Distimik Bozuklukta Öfke, Kayg ı ve Depresyon Eğilimlerinin Bili şsel Alt Yap ısıyla Ilgili Bir Çal ışma

Transkript

1 Distimik Bozuklukta Öfke, Kayg ı ve Depresyon Eğilimlerinin Bili şsel Alt Yap ısıyla Ilgili Bir Çal ışma S. Halime ARSLAN*, Z. Nazan ALPARSLAN**, Mehmet ÜNAL*** ÖZET Bu çalışmada distimik bozuklu ğu olan hastaların öfke, kayg ı ve depresif e ğilimlerinin bilişsel alt yap ıs ının araştırılmas ı amaçlanm ıştır. Örneklem ÇUTF Psikiyatri polikliniğine ilk kez ba şvuran ve DSM-IV'e göre distimik bo zukluk tan ısı konan 31 hastadan oluşmaktadır. Çalışmada Beck Depresyon Ölçe ği (BDO), Spielberger Durumluk (SKE 1) ve Sürekli Kayg ı Envanteri (SKE 2), Sürekli Öfke ve Öfke ifadesi Tarz ı Ölçekleri ile Düşünce Biçimleri Listesi kullan ılm ıştır. Sonuçlar ruhsal ya da fiziksel hastalığı olmayan 31 kişininkiyle karşılaştırdm ıştır. Sonuçta distimik hastaların, "başkalarının gözündeki ki şilik değerinin düşmemesi için hata yap ılmaması " ve "ki şinin kendini ispatlarnası " gerektiği düşünce biçimlerine daha çok kat ılma eğiliminde olduklar ı belirlenmi ştir-. Öfke, kayg ı ve depresyon e ğilimlerinin bilişsel alt yapısının distimik grupla karşılaştırma grubu arasında cinsiyete göre anlamlı farkhl ıklar gösterdiği bulunmu ştur. Anahtar kelimeler: Distimi, öfke, kayg ı, depresyon, bilişsel yap ı Düşünen Adam; 1998, 11 (3): SUMMARY The aim of the study was to investigate the thinking styles that might be underlying the dispositions trf anxiety, anger and depression among the dysthymic patients. The sample consisted of 31 patients who were diagnosed as dysthymic disorder according to DSM-N. Beck Depression Inventory, Spielberger State-Trait Anxiety Inventory, Spielberger State-Trait Anger Scale and Thinking Styles Scale were used. Results were compared to 31 control subjects without any physical and psychiatric disorder. As a result, the dysthymic patients were found to be more inclined to endorse the thinking styles that encompassed "the necessity that one should prove hisl her self-worth to other" and "one should not make mistakes in order to avoid losing self-worth in the eyes of others". Among the dysthymic group, the thinking styles that might be underlying the dispositions of anxiety, anger and depression showed significant dillerences according to gender. Key words: Dysthymia, anger, anxiety, depression, thinking style GİRİŞ Bilişsel modele göre ki şinin düşünce, tutum ve davranışları erken yaşantılarma ilişkin algıları ve ç ılcanrnlar ı (şemalar) ile uyumlu olarak geli şir. Bu ç ıkanmlar kal ıplaşm ış, alışılagelmiş, doğrulukları s ınanmaks ız ın, otomatik olarak yinelenen ve ki şinin ayır dına varmak için özel bir çaba harcamad ıkça ay ırdına varmad ığı yap ılardır. Bu yap ılar disfonksiyonel özelliklere sahip olabilir ve ki şiyi depresyona yatk ın kılabilir ( 11 ). Giderek, dü şüncelerin yan ısıra duyguları da bili şsel unsurlarla aç ıklama çabalar ı, duygularm oluşumun- *Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi, **ÇÜTF Biyoistatistik Anabilim Dal ı, ***ÇÜTF Psikiyatri Anabilim Dal ı 33

2 Distimik Bozukluktu Öfke, Kayg ı ye Depresyon Eğilimlerinin Bili şsel Alt Yap ıs ıyla Ilgili Bir Çalışma da uyanc ılan yorumlama, onlara anlam verme, beklenti olu şturma gibi bili şsel unsurlar ın önemli olduğu görü şü önem kazanmaya ba şlamıştır ( 10). Otomatik dü şüncelerde olduğu gibi, duyguların anlaşılmas ında da ki şinin olaylarla ilgili bilişsel değerlendirmelerin anla şılmas ı önemlidir; yani olu şacak duygu, uyanc ının geçmi şte yaşanmış duygusal yaşantılarla kıyaslandığında nas ıl değerlendirildi ğine bağlıd ır (10) Ki şinin olaylar ı yorumlama biçimi onun duygusal tepkisini belirlemekte, ayn ı olaya verilen farkl ı kişisel anlamlar, ayn ı olay kar şısında farkl ı duygusal tepkiler gösterilmesini aç ıklamaktad ır (7). Belirgin duygular ın gerisinde yatan bili şsel unsurlar ı ara ştırmak amac ıyla Özer'in (1994) yapt ığı çal ışmada öfke duygusunun temelinde, ba şkaların ın gözündeki kişilik de ğerinin dü şmemesi için hata yap ılma-, mas ı gerekti ği dü şüncesi, depresif duygulan ım ın bili şsel alt yap ısında ise ki şinin başkalarının gözündeki de ğere duyarl ı olmas ı ve onlara yük olmamas ı gerektiği dü şüncesinin olduğu izlenimi edinilmiştir ( 10). Ki şinin kendisini ispatlamas ı gerektiği, başkalarının ki şinin mutluluğunu engelledi ği ve ilişkilerinin planland ığı gibi yürümesi gerekti ğine ili şkin düşünce biçimlerinin hem kayg ı, hem öfke ve hem de depresif duygulan ım ın bili şsel alt yap ıs ında bulundu ğu be lirlenmiştir ( 10) Bu çalışmada amaç; 1. Distimik bozuklu ğu olan bir grup hastan ın öfke, kayg ı ve depresyon eğilimlerinin bili şsel alt yap ılarının incelenmesi, 2. Distimik hastalar ın öfke, kayg ı ve depresyon e ğilimlerinin bili şsel alt yap ısı ile karşılaşt ırma grubunun aras ındaki farkl ılıkların, özellikle cinsiyete özgü olarak araşt ırılmas ı, 3. Depresyon, kayg ı, sürekli öfke düzeyleri ve öfke ifadesi tarzlanyla bu bili şsel alt yap ıların ilişkisini araştırmakt ır. GEREÇ ve YÖNTEM Örneklem Çal ışmaya ÇÜTF Psikiyatri poliklini ğine Ocak 1996-Haziran 1996 tarihleri aras ında ilk kez baş- vuran ve DSM-IV (1) tan ı ölçütlerine göre distimik bozukluk tan ı s ı konan 12 erkek (% 38.7), 19 kad ın (% 61.3), toplam 31 hasta al ınmıştır. Çalışmaya alınmada en az ilkokul ç ıkışlı olmak, fiziksel bir hastalığı, alkol ya da madde kullan ım ı öyküsü bulunmamak ko şulları aranm ıştır. Çal ışmanın amac ı aç ıklandıktan sonra gönüllü olarak kat ılmayı kabul edenler ölçekleri poliklinik ko şullarında doldurrnu ştur. Sonuçlar bilinen herhangi bir ruhsal ya da fiziksel hastal ığı olmayan 12 erkek (% 38.7), 19 kad ın (% 61.3) toplam 31 ki şinin sonuçlanyla kar şılaştınlm ıştır. Hasta ve kar şılaştırma grubunun yaş, eğitim ve medeni durumları benzerdir. Distirnik bozuklu ğu olan grubun yaş ortalamas ı 40.4±9.7, karşılaştırma grubunun 39.9±9.9'dur (t:0.2, sd:60, p>0.05). Hem distimik grubun hem de karşılaştırma grubunun % 35.5'i (n:11) ilkokul, % 48.4'ü (n:15) ortaö ğrenim, % 16.1'i (n:5) yüksek okul ç ıkışlıdır (Kikare: O, sd: 1, p>0.05). Distimik grubun % (n:27) evli, % 13.0'ü (n:4) bekar, kar şılaştırma grubunun ise % 83.9'u (n:26) evli, % 16.1'i (n:5) bekard ır (Kilcare:0.1, sd:1, p>0.05). Kullan ılan ölçekler 1. Beck Depresyon Ölçe ği (BDÖ): Depresyonda görülen duygusal, bili şsel ve motivasyonel belirtileri ölçen 21 maddelik özbildirim ölçe ğidir. Maddeler 0-3 arasında, depresyonun şiddetine göre s ıralanm ışt ır. Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çal ışmas ı Hisli tarafından yap ılmıştır (6). 2. Spielberger Durumluk-Sürekli Kayg ı Envanteri (SKE 1 ve 2): Her biri 20' şer maddelik, durumluk ve sürekli kayg ıy ı ölçmek üzere geli ştirilmiş bir ölçektir. Ölçe ğin geçerlik ve güvenirlik çal ışması Le- Compte ve Öner tarafından yap ılm ıştır (8). 3. Sürekli Öfke (SL-ÖF)-Öfke ifadesi Tarzlar ı Ölçeği: Sürekli öfkenin yan ısıra kişinin genelde öfkesini dışavurma (öfke/d ışa), içte tutma (öfte/içte) ve kontrol etme (öfke/kontrol) e ğilimlerini ölçmeye yönelik geli ştirilmiştir. Geçerlik ve güvenirlik çalışması Özer (1994) tarafından yapılm ıştır (9). 4. Düşünce Biçimleri Listesi: Özer (1994) taraf ından, bili şsel yaklaşım alanında klinik ve bilimsel ça lışmalar yapan ara ştırmac ı ve kuramc ıların yazıla- 34

3 Distimik Bozukluklu Öfke, Kayg ı ve Depresyon Eğilimlerinin Bilişsel Alt Yapısıyla ilgili Bir Çal ışma rından dü şünce biçimlerini ara ştırmak üzere 33 madde olarak olu şturulmu ştur. Bu 33 maddeden, kat ılan ve katılmayanlarm ba ğımlı değişkenlerde istatistiksel anlaml ıl ık düzeyine ulaşanlar bu çalışmada kullan ılm ıştır (10). BULGULAR Distimik bozukluğu olan grubun BDÖ, SKE 1 ve 2, Sürekli Öfke Ölçe ği puanları karşılaştırma grubundan belirgin olarak daha yüksek, Öfke Kontrol Ölçeği puanları daha dü şüktür; Öfke içte ve Öfke Dışa Ölçeklerinin puanlar ı ise iki grup aras ında farklılık göstermemektedir (Tablo 1). Öfke, kayg ı ve depresyon eğilimlerinin bili şsel alt yap ıs ıyla ilgili dü şünce biçimlerine kat ılan ve kat ılmayanlann oranları Tablo 2'de verilmi ştir. Distimik ve kar şılaştırma grubu aras ında öfke, kayg ı ve depresyon e ğilimlerinin bili şsel alt yapısıyla ilgili maddelerden 4., 5., 9., 11 ve 12.'ye kat ılanlarla katılmayanlann oran ı iki grup aras ında farkl ılık göstermektedir (Tablo 3). Buna göre, distimik bozukluğu olanlar, bir şeyde mükemmel olmak ki şiliği yüceltir, ki şi kendini ispat etmek zorundad ır, aptal görünmemek için ki şi görüşünün doğruluğunu savunmal ıdır, gelece ğini değiştirmek ki şinin elinde değildir ve mükemmel olmak için çok çal ışmak gerekir, maddelerine daha çok kat ılmaktad ır. Tablo 2. Dü şünce Biçimleri Listesi'ne kat ılan ve kat ılmayanların oranlar ı Tablo 1. Distimik bozuklu ğu olan ve kar şılaştırma grubunun ölçek puanlar ı Distimik Karşılaşt ırma t testi bozukluk grubu grubu Ort. Ss. Ort. Ss. BDÖ **** SKE * SKE **** Sürekli öfke *** Öfke / Içte AD Öfte / D ışa AD Öfke / Kontrol * Sd:60, AD:p>0.05, *p<0.05, "p<0.001, ***p<0.005, ****p< Cinsiyete göre ölçek puanlar ı Tablo 4'de verilmiştir; buna göre erkeklerle kad ınların ölçek puanlar ı farklıl ık göstermemektedir. Erkeklerle kad ınların düşünce tarzlar ına bakıldığında ise erkeklerin % 67.7'si (n:16) insanlar ın iyi-kötü, başarılı-başarısız vb. gibi ikiye aynlabilece ği düşünce tarz ına kat ılırken, kadınların % 39.4'ü (n:15) bu dü şünce biçimine katılmış (Kikare:4.4, sd:1, p<0.05), erkeklerin % 79.1'i (n:19) ba şkalarının gözünden dü şmemek için hata yapmamak gerekti ği düşünce biçimine kat ılırken kadınların % 50'si (n:19) bu dü şünce biçimine katılmışlardır (Kikare:5.3, sd:1, p<0.05). Buna göre erkekler bu iki dü şünce tarz ına kad ınlardan belirgin olarak daha çok kat ılmaktad ırlar. Kat ılan Kat ılmayan 1. Iyiliğe iyilikle karşı l ık vermek gerekir Birşey mükemmel yap ılmayacaksa hiç yap ılmasın daha iyidir İnsanlar ı iyi-kötü, ba şar ı l ı-başar ıs ız vb. diye ay ırabiliriz Birşeyde mükemmel olmak ki şiliği yüceltir Ki şi kendini ispat etmek zorundad ır i şlerin planland ığı gibi yürümemesine tahammül etmek çok zordur Çevredeki insanlar ın sürekli talepleri ki şinin kendi mutluluğunu engeller Ba şkaların ı n gözünden dü şmemek için hata yapmamak gerekir Aptal görünmemek için ki şi görü şünün doğruluğunu savunmal ıdır Ki şinin başkalar ın ın gözündeki değerini yitirmesi kötüdür Geleceğini deği ştirmek ki şinin elinde değildir Mükemmel bir insan olmak için çok çal ışmak gerekir Ad ı m atmadan önce herşeyi tekrar tekrar dü şünmek hayati önem taşır Şöhret, para, güzellik gibi özelliklere sahip ki şiler başkalarından daha mutludurlar Başkalar ı n ın üzülmemesi için ki şi kendi istekleri doğrultusunda hareket etmemelidir Hata yapan ki şi cezay ı hakeder Şans ı n ı denemek ya da risk almak insan ın başın ı belaya sokar Ki şinin başkaların ın gözündeki değerini korumas ı herşeyden daha önemlidir İnsanlar ın ki şiliklerini değerlendirmek imkans ızd ır Ki şi sorunlarini başkalar ına yans ıtıp onları mutsuz etmemelidir

4 Distimik Bozuklukta Öfke, Kayg ı ve Depresyon Eğilimlerinin Bilişsel Alt Yap ısıyla Ilgili Bir Çalışma Tablo 3. Distimik ve kar şılaşt ırma grubunun farkl ılık gösterdiği düşünce biçimi Grup 1 kat ılan Grup 1 kat ılmayan Grup 2 kat ılan Grup 2 kat ılmayan Ki kare 4. madde **** 5. madde **** 9. madde *** 11. madde * 12. madde * Sd: I, *p<0.0., **p<0.01, ***p <0.005, ****p < madde: Birşeyde mükemmel olmak ki şiliği yüceltir, 5. madde: Kişi kendini ispat etmek zorundad ır, 9. madde: Aptal görünmemek için ki şi görüşünün doğruluğunu savunmal ıdır, Il. madde: Geleceğini değiştirmek ki şinin elinde değildir, 12. madde: Mükemmel bir insan olmak için çok çalışmak gerekir. n Tablo 4. Cinsiyete göre ölçek puanlar ı Tablo 5. Cinsiyete göre distimik ve kar şılaştırma grubunun ölçek puanları Erkek Kad ın t testi Ort. Ss. Ort. Ss. BDÖ AD SKE AD SKE AD Sürekli öfke AD Öfke/içte AD Öfke/d ışa AD Öfke/kontrol AD Sd:60, AD:p>0.05 Grup içi kar şılaşt ırmalar: Distimik grupta erkeklerin Öfke/Kontrol puanlar ı distimik kad ınlara göre anlamlı olarak dü şük bulunmuş (18.5+/-5.1 ve /-4.2; t:2.1, sd:29, p<0.05), di ğer ölçek puanlar ı aras ında ise cinsiyete göre farkl ılık belirlenmemi ştir. Karşılaştırma grubunun da cinsiyete göre ölçek puanları benzer bulunmu ştur. Kar şılaştırma grubunda cinsiyete göre dü şünce biçimlerine kat ılan ve katılmayanlann oran ı benzerken, distimik erkeklerin başkalarının gözünden düşmemek için hata yapmamak gerekir dü şüncesine distimik kad ınlardan belirgin olarak daha yüksek oranda (% 45.8-% 26.3; Kikare: 5.1, sd:1, p<0.05), distimik kad ınların ise insanların kişiliklerini değerlendirmek imkans ızdır düşüncesine distimik erkeklerden daha yüksek oranda (% 16.7-% 36.8; Kikare: 4.9, sd:1, p<0.05) kat ıldıkları görülmü ştür. Grup aras ı kar şılaşt ırmalar: Distimik erkeklerle karşılaştırma grubu erkeklerin BDÖ, SKE 1 ve 2, Sürekli Öfke ve Öfke Kontrol puanlar ı aras ında belirgin farkl ılık vard ır (Tablo 5). Distimik ve kar şılaştırma grubu kad ınlara bakıldığında ise yaln ızca BDÖ ve SKE 2 puanlar ı= farkl ılık gösterdi ği bu- Distimik grup erkekler Ort. Ss. Karşılaşt ırma grubu erkekler Ort. Ss. t testi BDÖ **** SKE * SKE **** Sürekli öfke * Öfke/içte AD Öfke/d ışa AD Öfke/kontrol * Distimik grup kad ınlar Karşılaştırma grubu kad ınlar BDÖ **** SKE AD SKE *** Sürekli öfke AD Öfke/içte AD Öfke/d ışa AD Öfke/kontrol AD AD:p>0.05,*p<0.05,**p<0.01,***p<0.005,****p< lunmuştur (Tablo 5). Distimik ve kar şılaştırma grubu erkekler dü şünce biçimlerine göre de ğerlendirildiğinde; iki grubun yaln ızca, gelece ğini değiştirmek kişinin elinde değildir, dü şünce biçiminde farkl ılık gösterdiği belirlenmi ştir (% 29.1-% 8.3, Kikare: 4.4, sd:1, p<0.05). Kadınlara bakıldığında ise, distimik bozuklu ğu olan kadınların karşılaştırma grubu kadınlara göre, bir şeyde mükemmel olmak ki şiliği yüceltir, ki şi kendini ispat etmek zorundad ır, aptal görünmemek için kişi görüşünün doğruluğunu savunmal ıd ır, mükemmel bir insan olmak için çok çal ışmak gerekir ve insanlann ki şiliklerini değerlendirmek imkans ızdır, dü şünce biçimlerine daha çok kat ıldıkları görülmüştür (Tablo 6). 36

5 Distimik Bozuklukta Öfke, Kayg ı ve Depresyon Eğilimlerinin Bilişsel Alt Yap ısıyla Ilgili Bir Çalışma Tablo 6. Distimik ve kar şılaştı rma grubu kad ı nları n farkl ı l ık gösterdiği düşiltwe biçimleri Distimik grup kad ınlar Kat ılan Kat ılmayan n % Karşılaştırma grubu kad ınlar Kat ılan Kat ılmayan n n % Ki kare 4. madde madde madde madde madde *** 9.5*** 8.7*** 4.1* 5.2* Sd: I, *p<0.05, "p<0.01, ***p<0.005, ****p< madde: Bi ı-şeyde mükemmel olmak ki şiliği yüceltir, 5. madde: Kişi kendini ispat etmek zorundad ır, 9. madde: Aptal görünmemek için ki şi görüşünün doğruluğunu savunmal ıdır, 12. madde: Mükemmel bir insan olmak için çok çal ışmak gerekir. 19. madde: İnsanların kişiliklerini değerlendirmek imkans ızd ır. TARTIŞMA Bu çal ışman ın sonuçlar ı distimik bozukluğu olan grubun "birşeyde mükemmel olmak ki şiliği yüceltir", "ki şi kendini ispat etmek zorundad ır", "aptal görünmemek için ki şi görüşünün doğruluğunu savunmalıdır", "gelece ğini değiştirmek kişinin elinde değildir" ve "mükemmel bir insan olmak için çok çalışmak gerekir" dü şünce biçimlerine daha çok katıldıklar ını göstermektedir. Bu düşünce biçimlerinin temelinde, hata yapma ile ilgili duyarl ılık ya da tahammülsüzlük, ba şkalarının gözünde edinildiği varsay ılan "ki şilik değeri"nin korunmas ı ve "mükemmel bir insan olma" u ğruna aşırı temkinlilik ve hatalardan ar ınık olmak inan ışının yattığı ileri sürülmektedir (10). Ve bu dü şünce biçimleri daha çok kayg ı, depresif duygulan ım, sürekli öfke ve öfke kontrol duygular ıyla ilişkili bulunmu ş-. tur ( 1 ). Çal ışmada da distimik grupta depresyon ve kayg ı puanlarının yan ısıra, sürekli öfke ve öfke kontrol puanlar ın ın karşılaştırma grubundan farkl ı olduğu görülmektedir. Cinsiyete göre bak ıldığında, karşılaştırma grubunda kadınlarla erkeklerin incelenen dü şünce biçimlerinde farkl ılık göstermedi ği bulunmuştur. Distimik grupta ise, erkeklerin ba şkalarının gözünden dü ş- memek için hata yapmamak gerekir dü şüncesine distimik kad ınlara göre daha yüksek oranda kat ıld ıkları belirlenmiştir. Bu dü şünce biçimi, daha çok genel öfke eğiliminin temelinde yatan bir dü şünce biçimidir ve hata yapma ile ilgili a şırı duyarlıl ık ya da tahammülsüzlükle ili şkilidir ( 10). Ve "başkalarının gözünde" edinildiği varsay ılan "ki şilik değeri"nin korunmas ıyla ilgilidir. Distimik bozukluğu olan erkeklerle kar şılaştırma grubu erkekler kar şılaştırıldığında ise "gelece ğini değiştirmek kişinin elinde değildir" dü şünce biçimine distimik bozukluk grubunun daha çok kat ıldığı belirlenmiştir. Bu dü şünce biçiminin daha çok çevresel uyanc ılar üzerinde ne düzeyde "bireysel kontrol" sahibi olup olmamayla ili şkili olduğu, aşırı bireysel kontrol ve benbilirimcilik e ğilimi olanlar ın daha s ıklıkla öfke yaşadıkları ve öfkelerini daha çok dışavurma eğilimi taşıdıkları bildirilmektedir ( 10). Bu bulgular ' distimik gruptaki erkeklerin sürekli öfke puarılarnlın karşılaştırma grubundan belirgin olarak -daha yüksek, öfke kontrol puanlar ının ise daha düşük olmasını da aç ıklayabilir. Distimik kad ınların ise distimik gruptaki erkeklere göre "insanlar ın ki şiliklerini değerlendirmek imkansızdır" dü şünce biçimine daha çok kat ıldıkları görülmüştür. Özer'in çal ışmas ında bu düşünce biçimine daha çok nörotik grubun kat ıldığı dikkati çekmi ştir ( 1 ). Distimik kad ınlarla karşılaştırma grubu kad ınların ise, "birşeyde mükemmel olmak ki şiliği yüceltir", "kişi kendini ispat etmek zorundad ır", ;'aptal görünmemek için kişi görüşünün doğruluğunu savunmal ıdır", "mükemmel bir insan olmak için çok çal ış - mak gerekir" ve "insanlar ın kişiliklerini değerlendirmek imkans ızd ır". dü şünce biçimlerine kat ılımda farkhlaştığı belirlenmi ştir. Bu düşünce biçimlerinin depresif duygulan ım, kayg ı ve öfke e ğilimiyle ilişkili olduğu bildirilmektedir. Bu dü şünce biçimlerinin temelinde varsay ılan bir "kişilik değeri" ile ilgili bir bilişsel altyap ı yatmaktadır. Kişi bu "kişilik değeri"ni ispat etmek gibi bir zorunluluk altına girerken, bu değeri elde etmenin "mükemmellikte" olduğunu düşünmektedir. Çal ış - 37

6 Distimik Bozukluktu Öfke, Kayg ı ve Depresyon Eğilimlerinin Bilişsel Alt Yap ıs ıyla Ilgili Bir Çal ışma malar kişinin kendine koydu ğu yüksek hedeflerin ve kendine yönelik mükemmelliyetçi standartlann depresif duygudurumun en önemli belirteci oldu ğunu göstermektedir (2,5). Bu çal ışman ın sonuçlar ı distimik bozuklukta kayg ı ve depresyon düzeylerinin yan ısıra sürekli öfke ve öfke kontrol düzeylerinin de kar şılaştırma grubundan farkl ı olduğunu göstermektedir. Son y ıllardaki bulgular öfke duygusunun sürekli bir irritabilitenin sonucunda gerginli ği kontrol edememenin yaratt ığı bir duygu olduğunu, depresyonun bir belirtisi olarak öfke ve dü şmanl ık duygular ının sıklıkla ihmal edildiğini göstermektedir. Oysa bu duygulara, umars ızl ık ya da güçsüzlük duygular ına karşı bir tür tepki olarak bak ılabilir. Depresif durumlarda savunma düzenekleri yetersiz kald ığında ve/veya sald ırgan dürtüler yoğunlaştığında ya da yaşam ın kimi alanlar ında dü ş kırıklığı yaşandığında öfke nöbetleri ortaya ç ıkabilmektedir (3 '4). Ilginç olan, cinsiyete göre distimik hastalarla kar şılaştırma grubu kar şılaştırıldığında, depresyon ve kayg ı puanları her iki cinste de distimik grupta yüksekken, sürekli öfke ve öfke kontrol puanlar ının yaln ızca erkeklerde farkl ılık göstermesidir. Bunun temelinde distimik bozuklu ğu olan erkeklerin, "geleceğini kontrol etmek ki şinin elinde değildir' ve "başkaların ın gözünden dü şmemek için hata yapmamak gerekir" biçimindeki dü şünce yap ılarına daha çok katılmaları etken olabilir. Bu dü şünce biçimleri, daha çok sürekli öfke duygusuyla birliktedir ( 10). Distimik kad ınlar ise karşılaştırma grubundan, temelinde daha çok ki şilik değerinin korunmas ına ve bu uğurda mükemmel olmak gerekti ğine dair bir düşüncenin yatt ığı kayg ı ve depresif duygulan ımda farkl ılaşmaktad ır. Özetleyecek olursak, kar şılaştırma grubunda öfke, kayg ı ve depresyon e ğilimlerinin bilişsel alt yap ısında, incelenen dü şünce biçimlerinde cinsiyete özgü farkl ıl ık belirlenmezken, distimik erkeklerin gerek distimik kadınlara gerekse kar şılaştırma grubu erkeklere göre bili şsel alt yap ısında varsay ılan kişilik değerinin korunmas ına yönelik bir dü şünce biçimi yatan kayg ı, depresif duygulan ım ve genel öfke e ğiliminde farkl ılaşt ığı görülmektedir. Distimik kad ınlara bakıldığında, bu hastalar ın distimik erkeklerden temelinde nörotizm yatan "insanların kişiliklerini de ğerlendirmek imkans ızd ır" düşünce biçimi ile, karşılaştırma grubu kad ınlardan ise temelinde ki şilik değerini ispat etmek ve bu u ğurda mükemmel olmak gerekti ği dü şünce biçimi yatan kayg ı ve depresif duygulan ım ile ayr ıldığı görülmektedir. Sonuç olarak, distimik bozuklu ğu olan erkek hastalar depresyon ve kayg ının yanısıra genelde öfke e ğilimi gösterirken, distimik bozuklu ğu olan kadınların kaygı ve depresif duygulan ım eğilimi taşıdıkları belirlenmiştir. Ancak her iki cinste de bu duygular ın gerisinde yatan dü şünce biçimlerinin mant ığına bakıldığında, varsay ılan bir "kişilik değeri"nin dikkati çeken bir bili şsel alt yap ı oluşturdu ğu görülmüştür. Bu bulgu, belirli tan ı ölçütlerine göre olu şturulmu ş bir grupta, bili şsel alt yap ılar benzer olsa da duyguların dışavurumunda cinsiyete özgü farkl ılıklar olabileceği biçiminde yorumlanabilir. Bu çal ışma, belirli tan ı ölçütlerine göre olu şturulmuş bir grupta, distimik bozuklu ğu olanlarda, duygusal eğilimlerle dü şünce biçimleri aras ındaki ilişkiyi, özellikle cinsiyete göre, ara ştırma girişimidir. İleride, daha çok olgu içeren, farkl ı tan ı gruplanyla yap ı- lacak çal ışmalarda cinsiyete, tan ı grubuna, yaşa vd. özgü duygu-bili şsel yap ı ilişkileri ortaya konabilir. KAYNAKLAR 1. American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Mamut of Mental Disorders. APA, 4. bask ı, Washington, Enns MW, Cox BJ: Personality dimensions and depression: review and commentary. Can J Psychiatry 42:274-84, Fava M, Anderson K, Rosenbaum JF: "Anger attacks": possible variants of panic and major depressive disorders. Am J Psychiatry 147:867-70, Fava M, Rosenbaum JF: The relationship between aner and depression. Clinical advances in the treatment of psychiatric disorders. 2:1-3, Flett GL, Hewitt PL, Dyck DG: Self-oriented perfectionsim, neuroticism and anxiety. Person Indiv Diff 10:731-35, Hisli N: Beck Depresyon Envanterinin geçerli ği üzerine bir çal ışma. Psikoloji Derg 22:118-22, Karaca S, A şkın R: Depresyonda bili şsel ve diıvranışç ı yaklaşım. Depresyon Derg 1:21-7, Öner N, LeCompte A: Durumluk-Sürekli Kayg ı Envanteri El kitab ı. Boğaziçi Üniversitesi Yay ı nlar ı, 2. bask ı, İstanbul, Özer AK: Sürekli Öfke (SL-Ofke) ve Öfke ifadesi Tarz ı (Öfke/ Tarz) ölçekleri ön çal ışmas ı. Türk Psikoloji Derg 31:26-35, Özer AK: Öfke, kayg ı ve depresyon e ğilimlerinin bili şsel alt yapıs ıyla ilgili bir çal ışma. Türk Psikoloji Derg 31:12-25, Soykan A, Soykan Ç, Doğan YB, Özsan HH: Depresyonun kognitif teorisi ve terapisi. Psikiyatri Bülteni 1:18-23,