TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 2. Çeyrek

Transkript

1 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 2. Çeyrek 2010

2 çindekiler BAfiKAN MESAJI GENEL DE ERLEND RME VE BEKLENT LER...04 B R BAKIfiTA K NC ÇEYREK I. DÜNYA EKONOM S...08 II. DÜNYA NfiAAT VE KONUT SEKTÖRÜ III. DÜNYA T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ IV. TÜRK YE EKONOM S V. TÜRK YE KONUT SEKTÖRÜ VI. TÜRK YE T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ VII. TÜRK YE GAYR MENKUL SEKTÖRÜ F NANSAL GÖSTERGELER VIII. TÜRK YE NfiAAT SEKTÖRÜ IX. TÜRK YE F NANSAL GÖSTERGELER... 31

3 02 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Türkiye ve Dünya Gayrimenkul Sektör Raporu 2. Çeyrek 2010, Ekonomi ve Strateji Dan flmanl k Hizmetleri taraf ndan ba ms z olarak haz rlanm flt r. Çal flmada ulusal ve uluslararas resmi ve özel kurumlar n verileri ile bu verilere dayal analiz ve de erlendirmeler yer almakta olup, haz rlayan kurumun görüfllerini yans tmaktad r. YAYINLAYAN Gayrimenkul Yat r m Ortakl Derne i Nispetiye Caddesi, Levent fl Merkezi, 6 / Levent - stanbul Tel: Faks: YAZAR Dr. Can Fuat Gürlesel Ekonomi ve Strateji Dan flmanl k Hizmetleri. HAZIRLAYAN Sanart Reklamc l k ve Dan flmanl k Hiz. Ltd. fiti. Tüm haklar sakl d r Gayrimenkul Yat r m Ortakl Derne i Kaynak Gösterilmeden Al nt Yap lamaz

4 Baflkan n Mesaj TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 03 Turgay Tanes GYODER Yönetim Kurulu Baflkan H zl ekonomik büyüme gayrimenkul sektörü için giderek daha uygun koflullar yarat yor YODER olarak, geride b rakt m z dönemi sa l kl de erlendirmek ve gayrimenkul sektörünün güvenilir veriler fl nda gelece e yönelik öngörüler oluflturmas na destek olmak üzere hem y ll k hem de çeyrek dönemleri Gkapsayan detayl raporlar yay mlamay sürdürüyoruz y l n n ikinci üç ayl k dönemini irdeleyen ve Türkiye deki gayrimenkul sektörünün yan s ra küresel ekonominin de durumunu de erlendiren Türkiye ve Dünya Gayrimenkul Sektör Raporu 2. Çeyrek 2010 çal flmam z sizlerle paylaflmaktan mutluluk duyuyoruz y l ikinci çeyrek döneminde Türkiye ekonomisinde yaflanan h zl büyüme ekonomik beklentileri iyilefltirmekte ve sektörün temsilcileri için moral kayna olmaktad r. Önemli bir canlanma dönemi yaflayan Türkiye inflaat sektörü yüzde 21,9 ile yeniden h zl büyüme sürecine girmifltir. Buna karfl n dünya ekonomisinde iyileflmeye iliflkin kayg lar ve riskler halen sürmekte, ABD ve AB de inflaat, konut ve gayrimenkul sektörlerinde zay flaman n yeniden bafllamas da beklentileri bozmaktad r. GYODER olarak ekonomik büyümede yakalanan ivmeleri ve gayrimenkul sektöründe yaflanan geliflmeleri dikkatle izleyerek veriler toplamaya devam edecek, gelece e yönelik beklentilerimizi analiz ederek, raporlar m zla tüm kesimlere faydal bir baflvuru kayna olmay sürdürece iz.

5 04 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU GENEL DE ERLEND RME VE BEKLENT LER... DÜNYA EKONOM S Geliflmifl ülkelerde yeniden durgunluk beklentisi Dünya ekonomisinde geliflmifl ülkeler y l n ilk ve ikinci çeyrek dönemlerinde büyüme göstermifllerdir. Büyümeler beklentileri k smen karfl lamakla birlikte y l n ikinci yar s na iliflkin olarak geliflmifl ülkelerde durgunluk beklentisi ortaya ç km flt r. Desteklerin sona ermesi, iktisadi faaliyetlerdeki yavafllama ve öncü göstergelerin dura anlaflmas ile birlikte büyüme e iliminin zay flamas beklenmektedir. Ancak özellikle Merkez Bankalar n n ilave al nabilecek önlemlere iliflkin aç klamalar ile birlikte bir yavafllama ile karfl lafl lsa dahi ikinci bir dip olmayaca inanc kuvvetlenmektedir. Geliflmifl ülkelerde ekonomik büyümeler bir süre daha s n rl kalmaya devam edecektir. S n rl ekonomik büyüme inflaat ve gayrimenkul sektörleri için uygun koflullar n oluflmas n da geciktirmektedir. DÜNYA NfiAAT KONUT VE T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ ABD ve Avrupa da durgunluk nflaat, konut ve gayrimenkul sektörlerinde 2010 y l ikinci ve üçüncü çeyrek dönemlerinde göreceli iyileflme yerini durgunlu a ve yeniden bozulmalara b rakmaktad r. ABD de inflaat harcamalar zay f kalmaya devam etmektedir. Yeni ve mevcut ev sat fllar tarihi dip noktalar na gerilemifltir. Konut fiyatlar ndaki s n rl art fl konut talebini olumsuz etkilemektedir. Avrupa Birli i nde de inflaat sektörü 10 çeyrek dönemdir üst üste daralmas n sürdürmektedir. Ticari gayrimenkul piyasas nda ise temkinli iyimser bir piyasa görülmektedir. Ancak ekonomik yavafllama ticari gayrimenkullere talebin canlanmas n engellemektedir. Finansman olanaklar yeni yat r mlar ve sat n almalar için halen s n rl d r. Asya- Pasifik bölgesinde ise ticari gayrimenkullere yönelik talep ve oluflan varl k fiyatlar balon riski yaratmaya devam etmektedir.

6 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 05 GENEL DE ERLEND RME VE BEKLENT LER... TÜRK YE EKONOM S Ekonomide h zl büyüme sürüyor Türkiye ekonomisi ikinci çeyrekte beklentilerin üzerinde yüzde 10.3 geniflleyerek h zl büyümesini sürdürmüfltür. Y l n ilk yar s nda yüzde 10.5 olan büyüme ile birlikte ekonomik beklentiler de güçlenmektedir. Büyümenin kazand ivme ile birlikte y l genelinde yüzde 6 büyümenin afl lma olas l artm flt r. H zl ekonomik büyüme daha çok iç talep ve özel sektör yat r mlar a rl kl d r. H zl ekonomik büyüme ile birlikte iflsizlik ve bütçe aç iyileflirken cari aç k yeniden genifllemektedir. Reel faizler de düflük kalmaya devam etmektedir. Türkiye ekonomisinde h zl büyüme gayrimenkul sektörü için de uygun koflullar yaratmaya bafllam flt r. TÜRK YE NfiAAT KONUT VE T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ nflaat sektöründe h zl büyüme nflaat sektörü 2010 y l ikinci çeyrek döneminde yüzde 21.9 ile en h zl büyüyen sektör olmufltur. Özel ve kamu inflaat harcamalar genifllemifltir. Konut sektöründe de göreceli bir canlanma görülmektedir. Al nan konut yap ruhsatlar ikinci çeyrekte geniflleyerek sürmüfltür. Konut sat fllar ise beklentilerin alt nda kalm flt r. Konut fiyatlar ve kiralar nda durgunluk sürmektedir. Ticari gayrimenkuller içinde ise özellikle ofis ve al flverifl merkezi kiralama taleplerinde ve yeni yat r mlarda canlanma görülmektedir. Lojistik ve sanayi alanlar ise henüz s n rl bir geniflleme içindedir.

7 06 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU B R BAKIfiTA K NC ÇEYREK... 1 ABD 5 Avrupa 9 Y l n 3 ABD ekonomisi yüzde 3.2 büyürken, Euro Bölgesinde büyüme yüzde 1.7 oldu. 2 Bileflik ve AB de beklenti ve güven endekslerinde iyileflme yavafllad. Euro bölgesinde inflaat sektörü faaliyetleri 10 çeyrektir daral yor. 6 7 Türkiye ABD de ekonomisi yüzde 10.3 büyüdü. ilk sekiz ay nda konut kredileri 8.4 milyar TL artt. 10 kinci Öncü Göstergeler ekonomik iyileflmede yavafllama gösteriyor. 4 ABD de inflaat harcamalar darald. Konut sat fllar tarihi düflük seviyede. ticari gayrimenkul fiyatlar endeksi 111 den 112 ye yükseldi. 8 Al nan konut yap ruhsatlar say s ile s çrama gösterdi. çeyrekte adet yeni konut kredisi kullan ld. 11 Konut kredisi ayl k faiz oran ortalama yüzde 0.90 a kadar geriledi. 12 Konut sat fllar adet ile halen kriz öncesi dönemin gerisinde.

8 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 07 B R BAKIfiTA K NC ÇEYREK Konut fiyatlar ve konut kiralar nda dura anl k sürüyor. 14 Aç lan 7 AVM ile birlikte toplam AVM say s 223, toplam kiralanabilir alan büyüklü ü 5.49 milyon m 2 ye ulaflt (ikinci çeyrek sonunda). 15 Hane halk tüketim harcamalar yüzde 6.2 büyüdü. 16 stanbul ofis piyasas nda M A bölgesi A ve B tipi ofis boflluk oranlar nda s n rl gerileme sürdü. 17 Ofis, lojistik binas ve AVM kiralar nda dura anl k sürüyor. 18 Yabanc lara gayrimenkul sat fl 916 milyon dolar oldu. Do rudan yabanc sermaye yat r mlar 31 milyon dolara düfltü. 20 nflaat 19 nflaat ve gayrimenkul sektörlerinin kredi kullan m geriledi. sektörü yüzde 21.9 büyüdü. Kamu kesimi inflaat harcamalar kuvvetli artt.

9 08 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU I. DÜNYA EKONOM S Geliflmifl ülkelerde iyileflme yavafll yor Kriz sonras al nan ekonomik önlemlerin etkisi ile birlikte geliflmifl ülkelerde resesyon sona ermifl ve ekonomiler yeniden büyüme dönemine girmifltir. kinci çeyrek dönemde geçen y l n ayn dönemine göre ABD ekonomisi yüzde 3.2, Euro bölgesi yüzde 1.7, Japonya yüzde 1.9 büyümüfltür. Ancak büyümeyi destekleyen önlemlerin sona ermesi ile birlikte geliflmifl ülkelerde iktisadi faaliyetler DÜNYA EKONOM S BÜYÜME (GEÇEN YILIN AYNI ÇEYREK DÖNEM NE GÖRE) ABD % EURO BÖLGES % Ç N % JAPONYA % 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: OECD yavafllamaya bafllam flt r. Y l n geri kalan nda büyüme daha zay f gerçekleflecektir. Öncü göstergeler ekonomik yavafllamay gösteriyor OECD ekonomik bileflik öncü gösterge endeksi y l n ikinci çeyrek döneminde ilk çeyrek dönem ile hemen ayn kalm flt r. Temmuz ay verisinde ise s n rl bir gerileme yaflanm flt r. Öncü göstergeler dünya ekonomisindeki iyileflmenin yavafllamakta oldu una iflaret etmektedir. Tafl mac l k endeksi ve metal fiyat endeksleri de ikinci çeyrekte gevfleme Dünya Ekonomisi Öncü Göstergeleri göstermifltir, ancak üçüncü çeyrek içinde OECD B LEfi K ÖNCÜ BALTIK CAPSIZE IMF METAL OECD BÖLGES yeniden yukar yönlü bir ivme GÖSTERGE ENDEKS TAfiIMACILIK ENDEKS F YAT ENDEKS fis ZL K % TOTAL kazanm fllard r Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) (3) (2) 8.5 (1) KAYNAK: OECD, IMF, WTO VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE ( 1 TEMMUZ ( 2 ) A USTOS ( 3 ) EYLÜL

10 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 09 Dünya Ekonomisi Mali Göstergeleri DOW JONES ENDEKS PETROL VAR L DOLAR ALTIN ONS DOLAR ABD MERKEZ BANKASI FA Z % EURO DOLAR PAR TES 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) 75.3 (1) (1) 0.25 (1) (1) KAYNAK: MENKUL KIYMET, EMT A VE VADEL filem BORSLALARI, FED Mali göstergelerde dalgalanma VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) EYLÜL 15 kinci çeyrek dönemde Avrupa Birli i ekonomilerine iliflkin kamu borcu kayg lar nedeniyle mali göstergelerde önemli gerilemeler yaflanm flt r. Y l n üçüncü çeyrek döneminde ise bu kez geliflmifl ülkelerdeki yavafllama beklentileri ile birlikte mali göstergelerde yeni bir dalgalanma süreci oluflmufltur. Geliflmifl ülkelerde merkez bankalar n n faiz oranlar halen s f ra yak n seyretmektedir. Euro-Dolar ve Dolar-Yen paritelerinde dalgalanmalar yaflanmaktad r. Ekonomik yavafllama petrol fiyatlar n afla çekerken belirsizlik alt n fiyatlar n n rekor seviyelere ç kmas na yol açmaktad r. Dünya Ekonomisi Güven ve Beklenti Endeksleri MALAT SANAY BEKLENT ENDEKSLER TÜKET C GÜVEN ENDEKSLER ABD AB Ç N ABD AB Ç N 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (2) 56.2 (2) 54.6 (2) 68.9 (2) -11 (2) (1) KAYNAK: RESM STAT ST K KURUMLARI VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) TEMMUZ (2) A USTOS Beklenti ve güven endekslerinde iyileflme yavafllad Y l n ikinci çeyrek döneminde özellikle Avrupa Birli inde yaflanan ve di er geliflmifl ülkeleri de olumsuz etkileyen s k nt lar nedeniyle reel kesimin ve tüketicilerin beklenti ve güvenlerinde bozulma yaflanm flt r. Ancak üçüncü çeyre e geçifl ile birlikte reel kesimin beklentilerinde yeniden s n rl bir iyileflme görülmektedir. Tüketici güveninde ise AB de iyileflme, ABD de bozulma yaflanmaktad r.

11 10 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU II. DÜNYA NfiAAT VE KONUT SEKTÖRÜ ABD de inflaat harcamalar zay f kalmaya devam ediyor ABD ekonomisinde inflaat sektörü harcamalar y l n ikinci çeyrek döneminde de gerileyerek zay f kalmaya devam etmifltir. Konut inflaat harcamalar 2009 y l son çeyre inde bir art fl gösterdikten sonra gerileme e ilimine girmifl ve üçüncü çeyrek dönemin ilk ay nda da gerileme sürmüfltür. Konut d fl bina inflaat harcamalar nda ise gerileme krizden bu yana ayn h zla devam etmektedir. Kriz öncesi 423 milyar dolar olan konut d fl bina inflaat harcamalar 2010 y l Temmuz ay itibari ile milyar dolara inmifltir. ABD nflaat Sektörü Harcamalar YILLIK M LYAR DOLAR KONUT NfiAATI HARCAMALARI KONUT DIfiI B NA NfiAATI HARCAMALARI 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) (1) KAYNAK: US BUREAU OF CENSUS VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) TEMMUZ ABD konut sektöründe iyileflme tersine döndü Y l n ikinci çeyre inde ekonomik krizin tetikleyicisi olan ABD konut sektöründeki iyileflme yerini bozulmaya b rakm flt r. Birinci çeyrek dönemde sat fllar taraf nda görülen iyileflme ikinci çeyrekte bozulmufltur. Temmuz ay nda tarihin en düflük sat fl verileri gerçekleflmifltir. Konut fiyatlar nda ise sat fllar seviyesi ile ters orant l bir e ilim yaflanmaktad r. Y l n ikinci çeyrek döneminde konut fiyatlar nda yükselme gerçekleflmifltir. Konut sektöründeki bozulma, konut finansman sistemi ile ABD ekonomisindeki genel iyileflme beklentilerini de olumsuz etkilemektedir. ABD Konut Sektörü YEN EV SATIfiLARI MEVCUT EV SATIfiLARI KONUT F YATLARI ENDEKS AYLIK B N YILLIK B N CASE SHILLER 20 CASE SHILLER Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 276 (1) (1) - - KAYNAK: NATIONAL ASSOCIATION OF REALTORS, US STANDARD AND POORS CASE SHILLER HOUSE PRICE INDICES VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) TEMMUZ

12 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 11 Euro alan nda inflaat sektörü faaliyetlerinde küçülme durmad Euro alan nda ekonomik kriz ile birlikte inflaat faaliyetlerinde görülen küçülme halen sürmektedir. Y l n ilk çeyrek döneminde inflaat faaliyetlerindeki küçülme beklentilerin ötesinde h zlanm flt r. Y l n ikinci çeyrek döneminde ise inflaat faaliyetlerinde göreceli bir canlanma gerçekleflmifltir. Buna ba l olarak Euro bölgesinde inflaat faaliyetlerindeki küçülme özellikle konut inflaatlar kaynakl olarak yavafllam flt r. Ancak üçüncü çeyrekte temmuz ay ile küçülme yeniden h zlanmaya bafllam flt r. Avrupa Birli i Euro Alan nflaat Faaliyetleri B R ÖNCEK YILIN AYNI ÇEYREK DÖNEM NE GÖRE DE fi M YÜZDE TOPLAM NfiAAT SEKTÖRÜ KONUT NfiAATI KONUT DIfiI B NA NfiAATI 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q3-7.5 (1) -7.9 (1) -6.0 (1) KAYNAK: EUROSTAT CONSTRUCTION OUTPUT VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) TEMMUZ III. DÜNYA T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ Temkinli iyimser piyasalar Ticari gayrimenkul sektöründe geliflmifl ülkeler ile Asya-Pasifik a rl kl geliflen ülkelerin pazarlar farkl e ilim göstermeye devam etmektedir. Geliflmifl ülkelerde ticari gayrimenkul sektöründe y l n ikinci çeyre inde dipten dönüflün teyidine iliflkin temkinli iyimser beklentiler bulunurken geliflen ülkeler pazar nda balon riski endiflesi risk ifltah nda s n rlamalara yol açm flt r. Ticari gayrimenkullere yönelik olarak geliflmifl ülkelerde talep yeniden bafllam fl olmakla birlikte finansman olanaklar n n halen s n rl olmas nedeniyle yurtiçi ve yurtd fl sat n almalarda geniflleme s n rl kalmaktad r. Genel ekonomik geliflme ve beklentilere paralel olarak perakende ve sanayi binalar na ilgi zay f kal rken ofis, otel ve rezidans binalar na ilgi daha yüksek olmaktad r.

13 12 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU ABD Ticari Gayrimenkul Piyasasi Fiyat Endeksleri 2000 = 100 OF S B NALARI SANAY LOJ ST K B NALARI PERAKENDE B NALARI T CAR GAYR MENKUL 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: MOODYS REAL COMMERCIAL PROPERTY PRICE INDICES VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE ABD ticari gayrimenkul fiyatlar kriz öncesinden çok uzak ABD ticari gayrimenkul piyasas nda fiyatlar 2009 y l son çeyre inde dip noktas na ulaflt ktan sonra 2010 y l ilk çeyre inde yeniden ilk kez art fl göstermifltir. Bu art fl ikinci çeyrekte de çok s n rl olarak sürmüfltür. Ancak ticari gayrimenkul fiyatlar halen kriz öncesi fiyatlar n çok gerisindedir. Ticari gayrimenkuller içinde perakende binalar n fiyatlar nda gerileme sürerken, sanayi, lojistik binalar fiyatlar da ikinci çeyrekte gerilemifltir. Fiyat art fllar sadece ofis binalar nda yaflanm flt r.

14 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 13 IV. TÜRK YE EKONOM S Türkiye Ekonomisi ktisadi Faaliyetlerde Büyüme GSMH MALAT SANAY T CARET ULAfiTIRMA LET fi M MAL H ZMETLER 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU Türkiye ekonomisinde h zl büyüme Türkiye ekonomisinde birinci çeyrek dönemin ard ndan y l n ikinci çeyrek döneminde de beklentilerin üzerinde h zl bir büyüme gerçekleflmifltir. Ekonomi y l n ikinci çeyre inde yüzde 10.3 büyürken, büyüme tüm alt sektörlere yayg nlaflm flt r. Y l n ilk yar s nda ortalama büyüme yüzde 10.5 olmufltur. H zl büyüme performans na ba l olarak y l n tamam nda yüzde 6 büyüme hedefinin afl labilece i öngörülmektedir.

15 14 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Türkiye Ekonomisi Temel Göstergeler TÜKET C F YATLARI %YILLIK CAR AÇIK YILLIK M LYAR DOLAR BÜTÇE AÇI I YILLIK M LYAR TL fis ZL K % DOLAR/ TÜRK L RASI MERKEZ BANKASI FA Z ORANI% 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) 30.3 (2) 35.3 (1) KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU, T.C. MERKEZ BANKASI, MAL YE BAKANLI I VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) A USTOS (2) TEMMUZ Bütçede iyileflme cari aç kta geniflleme iflsizlikte gerileme Y l n ilk yar s nda yaflanan h zl ekonomik büyüme di er ekonomik göstergeleri de flekillendirmektedir. H zl ekonomik büyüme ile kamunun vergi gelirlerindeki art fl bütçe aç n n gerilemesine yol açmaktad r. Buna karfl n iç talep ve ithalat n genifllemesi ile birlikte cari aç k h zla büyümektedir. flsizlik oran da ekonomik büyümeden olumlu etkilenerek ikinci çeyrek sonunda yüzde 10.5'a kadar gerilemifltir. Türk Liras genel istikrar n korurken, Merkez Bankas faiz oranlar n eylül ay nda beklenmedik flekilde 6.25'e indirmifltir. Beklenti ve güven endeksleri zirvede 2010 y l n n ilk çeyrek döneminde önemli s çrama gösteren reel kesim beklenti endeksi ve tüketici güven endeksi ikinci çeyrek dönemde zirve seviyelerine yükselmifltir. Beklenti ve güven endeksleri kriz öncesinin oldukça üzerinde seviyelere ulaflm flt r. Y l n ilk yar s nda yaflanan ekonomik büyüme ile endekslerin zirve seviyeleri de uyum göstermektedir. Y l n üçüncü çeyre inde ise beklenti ve güven endeksleri referandum beklentisi ile zirve seviyelerde dura anlaflm flt r. Türkiye Ekonomisi Güven ve Beklenti Endeksleri REEL KES M BEKLENT ENDEKS TÜKET C GÜVEN ENDEKS 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) (1) KAYNAK: TC. MERKEZ BANKASI VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) A USTOS

16 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 15 V. TÜRK YE KONUT SEKTÖRÜ Al nan konut yap ruhsatlar nda s çrama kinci çeyrek dönemde al nan yap ruhsat daire say s ile önemli bir s çrama göstermifltir. Kriz döneminde gerileyen yeni konut bafllang çlar ilk kez 2009 y l son çeyre inde artt ktan sonra y l n ilk çeyre inde gerilemiflti. kinci çeyrekte ise yeni konut bafllang çlar e ilimi yeniden kuvvetlenmifltir. Kullan ma sunulan konut daire say s ise ikinci çeyrekte ile zay f kalm flt r. Konut sektöründe arz edilecek yeni konut stoku say s azal rken yeni konut bafllang çlar e ilimi kuvvetlenmektedir. Al nan Konut Yap Ruhsat ve Kullan m zin Belgeleri YAPI RUHSATI DA RE SAYISI YAPI KULLANIM Z N BELGES DA RE SAYISI 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU Konut kredilerinde geniflleme sürüyor Konut kredilerinde kuvvetli geniflleme y l n ikinci ve üçüncü çeyrek dönemlerinde sürmüfltür. Y l n ilk sekiz ay nda konut kredileri yüzde 19.7 oran nda geniflleyerek A ustos ay sonu itibari ile 51 milyar TL ye ulaflm flt r. Konut kredilerindeki geniflleme tüketici kredileri ve di er kredilerdeki büyüme ile paralellik göstermektedir. Konut kredilerinde göreceli düflük faiz oranlar konut kredisi talebini artt rmaktad r. Y l n geri kalan döneminde de konut kredilerinde kuvvetli genifllemenin sürmesi beklenmektedir. Konut Kredileri ve Tüketici Kredileri ile Toplam Krediler çinde Pay KONUT KRED LER TÜKET C KRED LER TOPLAM KRED LER M LYAR TL M LYAR TL KONUT KRED LER % PAY M LYAR TL KONUT KRED LER % PAY 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 (1) KAYNAK: TC. MERKEZ BANKASI VERLER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) A USTOS

17 16 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Çeyrek Dönemlerde Kulland r lan Konut Kredileri PARA C NS VE TOPLAM KRED M LYON TL KRED ADET 2008 Q3 TL YP T Q4 TL YP T Q1 TL YP T Q2 TL YP T Q3 TL YP T Q4 TL YP T Q1 TL YP T Q2 TL YP T KAYNAK: TÜRK YE BANKALAR B RL kinci çeyrekte konut kredi talebi ve kullan m artt Y l n ikinci çeyrek döneminde konut kredi talebi ve kullan m nda art fl yaflanm flt r. kinci çeyrek dönem içinde kifli kredi kullan rken, kullan lan kredilerin toplam 7.53 milyar TL olmufltur. Böylece y l n ilk yar s nda bin kifli toplam 14.1 milyar TL tutar nda konut kredisi kullanm flt r. Kredi de ifliminin de halen yafland 2010 y l nda konut kredilerindeki geniflleme konut talebini artt rmaktad r.

18 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 17 Konut kredisi faiz oranlar nda düflük seviyeler sürüyor Kulland r lan konut kredilerinde ayl k faiz oranlar yüzde 1seviyesinin alt nda kalmaya devam ederken, s n rl ölçüde gerilemesini de sürdürmektedir. Y l n ilk çeyrek döneminde ortalama ayl k faiz oranlar yüzde 0.94 iken, ikinci çeyrekte yüzde 0.92'ye, üçüncü çeyrekte ise 15 Eylül itibari ile yüzde 0.90'a kadar gerilemifltir y l içinde minimum ve maksimum faiz oranlar da gerileme e ilimindedir. Yüzde 1'in alt ndaki ayl k kredi faiz oranlar konut kredisi talebini de artt rmaktad r. Konut Kredisi Ayl k Faiz Oranlar Yüzde M N MUM ORTALAMA MAKS MUM 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 (1) KAYNAK: DEVLET PLANLAMA TEfiK LATI VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) 15 EYLÜL Konut Kredilerinin Vade Da l m Yüzde Pay (TÜRK L RASI KULLANDIRILAN KRED LER) 1-12 AY AY AY AY AY AY 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 (1) AY + KAYNAK: T.C. MERKEZ BANKASI VER LER ÇEYREK DÖMEN N SON AYI T BAR YLE (1) A USTOS Konut kredilerinde vade yeniden uzuyor Kullan lan konut kredilerinde vade yeniden uzamaya bafllam flt r. Konut kredilerinde ay ve ay vadeli kullan lan kredilerin pay nda y lbafl ndan bu yana 2.2 puan art fl olmufltur. Vadelerde göreceli uzama s n rl ancak istikrarl olarak y l n ikinci ve üçüncü çeyre inde de sürmüfltür. Faiz oranlar ndaki gerileme ve faizlerin önemli bir süre düflük kalaca beklentisi bankalar ve tüketicileri daha uzun vadelere teflvik etmektedir.

19 18 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Takipteki Konut Kredileri KONUT KRED LER M LYON TL TAK PTEK KONUT KRED LER M LYON TL TAK PTEK KONUT KRED LER %PAY 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 (1) KAYNAK: TC.MERKEZ BANKASI, BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) TEMMUZ Takipteki konut kredilerinde oransal gerileme Krizin etkisi ile birlikte 2009 sonunda 962 milyon TL'ye kadar ç kan takipteki konut kredileri y l n ikinci çeyre inde 927 milyon TL ve Temmuz ay itibari ile 934 milyon TL olarak dura anlaflm flt r. Kullan lan toplam konut kredileri içinde takipteki kredilerin pay ise gerilemeyi sürdürmektedir y l üçüncü çeyre inde yüzde 2.40 ile en yüksek seviyeye ulaflan oran ikinci çeyrek sonunda yüzde 1.87'ye gerilemifltir. Konut kredilerinin geri ödemeleri üzerinde krizin etkilerinin giderek azald görülmektedir. Konut Sat fllar Adet TÜRK YE GENEL STANBUL ÜÇ BÜYÜK L D ER LLER 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU Konut sat fllar halen 2009 un alt nda Y l n ilk çeyrek döneminde adet olan konut sat fllar y l n ikinci çeyre inde olarak gerçekleflmifltir. Her iki çeyrekteki konut sat fllar da 2009 y l çeyrek dönemlerindeki sat fllar n alt nda kalm flt r y l nda konut sat fllar henüz kriz öncesi dönemin seviyelerine de gelememifltir.

20 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 19 Tüketicilerin konut sat n alma e iliminde dalgalanma Y l n ikinci ve üçüncü çeyrek döneminde tüketicilerin konut sat n alma e ilimi dalgalanma göstermektedir. Y l n ilk çeyrek döneminde 9.30 ile artan tüketicilerin konut sat n alma e ilimi ikinci çeyrekte k smen zay flayarak 8.31'e gerilemifltir. Üçüncü çeyrekte ise sat n alma e ilimi Temmuz ay nda önce 7.96'ya inmifl, ard ndan A ustos ay nda tekrar 8.26'ya ç km flt r. Referandum sonras faizlerin düflük kalmaya devam edecek olmas ile birlikte tüketicilerin konut sat n alma e ilimlerinin art fl n sürdürmesi beklenmektedir. Tüketicilerin Konut Sat n Alma ya da nfla Ettirme E ilimi TÜKET C LER N KONUT SATIN ALMA E L M 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 (1) 8.26 KAYNAK: TC. MERKEZ BANKASI VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) A USTOS Konut Fiyatlar Endeksi 2007 = 100 TÜRK YE STANBUL ANKARA ZM R 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 (1) Konut fiyatlar nda durgunluk sürüyor KAYNAK: GARANT MORTGAGE REIDIN EMLAK ENDEKS VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) TEMMUZ Y l n ikinci çeyrek döneminde Türkiye genel konut fiyat endeksi hemen ayn kalm flt r. Temmuz ay itibari ile de konut fiyatlar ndaki durgunluk sürmektedir. ller baz nda ise stanbul'da konut fiyatlar nda s n rl art fl, zmir'de gerileme, Ankara'da ise dura anl k yaflanmaktad r.

21 20 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Konut Kiralar Endeksi 2007 = 100 TÜRK YE STANBUL ANKARA ZM R 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 (1) KAYNAK: GARANT MORTGAGE REIDIN EMLAK ENDEKS VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) TEMMUZ Konut kiralar nda dura anl k Türkiye genelinde konut kiralar nda dura anl k devam etmektedir. Konut kiralar endeksi ikinci çeyrekte 0.9 puan artarken, Temmuz ay itibari ile endeks de iflmemifltir. Temmuz ay itibari ile konut kiralar endeksi 2009 y l üçüncü çeyre i ile hemen ayn seviyededir. kinci çeyrekte stanbul ve zmir'de konut kiralar nda çok s n rl bir art fl yaflanm flt r. S n rl art fl Temmuz ay itibari ile durmufltur.

22 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 21 STANBUL OF S P YASASI VI. TÜRK YE T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ ALIfiVER fi MERKEZLER Al flverifl merkezlerinde yeni yat r mlar sürüyor Ekonomik büyüme ve iç talepteki h zl genifllemeye paralel olarak 2010 y l nda perakende sektöründe önemli bir canlanma yaflanmaktad r. Perakende sektöründeki canlanmaya ba l olarak kriz döneminde yavafllayan ve ertelenen AVM yat r mlar 2010 y l nda yeniden h z kazanm flt r. Yerli ve yabanc yat r mc lar n stanbul ve di er illerde AVM yat r mlar ve yeni proje giriflimleri artmaktad r. Perakende sektöründeki geliflme yabanc markalar n da Türkiye'ye ilgisini artt rmakta ve giriflini h zland rmaktad r. Kriz sonras perakende sektöründeki canlanma ve kirac talebindeki art fl ile birlikte AVM kiralar nda yeniden yukar yönlü e ilim oluflmaya bafllam flt r. Türkiye Genelinde Al flverifl Merkezleri AÇILAN AVM SAYISI AÇILAN AVM K RALANAB L R ALAN M 2 TOPLAM AVM SAYISI TOPLAM K RALANAB L R ALAN M Q Q Q (1) 2009Q Q Q Q y l ikinci çeyre inde 7 AVM aç ld (1) ADANA METRO1 AVM M 2 LAVE ALAN AÇILMIfiTIR Y l n ikinci çeyrek döneminde toplam kiralanabilir alanlar m 2 olan 7 AVM aç lm flt r. Y l n üçüncü çeyrek döneminde ise 3 AVM aç lm flt r. Aç lan yeni AVM' nin toplam kiralanabilir alan büyüklü ü ise m 2 olmufltur. Böylece Türkiye genelinde toplam AVM say s 226 ve toplam kiralanabilir alan büyüklü ü 5.67 milyon m 2 'ye ulaflm flt r.

23 22 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Türkiye'de Tüketim Harcamalar HANE HALKI TÜKET M HARCAMALARI BÜYÜME % GIDA HARCAMALARI M LYAR TL G Y M AYAKKABI HARCAMALARI M LYAR TL MOB LYA EV EfiYALARI HARCAMALARI M LYAR TL E LENCE KÜLTÜR HARCAMALARI M LYAR TL 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU Hane halk tüketim harcamalar nda h zl büyüme Y l n ikinci çeyrek döneminde hane halk tüketim harcamalar nda h zl büyüme sürmüfltür. ç tüketimdeki bu geniflleme ekonomik büyümeyi de h zland rmaktad r. Y l n ilk çeyre inde yüzde 8.5 artan hane halk tüketim harcamalar ikinci çeyrekte yüzde 6.2 büyümüfltür. kinci çeyrekte perakende sektöründe g da harcamalar ile giyim-ayakkab harcamalar önemli ölçüde genifllemifltir. Mobilya, ev araçlar ve elektronik eflya harcamalar ise ilk çeyre in alt nda kalmakla birlikte yüksek hacimde gerçekleflmifltir.. Türkiye'de Tüketici Güven Endeksi ve Sat n Alma E ilimleri TÜKET C GÜVEN ENDEKS YARI DAYANIKLI TÜKET M MALLARINA HARCAMA E L M DAYANIKLI TÜKET M MALLARINA HARCAMA E L M GENEL EKONOM K DURUM 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 (1) Tüketim mallar harcama e ilimi art yor KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU VER LER ÇEYREK DÖMEN N SON AYI T BAR YLE (1) A USTOS Y l n ikinci çeyrek döneminde genel ekonomik duruma iliflkin iyimser beklentilere ba l olarak tüketici güven endeksi 88 puan n üzerine ç km flt r. Tüketici güveni üçüncü çeyrekte de yüksek kalmaya devam etmektedir. Tüketicilerin yar dayan kl tüketim mal alma e ilimi ise kuvvetlenerek sürmektedir. Dayan kl tüketim mal harcama e ilimi de sürmektedir. Referandum sonras süreçte tüketici güveni ve sat n alma e iliminin kuvvetli kalaca beklenmektedir.

24 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 23 Al flverifl Merkezleri Perakende Endeksi 2005=100 TOPLAM C RO ENDEKS K RALANAB L R ALAN M 2 ENDEKS M 2 BAfiINA C RO ENDEKS 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 (1) KAYNAK: AMPD NIELSEN PERAKENDE ENDEKS VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) TEMMUZ Al flverifl merkezleri toplam ciro endeksinde art fl Al flverifl merkezleri toplam ciro endeksinde y l n ikinci çeyre inde art fl yaflan rken, bu art fl Temmuz ay nda h zlanarak devam etmifltir. Y l n ikinci çeyre inde ciro endeksi geçen y l n ayn dönemine göre yüzde 6.8 yukar da gerçekleflmifltir. Kiralanabilir alan m2 endeksi de yeni aç lan AVM'ler ile birlikte art fl n sürdürmektedir. Y l n ilk yedi ay nda endeks yüzde 6.8 oran nda artm flt r. M2 bafl na ciro endeksi ise ikinci çeyrekte ilk çeyre e göre artmas na ra men geçen y lki seviyesi ile hemen ayn kalm flt r. Temmuz ay nda ise geçen y l n ayn ay na göre m2 bafl na ciro endeksi yüzde 1 gerilemifltir.

25 24 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU STANBUL OF S P YASASI Ofis piyasas yeniden hareketlendi Ofis piyasas ticari gayrimenkul sektörü içinde en canl ve sürükleyici piyasa olmufltur. Yerli ve özellikle yabanc yeni yat r mc lar n ertelenen ofis aray fllar ve talebi ikinci çeyrekte efektif hale dönüflmüfl ve ofis piyasas nda beklenilenin üzerinde bir dinamizm yaflanm flt r. Kriz nedeni ile küçük ve tasarruflu ofislere geçifl talebi yerini yeni ofis taleplerine b rakmaktad r. Yeni ofis aray fllar ile birlikte ofis piyasas nda yeni dengeler oluflurken mülk sahiplerinin piyasa dinamiklerini yeniden belirlemeye bafllad klar görülmektedir. Arz ve talebin istikrarl flekilde yeniden olufltu u ofis piyasas nda fiyatlarda afl r oynakl klar görülmemektedir. Fiyatlamalarda Euro yerine dolar tercih edilmeye bafllam flt r. Müstakil ofis binas talebi de oluflmaktad r. Ümraniye büyük kiralamalar ile birlikte en çok tercih edilen bölge iken Ka thane ve Haliç bölgesine de talep artmaktad r. stanbul Ofis Piyasas Boflluk Oranlar Yüzde A SINIFI OF SLER B SINIFI OF SLER M A M A DIfiI AVRUPA M A DIfiI ASYA M A M A DIfiI AVRUPA M A DIfiI ASYA YARIYIL YARIYIL ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK KAYNAK: PROPIN INVESTMENT CONSULTANCY, STANBUL OF S PAZARI Boflluk oranlar nda gerileme devam ediyor Y l n ikinci çeyrek döneminde hem A s n f hem de B s n f MIA bölgesi ofislerinin boflluk oranlar nda s n rl gerileme devam etmifltir. A s n f ofislere bafllayan yeni talep ile birlikte M A ve M A bölgesi d fl ndaki ofislerin boflluk oranlar s n rl ölçüde gerilemifltir. B s n f ofislerde ise M A bölgesinde boflluk oranlar nda gerileme gerçekleflmifltir. Ekonomideki canlanma ve beklentilerdeki iyileflme ile birlikte ofis boflluk oranlar nda s n rl gerileme y l n geri kalan nda da devam edecektir.

26 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 25 stanbul Ofis Piyasas Kira Ortalamalar Dolar/M 2 /Ay A SINIFI OF SLER B SINIFI OF SLER M A M A DIfiI AVRUPA M A DIfiI ASYA M A M A DIfiI AVRUPA M A DIfiI ASYA YARIYIL YARIYIL ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK KAYNAK: PROPIN INVESTMENT CONSULTANCY, STANBUL OF S PAZARI 2009 Ofis kiralar nda istikrar sürüyor Y l n ikinci çeyrek döneminde A ve B s n f ofislerin kiralar nda s n rl art fllar yaflanm fl olmakla birlikte kiralarda son befl çeyrek dönemdir genel bir dura anl k ve istikrar görülmektedir. Ofis piyasas ndaki canlanma ve yeni müflterilerin taleplerine ra men dengeli arz ve talep fiyatlarda istikrar korumaktad r. A s n f ofislerde M A bölgesi kiralar henüz kriz öncesinin gerisinde iken M A d fl Avrupa bölgesindeki kiralar kriz öncesi dönemin üzerindedir. B s n f ofis kiralar ise kriz öncesi dönemin üzerine ç km flt r. Ofis binas yat r mlar nda h zl büyüme Y l n ikinci çeyrek döneminde Türkiye genelinde al nan ofis binas yap ruhsatlar nda önemli bir büyüme yaflanm flt r. Y l n ilk çeyre inde 675 bin m 2 olan yeni yap ruhsatlar n n büyüklü ü ikinci çeyrekte 1.25 milyon m 2 'ye yükselmifltir. Ekonomideki Türkiye Geneli Ofis ( flyeri) Binas Yap Ruhsat ve genel canlanma ve beklentilerdeki Yap Kullanma zni iyileflmeye ba l olarak yeni ofis OF S B NASI OF S B NASI yat r mlar nda da önemli bir ALINAN YAPI RUHSATI M 2 ALINAN YAPI KULLANMA Z N BELGES M 2 büyüme yaflanm flt r. kinci çeyrekte 2008 Q Q kullan m izni belgesi al nan ofis 2009 Q binas toplam büyüklü ü ise Q bin m 2 ile ilk çeyre in s n rl ölçüde 2009 Q üzerinde gerçekleflmifltir Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU

27 26 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU SANAY VE LOJ ST K ALANLAR Lojistik piyasas nda kaliteli alan eksikli i Y l n ilk yar s nda ekonomide yaflanan h zl büyümeye ra men sanayi ve lojistik alanlara yeni talep henüz görülmemektedir. Bununla birlikte y l n ilk yar s nda özellikle yabanc 3PL lojistik flirketlerinin uluslar aras standartta lojistik alan ilgisi ve talebinde art fl yaflanm flt r. Ancak yeterli miktarda ve kalitede alan olmamas kiralama ve sat n almalarda k s t yaratmaktad r. stanbul'da arazi fiyatlar n n yüksek olmas uluslar aras standartta yeni lojistik alan yat r mlar n s n rland rmaktad r. Bu nedenle talep ikinci s n f lojistik alanlara yönelmektedir. Lojistik alanlara yeni talebin s n rl kalmas nedeniyle 2009 y l genelinde %20 seviyesinde gerileyen lojistik alana kiralar 2010 y l ilk yar s nda ayn kalm flt r. Gebze-Tuzla ve Had mköy talep gören bölgelerdir. Yeni sanayi ve lojistik bina yat r m ikinci çeyrekte de s n rl kald Türkiye Geneli Sanayi ve Depo Binalar Al nan Yap Ruhsatlar SANAY B NALARI VE DEPOLAR ALINAN YAPI RUHSATLARI M Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU Ekonomideki h zl büyümeye ra men özel sektör yat r mlar n n henüz yeni canlanmakta olmas sanayi binalar ve depolar yat r mlar ndaki geliflmeyi de etkilemektedir. Sanayi binalar ve depolar için al nan yap ruhsatlar y l n ikinci çeyre inde 1.21 milyon m 2 olmufltur. lk çeyre in k smen üzerinde gerçekleflen yeni bafllang çlar henüz kriz öncesi seviyelerinin önemli ölçüde alt ndad r.

28 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 27 VII. TÜRK YE GAYR MENKUL SEKTÖRÜ F NANSAL GÖSTERGELER Gayrimenkul Sektöründe Kullan lan Krediler B REYSEL KONUT KRED LER MLYON TL NfiAAT SEKTÖRÜ T CAR KRED LER M LYON TL NfiAAT SEKTÖRÜ YURTDIfiI KRED LER M LYON DOLAR GAYR MENKUL T CAR KRED LER M LYON TL GAYR MENKUL YURTDIfiI KRED LER M LYON DOLAR 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TC. MERKEZ BANKASI VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE nflaat ve gayrimenkul sektöründe kredi kullan m geriledi Y l n ikinci çeyre inde inflaat ve gayrimenkul sektörünün kredi kullan m nda gerileme yaflanm flt r. Yurt d fl kredi kullan m nda hem inflaat hem de gayrimenkul sektöründe gerileme ilk çeyrekten sonra ikinci çeyrekte de devam etmifltir. Yurt içinden kredi kullan m nda ise ilk çeyrekte görülen art fltan sonra ikinci çeyrekte inflaat sektörünün kulland krediler 31.9 milyar TL ile dura anlaflm fl, gayrimenkul sektöründe ise 13.4 milyar TL ile s n rl bir gerileme yaflanm flt r.

29 28 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Gayrimenkul Yat r m Ortakl klar Portföy ve Piyasa De eri GYO PORTFÖY DE ER P YASA DE ER SAYISI M LYON TL M LYON DOLAR M LYON TL M LYON DOLAR 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q2 15 KAYNAK: SERMAYE P YASASI KURUMU MKB deki GYO say s 17 ye ç kt VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE 2010 y l ilk çeyrek sonu itibari ile halka aç k ve hisse senetleri MKB'de ifllem gören GYO say s de iflmemifl ve 14 olmufltur. kinci çeyrekte 1 GYO halka aç larak hisse senetleri MKB'de ifllem görmeye bafllam flt r. Üçüncü çeyrekte ise 2 GYO daha halka aç lm fl ve böylece MKB'de hisse senedi ifllem gören GYO say s 17'ye ç km flt r. Yabanc lar n gayrimenkul al m artt Gayrimenkul Sektöründe Yabanc Sermaye Yat r mlar YABANCILARA GAYR MENKUL SATIfiI M LYON DOLAR DO RUDAN YATIRIM G R fi M LYON DOLAR 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: T.C. BAfiBAKANLIK HAZ NE MÜSTEfiARLI I VER LER ÇEYREK DÖNEM Ç NDE TOPLAM Küresel krizin etkisi ile birlikte önemli ölçüde gerileyen yabanc lar n gayrimenkul al m y l n ikinci çeyre inde 916 milyon dolar ile önemli bir art fl göstermifltir. Y l n ilk çeyre inde 566 milyon dolar olan al mlar ikinci çeyrekte önemli ölçüde genifllemifltir. Buna karfl n gayrimenkul sektörüne yönelik do rudan yabanc yat r m girifli ikinci çeyrekte de gerilemesini sürdürmüfl ve 31 milyon dolara düflmüfltür. Geliflmifl ülkelerde sektörün s k nt lar n n sürüyor olmas yabanc sermaye giriflinde gerilemeye yol açmaktad r.

30 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 29 VIII. TÜRK YE NfiAAT SEKTÖRÜ nflaat sektöründe h zl büyüme Y l n ikinci çeyrek döneminde inflaat sektörü yüzde 21.9 ile h zl büyüme göstermifltir. Kriz öncesinde küçülmeye bafllayan ve ilk kez 2010 y l n n ilk çeyrek döneminde yeniden büyüme gösteren inflaat sektöründe büyüme y l n ikinci çeyre inde h zlanm flt r. kinci çeyrekte inflaat sektörünün büyüme performans di er tüm sektörlerin üzerinde gerçekleflmifl ve genel büyümeyi h zland rm flt r. nflaat Sektörü ve GSMH Büyüme NfiAAT SEKTÖRÜ BÜYÜME % GSMH BÜYÜME % 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU nflaat Harcamalar Kamu ve Özel Sektör Cari Fiyatlarla Milyon TL KAMU ÖZEL TOPLAM 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU nflaat harcamalar nda s çrama Y l n ikinci çeyrek döneminde toplam inflaat harcamalar milyar TL ile önemli bir geniflleme göstermifltir. kinci çeyrekteki harcama büyüklü ü kriz öncesi dönemin de üzerinde gerçekleflmifltir. Kamu inflaat harcamalar ndaki büyüme bu genifllemenin ana kayna olmufltur. lk çeyrekte 4.84 milyar TL olan kamu inflaat harcamalar ikinci çeyrekte 9.76 milyar TL'ye yükselmifltir. Özel sektörü inflaat harcamalar ise ilk çeyre in biraz üzerinde ve milyar TL olarak gerçekleflmifltir.

31 30 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU nflaat Sektöründe stihdam TOPLAM ST HDAM (B N K fi ) NfiAAT ST HDAM (B N K fi ) NfiAAT ST HDAM PAY % 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE nflaat sektörü istihdam nda art fl nflaat sektöründe y l n ilk yar s nda görülen h zl büyümeye ba l olarak istihdamda da önemli bir art fl gerçekleflmifltir. lk çeyrek sonunda 1.26 milyon kifli olan istihdam ikinci çeyrekte 1.58 milyon kifli olmufltur. Sektörde istihdam seviyesi kriz öncesi dönemin de üzerine ç km flt r. Sektörün toplam istihdam içindeki pay da yüzde 6.7'ye yükselmifltir. nflaat Maliyetleri Endeksi 2005=100 KONUT KONUT DIfiI B NALAR GENEL fiç L K MALZEME GENEL fiç L K MALZEME 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU nflaat maliyetlerinde art fl yavafllayarak sürdü Y l n ilk çeyrek döneminde h zl art fl gösteren inflaat maliyetleri endeksi ikinci çeyrekte de yavafllayarak da olsa art fl n sürdürmüfltür. Maliyet art fllar hem konut hem de konut d fl binalarda yaflanmaktad r. Ancak 2010 y l n n ilk yar s nda yaflanan bu maliyet art fllar ile birlikte kriz öncesi maliyet seviyelerine henüz yeni geri dönülmüfltür. Malzeme maliyetleri kriz öncesi seviyeye geri dönerken, iflçilik maliyetleri daha h zl yükselerek kriz öncesi seviyeleri aflm flt r.

32 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 31 IX. TÜRK YE F NANSAL GÖSTERGELER Finansal Göstergeler BANKACILIK SEKTÖRÜ AKT F BÜYÜKLÜ Ü M LYAR TL MKB PAZAR DE ER M LYAR DOLAR DIfi BORÇ STOKU M LYAR DOLAR MB DÖV Z REZERV M LYAR DOLAR YABANCILARIN PORTFÖY YATIRIMLARI M LYAR DOLAR 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) (2) (2) (2) KAYNAK: T.C. MERKEZ BANKASI, HAZ NE MÜSTEfiARLI I, BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU, STANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) 15 EYLÜL (2) A USTOS Finansal göstergelerde geniflleme Y l n ikinci çeyrek döneminde dura an bir geliflme gösteren finansal göstergeler y l n üçüncü çeyrek döneminde yeniden geniflleme sürecine girmifltir. Bankac l k sektörünün aktifleri 15 Eylül itibari ile 900.4milyar TL'ye ulaflm flt r. MKB pazar de eri A ustos ay sonunda milyar dolara ç karken, yabanc lar n portföy yat r mlar da milyar dolara ulaflm flt r. Merkez Bankas döviz rezervleri ise yine A ustos ay sonu itibari ile 76 milyar dolara yükselmifltir.

33 32 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU GYODER Hakk nda GYODER, Gayrimenkul Yat r m Ortakl Derne i, 2 A ustos 1999 tarihinde, Türkiye'deki gayrimenkul yat r m ortakl klar n n (GYO) mevcut ve kurulmakta olan temsilcileri taraf ndan, Türkiye'de yeni ve gelecek vaad eden, ekonomiye dinamik bir yön vermede lokomotif olacak gayrimenkul sektörünün tan t m ve temsilini sa lamak, geliflimini teflvik etmek, sektöre kalite, kontrol ve e itim konular nda standardlar getirmek ve korumak amac ile kurulmufltur. GYODER, düzenledi i konferanslar, paneller, sempozyumlar ve e itim seminerleri ile gayrimenkul sektöründeki kifli ve kurulufllarca yak ndan takip edilmekte ve bugün 300'e yaklaflan üye say s yla GYODER çat s alt nda bir sinerji oluflturmaktad r. GYODER kuruluflundan bu yana aralar nda gayrimenkul hukuku, gayrimenkule dayal enstrümanlar, gayrimenkul finansman ve ipotekli konut kredileri, kamu yönetimi yasa tasar s, gayrimenkul endeksleri, gayrimenkulde geliflen pazarlar, imar mevzuat, kadastro mevzuat uygulamas, tapu ifllemleri uygulamalar, de erleme hizmetleri, proje yönetimi, kat mülkiyeti konular nda, ulusal ve uluslararas tart flma ve e itim platformlar yaratmakta, MIPIM, Barcelona Meeting Point, REAL VIENNA, ULI, EPRA ve Nareit gibi gayrimenkulün uluslararas markalar aras nda ülkemizin ismini baflar yla temsil etmektedir. GYODER ilk kez 2000 y l nda düzenledi i sektörde ilk ve tek olan Gayrimenkul Zirveleri'ni, 2009 y l itibariyle ISTANBUL REstate Gayrimenkul Fuar ile birlefltirerek, Türkiye'nin ilk uluslararas kat l ml bölgesel gayrimenkul fuar n sektöre kazand rm flt r. Ayr ca geliflen kentlerin yat r m f rsatlar n sektör temsilcileri ile buluflturmak ve bu kentlerin sesini ulusal ve uluslararas alanlarda duyurmak, geliflmeye aç k, vizyon sahibi ve önemli potansiyel bar nd ran kentlere yat r m yap lmas na ön ayak olmak amac yla "Geliflen Kentler Zirvesi" düzenleme karar alm flt r. Geliflen Kentler Zirvesi'nin ilkini 7-8 Ocak 2010 tarihlerinde Bursa'da, Bursa Büyükflehir Belediyesi ile birlikte düzenlemifltir.