bitki türü tespit edilmiþtir. Bölgedeki bitki türlerinin büyük bir çoðunluðu Akdeniz bitki yayýlýþý bölgesi elamanýdýr (Erik ve Mutlu, 1997; Þan, 1997). Karaçam, Kýzýlçam, Toros Sediri, Ardýç

13 (Boylu ve Kokulu Ardýç), Kasnak Meþesi, Toros Göknarý ve bazý Meþe türleri havzada orman kuran baþlýca aðaç türlerini oluþturmaktadýr (OGM,1997a; 1997b). Eðirdir gölünün kýyýlarý genellikle dik bir eðime sahiptir. Gölün güneyinde Eðirdir ilçesinin üzerine yerleþtiði yarým ada uzantýsý olan iki ada daha sonra yapýlan bir yolla birbirine baðlanmýþtýr. Kuzeyde yer alan Hoyran kesiminin doðusunda Gelendost ovasý yer alýr. Gölün bu kýyýlarý sýð ve sazlarla kaplýdýr. Hoyran kesiminin kuzey doðu ucunda Yalvaç yönünden gelen Akçayýn aðzýnda geniþ bir sazlýk yer almaktadýr. Antalya havzasýnýn ve Aksu çayýnýn yukarý kýsmýný teþkil eden bu alan Eðirdir gölünün su toplama havzasý olduðundan bu alana "Eðirdir Gölü Havzasý" denilmektedir (Çevre Bakanlýðý, 1999). Bölgedeki en önemli akiferler batýda Uluborlu- Senirkent Ovasý, kuzeydoðuda da Hoyran, Gelendost ve Yalvaç ovalarýnda alüvyoner akiferler þeklinde bulunmaktadýr. Bölgedeki kireç taþlarý'da çatlak ve erime boþluklarýnda yeraltý suyu bulundurulmaktadýr. Eðirdir Gölü'nün kirleticileri olmasýna karþýn, yapýlan gözlemlerde sayýlan akiferlerin de kirleticilerinden etkilendiði ve hemen hepsindeki yeraltý suyu akým yönünün Eðirdir Gölü'ne doðru olmasýndan bu kirliliði dolaylý olarak Eðirdir Gölü'ne taþýyabileceði anlaþýlmýþtýr. Yapýlan bilanço hesaplarýna göre, Eðirdir Gölü'nün rezervinin her yýl % 30'unun deðiþtiði, bu deðiþimin Göl'ün suyunun sürekli yenilediði ve buna baðlý olarak Göl'de kirliliðin çok yavaþ bir hýzla artmasýnýn gerektiði sonucuna varýlmýþtýr. Eðirdir Gölü, ulusal ve uluslararasý seviyede kendisine özgü bir biyotopdur. Endemik türler için de imtiyazlý bir habitattýr (Tarhan, 1998). EÐÝRDÝR GÖLÜ HAVZASINDA KARÞILAÞILAN SORUNLAR EROZYON Yapýlan araþtýrmalarda; düz eðime sahip alanlarda bulunan kaba tekstürlü topraklarda, kuru tarým alanlarý için hesaplanan yüzey akýþ deðeri 6.13 mm ve yýllýk toprak kaybý ise 1 kg/m 2 olarak belirlenmiþtir. Çalýþmada bitki örtüsünce yoksun, dik eðimli alanlarda bulunan ince tekstürlü topraklarda yüzey akýþ deðeri 259 mm, yýllýk toprak kaybý 4.6 kg/m 2, ayný özellikte çok dik eðimli alanlarýn topraklarýnda ise yüzey akýþ deðeri 515 mm, yýllýk toprak kaybý 7.8 kg/m 2 olarak hesaplanmýþtýr. Maki örtüsü altýnda yer alan orta eðimli ince tekstürlü topraklar için yüzey akýþ deðeri 27 mm, ayný arazi kullaným türü altýnda dik eðimli kaba tekstürlü topraklar için yüzey akýþ deðeri 37 mm olarak hesaplanmýþ ve toprak kayýplarý ise 0.8 ve 1.14 kg/m 2 olarak tespit edilmiþtir. Arazi kullaným türü sulu 13 tarým olan hafif eðimli alanlardaki topraklar için yüzey akýþ deðeri 3.84 mm, yýllýk toprak kaybý ise 7 kg/m 2 olarak hesaplanmýþtýr. Dik eðimli alanlardaki orman örtüsü altýndaki topraklar için ise yüzey akýþ deðeri 15 mm, yýllýk toprak kaybý ise 0.25 kg/m 2 olarak hesaplanmýþtýr. Sonuç olarak, Eðirdir gölü havzasýnýn % 20.07'sinin tamamen aþýndýðý, % 10.38'sinin çok þiddetli, % 14.25'inin þiddetli, % 12.75'inin orta, % 20.62'sinin hafif derecede erozyon etkisi altýnda olduðu belirlenmiþtir. Erozyon etkisinin görülmediði sahalar ise genel olarak eðimin düþük olduðu ova arazileri olup bu sahalar havzanýn % 21.93' ünü oluþturmaktadýr (Baþayiðit, 2002). Baþayiðit ve Dinç (2003)'in yaptýðý baþka bir çalýþmaya göre havzanýn yýllýk toprak kaybý ton olarak hesaplanmýþtýr. Eðirdir gölü rezervuarý hm3 olarak belirtilmektedir. Göl rezervuarýný dolduracak miktarda göle gelecek toprak kaybý için tahmin edilen süre yaklaþýk 700 yýldýr. Toprak oluþum süreci göz önüne alýndýðýnda göl havzasýnýn ve rezervuarýnýn gelecekte büyük bir erozyon tehlikesi altýnda olduðu görülmektedir. Ayrýca göl suyunun faydalanýlmayacak derecede oluþacak fiziksel kirlenme için gereken sürenin daha kýsa olacaðý kesindir. Oluþan erozyon tarýmsal atýk ve artýklarýn neden olduðu kimyasal ve biyolojik kirlenmenin etkisi de eklendiði zaman bu süre çok daha kýsa olacaktýr. Havza içinde yaþayan insanlarýn hayvancýlýk alýþkanlýðýnýn orman ve maki örtüsü üzerine olumsuz etkileri söz konusudur. Havzanýn % 47.53'ü orta riskli sýnýfýnda, % 32.61'i çok riskli sýnýfta yer almaktadýr. Havzanýn % 21.93'ü erozyon riski taþýmayan alanlardan oluþmaktadýr. Yani bu alanlar bitkilerce iyi korunan ve erozyon oluþmayan alanlardýr. Hafif riskli alanlarýn oraný ise % 20.62'dir. Bu alanlarýn büyük çoðunluðu tarým yapýlan ve hafif eðimde yer alan topraklardan oluþmaktadýr. TARIM-MERA-HAYVANCILIK Havzada son yýllarda sulu tarým alanlarýnda hýzlý bir artýþ görülürken, kuru tarým alanlarýnda ise bir azalma görülmüþtür. Bu durumun en önemli sebebi, halkýn getirisi daha çok olan meyveciliðe yönelmesidir. Meyve yetiþtiriciliði Eðirdir Gölü havzasýnda bölge halkýnýn en önemli gelir kaynaklarýndan biridir. Eðirdir ve Gelendost'ta elma, Senirkent ve Uluborlu'da ise kiraz yetiþtiriciliði aðýrlýklý olarak gerçekleþtirilmektedir. Havzada bulunan ilçelerin arazi yapýsý ve iklimi dolayýsýyla vejetasyonu, yetiþtirilen hayvan türü üzerinde oldukça etkilidir. Eðirdir Gölü'nün kuzeyinde kalan Yalvaç Ýlçesi'nin arazisi güneyindeki Eðirdir Ýlçesi'nin arazisine göre daha düz, iklimi daha karasal, bitki örtüsünde ise çalý türlerinin hakim olduðu makidekinin

14 aksine, otsu türler daha yoðundur. Keçi, koyun ve sýðýra göre daha sarp arazilerde otlayabilen ve çalý türlerini otsu türlere göre daha fazla tüketen bir hayvandýr. Bu sebeple, Yalvaç Ýlçesi'nde aðýrlýklý olarak koyun ve sýðýr beslenirken, Eðirdir'de oldukça fazla miktarda kýl keçisi beslenilmektedir (KHGM, 1994; Karatepe, 2004). Havzadaki meralar erken ve aþýrý otlatma baskýsý altýndadýr. Havza alanýnýn % 77.11'inde yoðun ve kontrolsüz mera kullanýmý yapýlmaktadýr. Yaðýþ miktarý yýllýk ortalama olarak mm, hayvanlarýn merada otlatma süresi ise yýlda 4 ay olarak kabul edilmiþtir. Havza'daki mera alaný toplamý ha'dýr. Yapýlan hesaplamalara göre meralarýn otlatma kapasiteleri verim durumlarýna göre adet büyükbaþ hayvaný otlatabilecek seviyededir (Baþayiðit, 2002). Havzadaki toplam hayvan sayýsý adet büyükbaþ hayvan birimine eþdeðerdir. Bu durumda havzadaki meralarýn tamamý çok iyi durumda olsa bile mevcut hayvanlarýn kabaca yarýsýna yetebilecek düzeydedir. Ayrýca yapýlan hesaplamalarda hayvanlarýn meradaki otlatma süresi 4 ay olarak kabul edilmesine raðmen bu sürenin çok daha uzun tutulduðu gözlemlenmiþtir. Dolayýsýyla meralarýn otlatma kapasitesi varsayýlan deðerin daha da altýndadýr. Bu sebeple havzada otlayan hayvanlar kendileri için gerekli besini temin edebilmek için daha çok alan gezmekte böylelikle de topraðý sýkýþtýrarak suyun toprak içine sýzmasýnýn güçleþtirmektedir. Bu ise daha çok miktarda suyun yüzeysel akýþa geçmesine neden olmakta dolayýsýyla erozyon artmaktadýr. Eðimin fazla ve topraklarýn gevþek yapýlý kumlu olduðu arazilerde ise hayvanlar doðrudan erozyona sebep olabilmektedir. Kiriþli Daðý'nýn Hoyran Gölü'ne bakan batý bakýlý yamaçlarýnda bu durum çok bariz bir þekilde kendini göstermektedir (Karatepe, 2004). Meralarýn yetersizliði ormanlara da zarar vermektedir. Aðaçlandýrma ve doðal gençleþtirme sahalarý, kapalýlýðýn henüz oluþmamýþ olmasý sebebiyle ot miktarýnýn fazla olduðu, bu sebeple de çobanlarýn hayvanlarýný otlatmakta tercih ettikleri baþlýca yerlerdendir. Bu yüzden yapýlan baþarýlý aðaçlandýrma ve doðal gençleþtirme çalýþmalarýnýn bazýlarý otlatma sebebi ile zamanla baþarýsýz sahalar halini alabilmektedir. Sarýidris'deki Zeymet Tepe'nin doðu yamaçlarý, yetiþme ortamý özellikleri bakýmýndan çok iyi koþullara sahip olmasýna raðmen, yoðun otlatma baskýsý sebebiyle baþarýsýz olunmuþ aðaçlandýrma sahalarý için en bariz örneklerden biridir. Yukarýgökdere'nin Derbet Mevkii'ndeki Sedir doðal gençleþtirme alanlarýndaki fidanlarýn da çoðunun tepe sürgünlerinin otlatma sebebiyle yenildiði görülmüþtür (Karatepe, 2004). 14 YANLIÞ ARAZÝ KULLANIMI Ýþlemeli tarým yapýlmasýna uygun olmayan V., VI., VII. arazi kabiliyet sýnýflarýnda tarým yapýlmasý ve tarýma uygun olan I., II., III. ve IV. arazi kabiliyet sýnýflarýnda ise yerleþim, sanayi, askeri alan vb. gibi tarým harici kullanýmlarýn yeralmasý (tarým dýþý arazi), yanlýþ arazi kullanýmý kapsamýna girmektedir. Tüm havza arazisinin % 29,0'unda ( ha) tarým yapýlýrken, uygun kabiliyet sýnýfýnda tarým yapýlan miktar arazinin % 21,8'ini ( ha) oluþturmaktadýr ha arazide uygun olmadýðý halde tarým yapýlmaktadýr. Bu arazinin ha'ý VI. Sýnýf, 738 ha'ý ise VII. sýnýf arazide yer almaktadýr. Tarýma uygun arazi sýnýflarýnda yer alan 673 ha arazi, tarým dýþý kullanýlmaktadýr (KHGM, 1994, Karatepe, 2004). Bu da doðal olarak erozyon olayýný arttýrmaktadýr. ORMANLAR ÜZERÝNDEKÝ BASKILAR Eðirdir Gölü Havzasý'ndaki orman zararlarýndan en baþta geleni insan kaynaklý olanlardýr. Yerleþim birimlerinin orman sahasýnýn içerisinde veya orman sýnýrýna çok yakýn oluþu, ayrýca bazý yerleþim yerlerinde yeteri kadar verimli tarým alanlarýnýn bulunmamasý çevre halkýný yeni tarým alanlarý açmaya zorlamýþtýr. Bu da, çevredeki ormanlarýn bir kýsmýnýn ortadan kalkmasýna, mevcut olanlarýnýn da kalitelerinin bozulmasýna sebep olmuþtur. Ayrýca otlatma ve kaçakçýlýkta ormanlar üzerinde önemli zararlara neden olmaktadýr. Yaylalarda yapýlan aþýrý otlatmalar orman sýnýrýna yakýn olan zonlarda orman gençleþmesini güçleþtirmekte hatta imkansýzlaþtýrmaktadýr. Ormanlar üzerinde bu zarara ek olarak bu kýsýmlarda yapýlan kaçak kesimler sonucunda havzanýn hemen hemen tamamýnda ormanlar tahrip edilmiþ durumdadýr. Eðirdir gölü havzasýndaki ormanlarýn büyük bir çoðunluðu yýllardýr süren tahripler sonucunda kapalýlýðý kýrýlmýþ, bozuk ve verimsiz bir hal almýþtýr (OGM, 1997a; 1997b). Havzada doðal bitki örtüsündeki bu tahribat arazinin büyük bir çoðunluðunun daðlýk olmasý sebebiyle erozyonu hýzlandýrmýþtýr. SU KALÝTESÝ VE SU KÝRLÝLÝÐÝ Tarýmsal aktivitelerde kullanýlan ilaçlarýn çoðunluðu zehirli kimyasal madde özelliklerini taþýmakta olup, doðal çevrede yaþamakta olan canlýlar üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadýr. Bu ilaçlar, suda bulunduklarý konsantrasyona baðlý olarak göl sularýnda yaþamakta olan mikro ve makro canlýlarýn ölmelerine neden olmaktadýrlar. Ayný zamanda ilaçlar sudaki canlýlarýn üreme hýzlarýnýn azalmasýna da neden olabilmektedirler (DPT Projesi, 2002). Eðirdir gölü çevresinde oldukça fazla miktarda

15 meyve bahçesi bulunmakta ve bu bahçelerde de bilinçsizce ve aþýrý bir þekilde ilaçlama yapýlmaktadýr. Bu ilaçlarýn göl suyuna karýþmasý çeþitli yolarla gerçekleþmektedir. Bunlar; Mücadele aletlerinin ilaçlama için göl kýyýsýnda hazýrlanmasý, Göl kýyýsýndaki plantasyonlarýn ilaçlanmasý sýrasýnda ilaç partiküllerinin rüzgarla savrularak göl suyuna ulaþmasý, Püskürtme sonucu bitki ve toprak yüzeyinde kalan ilaçlarýn yaðmur ve sulama sularý ile yeraltý sularýna iletilmesi ve yamaç arazide meyil yönünde hareket ederek göle ulaþmasý, Ýlaçlama sonrasý göl kenarýnda alet ve ekipmanlarýn temizlenmesi sonucu ortaya çýkan ilaçlý sularýn göle bulaþtýrýlmasý, Boþalmýþ ilaç kutularýnýn bilinçsizce göle atýlmasýdýr (Çevre Bakanlýðý, 1999). Bu þekilde göle ulaþan ilaç ve kimyasal atýklarý, içme suyu olarak da kullanýlan göl suyunu kirleterek kalitesini bozmakta ve arýtma iþlemlerini zorlaþtýrmaktadýr. SONUÇ ve ÖNERÝLER Eðirdir gölü havzasýnda mevcut erozyonu kontrol altýna alabilmek için aðaçlandýrma çalýþmalarý yapýlmalýdýr. Böylelikle yapýlacak aðaçlandýrmalarla ormanlýk alanlarýn miktarý artacaðý gibi bu çalýþmalarda kullanýlacak uygun tür ve orijinlerin seçimi ile orman envalinin kalite ve kantitesi de arttýrýlacaktýr. Ayný zamanda bu durumdan su kalitesi de olumlu yönde etkilenecektir. Bu geliþmeler balýkçýlýk, tarým, hayvancýlýk ve turizm sektörlerini olumlu yönde etkileyecek; kýsacasý havza ekonomik bakýmdan daha iyi bir seviyeye ulaþabilecektir. Bununla birlikte aðaçlandýrma çalýþmalarý yapýlmadan önce yöre halký bilinçlendirilmeli, havza ormanlarýnda yaþanacak olumsuz geliþmelerin ve ormansýzlaþmanýn havzayý, dolayýsýyla kendilerini olumsuz etkileyeceði anlatýlmalýdýr. Özellikle hayvan yetiþtiricilerine ve meralarda otlatma yapan sürü sahiplerine, mevcut yoðunlukta yapýlacak hayvan otlatmasýnýn devamlýlýðý durumunda meralarýn tamamen elden çýkacaðý ve bu durumda geçim kaynaklarýnýn sona ereceði anlatýlmalýdýr. Bundan sonra mera alanlarýna göre oldukça fazla olan hayvan sayýsýnýn uygun sayýya çekilmesi gerekmektedir. Bunun için meralarda otlatma yapan sürü sahipleri, kredilerle ahýr hayvancýlýðý veya arýcýlýk gibi farklý geçim yollarýna teþvik edilmelidir. Ayrýca aðaçlandýrma sahalarýna hayvan sokulmasýný önlemek amacýyla verimden düþmüþ olan meralar ýslah edilerek hayvan otlatýlmasý için yeterli olabilecek verimliliðe kavuþturulmalýdýr. Tüm bu koþullar saðlandýðý takdirde 15 erozyon sorunu da giderek azalacaktýr. Havzada arazi kullaným sýnýflarýna uyulmalý ve yanlýþ arazi kullanýmlarýnýn önüne geçilmelidir. Ayrýca tarým alanlarýnda yapýlan ilaçlamalar ziraat mühendisleri kontrolünde yapýlmalý ve tarýmsal atýklarýn göl suyuna ulaþmasý engellenmelidir. Böylelikle çaðýmýzýn en önemli temel gereksinimi olan içme suyu kaynaklarýndan yararlanma ve kullaným hedefleri, ekolojik dengeye zarar vermeyecek düzeyde tutulmalýdýr. Eðirdir gölü havzasý gibi korunmasý gereken doðal alanlarda, ekosistem havza boyutunda ele alýnarak ortamýn ekolojik özellikleri ile kullaným amaçlarý arasýnda korunan alanlara zarar vermeyecek koþullarýn oluþturulmasý gerekmektedir. Ýçme suyu amaçlý kullanýlan bu gibi alanlarýn korunmasý için mutlaka, doðal yaþam iliþkisi ve yaþam koridorlarý net olarak tanýmlanmalý ve bu alanlarda Su Kirliliði Kontrol Yönetmeliði (SKKY)'ne mutlak surette uyulmalýdýr. KAYNAKLAR Atalay, Ý., Sedir Ormanlarýnýn Yayýlýþ Gösterdiði Alanlar ve Yakýn Çevresinin Genel Ekolojik özellikleri Ýle Sedir Tohum Transfer Rejyonlamasý, Tarým Orman ve Köy Ýþleri Bakanlýðý Orman Genel Müdürlüðü Yayýný, Genel No:663, Seri No:61, 167s, Ankara Baþayiðit, L., Dinç, U., Eðirdir Gölü Su Toplama Havzasýnda Oluþan Toprak Kayýplarýný Tahmin Etmeye Yönelik Bir Çalýþma, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi Cilt 18, Sayý 2, 51-60s, Adana Baþayiðit, L., Eðirdir Gölü Havzasýnda Erozyon Riskinin Saptanmasý Üzerine Araþtýrmalar, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Adana Çevre Bakanlýðý, Ýçmesuyu Kaynaðý Olarak Eðirdir Gölü'nün Korunmasý projesi Final Raporu, Çevre Koruma Genel Müdürlüðü, Alýcý Ortamlarý Koruma Dairesi Baþkanlýðý, Ankara DPT Projesi, Eðirdir Gölünün Hidrobiyolojik Özelliklerinin Tespiti, SDÜ Eðirdir Su Ürünleri Fakültesi 97K Nolu DPT projesi, Isparta Erik, S., Mutlu, B., Kýzýldað (Isparta) Milli Parký Florasý, Tübitak Proje No: TBAG 1302, Ankara Karatepe, Y., Eðirdir Gölü Havzasýnýn Yetiþme Ortamý Özellikleri ve Sýnýflandýrýlmasý, Ý.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ýstanbul KHGM, Isparta Ýli Arazi Varlýðý, T.C. Baþbakanlýk Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðü Yayýnlarý, Ýl Rapor No:32, Ankara OGM, Isparta Orman Bölge Müdürlüðü, Eðirdir Orman Ýþletme Müdürlüðü, Kuzukulaðý Orman Ýþletme Þefliði Amenajman Planý ( ), Orman Ýdaresi ve Planlama Dairesi Baþkanlýðý, Ankara 1997b. OGM, Isparta Orman Bölge Müdürlüðü, Isparta Orman Ýþletme Müdürlüðü, Senirkent Orman Ýþletme Þefliði Amenajman Planý ( ), Orman Ýdaresi ve Planlama Dairesi Baþkanlýðý, Ankara 1997a. Özkan, K., Eðirdir Gölü Havzasýnýn Kuraklýk Etüdü ve Tarým- Ormancýlýk Açýsýndan Deðerlendirmesi, SDÜ Orman Fakültesi Dergisi Seri A2, 75-95, Isparta Þan, H. M., Davraz Daðý (Isparta) Florasý, SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Isparta Tarhan, Z., Eðirdir Gölü Nasýl Yönetilmelidir, Isparta'nýn Dünü Bugünü Yarýný Sempozyumu II, Bildiriler Cilt 1, s, Isparta 1998.

16 BÝTKÝ STRÜKTÜRLERÝ ÝLE YAPI STRÜKTÜRLERÝNÝN KARÞILAÞTIRILMASI Birgül ÇAKIROÐLU* Reyhan GEDÝKLÝ** GÝRÝÞ Bu araþtýrma, canlý organizmalarý inceleyerek yapý strüktürleri ile benzerliklerini ortaya koymayý, yeni tasarýmlarda esin kaynaðý olarak yaralanmayý hedeflemektedir. Araþtýrma, konuyla ilgili olmasý sebebi ile strüktür, analoji ve bitkiler hakkýnda genel bilgileri, örnekler üzerinde yapý ve bitki strüktürlerinin karþýlaþtýrýlmasýný, elde edilen bulgularý ve sonuçlarý içermektedir. GENEL BÝLGÝLER Strüktür; anlam olarak "üst üste yýðmak inþa etmek" tir. Günümüzde strüktürün 'yapý'ya eþ anlamlý kullanýmlarý olmasýna karþýn "taþýyýcý sistem" sözcüðü tam karþýlýðý olarak kabul edilmektedir. Sözcük anlamlarýna bakýldýðýnda; "Bir nesnenin ayrýþýk parçalarýnýn düzeni" "Belirli bir düzen þemasýna baðlý, baðýmsýz elemanlarla bir bütün teþkili" "Bir bütünün genel niteliðini belirleyen parçalarýn birbirleriyle iliþkileri" olduðu görülmektedir. Strüktür, çeþitli bilim dallarýnda genel olarak "bir bütünü oluþturmakta görev yüklenmiþ parçalarýn düzeni" anlamýna gelmektedir. Çeþitli bilim dallarýnda olduðu gibi þiir, roman, heykel ve müzik yapýtlarýnda da strüktür, bir aðýrlýk noktasý olup, yapýnýn tümünü taþýyan bir kaburga gibidir. Genelde strüktür için "biçim"den oluþuyor denilebilir. Biçim, gereci salt gereç olmaktan kurtarýp ayaða kaldýran bir düzendir. Biçim oluþmadan önce bir tasarým olarak vardýr. Bir su kabýnýn biçimi hangi gereç ve * KTÜ Yapý Ýþleri Teknik Daire Baþkanlýðý ** KTÜ Peyzaj Mimarlýðý 16 hangi teknikle yapýlýrsa yapýlsýn (ister camdan ister tahtayý oyarak) bunlardan baðýmsýz bir tasarým olarak vardýr. Bu düzen kendini yaþatacak, ayakta durmasýný saðlayacak bir iskelete gerek gösterir. Ýþte bu iskelete, baþka bir deyiþle biçimi ayakta tutacak sisteme, strüktür adý verilir [1, 2]. Analoji Ýki benzer olay arasýnda karþýlaþtýrma yaparak sonuca ulaþmaktýr. Analojinin tümevarým yönteminden farký þudur: Tümevarým, özelden genele bir akýl yürütmedir, Anoloji ise özelden özele bir akýl yürütmedir [3]. Ýki þey arasýndaki benzerliðe dayanarak birisi hakkýnda verilen bir yargýya, diðeri hakkýnda da verilen akýl yürütme biçimi [4]. Ýki olaydaki benzerliklerden yararlanarak, birinde var olan özelliði diðerinde de var saymaktýr. Analoji, zihnin özelden özele sonuç çýkarmasýdýr ve doðruluk deðeri olasýlýklýdýr [5]. Mimarlýkta dört tip analojiden (benzetmeden) söz edilmektedir. Bunlar, simgesel, doðrudan biçimsel, bireysel ve kültürel analojilerdir. Simgesel analojiye en çarpýcý örnek, gotik kilise planlarý ile "haç iþareti" arasýndaki benzerliktir. El parmaklarýnýn açýk durumundan esinlenen plan kurgusu ve ayak izlerini yansýtan yerleþim planý simgesel analojilere örnek olarak gösterilmektedir. "Doðrudan Analoji", biçimsel bir gerçeðe veya bir sürece iliþkin iþleyiþ tarzýnýn örnek alýnarak biçimlendirmede çýkýþ noktasý olarak kullanýlmasýdýr. Bir ev tasarýmýnda, aðacýn saðladýðý gölge mekaný yaratmak veya buharlaþma ve hava hareke-

17 tine benzer bir soðutma özelliðini saðlamak, bu tür bir analojiye örnek olabilir. Bireysel analojide, tasarýmcý kendini doðrudan problem öðeleriyle özdeþleþtirir; sözgelimi bir insanýn eðimli bir arazide uzandýðý zaman güneþten daha fazla yararlanabileceði ve hakim rüzgarýn etkisinden kurtulabileceði gerçeði, bir konut tasarýmý için çýkýþ noktasý olarak kullanýlabilmektedir. Bu olgu, eðimli bir arazide güneþ ýþýnlarýný doðrudan alabilmesi için konut birimlerinin birbiri üzerine kaydýrýlarak tasarlanmasý þekline dönüþtürülebilmektedir [6]. Bir objenin, bir binanýn ya da yapýlý çevrenin ifadesi, ilettiði mesaj, belirli bir zamanda, belirli bir toplum için kazanýlmýþ olan deðerlerden ve anlamlardan kaynaklanmaktadýr. Bir araþtýrmada anlamýn, kullanýcýnýn veya gözlemcinin duygusal olarak etkilendiði niteliklerden kaynaklandýðý açýklanmýþtýr. Gözleyen kiþi ile olan iletiþim-verilen mesaj-objenin sahip olduðu imaj, simge veya bir iþaret ile gerçekleþmektedir [6]. Bitki; madensel maddelerden yararlanarak canlý madde sentezleyebilen canlý bir varlýktýr. Bitkiler aleminde bugün yaklaþýk tür biliniyor; hem çeþitli bitkileri birbirleriyle karþýlaþtýrmak hem de bütün bitkileri tanýmlayýp bir sisteme baðlamak için sýnýflandýrma zorunluluðu vardýr. Bitkiler ilkin kullanýþlarýna (yararlýlar/zararlýlar) ve görünüþlerine göre (otsu bitkiler, odunsu bitkiler) sýnýflandýrýlmýþtýr [7, 8]. Günümüzde bitkiler iki gruba ayrýlýr: Kriptogam veya çiçeksiz bitkiler; su yosunlarý, kara yosunlarý, mantarlar, eðreltiler, kibrit otlarý, atkuyruklarý, likenler ve ciðer yosunlarý. Fenerogamlar veya çiçekli bitkiler Üstün yapýlý bitkilerin hepsi ayný modelde, deðiþmez bir yapýya sahiptir (Kök, gövde 'sap', yaprak, çiçek, meyve ve tohum). Kuþkusuz, bitkinin bu deðiþik kýsýmlarý türlere göre çok deðiþik biçimde, büyüklükte ve renkte olabilir. Onlarý birbirinden ayýran da bu farklardýr. Kök; Çoðunlukla yer altý veya yerle temasta olan bu organýn dokusal yapýsý, gövdenin (sap) yapýsýna oldukça yakýndýr ama kökte yaprak yoktur. Kökün baþlýca üç görevi vardýr. Yere tutunma Ham besin suyu emme Yedek besin biriktirme Kökün en önde gelen görevlerinden biri yere tutunmadýr. Yapýlarla bitkiler arasýndaki benzerliklerden biri de köklerle ikisinin de yere baðlanmasýdýr. Yere tutunma bitkilerde köklerle olurken, yapýlarda sömellerledir. Kalýn kökler bitkinin yere saðlamca baðlanmasýný saðlar. Kökler ne kadar çok derinde, saðlam ve dallanmýþ olursa, bitki þiddetli rüzgarlara o kadar iyi dayanýr [7, 8]. Gövde veya Sap; Bitkinin yer üstündeki kýsmýnýn destek organý olan gövde (veya sap) genellikle dikey bir görünümde olur ve yapraklarý taþýmak üzere dallanýr. Bitkiye genel görünüþünü veren budur. Gövdesi 17 olmayan bitkilere sapsýz denir. Sap olabileceði gibi, etli bitkiler ve kaktüsler gibi sulu ya da aðaçlar gibi odunsu olabilir [7, 8]. Yaprak; Gövde üzerinde daðýnýk olarak yer alan yaprak, genellikle yassý ve içerdiði klorofil nedeniyle de yeþil renklidir. Ýnce bir sapla dip tarafýndan gövdeye baðlanan yaprak, bazý bitkilerde kýn denen ve yan tomurcuðu (göz) koruyan bir kýsýmla sona erer. Yapraðýn üzeri az veya çok belirgin ve renkli damarlarla kaplýdýr [7, 8]. Meyve ve tohum; Döllendikten sonra geliþen çiçeðin ürünü olan meyve, meyve yapraðýn, daha doðrusu yumurtalýðýn þiþmesi sonucunda ortaya çýkar. Geliþme sýrasýnda yumurtacýk, endokarp içinde saðlamca korunan bir tohuma dönüþür. Tohum meyvenin döl veren kýsmýdýr. Koruyucu kýlýflarla sarýlmýþ olduðundan çok deðiþik biçimler alabilir [7, 8]. Çiçek; Fanerogram bitkilerin üreme organý olan çiçek, genellikle bir sapýn ucunda oluþur. Tomurcuk içindeki yapraklarýn baþkalaþmasý çiçeði verir, saplarýn deðiþikliðe uðramasýyla da çiçeklerin konumlarý oluþur [7, 8]. ÖRNEKLER ÜZERÝNDE KONUNUN ÝRDELENMESÝ Araþtýrmanýn materyalini bitkilerin strüktürleri (bitkilerin kökleri, yapraklarý, dallarý, gövdeleri ve bunun gibi bitkilerin tüm diðer strüktürel özellikleri) ile çeþitli yapýlarýn strüktürleri oluþturmaktadýr. Çalýþma yöntemi; gözlem, inceleme, veri toplama, analiz ve deðerlendirmeden oluþmaktadýr. Öncelikle seçilen örnekler üzerinde strüktüre yönelik yapýlacak görsel, biçimsel, yapýsal bir inceleme ile bitki ve bina arasýndaki benzerlikler iliþkilendirilmeye çalýþýlmýþtýr. Elde edilen veriler deðerlendirilerek, önerilere yer verilmiþtir. Anoloji tekniði ile yapý strüktürleri ve bitki strüktürleri benzetilerek açýklanmýþtýr. Þekil 1. Aðaç örnekleri Aðaç strüktürden esinlenerek yapýlan tasarýmlara iliþkin bitki-yapý benzeþmesi aþaðýda yer almaktadýr. Aðacýn topraða tutunmasýný saðlayan kökleri, gövdesi ve gövdesinden çýkan biçimsel oluþumunda etkin olan dallarý aðacýn strüktürünü oluþturmaktadýr. Yapýlarda ayný aðaçlar gibi topraða temellerle baðlanmaktadýr. Bu açýdan bakýldýðýnda bütün yapýlarýn temelleri ile bitkilerin kökleri arasýnda benzerlik vardýr. Örneklere bakýldýðýnda þemsiye örneðindeki gibi örtüyü taþýyan bir gövde, aðaç ev örneðindeki gibi aðaç gövdesine taþýtýlmýþ kapalý mekan, bir açýk alan örtü biçimi ve itfaiye binasýnýn giriþ saçaðýnda olduðu gibi yapýlarla bitkiler arasýnda benzerlik görülmektedir.

18 Þekil 2. Þemsiye, aðaç ev, açýk alan örtüsü [9], itfaiye binasý [10] Þekil 7. Odunsu bir gövdeye ait kesit ve bitki örnekleri Þekil 3. Aðaç örnekleri Aðacýn strüktürünü oluþturan gövdesi ve gövdesinden çýkan dallarý Stuttgart Havaalanýndaki gövdeden çýkan dallar görünümündeki taþýyýcý elemanlara, aðacýn gövdesi silindir formuyla Galata Kulesine, Japonya'daki kulüp evine ve Norman Foster'in tasarladýðý Millenium Kulesine benzetilebilir. Odunsu bir gövdenin çok büyütülmüþ kesitine bakýldýðýnda kule yapýda olduðu gibi silindir form ve döþemelerle benzerlik kurulabilir. Bitki gövdesi ve gövdeden çýkan çýkmalar, taþýyýcýsý ortada olup basamaklarý taþýyýcýya saplanan döner merdiven strüktürü ile benzerlik gösterir. Þekil 8. Odunsu gövdeye benziyen kule [15, 16], Louvre Müzesi iç mekanda merdiven [17] Þekil 4. Stuttgart Havaalaný [11], Galata kulesi, Musashi-kyuryo Klüp Evi; Saitama, Japonya [12], Millenium Kulesi [13] Þekil 9. Mantar örnekleri Mantarlarýn strüktürü ile yapýlarýn strüktürlerine bakýldýðýnda gövdesi ve gövdeye baðlý baþlýðý ile kütle ve çatý formu ile benzerlik kurulmuþtur. Ayný þekilde ortada taþýyýcý eleman etrafýnda biçimlendirilip asýlan yapý örneði ile de benzerlik kurulur. Þekil 5. Aðaç örnekleri Aðaç strüktürü kullanýlarak tasarlanan asma strüktür ve dýþ mekandaki tasarýmlar, aðacýn gövdesi ve gövdeden çýkan dallarýn çelik strüktürde uygulanmasý. Taþýyýcý görevi gören aðaç strüktür; kablolardan oluþturulan örümcek aðýný taþýyan dikmeler ayný zamanda düþey iletim saðlamaktadýr. Aðacýn strüktüründe yer alan gövde yapýda dikmeler olup, gövdeden çýkan dallar üzerindeki yapraklarda ipler ve dolayýsýyla örtü oluþmuþtur. Þekil 10. Çeþme Örneði, Gülhane Parkýndaki yapý, açýk fuar alaný örtüsü [18], Torre de Collserola (Ýspanya)[19] Þekil 6. Aðaç strüktürüne benzetilen yapý strüktürü örnekleri [11, 11, 14] 18 Þekil 11. Kabuklu bitki örnekleri Kabuklu yiyecekler incelendiðinde fýndýk ve cevizde olduðu gibi, taþýyýcý olan dýþ kabuk, kabuk strüktürden yararlanýlarak tasarlanan yapýlara benzetilebilir.

19 Þekil 12. Kabuk strüktüre benzetilen yapý [20], Sdney Opera Binasý [21] Þekil 13. Çiçek örnekleri Çiçek örneklerine bakýldýðýnda merkezden daðýlan yapraklar ile Geringer Konutunun ýþýnsal daire formu, BMW binasýnýn çekirdek etrafýna yerleþtirilmiþ yuvarlak mekanlarý ile de papatya, gül strüktür benzetilebilir. Þekil 14. Çiçek strüktürüne benzetilen iç mekan [22], Geringer Konutu Plan ve Cephe Fotoðrafý, California, [23], Münih'te BMW Binasý [11] Þekil 15. Bitki örnekleri Yukarýdaki bitki örneklerine bakýldýðýnda gerek form gerekse strüktür olarak çelik strüktürlü kubbeli yapýlarla benzerlik gösterir. Þekil 16. Dünya Barýþ Kubbesi, [24], Çelik strüktürlü kubbe[25] Þekil 17. Yaprak örnekleri Þekil 18. Lyon-Satolas Havaalaný, Fransa, Açýk alandaki asma strüktür [26] 19 Yapraðýn strüktürünü oluþturan sapý ve damarlarý Lyon-Satolas Havaalaný yapýsýnýn strüktürü ile açýk alandaki asma strüktürlere benzetilebilir. SONUÇLAR Bitki strüktürleri ve bina strüktürleri örneklerinde yapýlan incelemeler sonucunda bitki strüktürleri ile bina strüktürlerinin benzer olduklarý tespit edilmiþtir. Bitkilerin anotomisinde yer alan kök, gövde 'sap', yaprak, çiçek, meyve ve tohum, binalarýn bir temeli, bir kolonu, bir kiriþi, bir çatýsý v.b. bir çok strüktür parçasý olabilmektedir. Doðada bitkiler gibi bir çok doðal diðer öðelerin (kayalar, daðlar, hayvanlar v.b.) strüktürleri ele alýnarak bina strüktürlerinin oluþturulmasýnda deðerlendirilebilir. Kaynaklar 1- Kuban, D., Mimarlýk Kavramlarý, 3. baský, Yem Yayýnevi, Ýstanbul, Hasol, D., Ansiklopedik Mimarlýk Sözlüðü, 4. baský, Yem Yayýnevi, Ýstanbul, Aydýnlý, S., Mimarlýkta Estetik Deðerler, 1. Baský, Ý.T.Ü. Mimarlýk Fakültesi Baský Atölyesi, Anþin, R., Tohumlu Bitkiler, 1. cilt, 2. baský, KTÜ Basýmevi, Trabzon, Özdemir, T., Sistematik Botanik, 1. baský, Birol Basýmevi, Ýstanbul, 2003 Fotoðraf Kaynaklarý 9- Ahþap ve Mobilya Sektörü Milano'da buluþtu, Laminart, 44, 2006, S: Ostertag, R., Çaðdaþ Mimarlýk, Mimari Akýmlar II, Yem Yayýn, 1996, s: Kortan, E., Mimarlýk Alanýndaki Son Geliþmeler Üzerine, Mimari Akýmlar II, Yem Yayýn, 1996, s: Yatsuka, H., Arata Isozaki Mimarlýðý, Mimarlýk Dekorasyon, Aralýk 30, S: Jencks, C., Yeni Modernler, Mimari Akýmlar II, Yem Yayýn, 1996, S: Sir Norman Foster, Architecture for the future, Terrail, Paris, 1996, S: Toyo Ito, Architecture for the future, Terrail, Paris, 1996, S Meyhöfer, D., Toyo Ito, Contemporary Japanese Architects, Taschen, Ýtaly, 1994, s: Hasol, D., Louvre ve Piramit Üzerine, Kültür yapýlarý, Yem Yayýn, Nisan 1994, S: Lýgna+Hannover 2005 (2-6 Mayýs) Dünyanýn önde gelen Ormancýlýk ve Ahþap Endüstrisi Fuarý, Laminart, Nisan-Mayýs 2005, Sayý: 37, Efs Yayýn grubu, S: Torre de Collserola, Barcelona, Spain, Sir Norman Foster) Performances, Architecture for the future, Terrail, Paris, 1996, S: Hussain-Doshi Cufa (1993), Ahmedabad, Khan, H., Vastu-Shilpa Consultants Ýndia, Contemporary Asian Architects, Taschen, Ýtaly, 1995, S: Morkoç, S., Anýt ve Karþý-Söylem: Bennelong'un Kulübesi'nden Opera Binasý'na, Mimarlýk 319, Eylül-Ekim 2004, S: Ahþap ve Mobilya Sektörü Milano'da buluþtu, Laminart, 44, 2006, S: Hammons, M., Arthur Dyson, Çaðdaþ Mimarlar 1, Yem Yayýn, Mayýs 1995, S: Fruit Museum, Yamanashi, Japan), Itsuka Hasegawa, Architecture for the future, Terrail, Paris, 1996, S Sorkin, M., Sýfýr Noktasý Ýçin Alternatif Fikirler, Yapýlaþma Baskýsýna Karþý Ayrýþtýrýlabilir Bir Plan Önerisi, Mimarlýk 318, Temmuz-Aðustos 2004, S: Gedizlioðlu, L., Ýzmir'in üç önemli kentsel projesi: Liman, Kordon, Konak, Mimarlýk 316, Mart-Nisan 2004, S: 31-36

20 5531 SAYILI KANUNA AYKIRI OLARAK YAPILAN MESLEKÝ ÝHALELER KAMU ÝHALE KURUMUNCA (KÝK) DURDURULMAKTADIR Odamýz, 4734 sayýlý Kanuna göre Kamu Kurumlarýnca yapýlan 5531 sayýlý Kanunun 4 ncü ve 5 inci maddelerindeki mesleki konulara iliþkin mevzuata uygun olmayan ihaleleri Kamu Ýhale Kurumuna inceleme yapýlmak üzere bildirmektedir. Bu baðlamda, Bursa Orman Bölge Müdürlüðü Keles Orman Ýþletme Müdürlüðünde yapýlan yol planlama ihalesinin incelenmesi sonucunda 4734 sayýlý ve 5531 sayýlý, Kanunlara aykýrý olduðu tespit edilmiþ ve durdurulmuþtur. Bu konudaki belgeler aþaðýdadýr. Bundan böyle, 5531 sayýlý Kanunun 4. ve 5inci maddelerinde sayýlan mesleki konulara ait kamu ihale ilanlarý ve þartnamelerinde, Odamýzýn yayýnladýðý genelgelere dikkat edilmesi ve gereðini ilgililere duyururuz. Oda Yönetim Kurulu 20