PROJEKS YON TÜRK YE N N GÖSTERGELER

Transkript

1 TÜRK YE N N GÖSTERGELER PROJEKS YON > Haz rlayan: Alaattin AKTAfi ala.aktas@gmail.com > GSYH Y l n ikinci çeyre inde yüzde 3,5-4.0 aral nda gerçekleflmesi beklenen gayri safi yurtiçi has la (GSYH) art fl h z yüzde 1,9'da kalarak adeta herkesi yan ltt. Türkiye statistik Kurumu'nun aç klad yüzde 1,9'luk oran, herkes için büyük bir sürpriz oldu. Bu arada ilk çeyre in daha önce yüzde 6,6 olarak aç klanan büyümesi yüzde 6,7'ye revize edildi. Önce bir saptama yapmakta yarar var. kinci çeyrekteki yüzde 1,9'luk oran, 2002 y l n n ilk çeyre inde yüzde 0,3 olan büyümeden sonraki en düflük h za iflaret ediyor. Yani, bu y l n ikinci çeyre indeki oran, son yirmi befl çeyre in en düflük oran. kinci çeyrek için tahminlerin yüzde 3,5-4.0 aras nda yo unlaflt n n alt n çizdik. Peki, ne oldu da, hem bir önceki çeyrekte yüzde 6,7 olan oran n, hem de geçen y l n ayn döneminde yüzde 4,1 olan oran n çok alt nda kal nd? GSYH'yi oluflturan sektörlerin toplam ndaki büyüme yüzde 3,2 düzeyinde. Ama sektörler toplam na eklenen vergi kalemindeki gerileme, GSYH'deki toplam büyümeyi yüzde 1,9'a çekti. Bu kalem, teknik tan mlamada ürün üzerindeki vergiler olarak geçen KDV ve ÖTV gibi dolayl vergilerden olufluyor. Vergi kalemi, cari fiyatlarla bile yüzde iki gerilemifl durumda. Sabit fiyatlarla gerileme ise tam yüzde 6,9 düzeyinde. KDV ve ÖTV gibi dolayl vergilerde sabit fiyatlarla yüzde 6,9 gerileme olmasa ve bu kalemlerin GSYH'ye katk s geçen y lki düzeyde kalsayd, GSYH art fl yüzde 1,9 de il, yüzde 3'e yak n olacakt. Ya da, piyasadaki durgunluk böylesine derinleflmese ve buna ba l olarak vergi tahsilât nda reel art fllar sa lanabilseydi, GSYH art fl yüzde 3'ü geçecekti. Yani, ikinci çeyrekteki büyümenin yüzde 3,5 dolay nda olabilece i, yüzde 4'e ç k lmas n n ise sürpriz say lmas gerekti i yolundaki tahminler bir anlamda do rulan yordu. Hesaba kat lmayan ya da GSYH'ye böylesine etkide bulunaca düflünülmeyen, piyasadaki durgunlu un derinli i ve bunun dolayl vergilere olan yans mas yd. Zaten, sektörler toplam nda yüzde 3,2 olan art fl da, GSYH'deki yüzde 1,9'luk art fla vergideki gerileme yüzünden inildi ini ortaya koyuyordu. Piyasadaki durgunlu un KDV ve ÖTV tahsilât na yans mas yüzünden, y llar sonra dolayl vergilerin pay yüzde 70'ten yüzde 65'lere inmifl, dolays z vergilerin pay da yüzde 30'dan 35'e yükselmiflti. GSYH art fl n n tahmin edilen düzeyin çok alt nda kalmas nda vergi kadar olmamakla birlikte tar mda tahmin d fl daralma yaflanmas da etki yapt. Tar mda kurakl k etkisinin bu y l geçen y ldan daha az hissedilece i kan s hâkimdi ve geçti imiz günlerde Türkiye statistik Kurumu taraf ndan aç klanan bitkisel üretime 14 dönük tahminler de bunun iflaretini veriyordu. Bu yüzden, ilk çeyrekte yüzde 2,6 olan tar m kesimindeki büyümenin, pek h zl olmasa da ikinci çeyrekte de sürece- i tahmin ediliyordu. Ancak, tam tersi oldu ve tar m, ikinci çeyrekte yüzde 3,5 darald. E er tar m kesimindeki ikinci çeyrek üretimi geçen y lki düzeyde kalsayd, GSYH art fl na 0,2 puanl k bir katk söz konusu olacakt. Tar mda, ikinci çeyrekteki büyüme ilk çeyrekteki kadar, yani yüzde 2,6 olsayd, bu kez GSYH art fl na katk 0,5 puan bulacakt. Sonuç olarak, tek bafl na vergi ve tar m, GSYH art fl n en az 1,5 puan kadar afla çeken etki yapm fl oldu. Eylül 2008 l EKONOM K FORUM 97

2 GÖSTERGELER > ENFLASYON >TL N N DE ER Bu s ralar ekonomik veriler pek sürpriz yapar oldu. Büyümeye iliflkin veriler olumsuz bir sürprizle karfl m - za geldi; enflasyon verileri ise olumlu anlamda sürpriz yapt. A ustos ay nda tüketici fiyatlar tahmin edilmeyen bir geliflmeyle negatif ç kt. TÜFE a ustosta yüzde 0,24 geriledi, y ll k oran da yüzde 11,77'ye indi. A ustosta as l gerileme kuflkusuz yüzde 2,34'lük oranla üretici fiyatlar nda gözlendi. Yurtd fl piyasalara ve emtia fiyatlar na çok daha duyarl olan ÜFE, geçmifl aylardaki keskin ç k fllar n tersine bu kez de keskin bir inifl sergiledi. Tüketici fiyatlar nda eylül, ekim ve kas m aylar nda geçen y l görece yüksek fiyat art fllar yaflanm flt. Bu y l, geçen y lki oranlar n (yüzde 1,03, yüzde 1,81 ve yüzde 1,95) ne kadar alt nda kalabilece imiz ya da kal p kalamayaca m z önemli. Son revizyonla yüzde 10,6 olarak belirlenen TÜ- FE'deki y lsonu oran na çok yak n z. A ustos sonunda yüzde 11,77 olan y ll k oran bir puan daha düflürüldü ü takdirde hedef tutacak. Ama ikinci revize olan bu hedefin, yüzde 4 olan bafllang ç hedefinin, 6,6 puan ya da yüzdeyle ifade etmek gerekirse yüzde 165 uza nda oldu unu unutmayal m. A ustos ay nda fiyatlar geriledi, a ustos itibariyle y ll k oran yüzde 11,77'ye indi; ancak dar gelirli kesimlerin enflasyona iliflkin yak nmalar bir türlü bitmek bilmiyor. Kabul etmek gerekir ki, TÜFE ve bu kapsamda yer alan sektörler, çok say da mal ve hizmet fiyat n n ortalamas n gösteriyor. Dar gelirli kesimlerin tüketimlerinde çok yer tutan mallar n fiyatlar ndaki geliflmeler kuflkusuz bu kesimler için enflasyon oran n ölçmede daha büyük önem tafl yor. TÜFE'yi oluflturan g da maddelerinin fiyatlar nda son bir y lda ortaya ç kan art fl, düflük ücretli kesimlerin ya da küçük AYLIK TÜFE Ocak fiubat Mart Nisan May s Haz. Tem. A us. Eylül Ekim Kas m Aral k 1,00 0,43 0,92 1,21 0,60-0,24-0,73 0,02 1,03 1,81 1,95 0,22 0,80 1,29 0,96 1, ,36 0,58-0,24 YILLIK TÜFE Ocak fiubat Mart Nisan May s Haz. Tem. A us. Eylül Ekim Kas m Aral k 9,93 10,16 10,86 10,72 9,23 8,60 6,90 7,39 7,12 7,70 8,40 8,39 8,17 9,10 9,15 9,66 10,74 10,61 12,06 11,77 esnaf n enflasyondan neden çok yak nd n tüm aç kl yla ortaya koyuyor. TÜ K taraf ndan derlenen ve TÜFE'nin oluflumunda kullan lan verilere göre, a ustos itibariyle son bir y ll k dönemde mercimek fiyatlar nda tam yüzde 151'lik art fl oldu. Son bir y lda ayçiçek ya yüzde 83, m s rözü ya yüzde 77, bulgur yüzde 69, pirinç de yüzde 62 zam gördü. Temel g da maddelerinden kuru fasulyeye yüzde 52, flehriyeye yüzde 50, makarnaya yüzde 49 zam yap ld. Sadece a ustos ay nda ise yumurtaya yüzde 23, mercime e yüzde 8, sar msa a ve flehriyeye yüzde 5,6, makarnaya yüzde 5,4, tavuk eti ve süte de yüzde 5 zam geldi. Merkez Bankas 'n n 1995 y l n 100 kabul ederek oluflturdu u reel efektif döviz kuru endeksine göre, TL'nin de eri a ustosta 194'e ç karak rekor düzeye ulaflm fl oldu. Daha önceki rekor, 191'lik endeks de eriyle bu y l ocakta k r lm flt. TL'deki rekor, yaln zca a ustos ay yla da s n rl de il. Reel efektif döviz kuru endeksi, y l n ilk sekiz ay n n ortalamas nda 182,3'e ulaflt. Yani TL, bu y l n ilk sekiz ay ndaki ortalama itibariyle, endeks için baz y l olan 1995'e göre yüzde 82,3 de erli durumda. Baz y l olarak Türk paras n n de erinin önemli ölçüde düfltü ü 2001 y l esas al n rsa, de erlilik oran yüzde 62 oluyor. Reel kur endeksi, 2001 y l ortalamas nda 112,5 düzeyinde bulunuyordu. Türk paras ndaki de erlenme can s k c, endifle verici boyuta ulafl yor, gerilim art yor. Her ne kadar dalgal kur bir emniyet supab görevi görüyorsa da, yine de de erlenmedeki art fl, geri dönüflün de bir o kadar sert ve k sa uyand r yor. 98 EKONOM K FORUM k Eylül 2008

3 > B R BAKIfiTA ÜÇ YILIN EKONOM K GÖSTERGELER > ÜFE (Yüzde de,) > TÜFE (Yüzde de,) > hracat (Ayl k-milyon dolar) > thalat (Ayl k-milyon dolar) > Cari denge (milyon dolar) > ç borç stoku (milyar YTL) > ç borç faizi (Yüzde) > Bütçe geliri (Ayl k-milyon YTL) > Bütçe gideri (Ayl k-milyon YTL) > Reel kur end. (1995=100) > Ayl k Ort. Dolar (YTL) > Ayl k Ort. Avro (YTL) > Mevduat > DTH (Milyar dolar) > Kredi > Tük.kredileri > Kredi kartlar > San.ür.endeksi (1997=100) > Protestolu senet (Milyon YTL) > D fl borç öde. (Milyon dolar) Ocak fiubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m Aral k ,133 6,058 7,411 6,456 7,042 7,815 7,067 6,811 7,607 6,889 8,641 8, ,565 7,657 8,958 8,313 9,148 8,980 8,938 8,737 9,038 9,895 11,319 9, ,635 11,088 11,444 11,392 12,495 11,761 12, ,145 9,796 11,605 11,587 12,694 12,466 11,709 12,276 12,153 11,200 12,897 13, ,592 11,383 13,234 12,919 14,935 14,266 15,214 14,682 14,459 15,627 16,632 16, ,339 16,027 16,812 17,889 19,305 19,471 20, ,382-3,193-3,011-3,793-4,099-2,789-1,784-1,535-1,466-2,164-2,881-2, ,103-3,120-3,039-3,272-3,599-3,136-2,871-1,637-2,286-3,225-3,249-5, ,086-3,829-4,219-5,050-4,713-5,540-4, ,619 12,807 11,899 12,164 18,348 15,184 14,929 16,572 12,517 12,511 17,215 15, ,392 13,236 20,481 14,315 19,725 14,645 13,136 19,459 14,396 14,152 18,749 14, ,781 17,628 13,779 17,562 19,212 18,544 17,920 26, ,604 15,311 12,460 15,142 14,016 13,066 16,897 16,553 14,375 14,912 13,365 20, ,488 15,313 15,640 16,363 17,689 17,186 19,207 15,931 18,142 14,254 16,189 19, ,306 16,608 18,649 18,638 15,823 14,566 21,237 20, ,014 2, ,777 2, ,113 2, ,403 4,034 1, ,309 2,899 1,054 1,468 1,953 1,020 1,263 1,094 1,638 3, , ,530 1,342 2, ,281 1, Eylül 2008 l EKONOM K FORUM 99

4 GÖSTERGELER GSYH (Yüzde de iflim) Birinci çeyrek kinci çeyrek Üçüncü çeyrek 3.3 Dördüncü çeyrek 3.6 Y ll k 4.6 Fiyatlar (Yüzde de iflim) ÜFE.A ustos Sekiz ayl k Y ll k Y ll k ortalama TÜFE.A ustos Sekiz ayl k Y ll k Y ll k ortalama D fl Ticaret (Milyon ABD Dolar ) De,(yüzde) Temmuz. hracat 12,583 8, thalat 20,537 15, Aç k -7,954-6, hracat/ithalat (Yüzde) Ocak-Temmuz. hracat 68,817 49, thalat 105,830 77, Aç k -37,013-27, hracat/ithalat (Yüzde) Y ll k (Temmuz itibariyle). hracat 130,111 97, thalat 203, , Aç k -73,789-57, hracat/ithalat (Yüzde) Cari fllemler Dengesi (Milyon Dolar) (Ocak-Temmuz) Fark De,(Yüzde) CAR filemler DENGES -31,554-22,140 9, Döviz geliri 109,385 82,164 27, hracat 86,139 63,176 22, Turizm 10,483 8,473 2, flçi dövizi Di er 11,972 9,926 2, Döviz gideri -140, ,304 36, thalat -121,388-88,431 32, Faiz -3,239-2, Turizm -4,561-3, Di er -11,751-9,288 2, Y ll k Cari Aç k (Milyon $ Temmuz itibariyle) -47,098-32,982 14, Merkez Bankas Döviz Rezervi 29/8/ /12/ /12/2006 MERKEZ BANKASI DÖV Z REZERV 79,411 74,028 63,218.Döviz rezervi 75,934 71,264 60,845.Alt n 3,477 2,764 2,373 Reel kur endeksi (1995=100) TÜFE'ye göre ÜFE'ye göre(*) TÜFE'ye göre ÜFE'ye göre(*) A ustos A ustos A ustos A ustos A ustos A ustos A ustos A ustos A ustos A ustos (*)2005 öncesi TEFE ye göre Konsolide bütçe (Milyon YTL) (Ocak-A ustos). Gelir 146, , Harcama 142, , Denge 4,610-8,427. Faiz d fl denge 40,926 28, ç borç stoku (Milyon YTL) (Temmuz sonu).tutar 261, , Vadeye kalan süre (ay) ç borçlanma ( skontolu ihaleler) Tutar (Milyon YTL) Faiz (yüzde) Tutar (Milyon YTL) Faiz (yüzde).a ustos 9, Ocak-A ustos 39, , Yurtiçindekilerin toplam YTL mevduat (Bin YTL) TOPLAM 233,130, ,857, Vadesiz 31,537,837 28,694, Vadeli 201,592, ,163, Bankalara göre. Kamu 105,589,580 91,572, Özel 100,590,242 88,534, Yabanc 26,950,375 16,749, Yurtiçi yerlefliklere ait DTH (Milyon dolar) 22/8/08 28/12/07 29/12/06 30/12/05 TOPLAM 103,043 94,767 75,784 59,829. ABD Dolar 56,961 52,963 45,353 34,842. Euro 29,665 27,066 21,849 19,874 (Dolar karfl l ) 43,968 39,808 28,772 23,474.Di er dövizler (dolar karfl l ) 2,114 1,996 1,659 1,512 Mevduat n vade da l m (Bin YTL) a- YTL mevduat 247,410, ,943, Vadesiz ve yedi gün ihbarl 32,106,861 30,001, Bir ay vadeli 66,456,312 52,535, Üç ay vadeli 136,191, ,424, Alt ay vadeli 8,194,928 10,587, Bir y l vadeli ve daha uzun vadeli 4,460,930 3,394, b-yabanc para mevduat 131,709, ,477, Vadesiz ve yedi gün ihbarl 23,652,650 24,061, Bir ay vadeli 45,731,245 40,526, Üç ay vadeli 42,308,062 38,033, Alt ay vadeli 8,472,845 6,946, Bir y l vadeli ve daha uzun vadeli 11,545,171 10,909, Mevduat bankalar kredileri (Bin YTL) TOPLAM 261,537, ,250, Yurtiçi krediler 260,084, ,152, YTL krediler 233,702, ,694, Yabanc para krediler 26,382,043 23,457, Yurtd fl krediler 1,452,662 1,097, Tüketici kredileri ve kredi kartlar (Bin YTL) 29/8/08 31/8/07 De.(yüzde) TOPLAM 112,079,056 81,267, Tüketici kredileri 80,651,106 57,414, Konut 37,383,751 27,339, Tafl t 5,854,986 5,762, Di er 37,412,369 24,312, Kredi kartlar 31,427,950 23,853, Tasfiye olunacak. Tüketici kredileri 1,451, , Kredi kartlar 1,992,868 1,856, Repo hacmi (Bin YTL) 29/8/08 28/12/07 29/12/06 30/12/05. Müflterilerle yap lan 2,422,665 2,732,995 2,201,789 1,485,624. Mali kurulufllar aras nda yap lan 17,282,477 18,238,880 14,255,652 12,426, EKONOM K FORUM k Eylül 2008

5 En yüksek faiz oranlar (28 A ustos 2008 itibariyle) YTL mevduata 10,00-28,50 Para arz (Bin YTL) ABD Dolar mevduata malat sanayi kapasite kullan m oran (Yüzde - A ustos) Ayl k sanayi üretimi de iflimi (Yüzde) Euro mevduata M1 81,573,420 74,759, DOLAfiIMDAK PARA 28,310,281 23,897, Dolafl ma Ç kan Banknot + Madeni Para 31,094,438 26,529, Banka Kasalar (-) 2,784,157 2,632, VADES Z MEVDUAT (YTL) 29,778,214 27,085, Mevduat Bankalar 28,377,284 25,812, Kat l m Bankalar 1,385,041 1,258, TCMB 15,889 14, VADES Z MEVDUAT (YP) 23,484,925 23,775, Mevduat Bankalar 22,098,923 22,613, Kat l m Bankalar 1,318,083 1,091, TCMB 67,919 71, M2 383,608, ,372, VADEL MEVDUAT (YTL) 203,591, ,853, Mevduat Bankalar 196,487, ,555, Kat l m Bankalar 7,104,098 5,298, TCMB - - VADEL MEVDUAT (YP) 98,443,330 90,760, Mevduat Bankalar 91,524,967 85,469, Kat l m Bankalar 6,918,363 5,290, TCMB - - M3 408,973, ,613, REPO 4,523,406 4,701, PARA P YASASI FONLARI (B T P L K T FONLAR) 20,841,727 20,538, flsizlik verileri (Bin kifli) May s 08 Nisan 08 May s ve daha yukar yafltaki nüfus flgücü durumu stihdam edilenler flsizler flsizlik oran (Yüzde) Tar m d fl iflsizlik oran (Yüzde) Genç nüfusta iflsizlik oran (Yüzde) Tüketici güven endeksi Temmuz 08 Haziran 08 De.(Yüzde) TÜKET C GÜVEN ENDEKS Sat n alma gücü (mevcut dönem) Sat n alma gücü (gelecek dönem) Genel ekonomik durum (gelecek dönem) fl bulma olanaklar (gelecek dönem) Mevcut dönemin dayan kl tüketim mallar sat n almak için uygunlu u. Toplam Kamu Özel TEMMUZ TEMMUZ-HAZ RAN Toplam Madencilik malat Elektrik, gaz ve su Yat r m teflvik belgeleri (Bin YTL) (Ocak-Temmuz) De,(yüzde). Tar m 231, , Madencilik 607, , malat sanayi 6,846,146 7,999, Enerji 4,914,110 2,349, Hizmetler 4,991,881 6,672, Toplam 17,591,055 17,584, Turist say s Ocak-Temmuz 14,771,628 12,808, fiirket kurulufllar (Ocak-Temmuz). Kurulan 33,142 33, Kapanan 5,941 6, nflaat ruhsat ve yap kullanma izin belgesi Yap say s (Ocak-Haziran). Ruhsat 47,032 54, Yap kullanma izin belgesi 30,376 32, Protestolu senetler (Ocak-Temmuz). Adet 614, , Tutar (Bin YTL) 3,394,765 2,952, Herbirinin tutar YTL nin üstündeki senetler D fl borç anapara ve faiz ödemesi (Milyon dolar) (Ocak-A ustos) Toplam 11,044 12, Kamu 9,274 6, Merkez Bankas IMF'ye ödemeler 1,486 4, Çeflitli göstergeler 2008 (1.Ç.) Toplam d fl borç stoku (Milyon Dolar) 262, , , ,474 K sa vade 44,550 41,810 40,354 37,103 Orta-uzun vade 218, , , ,371 Kamu 74,345 73,435 71,588 70,414 K sa Vade 2,336 2,163 1,750 2,133 Orta-Uzun Vade 72,009 71,272 69,838 68,281 TCMB 16,590 15,801 15,678 15,425 K sa Vade 2,357 2,282 2,563 2,763 Orta-Uzun Vade 14,233 13,519 13,115 12,662 Özel 172, , ,999 82,635 K sa Vade 39,857 37,365 36,041 32,207 Orta-Uzun Vade (1) 132, ,492 81,958 50,428 D fl borç stokunun GSYH'ye oran (Yüzde) Toplam K sa Vade Orta-Uzun Vade Kamu TCMB Özel D fl borç stokunun yüzde da l m Toplam K sa Vade Orta-Uzun Vade Kamu TCMB Özel D fl borç stokundaki yüzde de iflim (Yüzde) Toplam K sa Vade Orta-Uzun Vade Kamu TCMB Özel F NANSAL GÖSTERGELER (Yüzde) Toplam d fl borç stoku / ihracat (FOB) D fl borç servisi / GSYH D fl borç servisi / ihracat (FOB) Özel sektör borcu / ihracat (FOB) Faiz / GSYH Faiz / ihracat (FOB) TCMB rezervler (net) / D fl borç stoku TCMB rezervler (net) / K sa vadeli borçlar TCMB rezervler (brüt) / Toplam d fl borç TCMB rezervler (brüt )/ K sa vadeli borçlar TCMB rezerv (brüt) / thalat (CIF) TCMB rezerv (net)/ thalat (CIF) Cari ifllemler dengesi / TCMB rezervi (brüt) Cari ifllemler dengesi / TCMB rezervi (net) Cari ifllemler dengesi / GSYH Makro ekonomik büyüklükler (Milyon Dolar) GSYH (Milyon Dolar) 658, , ,497 hracat (FOB) (2) (3) 117, ,215 85,535 73,476 thalat (CIF) (3) -184, , , ,774 Cari ifllemler dengesi (3) -40,315-37,549-31,893-22,137 TCMB rezervler (brüt) 76,476 73,317 60,912 50,515 TCMB rezervler (net) 79,967 76,439 63,285 52,429 D fl kredi kullan mlar (3) 64,250 63,668 51,391 34,003 D fl borç servisi (3) 51,352 48,682 40,071 36,803 Anapara 40,129 37,873 30,707 28,769 Faiz 11,223 10,809 9,364 8,034 (1) 1 Ekim 2001 tarihinden itibaren Merkez Bankas taraf ndan izleniyor (2) Bavul ticareti ve di er mallar hariç (3) 12 ayl k toplam Eylül 2008 l EKONOM K FORUM 101