EKONOMİK GELİŞMELER. Tablo 6: Mevsimsel Düzeltilmiş İmalat Sanayi Kapasite Kullanõm Oranlarõ... 5

Transkript

1 EKONOMİK GELİŞMELER DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI Mayõs 2004 İÇİNDEKİLER I. GSMH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler... 1 II. Ödemeler Dengesi... 7 III.Konsolide Bütçe IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler... V. Fiyat Gelişmeleri TABLOLAR Tablo 1: Sektörel Büyüme Hõzlarõ... 1 Tablo 2: Net Dõş Alem Faktör Gelirleri... 2 Tablo 3:Talep Unsurundaki Gelişmeler. 3 Tablo 4: Aylõk Sanayi Üretim Endeksi. 4 Tablo 5: Aylõk Kapasite Kullanõm Oranõ(%).. 5 Tablo 6: Mevsimsel Düzeltilmiş İmalat Sanayi Kapasite Kullanõm Oranlarõ... 5 Tablo 7: Yurt İçi Talebe İlişkin Göstergeler... 6 Tablo 8: Dõş Ticaret Dengesindeki Gelişmeler... 7 Tablo 9: Sektörel İhracat... 8 Tablo 10: Ülke Gruplarõna Göre İhracat.. 8 Tablo 11: İhracatçõ Birlik Kayõtlarõna Göre İhracat. 9 Tablo 12: Mal Gruplarõna Göre İthalat. 9 Tablo 13: Seçilmiş Fasõllara Göre İthalat Tablo 14: Cari İşlemler Dengesi Tablo 15: Sermaye Hareketleri.. 12 Tablo 16: Konsolide Bütçe Büyüklükleri.. 13 Tablo 17: Konsolide Bütçe Gelirleri.. 14 Tablo 18: Konsolide Bütçe Harcamalarõ.. 15 Tablo 19: Niyet Mektubunda Hedef Olarak Verilen Parasal Büyüklükler Tablo 20: Stand-by Anlaşmasõ Çerçevesinde Belirlenmiş M. B Bilançosu Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler Tablo 22: İç Borçlanma Hazine İhaleleri. 19 Tablo 23: Nisan Ayõ İtibarõyla Fiyat Endekslerinde Gelişmeler.. 22 ŞEKİLLER Şekil 1: Mevsimsel Düzeltilmiş Üretim Endeksleri... 3 Şekil 2: Merkez Bankasõ Uluslararasõ Rezervleri 12 Şekil 3: İç Borçlanma Faiz Oranlarõ 16 Şekil 4: Reel Kur Endeksi 20 Şekil 5: İMKB Bileşik Endeksi 20 EKLER Başlõca Ekonomik Göstergeler: Temel Ekonomik Göstergeler:

2 I. GSMH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler: 1. GSMH ve Sektörel Büyüme Hõzlarõ 2003 yõlõnõn son çeyreğinde GSMH yüzde 7,2, GSYİH ise yüzde 6,1 oranõnda artarak, yõlõn tamamõnõ sõrasõ ile yüzde 5,9 ve 5,8 lik artõş oranlarõ ile hedeflerin ve beklentilerin üzerinde kapatmõşlardõr. Bu gelişmede, tarõm sektöründe mevsimselliğe bağlõ olarak yaşanan daralmaya rağmen, sanayi ve hizmetler sektörlerinin beklenin üzerinde büyümeleri belirleyici olmuştur. Üretim yöntemiyle hesaplanan GSMH rakamlarõna göre 2003 yõlõnõn son çeyreğinde tarõm sektörü katma değeri yüzde 9,6 oranõnda azalõrken; sanayi sektörü katma değeri yüzde 9,2, hizmetler sektörü katma değeri ise yüzde 8,0 oranõnda artmõştõr. Ticaret sektörü katma değeri yüzde 9,2 oranõnda artarken ticaret sektörünün alt kalemlerinden toptan ve perakende ticaret sektöründeki artõş yüzde 11 olmuştur. Otel-lokanta hizmetleri sektörü ise aynõ dönemde yüzde 0,4 oranõnda daralmõştõr. GSMH içindeki payõ yüzde 15 civarõnda olan ulaştõrma ve haberleşme sektörü katma değeri 2003 yõlõnõn son çeyreğinde yüzde 7,5 oranõnda artmõştõr yõlõnõn son çeyreğinden itibaren daralan mali kuruluşlar katma değeri 2003 yõlõnõn son çeyreğinde de yüzde 3,2 oranõnda azalmõştõr. İthalat vergisi katma değeri ise ithalattaki yüksek artõşa paralel olarak yõlõn son çeyreğinde yüzde 23,7 oranõnda artmõştõr yõlõnõn tamamõnda tarõm sektörü katma değeri yüzde 2,5 oranõnda azalõrken, sanayi sektörü katma değeri yüzde 7,8 ve hizmetler sektörü katma değeri de yüzde 6,7 oranõnda artmõştõr yõlõnda özel sektör imalat sanayiinde yaşanan üretim artõşõ sanayi sektöründeki büyümenin belirleyicisi olmuştur. Özellikle demir-çelik sanayi, makine sanayi, elektrikli makineler sanayi (beyaz eşya sanayi), taşõt araçlarõ sanayi ve kimya sanayiinde yaşanan iki rakamlõ yüksek büyüme hõzlarõ imalat sanayinin 2003 yõlõnda yüzde 8,6 oranõnda büyümesinde etkili olmuşlardõr. Hizmetler sektöründeki büyüme hõzõnda ise bu sektör büyümesi içinde yer alan ithalat vergilerinin, yüksek oranda artõş gösteren ithalata bağlõ olarak yüzde 22,6 oranõnda artmasõ önemli rol oynamõştõr. İthalat vergileri hariç tutulduğunda, yüzde 6,7 olan hizmetler sektörü artõş hõzõ yüzde 5,2 ye düşmektedir yõlõnda da 2002 yõlõnda olduğu gibi inşaat sektörü ve mali kuruluşlar sektörlerindeki daralmalar devam etmiştir. Ancak son çeyrekte inşat sektörü üç yõldan sonra pozitif bir büyüme kaydetmiştir yõlõnda büyüme trendinin yõlõn ikinci çeyreğinde yükseldiği gözlenmektedir. Yõlõn ilk yarõsõnda sõrasõyla yüzde 6,3 ve yüzde 6,2 oranlarõnda artan sanayi ve hizmet sektörleri katma değerinin yõlõn ikinci yarõsõnda yine sõrasõyla yüzde 9,1 ve yüzde 7,2 oranlarõnda arttõğõ gözlenmektedir. Tablo 1: Sektörel Büyüme Hõzlarõ (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değişme) Yõllõk I.Ç II.Ç III.Ç IV.Ç I.Ç II.Ç III.Ç IV.Ç Tarõm -6,5 6,9-2,5-1,2 1,9 5,8 16,2 2,0-0,8-0,6-9,6 Sanayi -7,5 9,4 7,8 2,8 12,6 10,5 11,4 8,8 4,2 9,1 9,2 İmalat -8,1 10,4 8,6 2,3 13,7 11,8 13,5 10,4 4,9 9,5 10,0 Hizmet. -7,7 7,5 6,7 2,4 8,1 7,8 11,0 8,2 4,5 6,5 8,0 İnşaat -5,5-5,6-9,0-11,2-8,8-3,6-0,8-13,8-12,7-12,3 1,3 Ticaret -9,4 11,0 8,1 4,5 11,6 10,2 16,9 10,6 5,8 7,4 9,2 Ulaştõrma -5,3 6,0 8,4 2,9 8,5 6,4 6,2 13,1 5,1 8,1 7,5 İthalat Vergisi -25,1 24,7 22,6 5,5 28,4 29,5 37,7 19,0 20,0 26,8 23,7 GSYİH -7,5 7,9 5,8 2,3 8,9 8,0 11,7 8,1 3,9 5,5 6,1 GSMH -9,5 7,9 5,9 0,6 10,4 8,0 11,8 7,4 3,6 5,6 7, yõlõnõn ilk yarõsõnda net dõş alem faktör gelirlerinin GSMH büyümesine katkõsõ negatif olurken, yõlõn ikinci yarõsõnda işçi gelirlerindeki artõşla beraber katkõ pozitife dönmüştür. 1

3 Tablo 2: Net Dõş Alem Faktör Gelirleri (Milyon Dolar) Yõllõk I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç İnşaat Hizmetleri Geliri (Net) Yatõrõm Geliri Dengesi Doğrudan Yatõrõmlar Portföy Yatõrõmlarõ Diğer Yatõrõmlar İşçi Gelirleri Net Dõş Alem Faktör Gelirleri Talep Unsurlarõndaki Gelişmeler 2003 yõlõnda GSYİH yüzde 5,8 oranõnda artõş kaydetmiştir yõlõnda GSYİH büyümesine temel katkõlar sõrasõyla, mal ve hizmet ihracatõndan 6,3 puan, özel tüketimden 4,2 puan, stok değişmelerinden 3 puan ve özel kesim sabit sermaye yatõrõmlarõndan 2,6 puan gelmiştir. Ancak, mal ve hizmet ithalatõndaki artõş ihracattaki artõşõ aştõğõ için net mal ve hizmet ihracatõnõn GSYİH büyümesine katkõsõ, negatif 3,1 puan olarak gerçekleşmiştir. Diğer bir deyişle, 2003 yõlõ GSYİH büyümesi, temel olarak, özel kesim tüketim ve sabit sermaye yatõrõmlarõ ile stok değişmelerinden kaynaklanmõştõr. Kamu kesimi tüketimi ile sabit sermaye yatõrõmlarõnõn GSYİH büyümesine katkõlarõ ise, sõrasõyla, eksi 0,2 ve eksi 0,7 puan olarak gerçekleşmiştir yõlõnda özel tüketim ve özel sabit sermaye yatõrõmlarõ, sõrasõyla, yüzde 6,6 ve yüzde 20,3 oranlarõnda artarken; kamu tüketimi ve kamu sabit sermaye yatõrõmlarõ ise, sõrasõyla, yüzde 2,4 ve yüzde 11,5 oranlarõnda azalmõştõr. Özel tüketimin yüzde 6,6 oranõnda artmasõnda; dayanõklõ tüketim mallarõ harcamalarõnõn yüzde 24 oranõnda artmasõ etkili olmuştur. Özel tüketimin diğer alt kalemlerinden gõda ve içki yüzde 4,1 oranõnda; yarõ dayanõklõ tüketim mallarõ için yapõlan harcamalar yüzde 2,1 oranõnda; mali kuruluşlar, otel-lokanta hizmetleri gibi harcamalarõn yer aldõğõ hizmetler grubu harcamalarõ da yüzde 7,5 oranõnda artõş göstermiştir. Özel kesim sabit sermaye yatõrõmlarõnõn yüzde 20,3 oranõnda artmasõnda, makine ve teçhizat yatõrõmlarõnõn yüzde 46,1 oranõnda artmasõ etkili olmuştur yõlõndan beri azalmakta olan inşaat yatõrõmlarõ ise, 2003 yõlõnda da azalmaya devam etmiş ve azalma oranõ yüzde 11,4 olarak gerçekleşmiştir. Kamu tüketimini oluşturan maaş ve ücretler kaleminin 2003 yõlõnda yüzde 0,9 oranõnda artmasõna rağmen, diğer cari harcamalarõn yüzde 5,9 oranõnda azalmasõnõn etkisiyle, kamu tüketimi yüzde 2,4 oranõnda azalmõştõr. Kamu sabit sermaye yatõrõmlarõnda yüzde 11,5 oranõnda gerçekleşen azalõş; bina dõşõ yatõrõmlarõnõn yüzde 4 oranõnda artmasõna rağmen, makine teçhizat ve bina yatõrõmlarõnõn, sõrasõyla, yüzde 19,2 ve yüzde 26,7 oranlarõnda azalmasõndan kaynaklanmõştõr yõlõnõn GSYİH büyümesinin kaynaklarõ, üçer aylõk dönemler itibarõyla incelendiğinde; birinci, üçüncü ve dördüncü üç aylõk dönemlerde, büyümeye en büyük katkõlarõn, sõrasõyla, 5,9 puan, 7,3 puan ve 6,7 puan olarak mal ve hizmet ihracatõndan geldiği görülmektedir. Aynõ dönemlerde büyümeye ikinci büyük katkõlarõn, sõrasõyla, 5,5 puan, 3,7 puan, ve 6 puan olarak özel tüketimden geldiği görülmüştür. İkinci üç aylõk dönemde, büyümeye en büyük katkõ, 5,5 puan ile stok değişmelerinden; ikinci ve üçüncü büyük katkõlar da, sõrasõyla, 4,9 puanla mal ve hizmet ihracatõ ile 2,1 puanla özel kesim sabit sermaye yatõrõmlarõndan gelmiştir yõlõnda yüzde 7,9 oranõnda büyüyen GSYİH artõş oranõnõ belirleyen temel katkõlar, sõrasõyla, stok değişmeleri (7,1 puan), mal ve hizmet ihracatõ (4,3 puan) ve özel tüketimden 2

4 (1,4 puan) gelmişti. Net mal ve hizmet ihracatõnõn katkõsõ da, eksi 0,9 puan olmuştu. Büyümenin kaynaklarõ talep yönünden incelendiğinde; 2002 yõlõnda, stok değişmeleri büyümeyi belirleyen temel faktör olurken, 2003 yõlõnda mal ve hizmet ihracatõ ile özel tüketimin katkõlarõnõn, stok değişmelerinin katkõsõndan daha yüksek oranda gerçekleştiği görülmektedir. Tablo 3: Talep Unsurlarõnda Gelişmeler (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değ.) Yõllõk I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç Toplam Tüketim 2,5 5,6-1,5 3,1 3,5 4,4 6,9 2,3 5,2 8,0 Kamu 5,4-2,4 2,2 2,6 12,0 4,5-2,3-2,0-0,7-4,2 Özel 2,1 6,6-1,9 3,2 2,7 4,4 7,8 2,9 5,8 10,3 Sabit Sermaye Yat. -1,1 10,0-28,5-2,0 5,6 20,5 11,7 6,3 3,0 19,2 Kamu 8,8-11,5-18,4 3,0 27,9 9,2-34,8-14,6-22,7 5,0 Özel -5,3 20,3-30,6-3,8-3,2 31,0 22,6 14,2 16,4 30,1 Stok Değişimi (1) 7,1 3,0 6,9 12,0 3,9 6,4 3,6 5,5 2,2 1,2 Toplam Y.İçi Nihai Talep 1,7 6,5-7,5 1,9 3,9 7,8 7,7 3,2 4,7 10,6 Toplam Yurt İçi Talep 9,3 9,3-0,7 14,8 8,2 14,9 10,9 8,5 7,0 11,3 Net Mal ve Hizm. İhr. (1) -0,9-3,1 3,0-4,9 0,5-2,1-2,7-4,6-1,0-4,7 Mal ve Hizmet İhracatõ 11,1 16,0 10,6 5,1 15,9 12,5 14,5 12,3 19,4 15,7 Mal ve Hizmet İthalatõ 15,8 27,1 2,5 20,4 19,2 22,1 22,0 24,7 28,3 18,0 GSYİH (Harcama) 7,9 5,8 2,3 8,9 8,0 11,7 8,1 3,9 5,5 6,1 (1) GSYİH Büyümesine Katkõ. 3. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler Aylõk Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanõm Oranlarõ Aylõk verilere göre, sanayi üretimi, 2004 yõlõ Nisan ayõnda bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 16,5 oranõnda artmõştõr. Mevsimsel düzeltilmiş serilere göre, söz konusu ayda toplam sanayi ve imalat sanayi üretim endeksi geçen yõl Nisan ayõ seviyesinin yaklaşõk 17 puan üzerinde gerçekleşmiştir. Şekil 1: Mevsimsel Düzeltilmiş Üretim Endeksleri Ocak Mart Temmuz 2002-Ocak Mart Temmuz 2003-Ocak Mart Temmuz 2004-Ocak Mart Toplam Sanayi İmalat Sanayi 3

5 2004 yõlõ Nisan ayõnda üretim imalat sanayinde yüzde 17,3, enerji sektöründe yüzde 7,8 ve madencilik sektöründe ise yüzde 20,6 oranõnda artmõştõr yõlõnõn Ocak-Nisan döneminde ana sektörler itibarõyla toplam sanayi sektöründe yüzde 14,3, imalat sanayinde yüzde 15,6, enerji sektöründe yüzde 6,9 ve madencilik sektöründe de yüzde 2,3 oranõnda artõş kaydedilmiştir yõlõ Nisan ayõ imalat sanayi üretimini alt sektörler itibarõyla incelediğimizde sadece petrol ürünleri sektöründe üretim azalõrken diğer tüm sektörlerde üretim artõşõ gerçekleşmiştir yõlõ Nisan ayõnda ana sektörlerde en yüksek üretim artõşlarõ; taşõt araçlarõ sektöründe yüzde 84,0, makine-teçhizat sektöründe yüzde 32,1, metal-eşya sektöründe yüzde 15,9, kimya sektöründe yüzde 14,0, tekstil sektöründe yüzde 13,2 ve taş toprak ürünleri sektörlerinde yüzde 11,1 oranlarõnda olmuştur. Taşõt araçlarõ ve makine teçhizat sektörlerindeki yüksek üretim artõşlarõnõn devam etmesi, 2004 yõlõnõn Nisan ayõnda imalat sanayinde üretim artõşlarõnda etkili olmuşlardõr. Tablo 4: Aylõk Sanayi Üretim Endeksi (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değişme) Oc.-Nis. Oc.-Nis. Ocak Şubat Mart Nisan Sanayi -8,9 9, ,1 14,3 7,4 17,0 16,5 16,5 Madencilik -7,9-9,5-4,0-18,2 2,3-11,1 7,8-3,2 20,6 İmalat -9,8 10, ,2 15,6 8,1 18,5 18,8 17,3 Gõda-İçecek -8,4 5, ,8 3,9-9,5 14,1 7,5 6,7 Tekstil -2,7 8, ,6 14,9 16,9 20,8 9,9 13,2 Giyim -6,6 8, ,7 13,6 31,7 12,1 4,1 7,2 Petrol Ürün. 9,4 11, ,2-1,4-4,0 3,5 1,1-6,0 Kimya -13,2 9,9 3,9 0,3 16,9 0,8 15,2 35,6 14,0 Toprak Ürün. -16,7 18, ,2 15,9-2,2 22,5 34,5 11,1 Ana Metal -5,4 1, ,4 4,1 2,8 2,9 3,7 7,1 Metal Eşya -10, ,3 13,8 8,8 2,7 17,9 2,4 15,9 Makine-Tech. -20,3 21, ,5 27,6 21,6 38,6 20,9 32,1 Taşõt Araçlarõ -42,6 24,9 43,3 36,9 77,8 69,3 68,3 85,4 84,0 Enerji -1,8 5,4 8,5 7,4 6, yõlõ Nisan ayõ imalat sanayi kapasite kullanõm oranõ geçen yõlõn aynõ ayõna göre hemen hemen aynõ düzeyde kalarak 0,5 puan artmõş ve yüzde 76,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde kamu sektörü kapasite kullanõm oranõ bir önceki yõlõn Nisan ayõna göre 9,6 puan düşerek yüzde 68,7 oranõnda gerçekleşmiş ve bu gerileme toplam imalat kapasite kullanõm oranõnõn geçen seneye göre aynõ düzeyde kalmasõna yol açmõştõr. Kamu sektörü kapasite kullanõmõndaki azalõş büyük ölçüde petrol ve gõda sektörü kapasite kullanõmlarõndaki düşüşlerden kaynaklanmõştõr yõlõ Nisan ayõnda özel sektör imalat sanayi kapasite kullanõm oranõ geçen yõl aynõ döneme göre 7,3 puanlõk bir artõşla yüzde 81,8 oranõnda gerçekleşmiştir. Mevsimsel düzeltilmiş toplam imalat sanayi kapasite oranõ da yüzde 78,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. Özel imalat sanayinin alt sektörleri itibarõyla kapasite kullanõm oranlarõ incelendiğinde Nisan ayõnda gõda-içecek, petrol ürünleri, metalik olmayan diğer mineraller, ana metal, metal eşya, makina teçhizat ve taşõt alt sektörlerinde kapasite kullanõm oranlarõnda bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre artõş gözlenmiştir yõlõ Mayõs ayõ beklentilerinin ağõrlõklõ ortalamalarõ, bir önceki yõlõn Mayõs ayõ beklentilerinin ağõrlõklõ ortalamalarõ ile karşõlaştõrõldõğõnda üretimde ve özellikle yurt içi satõşlarda artõş bekleyen işyerlerinin oranõnda önemli bir yükseliş gözlenmiştir. Tam kapasite ile çalõşamama nedenleri arasõnda iç pazarlarda talep yetersizliği 2004 yõlõnõn Mart ayõnda yüzde 67,2 iken, 2004 yõlõ Nisan ayõnda bu oran yüzde 53,7 olmuştur. Mart 4

6 ayõnda dõş pazarda talep yetersizliği yüzde 16,5 ve mali imkansõzlõklar yüzde 1,5 oranõnda belirtilirken, Nisan ayõnda söz konusu sorunlar aynõ oranlarda edilmiştir. Tablo 5: Aylõk Kapasite Kullanõm Oranõ (%) Yõllõk Oc.-Nis. Oc.-Nis. Ocak Şubat Mart Nisan İmalat Sanayi 71,6 76, ,3 77,3 77,2 73,4 82,3 76,4 Kamu 81, ,1 77,1 78,7 73,9 87,2 68,7 Petrol Ürünleri 83,4 84, ,6 77,9 81,1 74,9 90,4 65,0 Gõda 77, ,8 66,3 66,6 47,2 81,9 69,6 Kimya 83, ,1 88, Ana Metal 87, ,1 89, Özel 66, ,3 77,6 76,1 73,1 79,5 81,8 Gõda-İçecek 66, ,6 68, Tekstil 76, ,3 79, Giyim 84, ,4 85, Petrol Ürünleri 62,6 55, ,3 56, Kimya 71, ,0 76, Toprak Ürünleri 79, ,6 71, Ana Metal 66,2 69, ,8 79, Makine-Teçhizat 63, ,0 85, Tablo 6: Mevsimsel Düzeltilmiş İmalat Sanayi Kapasite Kullanõm Oranlarõ Aylar Toplam Kamu Özel 2002 Ocak Şubat Mart Nisan Mayõs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasõm Aralõk Ocak Şubat Mart Nisan Mayõs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasõm Aralõk Ocak Şubat Mart Nisan Yurt içi Talebe İlişkin Göstergelerdeki Gelişmeler DİE verilerine göre, 2003 yõlõnda dayanõklõ tüketim mallarõ üretim ve satõşlarõ, sõrasõyla, yüzde 26,4 ve yüzde 24,6 oranlarõnda artmõştõr. Dayanõklõ tüketim mallarõ üretim ve satõşlarõnda 2003 yõlõnõn genelinde gözlenen artõş eğilimleri, 2004 yõlõnõn ilk dört ayõnda da devam etmiştir. Dayanõklõ tüketim mallarõ üretimi, 2004 yõlõnõn Ocak-Nisan döneminde yüzde 60,6 oranõnda artarken; dayanõklõ tüketim mallarõ satõşlarõ ise aynõ dönemde yüzde 45,5 oranõnda artmõştõr. Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği verilerine göre, 2004 yõlõnõn Ocak-Nisan döneminde, dört beyaz ana ürünün üretimi, yüzde 46,5 oranõnda artarken; iç satõşlarõ, ihracatõ ve ithalatõ, sõrasõyla, yüzde 71,3, yüzde 40,8 ve yüzde 11,1 oranlarõnda artmõştõr yõlõ Ocak ayõnda yüzde 19,8 oranõnda azalan dört beyaz ana eşyanõn ithalatõ, Şubat, Mart ve Nisan aylarõnda 5

7 sõrasõyla, yüzde 6,5, yüzde 15,4 ve yüzde 46,1 oranlarõnda artmõştõr. Beyaz eşya sektöründe üretim, hem iç talebin hem de ihracatõn karşõlanmasõna yönelik olarak sürdürülmektedir. Bunun yanõsõra, 2004 yõlõnõn Şubat-Nisan aylarõnda ithalatõn iç talebin karşõlanmasõnda önemli rol oynadõğõ görülmektedir. Tablo 7: Yurt İçi Talebe İlişkin Göstergeler (Bir Önceki Yõlõn Aynõ Dönemine Göre Yüzde Değişme) Yõllõk Ocak Şubat Mart Nisan Mayõs Dayanõklõ Tüketim Mallarõ Üretimi 50,6 25,8 38,3 52,9 73,7 73,8 Dayanõklõ Tüketim Mallarõ Satõşõ * 50,7 24,6 32,7 59,9 18,0 73,7 Tüketim Malõ İthalatõ 22,6 50,0 72,0 106,3 119,4 Beyaz Eşya İç Satõşlarõ** 4,9 21,4 25,6 95,1 69,4 108,8 Toplam Otomobil Satõşlarõ -31,1 150,6 306,2 330,5 439,5 332,1 242,1 Trafiğe Kaydedilen Araç Sayõsõ -24,4 129,8 236,9 Yatõrõm Malõ İthalatõ 21,9 32,1 56,0 72,1 100,4 Çimento Üretimi 8,1 7,7-3,6 46,1 59,1 18,8 *Satõşlar, ihracatõ kapsamaktadõr. ** Dört ana beyaz eşya ürününü kapsamaktadõr yõlõnõn Mayõs ayõnda otomobil satõşlarõ yüzde 242,1 oranõnda artmõştõr. Aynõ ayda toplam taşõt araçlarõ satõşõnda ise yüzde 209,1 oranõnda artõş kaydedilmiştir. Böylece, 2004 yõlõ Ocak-Mayõs döneminde, toplam otomobil ve toplam taşõt satõşlarõ, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, sõrasõyla, yüzde 317,5 ve yüzde 253,9 oranlarõnda artmõştõr. Bu yüksek oranlõ artõşlarda, tüketici kredilerinde faizlerin düşmesi ve hurda otomobil uygulamasõ etkili olmuştur yõlõ Ocak-Mayõs döneminde, bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre, otomobil ve toplam taşõt üretimleri, sõrasõyla, yüzde 79 ve yüzde 78,8 oranlarõnda artmõştõr. Ayrõca, aynõ dönemde otomobil ihracatõ yüzde 48,4 toplam taşõt araçlarõ ihracatõ da yüzde 41,5 oranlarõnda artõş gösterirken; otomobil ithalatõ yüzde 344, toplam taşõt araçlarõ ithalatõ da yüzde 282,2 oranõnda artmõştõr. Bu gelişmeler sonucu, 2004 yõlõnõn Mayõs ayõnda, toplam taşõt araçlarõ satõşlarõnda ithalatõn payõ, yüzde 67,1; toplam otomobil satõşlarõnda ithalatõn payõ ise yüzde 73,8 oranõnda gerçekleşmiştir. Bu oranlar, 2003 yõlõnõn Mayõs ayõnda, sõrasõyla, yüzde 60,2 ve yüzde 64 olarak gerçekleşmişti yõlõnda, toplam otomotiv ana ve yan sanayii ihracatõ, yüzde 50,1 oranõnda artarak, 6,5 milyar dolara ulaşmõştõr yõlõnõn Ocak-Mayõs döneminde de, bu sanayiinin ihracatõ, yüzde 52,7 oranõnda artarak, 3,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir yõlõnda beyaz eşya ve otomotiv sanayiinde, iç talep yetersizliğine rağmen, üretim artõşlarõnõn sürmesi, ihracatta sağlanan artõşlar sayesinde gerçekleşirken; 2003 yõlõnda üretim artõşlarõnda, yurt içi talepte oluşan canlanmaya paralel olarak yurt içi satõşlardaki artõşõn daha etkili olduğu gözlenmiştir yõlõnõn ilk beş ayõnda da, 2003 yõlõnõn benzeri gelişmeler gözlenmektedir. Ancak, 2004 yõlõnõn Ocak-Mayõs döneminde, 2003 yõlõnõn Ocak-Mayõs dönemine göre, daha yüksek ithalat, iç satõş, ihracat ve üretim artõşlarõ gözlenmiştir. Şöyle ki; 2003 yõlõnõn Ocak- Mayõs döneminde otomobil ithalatõ yüzde 165,3 oranõnda artarken, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde otomobil ithalatõ yüzde 344 oranõnda artmõştõr. Otomobil satõşlarõ, 2003 yõlõnõn Ocak-Mayõs döneminde yüzde 78,4 oranõnda artarken, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde yüzde 242,1 oranõnda artmõştõr. Otomobil üretimi, 2003 ve 2004 yõlõnõn Ocak-Mayõs döneminde, sõrasõyla, yüzde 27,3 ve yüzde 79 oranlarõnda artarken; otomobil ihracatõ da, aynõ dönemlerde sõrasõyla, yüzde 21,5 ve yüzde 48,4 oranlarõnda artmõştõr. Özetle, otomotiv sanayiinde, 2004 yõlõnõn ilk beş ayõnda, 2003 yõlõnõn ilk beş ayõyla karşõlaştõrmalõ olarak, üretim, satõş, ihracat ve ithalat açõsõndan çok daha kuvvetli bir dönem yaşanmõştõr. 6

8 II. Ödemeler Dengesi: A. Cari işlemler Dengesi 1. Dõş Ticaret Dengesi 2004 yõlõnõn Mart ayõnda ihracat bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 27,9 oranõnda artarak 5,0 milyar dolara; ithalat ise yüzde 40,9 oranõnda artarak 8,1 milyar dolara yükselmiştir. Böylece, 2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 10,4 milyar dolar olan ihracat, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde yüzde 25,5 oranõnda artarak 13,0 milyar dolara çõkmõştõr yõlõnõn Ocak-Mart döneminde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 40,7 oranõnda artan ithalat ise 20,2 milyar dolara çõkmõştõr. Böylece 2003 yõlõ Ocak-Mart döneminde yüzde 72,1 olan ihracatõn ithalatõ karşõlama oranõ 2004 yõlõnõn aynõ döneminde yüzde 64,3 e gerilemiştir. Bu gelişmeler sonucunda, 2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 4,0 milyar dolar olan dõş ticaret açõğõ, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 7,2 milyar dolara yükselmiştir. Tablo 8: Dõş Ticaret Dengesindeki Gelişmeler (Milyon Dolar) İhracat Yüz. Değ. İthalat Yüz. Değ. Dõş Tic. Deng. Yüz. Değ /02 04/ /02 04/ /02 04/03 Ocak ,5 25, ,9 37, ,1 84,4 Şubat ,6 22, ,8 44, ,1 94,6 Mart ,9 27, ,1 40, ,1 68,3 Nisan , , ,4 Mayõs , , ,2 Haziran , , ,6 Temmuz , , ,8 Ağustos , , ,7 Eylül , , ,8 Ekim , , ,8 Kasõm , , ,8 Aralõk , , ,0 Toplam , , ,5 İhracatta Yaşanan Gelişmeler: 2004 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde imalat sanayi ürünleri ihracatõ bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 26,7 oranõnda, tarõm-ormancõlõk ürünleri ihracatõ ise yüzde 5,4 oranõnda artmõştõr. Bu dönemde; kara taşõtlarõ ve bunlarõn aksam ve parçalarõ, örülmemiş giyim eşyasõ ve örme giyim eşyasõ, kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar, demir ve çelik ürünleri ihracatõnda artõş kaydedilmiştir. 7

9 Tablo 9: Sektörel İhracat (Milyon Dolar) Yõllõk (%) Ocak-Mart (%) / /03 Toplam , ,5 Tarõm ve Ormancõlõk , ,4 Madencilik , ,0 İmalat , ,7 Örme giyim eşyasõ , ,2 Örülmemiş giyim eşyasõ , ,3 Kara taşõtlarõ , ,6 Elektrikli makina, cihazlar , ,2 Demir ve çelik , ,2 Kazan-makina-mek.cihaz , ,2 Pamuk,pamuk ipliği , ,9 Yenilen meyveler , ,5 Tütün ve tütün mamülleri , , yõlõnõn Ocak-Mart döneminde OECD ülkelerine olan ihracatõmõz yüzde 21,8 oranõnda, AB ülkelerine yapõlan ihracat yüzde 24,4 oranõnda, OECD üyesi olmayan ülkelere olan ihracat ise yüzde 31,5 oranõnda artmõştõr. Tablo 10: Ülke Gruplarõna Göre İhracat (Milyon Dolar) Yõllõk (%) Ocak-Mart (%) / /03 OECD Ülkeleri , ,8 AB Ülkeleri , ,4 EFTA Ülkeleri , ,7 Diğer OECD Ülkeleri , ,2 OECD Üyesi Olmayan Ülkeler , ,5 Avrupa Ülkeleri , ,3 Afrika Ülkeleri , ,6 Ortadoğu Ülkeleri , ,5 Diğer Asya Ülkeleri , ,4 Toplam , ,5 İhracatçõ Birliklerinin kayõtlarõna göre ihracat 2004 yõlõnõn Mayõs ayõnda bir önceki yõlõn aynõ ayõna göre yüzde 26,8 oranõnda artarak 5,0 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Böylece 2004 yõlõnõn Ocak- Mayõs döneminde ihracat bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 34,7 oranõnda artarak 24,0 milyar dolara yükselmiştir. 8

10 Tablo 11: İhracatçõ Birlik Kayõtlarõna Göre İhracat (Milyon Dolar) Mayõs % Ocak-Mayõs % / /03 Toplam , ,7 -Hazõr Giyim-Konfeksiyon , ,8 -Taşõt Araçlarõ ve Yan Sanayii , ,7 -Demir ve Demir Dõşõ Metaller , ,3 -Tekstil ve Hammaddeleri , ,4 -Elektrik-Elektronik ve Makine , ,2 -Kimyevi Maddeler , ,7 -Çimento ve Toprak Ürünleri , ,1 -Hububat,Bakliyat,Yağlõ Tohumlar , ,3 -Yaş Meyve-Sebze , ,1 -Fõndõk ve Mamulleri , ,5 -Deri ve Mamulleri , ,4 -Tütün , ,4 -Zeytin. Zeytinyağõ , ,0 İthalatta Yaşanan Gelişmeler: 2004 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde ithalat bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 40,7 oranõnda artarak 20,2 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir yõlõnõn Ocak-Mart döneminde petrol dõşõ ara mallarõ ithalatõ bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 28,8 oranõnda, sermaye mallarõ ithalatõ yüzde 86,6 oranõnda, tüketim mallarõ ithalatõ ise yüzde 102,0 oranõnda artõş göstermiştir. Söz konusu dönemde özellikle demir ve çelik, kara taşõtlarõ ve bunlarõn aksam ve parçalarõ, kazanlar, makineler, mekanik cihazlar, elektrik makine ve cihazlar, plastik ve mamulleri ithalatõnda önemli oranlarda artõş gözlenmiştir yõlõnõn ilk çeyreğinde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 209,2 oranõnda artarak 2 milyar dolara yükselen kara taşõtlarõ ile bunlarõn aksam ve parçalarõ ithalatõnõn toplam ithalat artõşõna katkõsõ 9,5 puan olarak gerçekleşmiştir. Tablo 12: Mal Gruplarõna Göre İthalat (Milyon Dolar) Yõllõk % Ocak-Mart % / /03 Toplam İthalat , ,7 Sermaye , ,6 Ara mallarõ , ,2 Petrol , ,1 Petrol dõşõ , ,8 Tüketim , ,0 Toplam İth.(Petrol hariç) , ,0 9

11 Tablo 13: Seçilmiş Fasõllara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yõllõk (%) Ocak-Mart (%) / /03 Toplam İthalat , ,7 -Mineral yakõt. Yağlar , ,7 -Kazan. makine. mek.cihaz , ,5 -Elek. Makine ve cihazlar , ,4 -Kara taşõtlarõ , ,2 -Demir ve çelik , ,1 -Organik kimyasal ürünler , ,4 -Plastik ve mamulleri , ,0 -Pamuk.pamuk ipliği , ,5 2. Hizmetler Dengesi: 2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 683 milyon dolar fazla veren hizmetler dengesi, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 966 milyon dolar fazla ile sonuçlanmõştõr. Bu gelişmede özellikle turizm gelirlerinin söz konusu dönemde 1,2 milyar dolardan 1,7 milyar dolara yükselmesi ve diğer ticari hizmetler ile resmi hizmetler kalemlerinde yaşanan iyileşmelerin etkisi olmuştur. 3. Yatõrõm Geliri Dengesi: 2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 1,5 milyar dolar çõkõş yaşanan yatõrõm gelirleri hesabõnda 2004 yõlõnõn aynõ döneminde de yaklaşõk 1,5 milyar dolarlõk çõkõş yaşanmõştõr yõlõ Ocak-Mart döneminde doğrudan yatõrõm gelirleri(net) bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 53 milyon dolar tutarõnda azalarak 37 milyon dolar açõk ile sonuçlanmõştõr. Portföy yatõrõmlarõ dengesinde ise söz konusu dönemde 640 milyon dolar tutarõnda açõk gerçekleşmiştir. Diğer yatõrõmlar kalemi altõnda yer alan faiz gelirlerinin 2004 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 20 milyon dolar yükselmesi, faiz giderlerinin de 231 milyon dolar azalmasõ sonucunda söz konusu dönemde diğer yatõrõmlar kalemi net bakiyesindeki açõk 786 milyon dolara gerilemiştir. 4. Cari Transferler: 2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 486 milyon dolar olan cari transfer gelirleri, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 593 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynõ dönemde işçi gelirleri bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 55 milyon dolar artarak 193 milyon dolara yükselmiştir. Bu gelişmeler sonucunda, 2003 yõlõnõn ilk çeyreğinde 2,8 milyar dolar olan cari işlemler açõğõ, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 5,0 milyar dolara yükselmiştir. 10

12 Tablo 14: Cari İşlemler Dengesi (Milyon Dolar) Mart Ocak-Mart I. Dõş Ticaret Dengesi II. Hizmetler Dengesi(Net) 1.Taşõmacõlõk 2.Turizm 3.İnşaat Hizmetleri 4.Finansal Hizmetler 5.Diğer Ticari Hizmetler 6.Resmi Hizmetler 7.Diğer Hizmetler III. Yatõrõm Geliri Dengesi Doğrudan Yatõrõmlar Portföy Yatõrõmlarõ Diğer Yatõrõmlar IV. Cari Transferler İşçi Gelirleri Cari İşlemler Dengesi B. Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararasõ Rezervler 2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 4,0 milyar dolar fazla veren sermaye ve finans hesaplarõ, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde de 4,8 milyar dolar fazla ile sonuçlanmõştõr yõlõnõn Ocak- Mart döneminde doğrudan yabancõ yatõrõmlarda yurt içine net 422 milyon dolarlõk girişle beraber, 182 milyon dolarlõk çõkõş sonucunda söz konusu dönemde 240 milyon dolarlõk net sermaye girişi yaşanmõştõr yõlõnõn Ocak-Mart döneminde 75 milyon dolar çõkõş yaşanan portföy yatõrõmlarõnda, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde de net 2,1 milyar dolar giriş gerçekleşmiştir yõlõnõn Ocak- Mart döneminde yabancõlar 503 milyon dolar değerinde hisse senedi, 1,4 milyar dolar değerinde Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili almõşlardõr yõlõnõn Ocak- Mart döneminde 2,8 milyar dolar tutarõnda tahvil ihracõ gerçekleştirilmiştir. Aynõ dönemdeki yaklaşõk 2,8 milyar dolar tutarõnda geri ödeme de hesaba katõldõğõnda tahvil ihracõ yoluyla net borçlanma 11 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir yõlõnõn Ocak-Mart döneminde net 3,5 milyar dolar giriş gerçekleşen diğer yatõrõmlar kaleminde 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 2,3 milyar dolar tutarõnda bir giriş yaşanmõştõr. Bu düşüşte özellikle 2003 yõlõnõn Ocak-Mart döneminde net 175 milyon dolar olan IMF kredi ödeyici pozisyonunun, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde net 1,2 milyar dolar ödeyici pozisyonuna yükselmesi etkili olmuştur. Bu dönemde bankalarõn yurt dõşõ muhabirleri nezdindeki hesaplarõnda 1,1 milyar dolarlõk bir azalõş gerçekleşmiş, ve böylece bu kalemde net 1,1 milyar dolar kõsa vadeli sermaye girişi yaşanmõştõr yõlõnõn Ocak- Mart döneminde 11

13 firmalarõn yurt dõşõndan kullandõklarõ krediler dõş ticaret hacmindeki artõşa paralel olarak bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 1,8 milyar dolar artarak 7,3 milyar dolara yükselmiştir. Bankalar yurt dõşõ uzun ve kõsa vadeli kredilerde 2004 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde 655 milyon dolar kullanõcõ pozisyonunda olmuşlardõr. Bankacõlõk dõşõ özel sektörün yurt dõşõndan kullandõğõ uzun vadeli krediler 2004 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde 4,0 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynõ dönemde Genel Hükümet 628 milyon dolar uzun vadeli kredi geri ödemesinde bulunmuştur. Yurt dõşõnda çalõşan işçilerin Merkez Bankasõnda açtõklarõ kredi mektuplu döviz tevdiat hesaplarõ ile süper döviz hesaplarõ 2004 yõlõnõn Ocak- Mart döneminde bir önceki yõlõn aynõ dönemine göre 83 milyon dolar azalarak 6 milyon dolara gerilemiştir yõlõnõn Ocak- Mart döneminde 661 milyon dolar azalan resmi rezervler, 2004 yõlõnõn aynõ döneminde 214 milyon dolar azalmõştõr. Tablo 15: Sermaye Hareketleri (Milyon Dolar) Mart Ocak-Mart Sermaye ve Finans Hesaplarõ Doğrudan Yatõrõmlar (net) Yurtdõşõnda Yurtiçinde Portföy Yatõrõmlarõ (net) Hisse Senetleri Borç Senetleri Diğer Yatõrõmlar (net) Rezerv Varlõklar yõlõnõn Haziran ayõnda 28,8 milyar dolar seviyesinde bulunan Merkez Bankasõ rezervleri, geçici verilere göre 4 Haziran 2004 tarihi itibarõyla 32,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Şekil 2: Merkez Bankasõ Uluslararasõ Rezervleri Merkez Bankasõ Uluslararasõ Rezervleri (Milyar Dolar)

14 III. Konsolide Bütçe: 2003 yõlõnda yayõmlanan Devlet Muhasebesi Genel Yönetmeliği ne uygun olarak hazõrlanan Genel Bütçeye Dahil Daireler ve Katma Bütçeli İdareler Muhasebe Yönetmeliği 2004 yõlõnda yürürlüğe girmiştir. Böylece, uluslar arasõ standartlara uygun istatistiklerin üretilmesi, hesap ve kayõt düzeninde şeffaflõk ve tek düzenin sağlanmasõ, bütün işlemlerin kayõt altõna alõnmasõ, faaliyetlerin daha sağlõklõ ve güvenilir bir şekilde muhasebeleştirilmesi sağlanmõş olmaktadõr. Diğer taraftan, mevcut bütçe kod sisteminin; fonksiyonel sõnõflandõrma esasõna dayanmamasõ, devletin yerine getirdiği faaliyetlerle bu faaliyetlerin milli ekonomi üzerindeki etkilerinin analizine imkan vermemesi yeni bir bütçe sõnõflandõrmasõ ihtiyacõnõ ortaya çõkarmõştõr. Bu amaçla Kamu Mali Yönetimi Projesi kapsamõnda yeni bir bütçe kod sistemine geçilmesi için çalõşmalar başlatõlmõş, 2004 yõlõnda konsolide bütçe kapsamõndaki kuruluşlarõn tamamõnda yeni bütçe sõnõflandõrmasõna geçilmiştir. Analitik Bütçe Sõnõflandõrmasõ (ABS) olarak adlandõrõlan yeni sistem, fonksiyonel sõnõflandõrmaya, uluslar arasõ karşõlaştõrmalarõn yapõlmasõna, mali saydamlõğõn artõrõlmasõna, hesap verilebilirliğin geliştirilmesine, detaylõ bir kurumsal kodlama ile program sorumlularõnõn tespitine imkan vermektedir. Aşağõda verilen tablolarda yer alan 2004 yõlõna ait veriler, 2003 yõlõ ile mukayese edilebilir olmasõ açõsõndan Analitik Bütçe Kod Sistemi yerine Program Bütçe Kod Sistemi esas alõnarak hazõrlanmõştõr. Bununla birlikte, konsolide bütçe harcamalarõ, bazõ harcama kalemlerinin Program Bütçe Kod Sistemine geçişte ayrõştõrõlamamasõ nedeniyle 2003 yõlõ ile tam bir karşõlaştõrma yapma olanağõ vermemektedir. Tablo 16: Konsolide Bütçe Büyüklükleri (Ocak-Nisan) (Trilyon TL) (% Değ.) Gelirler ,6 Genel Bütçe ,2 Vergi Gelirleri ,2 Vergi dõşõ normal gelirler ,1 Özel gelir ve fonlar ,5 Katma Bütçe ,1 Harcamalar ,5 Faiz Dõşõ Harcamalar ,3 Cari Harcamalar ,5 Personel ,1 Diğer Cari ,4 Yatõrõm ,3 Transfer ,4 Faiz Harcamalarõ ,3 Bütçe Dengesi ,6 Faiz Dõşõ Denge ,9 * 2004 yõlõ verilerine çalõşanlara yapõlan vergi iadesi ödemeleri dahildir. 13

15 2004 yõlõ Ocak-Nisan döneminde konsolide bütçe harcamalarõ geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 4,5 oranõnda artõşla 46,0 katrilyon TL, faiz dõşõ harcamalar yüzde 24,3 oranõnda artõşla 25,9 katrilyon TL, faiz harcamalarõ ise yüzde 13,3 azalõşla 20,1 katrilyon TL olarak gerçekleşmiştir. Aynõ dönemde konsolide bütçe gelirleri yüzde 29,6 oranõnda artõşla 35,8 katrilyon TL olarak gerçekleşmiştir. Böylece, konsolide bütçe açõğõ 10,2 katrilyon TL, faiz dõşõ bütçe fazlasõ ise 9,9 katrilyon TL olarak programlanan 6.6 katrilyon TL lik hedefin üzerinde gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda geçen yõlõn Ocak-Nisan döneminde yüzde 84,0 olan faiz harcamalarõnõn konsolide bütçe gelirlerine oranõ 2004 yõlõnõn aynõ döneminde yüzde 56,2 ye gerilemiştir yõlõ Ocak-Nisan döneminde konsolide bütçe vergi gelirleri geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 27,2 oranõnda artõşla 28,5 katrilyon TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde gelir vergisindeki artõş oranõ yüzde 38,4, kurumlar vergisindeki artõş oranõ 41,3 tür. Gelir vergisi tahsilatõndaki artõşta 2003 yõlõnda bütçede gösterilmeyen çalõşanlara yapõlan vergi iadesi ödemelerinin 2004 yõlõndan itibaren bütçede gösterilmeye başlanmasõ etkili olmuştur. Servet üzerinden alõnan vergiler, motorlu taşõtlarõn vergilendirme sisteminde yapõlan değişiklik ile azalan kredi faiz oranlarõ ve hurda araçlarda ÖTV indirimi nedeniyle artan araç satõşlarõ dolayõsõyla, geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 55,2 oranõnda artõş göstererek 855 trilyon TL olmuştur yõlõ Ocak-Nisan döneminde mal ve hizmetler üzerinden alõnan vergiler incelendiğinde, geçen yõlõn aynõ dönemine göre dahilde alõnan KDV gelirinin ekonomik göstergelerdeki iyileşme ile artan tüketim eğilimine bağlõ olarak yüzde 24,2 oranõnda artõğõ görülmektedir. Özel tüketim vergisi tahsilatõ ise yüzde 21,2 oranõnda artõş göstermiştir. Yõlõn ilk dört ayõnda petrol fiyatlarõnõn yüksek seyretmesi nedeniyle ÖTV tutarlarõnõn artõrõlamamasõ petrol ürünlerinden alõnan ÖTV tahsilatõnõ olumsuz etkilemiştir. Aynõ dönemde ithalattan alõnan KDV tahsilatõ yüzde 20,4 artõşla 4,3 katrilyon TL olarak gerçekleşmiştir. Vergi dõşõ normal gelirlerdeki artõş oranõ yüzde 133,1 dir. Vergi dõşõ normal gelirlerde görülen bu yüksek oranlõ artõşta Mart ayõnda kamu bankalarõndan elde edilen 1.1 katrilyon TL tutarõndaki temettü geliri etkili olmuştur. Tablo 17: Konsolide Bütçe Gelirleri (Ocak-Nisan) (Trilyon TL) (% Değ.) Toplam ,6 Vergi Gelirleri ,2 Gelir Üzerinden Al. Ver ,2 Gelir Vergisi ,4 Kurumlar Vergisi ,3 Servet Üzerinden Al. Ver ,8 Mal ve Hizmet Üz. Al. Ver ,5 Dahilde Alõnan KDV ,2 ÖTV ,2 Diğer ,5 Dõş Ticaretten Alõnan Ver ,4 İthalde Alõnan KDV ,4 Diğer ,3 Vergi Dõşõ Normal Gelirler ,1 Özel Gelir ve Fonlar ,5 Katma Bütçe Gelirleri ,1 * 2004 yõlõ verilerine çalõşanlara yapõlan vergi iadesi ödemeleri dahildir. 14

16 2004 yõlõ Ocak ayõnda, asgari ücret yüzde 38 oranõnda artõrõlmõş ve işveren primlerinin bir kõsmõ işveren maliyet artõşõnõ yüzde 20 de tutabilmek amacõyla devlet tarafõndan üstlenilmiştir. Ayrõca SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin maaşlarõna birinci ve ikinci altõ ay için yüzde 10 oranõnda artõş yapõlmõştõr. Faiz dõşõ fazla hedefinden sapmamak için, öngörülenin üzerinde yapõlan ücret artõşlarõ sonucunda oluşan ilave finansman ihtiyacõnõ karşõlamak amacõyla bazõ bütçe ödeneklerinin yüzde 13 ü iptal edilmiştir yõlõ Ocak-Nisan döneminde dönemde personel harcamalarõ yüzde 23,1 oranõnda artarken, diğer cari harcamalarda alõnan harcama kõsõcõ önlemler neticesinde yüzde 9,4 oranõnda azalma meydana gelmiştir yõlõ Ocak-Nisan döneminde yatõrõmlar için 304 trilyon TL harcama yapõlmõştõr. Aynõ dönemde, vergi iadeleri, geçen yõlõn aynõ dönemine göre çalõşanlara yapõlan vergi iadesi ödemelerinin bütçede gösterilmeye başlamasõndan dolayõ yüzde 100,4 oranõnda artarak 4,3 katrilyon TL, KİT lere yapõlan transferler ise yüzde 71,1 oranõnda artarak 414 trilyon TL olmuştur. Sosyal güvenlik kurumlarõna yapõlan transferler ise yüzde 3,3 oranõnda artõş göstermiştir. Aynõ dönemde borçlanma faiz oranlarõnõn düşmesi nedeniyle iç faiz ödemeleri yüzde 14,6, dõş faiz ödemeleri de yüzde 1 oranõnda azalma göstermiştir. Tablo 18: Konsolide Bütçe Harcamalarõ (Ocak-Nisan) (Trilyon TL) (% Değ.) Toplam ,5 Faiz Dõşõ Harcamalar ,3 Personel ,1 Diğer Cari ,4 Yatõrõm ,3 Faiz hariç Transfer ,4 KİT'lere Transfer ,1 Sosyal Güv. Kur ,3 Vergi İadeleri ,4 Tarõmsal Destekleme ,7 Diğer ,2 Faiz Ödemeleri ,3 İç Faiz ,6 Dõş Faiz ,0 * 2004 yõlõ verilerine çalõşanlara yapõlan vergi iadesi ödemeleri dahildir yõlõ Nisan ayõ sonu itibariyle toplam iç borç stoku, 144,0 katrilyon TL si nakit, 62,3 katrilyon TL si de nakit dõşõ olmak üzere, 206,2 katrilyon TL olarak gerçekleşmiştir. Böylece nakit dõşõ iç borç stokunun toplam stok içindeki payõ azalmaya devam etmiştir yõlõ Nisan ayõ itibariyle yüzde 69,8 i nakit, yüzde 30,2 si da nakit dõşõ olan iç borç stokunun yüzde 38 i sabit faizli, yüzde 43 ü değişken faizli, yüzde 19 u ise döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerden oluşmaktadõr. İç borç stokunun alõcõlara göre dağõlõmõna bakõldõğõnda ise kamunun payõnõn azalmaya devam ettiği ve yüzde 41,2 ye gerilediği görülmektedir yõlõnõn ilk dört ayõnda yüzde 57,2 olan iç borçlanma ortalama bileşik faiz oranõ 2004 yõlõnõn aynõ döneminde yüzde 25,7 olarak gerçekleşmiştir. 15

17 Şekil 3: İç Borçlanma Faiz Oranlarõ İç Borçlanma Faiz Or. (Yõllõk Bileşik, Stopaj Hariç) Ocak Şubat Mart Nisan Mayõs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasõm Aralõk 2003Ocak Şubat Mart Nisan Mayõs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasõm Aralõk 2004Ocak Şubat IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler 2004 yõlõ Nisan ayõnda 13 katrilyon TL olan Emisyon hacmi, Mayõs ayõnda yüzde 1,2 oranõnda azalarak 12,8 katrilyon TL ye gerilemiştir. Aynõ dönemde APİ den borçlar hesabõ yüzde 52,4 oranõnda azalarak, 8,8 katrilyon TL den 4,2 katrilyon TL ye gerilemiştir. Kamu Mevduatõ aynõ dönemde 2,3 katrilyon TL den 5,7 katrilyon TL ye yükselmiştir. APİ den borçlar hesabõ Mayõs ayõnda azalõrken, Hazine mevduatõnõn aynõ dönemde 3,4 katrilyon artmasõ; piyasada bulunan fazla likiditenin büyük bir bölümünün vergi ödemeleri nedeniyle Hazine hesaplarõna kaydõğõnõ göstermektedir. Nisan ayõ itibarõyla 14,6 milyar dolar düzeyinde olan Net Dõş Varlõklar hesabõ, Mayõs ayõnda yüzde 4,1 oranõnda azalarak 14 milyar dolara gerilemiştir. Aynõ dönemde İç Döviz Yükümlülükleri hesabõnõn 10,8 milyar dolardan 10,1 milyar dolara düşmesi sonucu, Nisan ayõ sonunda 3,8 milyar dolar düzeyinde gerçekleşen Net Döviz Pozisyonu (NDP) Mayõs ayõnda da bu seviyede kalmõştõr yõlõ Nisan ayõnda 24,3 katrilyon TL seviyesinde olan M1 para arzõ, 21 Mayõs 2004 tarihi itibarõyla Nisan ayõ sonuna göre yüzde 3,3 oranõnda artarak 25,1 katrilyon TL ye yükselmiştir. Aynõ dönemde M2 para arzõ yüzde 1,8 oranõnda artarak 95 katrilyon TL den 96,7 katrilyon TL ye, M2Y para arzõ ise yüzde 3,7 oranõnda artarak 161,1 katrilyon TL den 167 katrilyon TL ye yükselmiştir. M2Y para arzõnda Mayõs ayõnda görülen artõşta, döviz tevdiat hesaplarõnõn dolar değerinin bu ay içinde azalmõş olmasõna rağmen, döviz kurunda görülen artõş sonucu TL değerinin yükselmesi etkili olmuştur. Mevduat bankalarõ tarafõndan açõlan yurtiçi krediler, 21 Mayõs 2004 tarihi itibarõyla hem TL hem de YP kredilerdeki artõş sonucu Nisan ayõ sonuna göre yüzde 5,2 oranõnda artarak 58,7 katrilyon TL den 61,8 katrilyon TL ye yükselmiştir. Aynõ dönemde yurtiçi yerleşiklere ait TL krediler yüzde 3,0 oranõnda artarak 41,7 katrilyon TL den 42,9 katrilyon TL ye, YP kredilerin TL değeri ise yüzde 10,6 oranõnda artarak 17,1 katrilyon TL den 18,9 katrilyon TL ye çõkmõştõr. 21 Mayõs 2004 tarihi itibarõyla yurtiçi yerleşiklerin mevduatlarõ Nisan ayõ sonuna göre yüzde 2,5 oranda artarak 155,1 katrilyon TL den 159 katrilyon TL ye yükselmiştir. 16

18 Mevduatlarda Mayõs ayõnda gerçekleşen artõş, YP mevduatlarõn TL değerinin döviz kurunda yaşanan yükselmeden kaynaklanmõştõr. 21 Mayõs 2004 tarihi itibarõyla TL mevduatlar Nisan ayõ sonuna göre yüzde 0,3 oranõnda azalarak 89 katrilyon TL den 88,7 katrilyon TL ye düşmüştür. YP mevduatlarõn dolar değerinde de aynõ dönemde 45,9 milyar dolardan 45,3 milyar dolar seviyesine gerileme görülürken, YP mevduatlarõn TL değeri yüzde 6,3 oranõnda artarak 66,1 katrilyon TL den 70,3 katrilyon TL ye yükselmiştir. Tablo 19: Niyet Mektubunda Hedef Olarak Verilen Parasal Büyüklükler/1 Parasal Taban/1 (Üst Sõnõr) (Katrilyon TL) NİV/2 (Üst Sõnõr) (Katrilyon TL) NUR/1 /3 (Alt Sõnõr) (Milyar Dolar) TCMB NUR/1 (Alt Sõnõr) (Milyar Dolar) 31 Aralõk ,85 33,1-9,7 10,0 31 Aralõk 2002/4 10,72 28,6-4,6-30 Nisan ,8 32,8-6,5 8,8 30 Nisan 2003/4 11,8 31,0-6,0 9,3 30 Haziran ,2 34,1-7,0 8,8 30Haziran 2003/4 13,0 29,4-3,9 10,6 30 Eylül ,1 33,8-6,0 10,2 30 Eylül 2003/4 13,9 23,0 1,5 15,5 31 Aralõk ,9 28,4-2,0 10,6 31 Aralõk 2003/4 14,7 26,0-0,5 13,6 31 Mart ,1 29,6-2,0-31 Mart 2004/4 16,9 27,3 0,7-30 Nisan ,5 31,6-2,0-30 Nisan 2004/4 17,5 26,0 1,8-1/ Aralõk 2002, Nisan 2003 ve Haziran 2003 değerleri performans kriterleri olarak takip edilirken diğer tarihler gösterge niteliğinde takip edilmektedir. 2/ NİV büyüklüğüne ait değerler gösterge niteliğinde takip edilmektedir. 3/ Net Uluslar arasõ Rezervler, Merkez Bankasõ nõn Net Uluslar arasõ Rezervlerinden Hazinenin IMF ye olan yükümlülükleri ve orijinal vadesi 1 yõldan kõsa döviz cinsinden borçlarõnõn çõkarõlmasõ ile oluşan rakam olarak tanõmlanmaktadõr. 4/ Söz konusu büyüklüklerin gerçekleşme değerleridir. 02 Nisan 2004 tarihli Niyet Mektubu ile Nisan ayõ sonu Para Tabanõ ve Net Uluslararasõ Rezervler için performans kriteri niteliğinde sõrasõyla trilyon TL ve milyon dolar tutarõnda alt sõnõr, Net İç Varlõklar için ise gösterge niteliğinde trilyon TL üst sõnõr hedefi belirlenmiştir. Nisan ayõ sonu itibarõyla Para Tabanõ, hedeflenen düzeyin 8 trilyon gibi çok düşük bir miktarda üzerinde kalõrken, Net İç Varlõklar hedeflenen üst sõnõrõn altõnda, Net Uluslararasõ Rezervler ise hedeflenen alt sõnõrõn üstünde gerçekleşmiştir. 17

19 Tablo 20: Stand-by Anlaşmasõ Çerçevesinde Belirlenmiş Merkez Bankasõ Bilançosu (Sabit Çapraz Kurlarla) (Milyar TL) Aralõk 27 Aralõk 26 Aralõk 27 Şubat 26 Mart 30 Nisan 28 Mayõs 1. Para Tabanõ Net Dõş Varlõklar TCMB Net Uluslararasõ Rezervler Net İç Varlõklar Hazinenin IMF Yükümlülüğü Hazinenin 1 Yõldan Kõsa Vadeli Döviz Yükümlülüğü Net İç Varlõklar (3+4+5) 1/ Net Uluslararasõ Rezervler ( ) 2/ -4,2-4,7-0,4 0,1 0,5 1,8 1,2 1 / TCMB Net İç Varlõklarõ + Hazinenin IMF yükümlülükleri + Hazinenin 1 yõldan kõsa vadeli döviz yükümlülüğü 2 / TCMB Net Uluslar arasõ Rezervleri Hazinenin IMF yükümlülükleri Hazinenin 1 yõldan kõsa vadeli döviz yükümlülüğü ile TCMB 31 Aralõk 2001 tarihli dolar kuruna bölünerek hesaplanmõştõr. Değerler milyar dolardõr. Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (% Değişme) 2004 Mayõs 2004 Mayõs /2003 Aralõk /2004 Nisan Emisyon Rezerv Para M M2Y Toplam Mevduat (TL+YP) Mevduat Banka. Kredileri (Yurtiçi) TEFE

20 Tablo 22: İç Borçlanma Hazine İhaleleri Vadesi Net Borçlanma Faiz Oranõ Gün Milyar TL Yõllõk Basit Yõllõk Bileşik 2002 Ocak- Aralõk ,03 63, Ocak ,60 56,69 Şubat ,73 55,03 Mart ,67 59,69 Nisan ,71 57,04 Mayõs ,78 50,96 Haziran ,78 46,13 Temmuz ,82 45,65 Ağustos ,93 38,27 Eylül ,13 36,87 Ekim ,10 29,90 Kasõm ,39 28,53 Aralõk ,03 28, Ocak-Aralõk ,72 45, Ocak ,55 27,12 Şubat ,88 26,09 Mart ,87 25,55 Nisan ,44 24,02 Mayõs ,76 28, yõlõ Mart ayõnda yüzde 25,6, Nisan ayõnda ise yüzde 24 seviyesinde gerçekleşen Hazine ihaleleri aylõk ortalama bileşik faiz oranõ, Mayõs ayõnda yüzde 28,9 oranõnda gerçekleşmiştir. Bu yükselişte, Amerikan Merkez Bankasõ FED in faiz artõrõmõ sinyali vermesi ve İngiltere Merkez Bankasõnõn faiz artõrõmõna gitmesi gibi dõş etkenlerin yanõnda Ocak-Mart döneminde cari açõğõn 5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmesi ve söz konusu açõğõn sermaye çõkõşõnõn başladõğõ bir konjonktürde sürdürülemeyeceği beklentisi nedeniyle risk primlerinin artmasõ önemli rol oynamõştõr. Bu durum Hazine ihalelerinin ortalama vadesini de düşürmüştür. Nitekim Mart ayõnda 433 gün olarak gerçekleşen Hazine ihaleleri ortalama vadesi, Nisan ayõnda 372 gün, Mayõs ayõnda ise 277 gün olarak gerçekleşmiştir. 19

21 Şekil 3: Reel Kur Endeksi 130,0 125,0 120,0 115,0 110,0 105,0 100,0 95,0 90,0 85,0 80,0 75,0 70,0 Reel Kur Endeksi (1$ + 1,5 Euro) 1987 = Mayõs ayõnda TL nõn dolar ve euro karşõsõnda büyük oranda değer kaybetmesi sonucunda Nisan ayõnda 125,8 olan reel kur endeksi, Mayõs ayõnda 113,3 e gerilemiştir. Şekil 4: İMKB Bileşik Endeksi TL Bazõnda Dolar Bazõnda 2004 yõlõ Nisan ayõnda ABD Merkez Bankasõ FED in faiz artõrõmõna gideceğine yönelik beklentiler, gelişmekte olan ülke piyasalarõna daha temkinli yaklaşõlmasõna ve bu piyasalardan para çõkõşõna neden olmuş, bu nedenle bu ülkelerin borsalarõnda düşüş yaşanmõştõr. Türkiye de de İMKB Ulusal 100- Bileşik Endeksi Mart ayõna göre yüzde 10,7 oranõnda değer kaybõna uğrayarak Mart ayõndaki seviyesinden Nisan ayõnda seviyesine gerilemiştir. Dolar bazõnda ise Endeks; Mart ayõndaki 897,4 dolar seviyesinden, Nisan ayõnda 740,5 seviyesine düşmüştür. Nisan ayõnda İMKB işlem hacmi de Mart ayõna göre yüzde 30,8 oranõnda azalarak, 25 katrilyon TL olarak gerçekleşen Mart ayõ seviyesinden 17,3 katrilyon TL ye düşmüştür. 20