TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 1. Çeyrek

Transkript

1 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 1. Çeyrek 2010

2 çindekiler BAfiKAN MESAJI GENEL DE ERLEND RME VE BEKLENT LER...04 B R BAKIfiTA B R NC ÇEYREK I. DÜNYA EKONOM S...08 II. DÜNYA NfiAAT VE KONUT SEKTÖRÜ III. DÜNYA T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ IV. TÜRK YE EKONOM S V. TÜRK YE KONUT SEKTÖRÜ VI. TÜRK YE T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ VII. TÜRK YE GAYR MENKUL SEKTÖRÜ F NANSAL GÖSTERGELER VIII. TÜRK YE NfiAAT SEKTÖRÜ IX. TÜRK YE F NANSAL GÖSTERGELER... 31

3 02 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Türkiye ve Dünya Gayrimenkul Sektör Raporu 1. Çeyrek 2010, Ekonomi ve Strateji Dan flmanl k Hizmetleri taraf ndan ba ms z olarak haz rlanm flt r. Çal flmada ulusal ve uluslararas resmi ve özel kurumlar n verileri ile bu verilere dayal analiz ve de erlendirmeler yer almakta olup, haz rlayan kurumun görüfllerini yans tmaktad r. YAYINLAYAN Gayrimenkul Yat r m Ortakl Derne i Nispetiye Caddesi, Levent fl Merkezi, 6 / Levent - stanbul Tel: Faks: YAZAR Dr. Can Fuat Gürlesel Ekonomi ve Strateji Dan flmanl k Hizmetleri. HAZIRLAYAN Sanart Reklamc l k ve Dan flmanl k Hiz. Ltd. fiti. Tüm haklar sakl d r Gayrimenkul Yat r m Ortakl Derne i Kaynak Gösterilmeden Al nt Yap lamaz

4 Baflkan n Mesaj TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 03 Yaflanan büyüme moral kayna oldu Turgay Tanes GYODER Yönetim Kurulu Baflkan 010 y l ilk çeyrek döneminde hem Türkiye ekonomisinde hem de geliflmifl ekonomilerde yaflanan büyüme moral kayna olmufltur. Özellikle Türkiye ekonomisinin yüzde 11,7 oran nda büyüme 2göstermesi ekonomik güveni ve beklentileri art rm flt r. Bununla birlikte özellikle Avrupa ekonomileri kaynakl yeni riskler nedeni ile dünya genelinde ekonomik iyileflmenin yavafllayaca kayg lar da artmaktad r. Avrupa Birli i (AB) ülkelerinde inflaat, konut ve gayrimenkul sektörü faaliyetlerinde dip sonras yeniden bir dura anlaflma ve baz faaliyetlerde gerilemeler görülmektedir. Türkiye de ise sekiz çeyrek sonras inflaat sektörünün ilk kez pozitif de erlere geçerek yüzde 8 büyümesi sevindiricidir. Ancak sektördeki bu büyüme henüz geçen iki y l boyunca yaflanan kay plar n çok az n telafi edebilmifltir y l n n ilk çeyre inde yeni konut yap ruhsatlar ve konut sat fllar verileri de genel ekonomik büyümenin alt nda kalm flt r. Konut fiyatlar ve kiralar nda genel bir dura anl k, konut kredileri kullan m nda ise artan bir talep ve canlanma yaflanmaktad r. Ters yönlü gerçekleflen bu hareket kredi kullan m n n konut sat fllar na efl zamanl yans mamas ve geride b rak lan büyük krizin yans yan etkilerinden kaynaklanmaktad r. ktisadi faaliyetlerdeki hareketlenme ve büyüme ticari gayrimenkul piyasas n n da yeniden canlanmas na katk sa lamaktad r. Perakende harcamalar ndaki art fl ile ertelenen AVM yat r mlar tekrar h z kazanmakta, ofis kullan c lar n n talebi de ço almaktad r. Çal flmam zda yer alan veriler ve onlar n ortaya koydu u e ilimler 2010 y l n n ikinci yar s nda Türkiye ekonomisinin krizden etkilenen di er birçok dünya ülkesine göre göreceli olarak h zl büyümesini sürdürece ini ve bunun da gayrimenkul sektörünü hem arz hem de talep yönünden destekleyece ini göstermektedir.

5 04 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU GENEL DE ERLEND RME VE BEKLENT LER... DÜNYA EKONOM S Geliflmifl ülkelerde büyüme ve riskler birlikte yaflan yor Dünya ekonomisinde geliflmifl ülkelerin tamam na yak n 2010 y l ilk çeyre inde büyüme göstermifltir. Büyüme Japonya ve ABD de göreceli daha h zl gerçekleflirken, Avrupa Birli i ve Euro bölgesinde büyüme zay f kalm flt r. lk çeyrekteki büyüme ile özellikle Avrupa bölgesi kaynakl finansal ve ekonomik riskler birlikte yaflanmaktad r. Özelikle y l n ikinci çeyrek döneminde ortaya ç kan riskler nedeni ile uluslar aras finansal piyasalarda dalgalanmalar ve mali göstergelerde gerilemeler yaflanm flt r. Y l n geri kalan na yönelik olarak ülkeler kendi sorunlar na ve önceliklerine ba l önlemler alarak uygulamalar benimsemifltir. Merkez Bankalar düflük faiz politikalar n sürdürmektedir ve y l genelinde de düflük faiz oranlar korunacakt r. Y l n ikinci çeyre inde ortaya ç kan ekonomik ve finansal riskler nedeni ile küresel iyileflme y l n geri kalanl nda yavafllayacakt r. DÜNYA NfiAAT KONUT VE T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ ABD ve Avrupa da yeniden durgunluk Küresel krizin kayna olan konut ve gayrimenkul sektörü faaliyetlerinde yaflanan kuvvetli gerileme ard ndan 2009 y l son çeyre inde dipten dönüfle iflaret eden veriler al nm flt r. Ancak 2010 y l ilk ve ikinci çeyrek dönemlerinde ABD ve Avrupa da inflaat ve gayrimenkul ifllerinde yeniden bir durgunluk ve gerileme e ilimi ortaya ç km flt r. ABD de konut inflaat harcamalar art fla geçerken konut d fl bina inflaat harcamalar daralmay sürdürmektedir. ABD konut sat fllar ve konut fiyatlar ndaki iyileflme ise yeni y lda yavafllam flt r. Avrupa Euro alan nda ise toplam inflaat sektörü faaliyetlerinde küçülme yeni y l n ilk çeyrek döneminde yeniden h z kazanm flt r. Ticari gayrimenkul sektöründe ise 2009 y l son çeyre inde faaliyetler dipten döndükten sonra yeni y l n ilk çeyrek döneminde dura anlaflm flt r.

6 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 05 GENEL DE ERLEND RME VE BEKLENT LER... TÜRK YE EKONOM S Ekonomi ilk çeyrekte h zl büyüdü Türkiye ekonomisi küresel krizin etkisi ile art arda dört çeyrek darald ktan sonra ilk kez 2009 y l son çeyre inde yüzde 6 ile yeniden büyümeye geçmifl, 2010 y l ilk çeyre inde ise büyüme h zlanm fl ve yüzde 11.7 olarak gerçekleflmifltir. Öncü göstergeler ekonomik büyümenin yavafllamakla birlikte y l n ikinci çeyrek döneminde de sürdü ünü göstermektedir. Büyüme daha çok özel tüketim ve yat r m harcamalar kaynakl gerçekleflmifltir. Di er ekonomik göstergeler içinde enflasyon, bütçe aç klar ve iflsizlik gerileme içinde bulunurken ekonomik büyümeye ba l olarak cari aç k art fl e ilimindedir. TÜRK YE NfiAAT KONUT VE T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ nflaat sektörü sekiz çeyrek sonra yeniden büyüdü nflaat sektörü sekiz çeyrek üst üste yaflad küçülmenin ard ndan 2010 y l ilk çeyrek döneminde yeniden yüzde 8.0 oran nda büyümüfltür. Buna karfl n 2010 y l ilk çeyrek döneminde konut yap ruhsatlar ve yap izinleri ve konut sat fllar nda önemli gerilemeler yaflanm flt r. Kullan lan konut kredileri ise ikinci çeyrekte önemli ölçüde artm flt r. Ticari gayrimenkul sektöründe ise göreceli bir canlanma yaflanmaktad r. Al flverifl merkezlerinde yeni aç lan ve devam eden say s nda art fl yaflan rken, y l n ilk çeyre inde ofis boflluk oranlar kriz sonras ilk kez gerilemifltir.

7 06 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU B R BAKIfiTA B R NC ÇEYREK... 1 ABD 5 Avrupa 3 ABD ekonomisi yüzde 2.5 büyürken, Euro Bölgesinde büyüme yüzde 0.5 de kald. 2 Bileflik ve AB de beklenti ve güven endekslerinde iyileflme yavafllad. Euro bölgesinde inflaat sektörü faaliyetleri yüzde 10.0 darald. 6 ABD de Öncü Göstergeler ekonomik iyileflmede yavafllama gösteriyor. 4 ABD de inflaat harcamalar darald. Konut fiyatlar nda s n rl art fl yafland. ticari gayrimenkul fiyatlar endeksi 108 den 111 e yükseldi. 9 Al nan 7 Türkiye ekonomisi yüzde 11.7 büyüdü. konut yap ruhsatlar say s ile gerileme gösterdi. 10 Konut 8 Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas faizleri yüzde 6.5 da tuttu. kredileri stoku ilk çeyrekte 2.4 milyar TL, ikinci çeyrekte 3.9 milyar TL artt. 11 lk çeyrekte adet yeni konut kredisi kullan ld. 12 Konut kredisi ayl k faiz oran ortalama 0.97 ile yüzde 1.0 in alt nda kald.

8 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 07 B R BAKIfiTA B R NC ÇEYREK Konut sat fllar adet ile son dokuz çeyrek dönemin en düflü ü oldu. 14 Aç lan 5 AVM ile birlikte toplam AVM say s 221, toplam kiralanabilir alan büyüklü ü 5.46 milyon m 2 ye ulaflt (ikinci çeyrek sonunda). 15 Hane halk tüketim harcamalar yüzde 9.9 büyüdü. 16 stanbul 18 Yabanc lara ofis piyasas nda M A bölgesi A ve B tipi ofis boflluk oranlar kriz sonras ilk kez geriledi. 17 Yeni gayrimenkul sat fl 566 milyon dolar oldu. Do rudan yabanc sermaye yat r mlar 47 milyon dolara düfltü. 19 nflaat 20 nflaat sektöründeki büyümeye paralel inflaat maliyetleri endeksi 5 puan s çrad. ofis binas, sanayi binas ve lojistik binas al nan yap ruhsatlar m 2 büyüklükleri önemli ölçüde geriledi. sektörü sekiz çeyrek sonra ilk kez yüzde 8.0 büyüdü. Özel sektör inflaat harcamalar kuvvetli artt.

9 08 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU I. DÜNYA EKONOM S Birinci çeyrekte geliflmifl ülkelerin tamam nda büyüme yafland Küresel kriz sonras geliflmifl ülkelerin tamam nda ilk kez 2010 y l ilk çeyrek DÜNYA EKONOM S BÜYÜME (GEÇEN YILIN AYNI ÇEYREK DÖNEM NE GÖRE) döneminde büyüme ABD % EURO BÖLGES % Ç N % JAPONYA % gerçekleflmifltir. ABD 2008 Q ekonomisi ilk kez 2009 y l son 2008 Q çeyre inde yüzde 0.1 büyürken, 2010 y l ilk çeyre inde büyüme yüzde 2.5 a ç km flt r. Euro bölgesi ve Japonya da kriz sonras ilk kez 2010 y l ilk çeyrek 2008 Q Q Q Q Q Q döneminde büyüme KAYNAK: OECD göstermifltir. Çin in büyüme oran ise yüzde 11.9 ile h zlanm flt r. Geçen y l n ilk çeyrek döneminde kriz etkisi ile en kuvvetli daralmalar yafland için bu y l n ilk çeyrek büyümelerinde önemli bir baz etkisi yaflanm flt r. Öncü göstergeler ekonomik iyileflmede yavafllama gösteriyor Öncü göstergeler dünya ekonomisindeki iyileflme için yavafllama iflaretleri vermektedir. OECD bileflik öncü göstergelerindeki art fl y l n ikinci çeyre inde yavafllamaya bafllam flt r. Küresel ticaret için önemli bir gösterge olan tafl mac l k endeksi ise y l n ikinci çeyre inde Dünya Ekonomisi Öncü Göstergeleri OECD B LEfi K ÖNCÜ BALTIK CAPSIZE IMF METAL OECD BÖLGES GÖSTERGE ENDEKS TAfiIMACILIK ENDEKS F YAT ENDEKS fis ZL K % TOTAL 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) (2) 8.7 (1) KAYNAK: OECD, IMF, WTO VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE ( 1 ) N SAN ( 2 ) MAYIS ile kriz dönemi verilerine yak n seviyelere gerilemifltir. OECD bölgesinde iflsizlik oranlar nda ise afla yönlü bir iyileflme henüz oluflmam flt r.

10 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 09 Dünya Ekonomisi Mali Göstergeleri DOW JONES ENDEKS PETROL VAR L DOLAR ALTIN ONS DOLAR ABD MERKEZ BANKASI FA Z % EURO DOLAR PAR TES 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: MENKUL KIYMET, EMT A VE VADEL filem BORSLALARI, FED Mali göstergelerde dalgalanma VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE Y l n ikinci çeyrek döneminde uluslararas ekonomik geliflmelere ba l olarak mali göstergelerde dalgalanmalar yaflanm flt r. Özelikle Avrupa kaynakl yeni finansal riskler nedeni ile geliflmifl ülke menkul k ymet borsalar yeni bir gerileme e ilimine girmifltir. Dönem içinde en önemli geliflme Euro-Dolar paritesindeki h zl de iflim ve Euro nun de er kayb olmufltur. Geliflmifl ülke merkez bankalar faiz oranlar n halen en düflük seviyelerinde korumaktad r. kinci çeyrek dönemdeki finansal riskler nedeni ile alt n fiyatlar artarken, ekonomideki yavafllama beklentisi sonucu petrol fiyatlar gerilemifltir. Dünya Ekonomisi Güven ve Beklenti Endeksleri MALAT SANAY BEKLENT ENDEKSLER TÜKET C GÜVEN ENDEKSLER ABD AB Ç N ABD AB Ç N 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q (1) (1) (2) KAYNAK: RESM STAT ST K KURUMLARI VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) N SAN (2) MAYIS Beklenti ve güven endekslerinde iyileflme yavafllad Reel kesim beklenti endeksleri ile tüketici güven endekslerinde 2009 y l sonuna göre art fl sürmekle birlikte iyileflme yavafllam flt r. Endeks seviyeleri küresel kriz öncesi seviyelerinin üzerine ç km flt r. ABD de hem reel kesim hem de tüketici güveni ikinci çeyrek dönemde de artm flt r. Avrupa Birli i nde ise y l n ikinci çeyre inde beklenti ve güven endekslerinde yaflanan ekonomik ve finansal geliflmeler nedeni ile s n rl bir gerileme ortaya ç km flt r. Çin de ise beklenti ve güven endekslerinde y l n ikinci çeyre inde gerileme yaflanmaya bafllam flt r.

11 10 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU II. DÜNYA NfiAAT VE KONUT SEKTÖRÜ ABD de inflaat harcamalar zay f kalmaya devam ediyor ABD de konut inflaat harcamalar ile konut d fl bina inflaat harcamalar 2010 y l nda zay f kalmaya devam etmektedir. Konut inflaat harcamalar nda 2010 y l ilk çeyre inde s n rl bir gerileme yafland ktan sonra ikinci çeyrekte bu kez yine s n rl bir art fl yaflanm flt r. Konut d fl bina inflaat harcamalar nda ise gerileme 2010 y l ilk çeyre inde de sürmüfl, Nisan ay verisi itibari ile ikinci çeyrekte ise gerileme ilk kez durmufltur. ABD nflaat Sektörü Harcamalar YILLIK M LYAR DOLAR KONUT NfiAATI HARCAMALARI KONUT DIfiI B NA NfiAATI HARCAMALARI 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) (1) KAYNAK: US BUREAU OF CENSUS VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) MAYIS ABD konut sektöründe iyileflme yeni y lda yavafllad ABD konut verilerindeki iyileflme yeni y lda yavafllam flt r. ABD de yeni ev sat fllar May s ay nda uzun y llar n en düflük seviyesine gerilemifltir. Buna karfl n mevcut ev sat fllar nda art fl yaflanmaktad r. Ancak bu sat fl içinde halen kredi ödeme s k nt s na düflenlerin konut sat fllar etkili olmaktad r. Konut fiyatlar ise 2009 y l üçüncü çeyre inde oluflan iyileflme ard ndan 2010 y l ilk çeyrek sonuna kadar yeniden gerilemifl, Nisan ay nda ise tekrar s n rl bir art fl göstermifltir. ABD Konut Sektörü YEN EV SATIfiLARI MEVCUT EV SATIfiLARI YILLIK KONUT F YATLARI ENDEKS AYLIK B N B N CASE SHILLER 20 CASE SHILLER Q Q Q Q Q Q Q Q Q2 300 (1) (1) (2) (2) KAYNAK: NATIONAL ASSOCIATION OF REALTORS, US STANDARD AND POORS CASE SHILLER HOUSE PRICE INDICES VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) N SAN (2) MAYIS

12 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 11 Avrupa Euro alan nda inflaat sektörü faaliyetlerinde küçülme y l n ilk çeyre inde h zland Avrupa Birli i Euro alan içinde yer alan 16 ülkede inflaat faaliyetlerindeki gerileme devam etmektedir. nflaat faaliyetlerindeki gerileme 2010 y l ilk çeyrek döneminde h zlanm flt r. Toplam inflaat faaliyetleri y l n ilk çeyre inde yüzde 10 küçülürken, konut inflaatlar nda küçülme yüzde 9.3, konut d fl bina inflaatlar nda ise yüzde 12.7 olmufltur. Avrupa Birli i Euro Alan nflaat Faaliyetleri B R ÖNCEK YILIN AYNI ÇEYREK DÖNEM NE GÖRE DE fi M YÜZDE TOPLAM NfiAAT SEKTÖRÜ KONUT NfiAATI KONUT DIfiI B NA NfiAATI 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: EUROSTAT CONSTRUCTION OUTPUT VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE III. DÜNYA T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ Dip sonras temkinli ve dura an piyasalar Ticari gayrimenkul sektöründe küresel kriz sonras dört çeyrek üst üste süren h zl daralmalar, 2009 y l son çeyre inde yerini duraklamaya ve dipten dönüfl iflaretlerine b rakm flt r y l ilk çeyrek döneminde ise varl k fiyatlar ve getirilerde ilk kez s n rl da olsa art fllar yaflanm flt r. Y l n ilk çeyre inde iktisadi faaliyetlerde görülen büyüme ile birlikte ticari gayrimenkullere yönelik talep yeniden oluflmaya bafllam flt r. Bu talep ile birlikte 2010 y l içinde yeni dengelerin kurulmakta oldu u görülmektedir. S n r ötesi ticari gayrimenkul yat r mlar nda da (sat n almalar) ilk kez 2009 y l son çeyrekte bir önceki çeyrek döneme göre görülen art fllar 2010 y l ilk çeyre inde de devam etmifltir.

13 12 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU ABD Ticari Gayrimenkul Piyasasi Fiyat Endeksleri 2000 = 100 OF S B NALARI SANAY LOJ ST K B NALARI PERAKENDE B NALARI T CAR GAYR MENKUL 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q2 118 (1) 128 (1) 134 (1) 112 (1) KAYNAK: MOODYS REAL COMMERCIAL PROPERTY PRICE INDICES VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) N SAN ABD ticari gayrimenkul fiyatlar ilk kez s n rl art fl gösterdi ABD ticari gayrimenkul sektöründe yaflanan daralma ard ndan dura an bir süreç yaflanmaktad r. Bu süreç ticari gayrimenkul fiyatlar na da yans maktad r y l son çeyre ine kadar gerileyen ticari gayrimenkul fiyatlar y l n ilk çeyre inde ilk kez tekrar s n rl bir art fl göstermifltir. Nisan ay itibari ile ticari gayrimenkul fiyatlar dura anlaflm flt r.

14 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 13 IV. TÜRK YE EKONOM S Türkiye Ekonomisi ktisadi Faaliyetlerde Büyüme GSMH MALAT SANAY T CARET ULAfiTIRMA LET fi M MAL H ZMETLER 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU Türkiye ekonomisinde h zl büyüme Türkiye ekonomisi 2010 y l ilk çeyrek döneminde yüzde 11.7 büyümüfltür. lk çeyrek dönemde imalat sanayi yüzde 20.6, ticaret yüzde 22.4 büyüme göstermifltir. H zl büyümenin arkas nda geçen y l n ayn döneminde yaflanan önemli küçülmenin baz etkisi de bulunmaktad r. Büyüme verisi ile birlikte y l n geneline iliflkin kuvvetli büyüme beklentileri devam etmektedir.

15 14 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Türkiye Ekonomisi Temel Göstergeler TÜKET C F YATLARI %YILLIK CAR AÇIK YILLIK M LYAR DOLAR BÜTÇE AÇI I YILLIK M LYAR TL fis ZL K % DOLAR/ TÜRK L RASI MERKEZ BANKASI FA Z ORANI% 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) 24.6 (2) 41.5 (1) KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU, TC MERKEZ BANKASI, MAL YE BAKANLI I Temel göstergelerde iyileflme VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) MAYIS (2) N SAN 2010 y l ikinci çeyrek döneminde cari aç k verisi d fl ndaki temel ekonomik göstergelerde iyileflme yaflanmaktad r. Enflasyon ikinci çeyrekte yeniden gerileme e ilimine girerek yüzde 9.10 a inmifltir. Bütçe aç nda da ekonomik büyümeye ba l iyileflme devam etmektedir. Ekonomik büyüme cari aç n yeniden genifllemesine yol açarken iflsizlik henüz yüksek seviyelerini korumaktad r. Merkez Bankas faiz oranlar n yüzde 6.5 te tutarken dolar kuru parite etkisi ile birlikte 1.58 seviyesine ç km flt r. Tüketici güveni art fl n sürdürüyor Türkiye ekonomisinde tüketici güven endeksi verileri tüketicinin güveninin yeni y l içinde art fl e iliminde oldu unu göstermektedir. Y l sonunu seviyesinden kapatan tüketici güven endeksi May s ay nda seviyesine yükselmifltir. Reel kesim güven endeksi de y l n ilk çeyre inde önemli bir art fl göstermifltir. Art fl ikinci çeyrekte Nisan ay na kadar sürmüfl, endeks Nisan ay nda seviyesine ulaflt ktan sonra May s ve Haziran aylar nda gerileyerek yar y l seviyesinden kapatm flt r. Türkiye Ekonomisi Güven ve Beklenti Endeksleri REEL KES M BEKLENT ENDEKS TÜKET C GÜVEN ENDEKS 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) KAYNAK: TC. MERKEZ BANKASI VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) MAYIS

16 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 15 V. TÜRK YE KONUT SEKTÖRÜ Al nan konut yap ruhsatlar ilk çeyrekte geriledi 2010 y l n n ilk çeyrek döneminde al nan konut yap ruhsat say s ve yap kullan m izin belgesi say s 2009 y l son çeyrek büyüklüklerine göre gerilemifltir. lk çeyrekte al nan yap ruhsat daire say s olarak gerçekleflmifltir. Yap kullan m izin belgesi say s daire ile son 9 çeyrek dönemin en düflük verisi olmufltur. Veriler konut sat fllar nda ve buna ba l yeni konut inflaat bafllang çlar ndaki yavafllamay göstermektedir. Al nan Konut Yap Ruhsat ve Kullan m zin Belgeleri YAPI RUHSATI DA RE SAYISI YAPI KULLANIM Z N BELGES DA RE SAYISI 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU Konut kredilerinde geniflleme sürüyor Konut kredileri y l n ikinci çeyrek döneminde de genifllemeye devam etmifltir. Konut kredileri stoku ilk çeyrekte 2.4 milyar TL, ikinci çeyrek dönemde ise 3.9 milyar TL artm fl ve Haziran sonu itibari ile 48.9 milyar TL ye ulaflm flt r. Y l bafl ndan bu yana stok yüzde 14.8 oran nda genifllemifltir. Konut kredilerinin tüketici kredileri içindeki pay yüzde 46.7 ve toplam krediler içindeki pay ise yüzde 10.4 ile de iflmemifltir. Konut Kredileri ve Tüketici Kredileri ile Toplam Krediler çinde Pay KONUT KRED LER TÜKET C KRED LER TOPLAM KRED LER M LYAR TL M LYAR TL KONUT KRED LER % PAY M LYAR TL KONUT KRED LER % PAY 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TC. MERKEZ BANKASI VERLER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE

17 16 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Çeyrek Dönemlerde Kulland r lan Konut Kredileri PARA C NS VE TOPLAM KRED M LYON TL KRED ADET 2008 Q2 TL YP T Q3 TL YP T Q4 TL YP T Q1 TL YP T Q2 TL YP T Q3 TL YP T Q4 TL YP T Q1 TL YP T KAYNAK: TÜRK YE BANKALAR B RL lk çeyrekte konut kredileri kullan m canl Yeni y l n ilk çeyrek döneminde konut kredisi talebi ve konut kredisi kullan m canl gerçekleflmifltir. lk çeyrekte kulland r lan kredi adeti , kredi büyüklü ü ise 6.54 milyar TL olmufltur y l son çeyre inde kredi yenileme/de ifltirme e iliminin de etkiledi i kredi kullan m hariç b rak ld nda 2010 y l ilk çeyre inde kuvvetli bir kredi kullan m gerçekleflmifltir.

18 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 17 Konut kredisi faiz oranlar nda düflük seviye korunuyor Y l n ikinci çeyrek döneminde konut kredisi faiz oranlar nda düflük seviyeler korunmufl ancak ortalama ayl k faiz oran nda s n rl bir art fl yaflanm flt r. kinci çeyrek dönemde bankalar n konut kredilerinde afla ve yukar yönlü düzenlemeler yapt klar görülmektedir. Mevduat faizlerindeki art fla karfl n Merkez Bankas faiz oranlar ndaki mevcut e ilim ve beklentiler karfl s nda konut kredileri ayl k ortalama faiz oran yüzde 1 in alt nda kalm flt r. Konut Kredisi Ayl k Faiz Oranlar Yüzde M N MUM ORTALAMA MAKS MUM 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: DEVLET PLANLAMA TEfiK LATI VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE Konut Kredilerinin Vade Da l m Yüzde Pay (TÜRK L RASI KULLANDIRILAN KRED LER) 1-12 AY AY AY AY AY 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Konut kredilerinde orta vadeli kredilerin pay art yor AY KAYNAK: T.C. MERKEZ BANKASI VER LER ÇEYREK DÖMEN N SON AYI T BAR YLE Konut kredilerinde orta vadeli kredilerin pay ndaki geniflleme y l n ikinci çeyrek döneminde de devam etmifltir. kinci çeyrek dönemde pay geniflleyen vade grubu ayl k krediler olmufltur y l vadeli kredilerin pay 1 puan artarak yüzde 49.9 a ç km flt r. Di er vade gruplar ndaki kredilerin pay ise s n rl ölçüde azalm flt r. Kredi faizlerinin göreceli en düflük seviyelerine inmifl olmas na ra men 10 y l vade ve üzerinde kredi kullan m talebi henüz s n rl kalmaya devam etmektedir. 241 AY +

19 18 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Tasfiye Olunacak Konut Kredileri KONUT KRED LER M LYON TL TASF YE OLUNACAK KONUT KRED LER M LYON TL TASF YE OLUNACAK KONUT KRED LER %PAY 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q2 (1) KAYNAK: TC.MERKEZ BANKASI, BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) N SAN Tasfiye olunacak konut kredilerinde gerileme Tasfiye olunacak konut kredilerinde gerileme devam etmektedir. Ekonomik krizin yaratt koflular bedeni ile tasfiye olacak konut kredileri 2009 y l üçüncü çeyre inde tepe noktas na ulaflt ktan sonra gerilemeye bafllam flt r. Gerileme 2010 y l nda sürmektedir. Nisan ay itibari ile tasfiye olunacak konut kredileri 691 milyon TL ye inerken, tasfiye olunacak kredilerin toplam kullan lan krediler içindeki pay da yüzde 1.52 ye düflmüfltür. Ancak bu oran halen kriz öncesi seviyelerine göre yüksektir. Konut Sat fllar Adet TÜRK YE GENEL STANBUL ÜÇ BÜYÜK L D ER LLER 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q Konut sat fllar ilk çeyrekte darald KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU 2010 y l ilk çeyrek döneminde konut sat fllar önemli ölçüde daralm fl ve kriz dönemi dahil son 9 çeyrek dönemin en düflük sat fllar gerçekleflmifltir. Türkiye genelinde konut sat fllar adet olmufltur. Sat fllar stanbul da adet, üç büyük flehirde ve di er illerde adet olmufltur. Konut sat fllar nda gerileme y l geneline iliflkin konut talebi beklentilerini de olumsuz etkilemektedir.

20 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 19 Tüketicilerin konut sat n alma e iliminde dalgalanma Tüketicilerin konut sat n alma e iliminde dalgalanma devam etmektedir. Kriz döneminde gerileyen konut sat n alma e ilimi 2009 y l ikinci çeyre inde h zla artt ktan sonra y l n geri kalan nda daha zay f seyretmifltir y l ilk çeyre inde 9.30 ile tüketicilerin konut sat n alma e ilimi yeniden yükselmifl ancak May s ay itibari ile ikinci çeyrekte e ilim yeniden zay flam flt r. Tüketicilerin Konut Sat n Alma ya da nfla Ettirme E ilimi KONUT SATIN ALMA YA DA NfiA ETT RME E L M 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) KAYNAK: TC. MERKEZ BANKASI VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) MAYIS Konut Fiyatlar, Konut Fiyatlar Endeksi 2007 = 100 TÜRK YE STANBUL ANKARA ZM R 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q2 (1) KAYNAK: GARANT MORTGAGE REIDIN EMLAK ENDEKS Konut fiyatlar nda s n rl art fl durdu VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) MAYIS Ekonomik krizin etkisi ile birlikte gerileyen ve 2009 y l ikinci çeyrek döneminden itibaren yeniden istikrarl ama s n rl art fl e ilimine giren Türkiye genelindeki konut fiyatlar 2010 y l ikinci çeyrek döneminde dura anlaflm flt r. ller baz nda de erlendirildi inde ise stanbul da konut fiyatlar ndaki s n rl art fl n sürdü ü görülürken, di er illerdeki konut fiyatlar nda s n rl bir gerileme yaflanmaktad r.

21 20 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Konut Kiralar, Konut Kiralar Endeksi 2007 = 100 TÜRK YE STANBUL ANKARA ZM R 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q2 (1) KAYNAK: GARANT MORTGAGE REIDIN EMLAK ENDEKS VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) MAYIS Türkiye geneli konut kiralar son befl çeyrek de iflmedi Türkiye genelinde konut kiralar küresel krizin etkisi ile önemli ölçüde geriledikten sonra 2009 y l ikinci çeyrek döneminde yukar yönlü s çram flt r. Bu s çrama ard ndan son befl çeyrek dönemdir Türkiye geneli konut kiralar çok s n rl dalgalanmalar d fl nda de iflmemektedir y l ilk çeyrek döneminde s n rl gerileme ard ndan ikinci çeyrekte bu kez çok s n rl bir art fl e ilimi yaflanmaktad r.

22 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 21 STANBUL OF S P YASASI VI. TÜRK YE T CAR GAYR MENKUL SEKTÖRÜ ALIfiVER fi MERKEZLER Al flverifl merkezlerinde ertelenen yat r mlar canlan yor 2010 y l bafl ndan itibaren AVM yat r mlar ve projeleri yeniden canlanmaya bafllam flt r. Ekonomideki büyüme ve iç talepteki iyileflme kriz döneminde ertelenen ve ötelenen AVM yat r mlar n yeniden tetiklemifltir. Yerli ve yabanc yat r mc lar n stanbul ve di er flehirlerdeki AVM yat r m ifltah yeniden artmaktad r. Bununla birlikte yeni dönemde kullan c lara sunulan AVM kiralar kriz öncesine göre daha düflük oluflmaktad r. Perakende kullan c lar bu avantajdan yararlanmak için yeni AVM lere talep göstermektedir. Perakende taraf nda ayr ca yeni yabanc perakende-moda flirketlerinin Türkiye ye ilgisi ve girifli devam etmektedir. Türkiye Genelinde Al flverifl Merkezleri AÇILAN AVM SAYISI AÇILAN AVM K RALANAB L R ALAN M 2 TOPLAM AVM SAYISI TOPLAM K RALANAB L R ALAN M Q Q Q (1) 2009Q Q Q (1) ADANA METRO1 AVM M 2 LAVE ALAN AÇILMIfiTIR 2010 y l ikinci çeyre inde 5 AVM aç ld 2010 y l ikinci çeyrek döneminde Türkiye genelinde 5 yeni AVM aç lm flt r. Aç lan yeni AVM ler toplam m 2 kiralanabilir alana sahiptir. Yeni AVM lerin 3 ü stanbul da, 1 i zmir de ve 1 i de Artvin de aç lm flt r y l ilk yar s sonunda Türkiye genelinde AVM say s 221 e, toplam kiralanabilir alan büyüklü ü ise 5.46 milyon m 2 ye yükselmifltir.

23 22 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Türkiye'de Tüketim Harcamalar HANE HALKI TÜKET M HARCAMALARI BÜYÜME % GIDA HARCAMALARI M LYAR TL G Y M AYAKKABI HARCAMALARI M LYAR TL MOB LYA EV EfiYALARI HARCAMALARI M LYAR TL E LENCE KÜLTÜR HARCAMALARI M LYAR TL 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU Hane halk tüketim harcamalar nda h zl büyüme Hane halk tüketim harcamalar 2010 y l ilk çeyrek döneminde geçen y l n ayn dönemine göre h zl bir büyüme göstermifltir. Tüketim harcamalar y l n ilk çeyrek döneminde yüzde 9.9 oran nda büyümüfltür. Hane halk n n harcama gruplar nda ise mobilya ve ev eflyalar ile giyim harcamalar nda bir önceki çeyrek döneme göre art fl görünürken, g da ve e lence kültür harcamalar nda gerileme yaflanm flt r. Türkiye'de Tüketici Güven Endeksi ve Sat n Alma E ilimleri TÜKET C GÜVEN ENDEKS YARI DAYANIKLI TÜKET M MALLARINA HARCAMA E L M DAYANIKLI TÜKET M MALLARINA HARCAMA E L M GENEL EKONOM K DURUM 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q2 (1) Tüketicinin sat n alma e ilimi kuvvetlendi KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU VER LER ÇEYREK DÖMEN N SON AYI T BAR YLE (1) MAYIS 2010 y l içinde tüketici güven endeksi artm fl ve buna ba l olarak tüketicinin sat n alma e ilimi önemli ölçüde kuvvetlenmifltir. Tüketici güven endeksi may s ay sonu itibari ile y lbafl na göre yaklafl k 7.8 puan artarak 86.6 puana ulaflm flt r. Tüketicilerin yar dayan kl tüketim mal ve dayan kl tüketim mal harcama e ilimi de artm flt r. Tüketicilerin genel ekonomik duruma iliflkin iyimserlikleri de art fl göstermifltir.

24 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 23 Al flverifl Merkezleri Perakende Endeksi 2005=100 TOPLAM C RO ENDEKS K RALANAB L R ALAN M 2 ENDEKS M 2 BAfiINA C RO ENDEKS 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q2 (1) KAYNAK: AMPD NIELSEN PERAKENDE ENDEKS VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) N SAN Al flverifl merkezleri toplam ciro endeksinde s n rl art fl Al flverifl merkezleri ciro endeksi 2009 y l n zirve seviyesinde kapatt ktan sonra y l n ilk çeyrek döneminde geçen y l n ayn dönemine göre art fl e ilimi içinde olmufltur. kinci çeyrek bafl nda ise ciro endeksinde bir dura anl k görülmektedir. Yeni aç lan AVM ile birlikte kiralanabilir alan endeksi genifllemeye devam etmektedir. M 2 bafl na ciro endeksi ise geçen y l n ayn döneminin seviyelerini korumaktad r.

25 24 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU STANBUL OF S P YASASI Ofis piyasas nda kullan c lar n kiralama talepleri canlan yor stanbul ofis piyasas nda kriz sonras kiralama taleplerinde yeniden hareketlenme görülmeyle bafllam flt r. Buna ba l olarak M A bölgesinde A ve B tipi ofis boflluk oranlar nda ilk kez gerileme yaflanm flt r. M A d fl bölgelerde ise ofis boflluk oranlar nda s n rl bir art fl görülmektedir. Bunda M A d fl bölgeye ilave olan yeni arzlar n da etkisi bulunmaktad r. Kiralarda ise M A ve M A bölgesi d fl nda s n rl gerileme görülmektedir. stanbul ofis piyasas nda M A d fl alanlarda yer alan ve daha çok B tipi ofis arz n n geniflledi i yeni bölgelerde yat r mlar ile bu bölgelere talep devam etmektedir. Bununla birlikte yüksek kira ödemek istemeyen ve yer de ifltirmeyi de planlayan kullan c lar n nitelikli B tipi ofis talebi yeterince karfl lanamamaktad r. Avrupa yakas nda M A bölgesine yak n kentsel dönüflümün yafland fiiflli- Bomonti ile Ka thane bölgesi ve Anadolu yakas nda Ümraniye ile Kavac k- ç Erenköy hatt yeni ofis bölgeleri olarak talep görmeye devam etmektedir. Tafl nma taleplerinin Ümraniye bölgesinde yo unlaflt görülmektedir y l nda ofis yat r mlar otel yat r mlar n n ard ndan tercih edilen ikinci yat r m alan olmaya devam edecektir.. stanbul Ofis Piyasas Boflluk Oranlar Yüzde A SINIFI OF SLER B SINIFI OF SLER M A M A DIfiI AVRUPA M A DIfiI ASYA M A M A DIfiI AVRUPA M A DIfiI ASYA YARIYIL YARIYIL ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK KAYNAK: PROPIN INVESTMENT CONSULTANCY, STANBUL OF S PAZARI Kriz sonras M A ofis boflluk oranlar ilk kez geriledi Krizin yaratt ekonomik koflullar nedeni ile ofis boflluk oranlar 2008 y l ikinci çeyre inden itibaren artmaya bafllam fl ve art fl 2009 son çeyre ine kadar sürmüfltür y l ilk çeyre inde M A bölgesi A ve B tipi ofis boflluk oranlar nda ilk kez s n rl da olsa bir gerileme yaflanm flt r. M A d fl bölgelerde ise boflluk oranlar ndaki art fl s n rl da olsa sürmüfltür.

26 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 25 stanbul Ofis Piyasas Kira Ortalamalar Dolar/M 2 /Ay A SINIFI OF SLER B SINIFI OF SLER M A M A DIfiI AVRUPA M A DIfiI ASYA M A M A DIfiI AVRUPA M A DIfiI ASYA YARIYIL YARIYIL YARIYIL ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK ÇEYREK KAYNAK: PROPIN INVESTMENT CONSULTANCY, STANBUL OF S PAZARI 2009 Y l n ilk çeyrek döneminde ofis kiralar nda s n rl gerileme Son üç çeyrek dönemdir dura anlaflan ofis kiralar 2010 y l ilk çeyrek döneminde s n rl bir gerileme göstermifltir. M A bölgesinde A ve B tipi ofis kiralar nda s n rl bir gerileme yaflanm flt r. M A d fl A tipi ofis kiralar ise ilk çeyrek dönemde hemen hemen ayn kalm flt r. M A d fl B tipi ofis kiralar da s n rl ölçüde gerilemifltir. Yeni kiralamalar da kiralar n kriz öncesine göre daha düflük olmas ortalama kiralarda s n rl gerilemeye yol açmaktad r. Ofis binas yat r mlar nda gerileme, arz nda yavafllama 2010 y l ilk çeyrek döneminde Türkiye genelinde ofis binalar yat r mlar nda gerileme ve arz nda ise yavafllama yaflanm flt r. lk çeyrekte ofis binas al nan yap ruhsat toplam büyüklü ü 675 bin m2 olmufltur. Kriz Türkiye Geneli Ofis ( flyeri) Binas Yap Ruhsat ve dönemi dahil son 9 çeyrekte Yap Kullanma zni al nan en düflük yap ruhsat OF S B NASI OF S B NASI gerçekleflmifltir. Y l n ilk çeyrek ALINAN YAPI RUHSATI M 2 ALINAN YAPI KULLANMA Z N BELGES M 2 döneminde al nan yap 2008 Q kullan m izin belgesi toplam 2008 Q büyüklü ü ise 477 bin m 2008 Q Q olmufltur y l son 2009 Q Q çeyre indeki art fltan sonra 2010 y l ilk çeyre inde ofis 2009 Q arz nda bir yavafllama 2009 Q gerçekleflmifltir Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU

27 26 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU SANAY VE LOJ ST K ALANLAR Ekonomik büyümenin lojistik alanlara etkisi s n rl Ekonomideki daralman n 2009 y l içinde en çok etkiledi i ticari gayrimenkuller lojistik alanlar ve sanayi alanlar olmufltur. Sanayi üretimi, d fl ticaret ve perakende sat fllarda daralma lojistik ve sanayi alan talebini olumsuz etkilemifl ve y l n ilk üç çeyre inde yat r mlar ve kiralar gerilemifltir y l son çeyre inde bafllayan ve 2010 y l ilk çeyre inde h zlanan ekonomik büyümeye ba l iktisadi faaliyetlerdeki geniflleme henüz at l kapasiteleri doldurmaktad r y l ilk çeyrek döneminde lojistik alan ve sanayi alanlar nda kiralama talepleri yeniden bafllam flt r ancak henüz kiralarda bir art fl görülmemektedir. Y l n geri kalan nda iktisadi faaliyetlerdeki canlanman n sürece i, lojistik alan kiralama talebinin kademeli olarak arataca ancak kira art fllar n n s n rl kalaca öngörülmektedir. Yeni sanayi ve lojistik bina yat r m ilk çeyrekte yavafllad Türkiye Geneli Sanayi ve Depo Binalar Al nan Yap Ruhsatlar SANAY B NALARI VE DEPOLAR ALINAN YAPI RUHSATLARI M Q Q Q Q Q Q Q Q Q Ekonomik krizin etkileri ile birlikte 2009 y l ikinci ve üçüncü çeyre inde h zla gerileyen sanayi ve lojistik bina yat r mlar 2009 y l son çeyre inde önemli bir toparlanma göstermifltir y l son çeyre inde sanayi binalar ve depolar için al nan yap ruhsat büyüklü ü 1.4 milyon m2 olmufltur y l ilk çeyrek döneminde ise al nan yap ruhsat büyüklü ü yavafllam fl ve 1.15 milyon m2 olarak gerçekleflmifltir. KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU

28 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 27 VII. TÜRK YE GAYR MENKUL SEKTÖRÜ F NANSAL GÖSTERGELER Gayrimenkul Sektöründe Kullan lan Krediler B REYSEL KONUT KRED LER MLYON TL NfiAAT SEKTÖRÜ T CAR KRED LER M LYON TL NfiAAT SEKTÖRÜ YURTDIfiI KRED LER M LYON DOLAR GAYR MENKUL T CAR KRED LER M LYON TL GAYR MENKUL YURTDIfiI KRED LER M LYON DOLAR 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) (1) (1) (1) KAYNAK: TC. MERKEZ BANKASI VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) N SAN kinci çeyrekte kurumsal kredilerde gerileme bafllad Gayrimenkul sektöründe kullan lan kurumsal krediler 2010 y l ilk çeyrek döneminde farkl e ilimler gösterdikten sonra ikinci çeyrek bafl nda gerileme içine girmifltir. lk çeyrek dönemde hem inflaat sektörü hem de gayrimenkul yat r mc lar n n yurtiçinden kulland klar krediler artarken, yurtd fl ndan kulland klar krediler azalm flt r. Y l n ikinci çeyre i bafl nda Nisan ay verilerine göre ise inflaat sektörü ve gayrimenkul yat r mc lar n n yurtiçi ve yurtd fl ndan kulland klar kredilerde gerileme yaflanmaya bafllam flt r. Kredi kullan m ndaki yavafllama faaliyetlerdeki yavafllama için bir öncü gösterge niteli indedir.

29 28 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU Gayrimenkul Yat r m Ortakl klar Portföy ve Piyasa De eri GYO PORTFÖY DE ER P YASA DE ER SAYISI M LYON TL M LYON DOLAR M LYON TL M LYON DOLAR 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q Gayrimenkul yat r m ortakl klar n n piyasa de erlerinde art fl KAYNAK: SERMAYE P YASASI KURUMU VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE 2010 y l ilk çeyrek sonu itibari ile halka aç k ve hisse senetleri MKB de ifllem gören GYO say s de iflmemifl ve 14 olmufltur. GYO lar n portföy de eri 2009 y l sonuna göre de iflmeden 4.73 milyar TL olarak kal rken, piyasa de erleri yaklafl k yüzde 22 oran nda artarak 3.49 milyar TL ye yükselmifltir. Nisan ay içinde TSKB GYO halka aç lm fl ve 60.4 milyon TL de erinde hisse senedi sat fl gerçekleflmifltir. Y l n ikinci çeyrek döneminde GYO say s 15 e yükselmifltir. Do rudan yabanc yat r mlar nda gerileme Gayrimenkul Sektöründe Yabanc Sermaye Yat r mlar YABANCILARA GAYR MENKUL SATIfiI M LYON DOLAR DO RUDAN YATIRIM G R fi M LYON DOLAR 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: T.C. BAfiBAKANLIK HAZ NE MÜSTEfiARLI I VER LER ÇEYREK DÖNEM Ç NDE TOPLAM Gayrimenkul sektörüne yönelik do rudan sermaye yat r mlar giriflinde gerileme yaflanmaktad r y l son çeyre inde 81 milyon dolar olan yat r m girifli 2010 y l ilk çeyre inde 47 milyon dolara gerilemifltir. Kriz y l 2009 da çeyrek dönemlerde do rudan yat r m girifli en düflük 51 milyon dolar ile ikinci çeyrekte gerçekleflmifltir y l ilk çeyrek dönemi performans 2009 y l n n da alt nda bafllam flt r. Avrupal gayrimenkul yat r mc lar n n s k nt lar bu gerilemede etkili olmaktad r.

30 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 29 VIII. TÜRK YE NfiAAT SEKTÖRÜ nflaat sektörü sekiz çeyrek sonra ilk kez büyüdü Son sekiz çeyrek dönemdir üst üste küçülen inflaat sektörü 2010 y l ilk çeyre inde ilk kez yeniden büyümüfltür y l ilk çeyre inde genel ekonomi yüzde 11.7 büyürken inflaat sektörü yüzde 8.0 oran nda büyüme göstermifltir. Geçen y l n ayn çeyrek döneminde inflaat sektörü yüzde 18.6 küçülme göstermifltir. Bu nedenle sekiz çeyrek sonra ilk kez büyümeye ra men inflaat sektörü geçen y lki ilk çeyrek dönem kay plar n n ancak yar s na yak n n telafi edebilmifltir. nflaat Sektörü ve GSMH Büyüme NfiAAT SEKTÖRÜ BÜYÜME % GSMH BÜYÜME % 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU nflaat Harcamalar Kamu ve Özel Sektör Cari Fiyatlarla Milyon TL KAMU ÖZEL TOPLAM 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU Özel sektör inflaat harcamalar nda art fl kamuda gerileme 2010 y l ilk çeyrek döneminde özel sektörün inflaat harcamalar nda önemli bir art fl yaflan rken, kamu kesimi inflaat harcamalar nda ise kuvvetli bir gerileme yaflanm flt r. Özel sektör inflaat harcamalar 14.5 milyar TL ile kriz dönemi gerilemeye son vermifltir. Buna karfl n kamu kesimi inflat harcamalar 4.8 milyar TL ile kriz döneminin de çok alt na gerçekleflmifltir. Özel sektör 2009 y l nda kamu sektöründe itici güç iken, 2010 y l nda inflaat sektöründe itici güç olacakt r.

31 30 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU nflaat Sektöründe stihdam TOPLAM ST HDAM (B N K fi ) NfiAAT ST HDAM (B N K fi ) NfiAAT ST HDAM PAY % 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU nflaat sektörü istihdam nda art fl VER LER ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE nflaat sektörü istihdam 2010 y l ilk çeyrek döneminde 1.26 milyon ile geçen y l n ayn dönemine göre 150 bin kifli art fl göstermifltir y l ilk çeyrek döneminde özellikle özel sektör inflaat yat r mlar ndaki genifllemeye ba l olarak istihdam art fl sa lanm flt r. nflaat sektörü istihdam n n toplam istihdam içindeki pay da yüzde 5.8 e ç km flt r. nflaat Maliyetleri Endeksi 2005=100 KONUT KONUT DIfiI B NALAR GENEL fiç L K MALZEME GENEL fiç L K MALZEME 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q KAYNAK: TÜRK YE STAT ST K KURUMU lk çeyrekte inflaat maliyetlerinde s çrama nflaat sektöründe sekiz çeyrek dönem sonra ilk kez büyüme yaflanan 2010 y l ilk çeyre inde inflaat maliyetleri de önemli ölçüde s çrama göstermifltir y l üçüncü çeyre i sonras kriz ile birlikte gerileyen inflaat maliyetleri son üç çeyrek dönemdir dura an seyrederken, inflaat faaliyetlerinin canlanmas ile birlikte ilk çeyrekte artm flt r. Art fl hem iflçilik hem de malzeme maliyetlerinde yaflanm flt r.

32 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU 31 IX. TÜRK YE F NANSAL GÖSTERGELER Finansal Göstergeler BANKACILIK SEKTÖRÜ AKT F BÜYÜKLÜ Ü M LYAR TL MKB PAZAR DE ER M LYAR DOLAR DIfi BORÇ STOKU M LYAR DOLAR MB DÖV Z REZERV M LYAR DOLAR YABANCILARIN PORTFÖY YATIRIMLARI M LYAR DOLAR 2008 Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q (1) (1) KAYNAK: T.C. MERKEZ BANKASI, HAZ NE MÜSTEfiARLI I, BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU, STANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI ÇEYREK DÖNEM N SON AYI T BAR YLE (1) MAYIS Finansal göstergelerde ikinci çeyrekte gevfleme 2010 y l ilk çeyrek döneminde finansal göstergelerde görülen art fl ikinci çeyrekte yerini gevflemeye b rakm flt r. Y l n ikinci çeyrek döneminde uluslar aras alanda yaflanan ekonomik geliflmeler ve artan finansal riskler nedeni ile Türkiye deki finansal göstergelerde de gerilemeler yaflanm flt r. MKB pazar de eri ve yabanc lar n portföy yat r mlar ile bankac l k sektörünün toplam aktif büyüklü ü gerilemifltir. Türkiye nin d fl borç stoku da gerileme içindedir.

33 32 TÜRK YE VE DÜNYA GAYR MENKUL SEKTÖR RAPORU GYODER Hakk nda GYODER, Gayrimenkul Yat r m Ortakl Derne i, 2 A ustos 1999 tarihinde, Türkiye'deki gayrimenkul yat r m ortakl klar n n (GYO) mevcut ve kurulmakta olan temsilcileri taraf ndan, Türkiye'de yeni ve gelecek vaad eden, ekonomiye dinamik bir yön vermede lokomotif olacak gayrimenkul sektörünün tan t m ve temsilini sa lamak, geliflimini teflvik etmek, sektöre kalite, kontrol ve e itim konular nda standardlar getirmek ve korumak amac ile kurulmufltur. GYODER, düzenledi i konferanslar, paneller, sempozyumlar ve e itim seminerleri ile gayrimenkul sektöründeki kifli ve kurulufllarca yak ndan takip edilmekte ve bugün 300'e yaklaflan üye say s yla GYODER çat s alt nda bir sinerji oluflturmaktad r. GYODER kuruluflundan bu yana aralar nda gayrimenkul hukuku, gayrimenkule dayal enstrümanlar, gayrimenkul finansman ve ipotekli konut kredileri, kamu yönetimi yasa tasar s, gayrimenkul endeksleri, gayrimenkulde geliflen pazarlar, imar mevzuat, kadastro mevzuat uygulamas, tapu ifllemleri uygulamalar, de erleme hizmetleri, proje yönetimi, kat mülkiyeti konular nda, ulusal ve uluslararas tart flma ve e itim platformlar yaratmakta, MIPIM, Barcelona Meeting Point, REAL VIENNA, ULI, EPRA ve Nareit gibi gayrimenkulün uluslararas markalar aras nda ülkemizin ismini baflar yla temsil etmektedir. GYODER ilk kez 2000 y l nda düzenledi i sektörde ilk ve tek olan Gayrimenkul Zirveleri'ni, 2009 y l itibariyle ISTANBUL REstate Gayrimenkul Fuar ile birlefltirerek, Türkiye'nin ilk uluslararas kat l ml bölgesel gayrimenkul fuar n sektöre kazand rm flt r. Ayr ca geliflen kentlerin yat r m f rsatlar n sektör temsilcileri ile buluflturmak ve bu kentlerin sesini ulusal ve uluslararas alanlarda duyurmak, geliflmeye aç k, vizyon sahibi ve önemli potansiyel bar nd ran kentlere yat r m yap lmas na ön ayak olmak amac yla "Geliflen Kentler Zirvesi" düzenleme karar alm flt r. Geliflen Kentler Zirvesi'nin ilkini 7-8 Ocak 2010 tarihlerinde Bursa'da, Bursa Büyükflehir Belediyesi ile birlikte düzenlemifltir.