EKONOMİK VE SOSYAL SEKTÖRLERDEKİ GELİŞMELER

Transkript

1

2 SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI ( ) 2004 YILI PROGRAMI DESTEK ÇALIŞMALARI EKONOMİK VE SOSYAL SEKTÖRLERDEKİ GELİŞMELER ANKARA 2004

3 Yayõn ve Referans olarak kullanõlmasõ Devlet Planlama Teşkilatõnõn iznini gerektirmez. Bu yayõn 1000 adet basõlmõştõr

4 İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM EKONOMİK SEKTÖRLERLE İLGİLİ GELİŞMELER I. TARIM TOPRAK VE SU KAYNAKLARI BİTKİSEL ÜRÜNLER HAYVANCILIK SU ÜRÜNLERİ ORMANCILIK...22 II. MADENCİLİK...26 III. İMALAT SANAYİİ GIDA SANAYİİ İÇKİ SANAYİİ TÜTÜN MAMULLERİ SANAYİİ TEKSTİL SANAYİİ GİYİM VE KÜRK ÜRÜNLERİ SANAYİİ DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ SANAYİİ AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SANAYİİ KAĞIT VE KAĞIT ÜRÜNLERİ SANAYİİ BASIM VE YAYIM SANAYİİ KOK VE PETROL ÜRÜNLERİ SANAYİİ KİMYA SANAYİİ GÜBRE SANAYİİ LASTİK VE PLASTİK SANAYİİ CAM SANAYİİ ÇİMENTO SANAYİİ SERAMİK, KİL, TAŞ VE ÇİMENTODAN GEREÇLER SANAYİİ DEMİR VE ÇELİK SANAYİİ DEMİRDIŞI METALLER SANAYİİ METAL EŞYA SANAYİİ MAKİNE İMALAT SANAYİİ KARAYOLU TAŞITLARI SANAYİİ GEMİ İNŞA SANAYİİ DEMİRYOLU TAŞITLARI İMALAT SANAYİİ HAVAYOLU TAŞITLARI SANAYİİ IV. ENERJİ i

5 V. ULAŞTIRMA DEMİRYOLU ULAŞTIRMASI DENİZYOLU ULAŞTIRMASI HAVAYOLU ULAŞTIRMASI KARAYOLU ULAŞTIRMASI BORUHATTI ULAŞTIRMASI VI. BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ VII. TURİZM VIII. İNŞAAT, MÜHENDİSLİK-MİMARLIK, TEKNİK MÜŞAVİRLİK VE MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ İKİNCİ BÖLÜM SOSYAL SEKTÖRLERLE İLGİLİ GELİŞMELER I. İNSAN KAYNAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ NÜFUS EĞİTİM SAĞLIK İNSANGÜCÜ GENÇLİK, BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR KADIN-AİLE-ÇOCUK SERBEST ZAMANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ II. KÜLTÜR III. SOSYAL REFAHIN ARTIRILMASI GELİR DAĞILIMININ İYİLEŞTİRİLMESİ VE YOKSULLUKLA MÜCADELE İSTİHDAM ÇALIŞMA HAYATI SOSYAL SİGORTA SİSTEMLERİ SOSYAL HİZMETLER VE YARDIMLAR KOBİ VE ESNAF SANATKARLAR YURT DIŞINDA YAŞAYAN VATANDAŞLAR TÜKETİCİNİN KORUNMASI IV. BİLİM VE TEKNOLOJİ BİLİM-TEKNOLOJİ ULUSLARARASI TEKNİK İŞBİRLİĞİ ii

6 V. TANITMA VI. KENTSEL VE KIRSAL ALTYAPI YERLEŞME VE KENTLEŞME KONUT DOĞAL AFETLER İÇMESUYU VE KANALİZASYON KATI ATIK HİZMETLERİ KIRSAL ALTYAPI VII. ÇEVRE VIII. MAHALLİ İDARELER iii

7 BİRİNCİ BÖLÜM EKONOMİK SEKTÖRLERLE İLGİLİ GELİŞMELER 1

8 Sektörler İtibariyle Üretimde Gelişmeler D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla Yõllõk Artõş(%) SEKTÖRLER Ger. Tahmini Tahmin (1) Pay(%) (2) Pay(%) (3) Pay(%) (2/1) (3/2) A. TARIM , , ,6-1,0 5,0 Tarõm ve Hayvancõlõk , , ,3-1,1 5,1 Bitkisel Üretim , , ,1-2,5 5,7 Hayvancõlõk , , ,2 2,6 3,2 Ormancõlõk , , ,5-3,9 2,3 Su Ürünleri , , ,7 5,4 5,0 B. SANAYİ , , ,4 8,2 7,0 1. MADENCİLİK , , ,0-1,7 2,9 2. İMALAT SANAYİİ , , ,5 8,4 7, TÜKETİM MALI SANAYİ , , ,0 4,7 3,8 Gõda ve İçecek Ürünleri , , ,8 7,1 3,3 Gõda , , ,6 6,8 3,0 İçki , , ,3 10,6 6,8 Tütün Mamulleri , , ,4-6,4 4,0 Tekstil , , ,8 4,4 4,7 Giyim ve Kürk Ürünleri , , ,8 3,8 4,1 Deri ve Deri Ürünleri , , ,2 6,1 2, ARA MALI SANAYİLERİ , , ,1 8,3 5,4 Ağaç ve Mantar Ürünleri , , ,0-1,7 2,9 Kağõt ve Kağõt Ürünleri , , ,7 9,6 6,0 Basõm ve Yayõm , , ,6 20,5 10,0 Kok ve Petrol Ürünleri , , ,4 3,9 3,4 Kimyasal Ürünler , , ,6 9,2 5,2 Kimya , , ,3 9,9 5,3 Gübre , , ,3-2,7 4,0 Lastik ve Plastik Ürünleri , , ,1 15,5 9,9 Metalik Olmayan Mineral Ür , , ,4 10,1 5,0 Cam , , ,6 10,7 4,0 Çimento , , ,9 3,0 2,5 Ser.,Kil, Taş ve Çim. Gere , , ,9 13,6 6,5 Ana Metal , , ,3 10,9 6,5 Demir Çelik , , ,5 11,4 6,4 Demirdõşõ Metaller , , ,8 8,9 6, YATIRIM MALI SANAYİ , , ,4 17,3 16,2 Metal Eşya , , ,1 2,2 2,5 Makine ve Teçhizat , , ,7 17,1 9,3 Makine İmalat , , ,4 14,0 7,6 Tarõm Makineleri , , ,3 90,1 32,5 Bilgi İşlem Makineleri , , ,1 20,0 30,0 Elektrikli Makineler (*) , , ,2 2,5 3,0 Elektronik (*) , , ,5 18,0 20,0 Motorlu Kara Taşõtlarõ , , ,8 48,4 33,5 Diğer Ulaşõm Araçlarõ , , ,4-2,9 11,2 Gemi İnşa , , ,2 43,1 9,2 Demiryolu Taşõtlarõ , , ,1 12,1 15,2 Havayolu Taşõtlarõ , , ,1-60,9 7,6 Bisiklet, Motosiklet ve Diğ , , ,0 75,0 21,4 Diğer İmalat , , ,6-6,3 5,5 Tõbbi,Has,Op.Al. ve Saat.(*) , , ,1-4,0 5,8 Mobilya ve Diğer İmalat , , ,5-6,5 5,5 Mobilya , , ,5-0,9 5,6 Diğer İmalat , , ,0-9,0 5,4 3. ELEKTRİK GAZ VE SU , , ,9 7,8 7,8 Elektrik , , ,5 8,4 8,4 Gaz ve Su , , ,4 1,8 1,8 TOPLAM , , ,0 6,1 6,6 Not: Miktar bazõnda çalõşõlmayan sektörlerde, üretim değerleri gerçek üretim seviyesini göstermekten ziyade artõş eğilimini göstermek üzere verilmektedir. (*) 2002 yõlõ üretim değerleri sektörde kapsam genişletilmesi yapõldõğõndan revize edilmiştir. 2

9 Sektörler İtibariyle İhracatta Gelişmeler D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla SEKTÖRLER Yõllõk Artõş(%) Tahmin (1) Pay(%) (2) Pay(%) (3) Pay(%) (2/1) (3/2) A. TARIM , , ,9 19,4 23,5 Tarõm ve Hayvancõlõk , , ,8 18,9 24,0 Bitkisel Üretim , , ,6 19,8 24,2 Hayvancõlõk , , ,2-6,1 16,0 Ormancõlõk , , ,0 46,8 0,2 Su Ürünleri , , ,2 36,3 11,7 B. SANAYİ , , ,9 18,8 16,2 1. MADENCİLİK , , ,9 17,3 6,4 2. İMALAT SANAYİİ , , ,9 18,8 16, TÜKETİM MALI SANAYİ , , ,9 12,5 8,4 Gõda ve İçecek Ürünleri , , ,6 27,4 7,9 Gõda , , ,4 26,9 7,9 İçki , , ,2 41,7 6,6 Tütün Mamulleri , , ,2-16,0 3,1 Tekstil , , ,1 14,6 11,1 Giyim ve Kürk Ürünleri , , ,5 7,3 6,4 Deri ve Deri Ürünleri , , ,6 17,6 5, ARA MALI SANAYİLERİ , , ,0 13,2 9,9 Ağaç ve Mantar Ürünleri , , ,4 40,5 15,1 Kağõt ve Kağõt Ürünleri , , ,7 14,4 6,7 Basõm ve Yayõm , , ,1 18,3 9,6 Kok ve Petrol Ürünleri , , ,8 44,4 12,4 Kimyasal Ürünler , , ,3 19,1 13,1 Kimya , , ,2 20,1 13,1 Gübre , , ,0-34,6 10,4 Lastik ve Plastik Ürünleri , , ,3 24,8 15,4 Metalik Olmayan Mineral Ür , , ,8 16,7 5,9 Cam , , ,0 7,2 4,3 Çimento , , ,7 7,1 1,4 Ser.,Kil,Taş ve Çim. Gere , , ,1 26,8 8,4 Ana Metal , , ,6 0,1 7,4 Demir Çelik , , ,6-2,3 6,8 Demirdõşõ Metaller , , ,0 16,8 10, YATIRIM MALI SANAYİ ,2 30, ,1 33, ,0 37,0 31,3 29,3 Metal Eşya , , ,7 54,9 30,1 Makine ve Teçhizat , , ,8 40,1 29,6 Makine İmalat , , ,4 36,4 30,8 Tarõm Makineleri , , ,4 185,4 7,5 Bilgi İşlem Makineleri , , ,1 3,6 4,1 Elektrikli Makineler , , ,6 16,5 28,1 Elektronik , , ,7 21,7 41,3 Motorlu Kara Taşõtlarõ , , ,8 31,7 25,2 Diğer Ulaşõm Araçlarõ , , ,3 12,9 36,4 Gemi İnşa , , ,7 41,8 9,2 Demiryolu Taşõtlarõ , , ,0 49,6 4,3 Havayolu Taşõtlarõ , , ,5-32,8 117,3 Bisiklet, Motosiklet ve Diğ , , ,1 68,7 20,0 Diğer İmalat , , ,1 27,8 17,7 Tõbbi, Has, Op. Al. ve S , , ,4 30,3 26,4 Mobilya ve Diğer İmalat , , ,5 29,9 17,7 Mobilya , , ,9 43,7 29,2 Diğer İmalat , , ,6 23,9 11,8 Yeniden Değerlendirme , , ,2 7,9 6,0 3. ELEKTRİK GAZ VE SU , , ,1 34,0 76,7 C. DİĞERLERİ 442 0, , ,1 2876,0 21,6 TOPLAM , , ,0 19,0 16,7 Not: 2004 yõlõ toplam ihracat tahmininde Mart 2004 ayõ revize tahminleri dikkate alõnmõştõr. 3

10 Sektörler İtibariyle İthalatta Gelişmeler D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla SEKTÖRLER Yõllõk Artõş(%) Tahmin (1) Pay(%) (2) Pay(%) (3) Pay(%) (2/1) (3/2) A. TARIM , , ,3 38,9 10,6 Tarõm ve Hayvancõlõk , , ,0 37,9 11,4 Bitkisel Üretim , , ,9 39,8 11,4 Hayvancõlõk , , ,1-17,1 8,5 Ormancõlõk , , ,3 52,0 0,0 Su Ürünleri 417 0, , ,0 180,1 10,0 B. SANAYİ , , ,7 23,3 14,3 1. MADENCİLİK , , ,0 10,5 2,9 2. İMALAT SANAYİİ , , ,6 24,8 15, TÜKETİM MALI SANAYİ , , ,1 22,2 15,7 Gõda ve İçecek Ürünleri , , ,6 10,3 6,3 Gõda , , ,6 9,9 6,3 İçki , , ,0 44,4 4,7 Tütün Mamulleri , , ,1 24,1 5,6 Tekstil , , ,2 24,8 20,1 Giyim ve Kürk Ürünleri , , ,4 34,6 21,5 Deri ve Deri Ürünleri , , ,8 30,7 8, ARA MALI SANAYİLERİ , , ,8 18,8 8,9 Ağaç ve Mantar Ürünleri , , ,5 67,6 7,0 Kağõt ve Kağõt Ürünleri , , ,9 21,1 12,9 Basõm ve Yayõm , , ,3 14,3 8,5 Kok ve Petrol Ürünleri , , ,3 8,2 5,9 Kimyasal Ürünler , , ,9 15,3 8,5 Kimya , , ,2 15,6 8,7 Gübre , , ,8 8,7 4,3 Lastik ve Plastik Ürünleri , , ,5 27,8 14,4 Metalik Olmayan Mineral Ür , , ,0 10,9 2,6 Cam , , ,5 33,7 3,2 Çimento , , ,0 32,1 1,1 Ser.,Kil,Taş ve Çim. Gere , , ,5-4,3 2,1 Ana Metal , , ,3 26,9 9,2 Demir Çelik , , ,1 28,3 9,2 Demirdõşõ Metaller , , ,2 23,6 9, YATIRIM MALI SANAYİ , , ,7 30,6 20,0 Metal Eşya , , ,5-1,3 11,8 Makine ve Teçhizat , , ,1 16,3 12,3 Makine İmalat , , ,0 16,0 12,3 Tarõm Makineleri , , ,1 50,1 18,6 Bilgi İşlem Makineleri , , ,0 31,9 17,3 Elektrikli Makineler , , ,3 21,7-6,5 Elektronik , , ,3 43,8 21,6 Motorlu Kara Taşõtlarõ , , ,8 94,1 54,2 Diğer Ulaşõm Araçlarõ , , ,8-64,3 19,0 Gemi İnşa , , ,4-66,0 8,1 Demiryolu Taşõtlarõ , , ,2 19,0 3,4 Havayolu Taşõtlarõ , , ,1-93,0 154,7 Bisiklet, Motosiklet ve Diğ , , ,1 26,1 27,3 Diğer İmalat , , ,8 54,6 8,7 Tõbbi,Has,Op. Al. ve Saat , , ,2 20,4 11,0 Mobilya ve Diğer İmalat , , ,3 48,9 13,6 Mobilya , , ,4 49,7 38,1 Diğer İmalat , , ,9 48,6 5,8 Yeniden Değerlendirme , , ,3 91,1 5,4 3. ELEKTRİK GAZ VE SU , , ,1-67,7 31,9 C. DİĞERLERİ , , ,1 347,9 7,7 TOPLAM , , ,0 23,9 14,1 Not: 2004 yõlõ toplam ithalat tahmininde Mart 2004 ayõ revize tahminleri dikkate alõnmõştõr. 4

11 I. TARIM 2003 yõlõnda, tarõm sektöründe, üretimde yüzde 1 oranõnda azalõş, ithalatta yüzde 38,9, ihracatta ise yüzde 19,4 oranõnda artõş kaydedildiği gözlenmiştir. Tarõmsal alt yapõnõn oluşturulmasõnda sulama ve arazi geliştirme yatõrõmlarõ, tarõm sektörü yatõrõmlarõ içindeki ağõrlõğõnõ korumuş ve 2003 yõlõ sonu itibariyle toplam 4 milyon 897 bin hektar alan sulamaya açõlmõştõr Yõlõ Programõ hedefleri doğrultusunda ise sulamaya açõlacak toplam alanõn 4 milyon 960 bin hektara ve bu alanõn 8,5 milyon hektar ekonomik olarak sulanabilir alan içindeki payõnõn yüzde 58,4 e ulaşmasõ beklenmektedir yõlõnda başlatõlan Doğrudan Gelir Desteği (DGD) ile birlikte uygulanmakta olan pazar fiyat ve girdi destekleri kaldõrõlmõş olup DGD uygulamasõnda önemli bir ön şart olan çiftçi kayõt sisteminin oluşturulmasõ çalõşmalarõ başlatõlmõştõr. Aynõ dönemde, arz fazlasõ olan ürünlerden alternatif ürünlere geçişin sağlanmasõ ile Tarõm Satõş Kooperatifleri ve Birliklerinin yeniden yapõlandõrõlma çalõşmalarõ sürdürülmektedir yõlõ kütlü pamuk, yağlõk ayçiçeği, soya fasulyesi, kanola ve zeytinyağõ ürünü için 2004 yõlõnda üreticilere destekleme primi ödemesi yapõlmaktadõr. Soya fasulyesi ve pamukta verimliliği artõrmaya yönelik olarak, sertifikalõ tohum kullananlar için ek prim ödemesi verilmektedir yõlõ mahsulü söz konusu ürünlere ilaveten dane mõsõr için 2005 yõlõnda üreticilere destekleme primi ödenmesine yönelik 2004/6946 sayõlõ Bakanlar Kurulu Kararõ 12 Mart 2004 tarihli Resmi Gazete de yayõnlanmõştõr. Bitkisel ürünlerde yüksek ve iyi vasõflõ tohumlarõn geliştirilmesini hedef alan Tohumluk Programõ çerçevesinde tohumluk dağõtõmõ yapõlmaktadõr. Talebi yurt içi üretimle karşõlanamayan yüksek verimli ve iyi vasõflõ tohumlarõn ithalatõna devam edilmektedir yõlõ istatistiklerine göre ülkemizde 9 milyon 804 bin baş sõğõr mevcudu bulunmaktadõr. Bu sõğõr popülasyonunun içerisinde õslah edilmemiş düşük verimli yerli õrk sõğõrlar yüzde 36.5, üstün verimli melez õrk sõğõrlar yüzde 44.5 ve saf kültür õrkõ sõğõrlar yüzde 19 oranõnda yer almaktadõr. Aynõ yõl itibariyle toplam 25 milyon 174 bin baş koyun popülasyonunun ise yüzde 97,2 sini yerli õrk koyunlar oluşturmaktadõr. Hayvan õslahõ ve nitelikli damõzlõk sõğõr elde edilebilmesi amacõyla 2003 yõlõnda 1,3 milyon baş sõğõr suni tohumlama metoduyla tohumlanmõş olup, 2004 yõlõnda bu miktarõn 1,5 milyon başa çõkarõlmasõ öngörülmektedir. Bugüne kadar meralarõn kötü, bilinçsizce, aşõrõ bir şekilde otlatõlmalarõ ve bunlarõn büyük bölümünün tarla arazisine dönüştürülmesi gibi nedenlerle mera alanlarõ giderek azalmõş ve vasõflarõ bozulmuştur. 25 Şubat 1998 tarihinde kabul edilen 4342 sayõlõ Mer a Kanunu ile bu soruna orta ve uzun vadede çözümler getirilebilecektir. Ülkemizde, kaliteli kaba yem arzõ yetersizliği bulunmaktadõr. Bu nedenle, yonca, korunga, fiğ, burçak, hayvan pancarõ, mõsõr ve soya fasulyesi gibi yem bitkilerinin üretimlerinin artõrõlmasõ önemini korumaktadõr. Hayvancõlõk sektöründe arzulanan verim düzeyine ulaşõlabilmesi için mevcut genetik kapasitenin suni ve tabii tohumlama uygulamalarõ ile geliştirilmesi, bu konuda bakõm, 5

12 besleme şartlarõnõn iyileştirilmesi ve çeşitli girdi fiyatlarõ ile ürün fiyatlarõ arasõndaki dengenin korunmasõ hususlarõ önemini sürdürmektedir. Hayvancõlõğõn geliştirilebilmesi için 10 Mayõs 2000 tarihinde 5 yõl süreli olarak yayõnlanan 2000/467 sayõlõ Hayvancõlõğõn Desteklenmesi Hakkõnda Kararõn süresinin 2004 yõlõndan sonraya uzatõlmasõ söz konusudur. Hayvancõlõkta kamu yatõrõmlarõ; õslah çalõşmalarõna, kooperatifçiliğe, hayvan hastalõklarõ ve zararlõlarõ ile mücadeleye, koruyucu aşõlama-ilaçlamaya ve suni tohumlama hizmetlerine ağõrlõk verilerek düzenlenmektedir. Ayrõca, özel kesimin de bu sektörde yatõrõm yapmasõ teşvik edilmektedir. Ormancõlõkta, ekolojik sürdürülebilir kalkõnma ilkeleri çerçevesinde, amenajman ve kadastro işleri öncelikli olmak üzere, ağaçlandõrma, erozyon kontrolü, orman bakõm, ağaç õslahõ ve sosyal ormancõlõk çalõşmalarõna devam edilecektir. Orman yangõnlarõ ile mücadele çalõşmalarõ etkinleştirilirken, Milli Park ve benzeri korunan alanlarõ geliştirme çalõşmalarõna hõz verilecektir. Ayrõca, ormanlarõ koruma amacõyla, orman içi dinlenme ve mesire yerleri tesisleri ile şehir ormancõlõğõ çalõşmalarõ yaygõnlaştõrõlacaktõr. Çalõşma ortamõ, iş güvenliği ve işçi sağlõğõnõ geliştirme çalõşmalarõ yoğunlaştõrõlacaktõr. Kaynaklarõn sürdürülebilir ve etkin kullanõmõ ilkesi çerçevesinde su ürünleri üretimini artõrmak amacõyla iç sularda stok tespit çalõşmalarõna başlanacak ve yetiştiricilikte alternatif türlerin geliştirilmesi çalõşmalarõna hõz verilecektir. Avrupa Birliği ile Katõlõm Öncesi Mali İşbirliği çerçevesinde tarõm sektöründe mevzuat uyumu ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesi amacõyla, 2003 yõlõnda Bitki ve Hayvan Hastalõk ve Zararlõlarõ ile Mücadele Projeleri uygulamaya konmuştur yõlõnda ise Balõkçõlõk Sektörünün Yasal ve İdari Olarak AB Mevzuatõna Uyumu Projesi ne başlanmõştõr yõlõnda, tarõmsal üretimde yüzde 5, ihracatta yüzde 23,5, ithalatta ise yüzde 10,6 oranõnda artõş beklenmektedir. Tarõm Sektörü Genel Durumu 2002 (1) 2003 Gerç. Tahmini (2) 2004 Tahmin (3) D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla Yõllõk Artõş (%) 2003 (2/1) 2004 (3/2) ÜRETİM Bitkisel Üretim ,5 5,7 Hayvancõlõk ,6 3,2 Ormancõlõk ,9 2,3 Su Ürünleri ,4 5,0 TOPLAM ,0 5,0 İHRACAT Bitkisel Üretim ,8 24,2 Hayvancõlõk ,1 16,0 Ormancõlõk ,8 0,2 Su Ürünleri ,3 11,7 TOPLAM ,4 23,5 İTHALAT Bitkisel Üretim ,8 11,4 Hayvancõlõk ,1 8,5 Ormancõlõk ,0 0,0 Su Ürünleri ,8 10,0 TOPLAM ,9 10,6 6

13 1. TOPRAK VE SU KAYNAKLARI a) Durum Tarõmsal altyapõnõn oluşturulmasõnda sulama ve arazi geliştirme yatõrõmlarõ, tarõm sektörü yatõrõmlarõ içindeki ağõrlõğõnõ korumaktadõr yõlõnda 28,6 bin hektar alanda sulama yatõrõmõ gerçekleştirilmiştir. Böylece 2003 yõlõ sonu itibariyle halk sulamalarõ ile birlikte, ekonomik olarak sulanabilir toplam 8,5 milyon hektar alanõn 4 milyon 897 bin hektarõ sulamaya açõlmõştõr. Sulama yatõrõmlarõnda gelinen seviye, sulama tesislerinin işletme ve bakõm-onarõm hizmetlerinin daha iyi yürütülmesi, suyun rasyonel kullanõmõ, tesislerin sürekliliği ve ekonomik verimliliğinin artõrõlmasõ için kamu eliyle gerçekleştirilen bu hizmetlere sulama tesislerinden faydalananlarõn katõlõmõnõn sağlanmasõ gereğini ortaya çõkarmõştõr. Bu kapsamda, DSİ ce inşa edilen sulama şebekelerinin 2003 yõlõ sonu itibariyle bin hektarõnõn işletme-bakõm sorumluluğu çeşitli kuruluşlara devredilmiş olup, 2004 yõlõnda ilave 26 bin hektar alanda sulamanõn devri beklenmektedir. Bu konuda ortaya çõkan ihtiyaçlarõn karşõlanmasõna yönelik olarak geliştirilen ve 2004 yõlõnda tamamlanacak olan Sulama Yönetimi ve Yatõrõmlarõnda Katõlõmcõ Özelleştirme Projesi kapsamõnda su kullanõcõ örgütlerin 305 adedi ile projeye katõlõm ve krediden yararlanma sözleşmesi yapõlmõş ancak bugüne kadar bunlarõn 280 adedi projeden yararlanmõştõr. Sulama ile ilgili kamu kurumlarõnõn proje amaçlarõ doğrultusunda güçlendirilmesine yönelik kurumsal destekleme programõnda yüzde 98 oranõnda gerçekleşme sağlanmõştõr. Diğer yandan, su kullanõcõ örgütlerin devir aldõğõ sulamalarõn rehabilitasyonuna yönelik olarak toplam 27,7 bin hektar alanda iyileştirme çalõşmalarõ yapõlmõştõr. Ayrõca yine proje kapsamõnda, katõlõmcõ sulama yatõrõmõ politikalarõna geçişi sağlamak ve tarõmda verimliliği artõrmak amacõyla Pilot Damla ve Yağmurlama Sulama Sistemi oluşturmaya yönelik olarak, 4 adet sulama kooperatifi ile pilot yağmurlama proje uygulamasõ gerçekleştirilmiştir. Sulamanõn yanõ sõra verim artõşõ sağlamaya yönelik arazi toplulaştõrma ve tarla içi geliştirme hizmetlerinde, 2003 yõlõ sonu itibariyle 333 bin hektarõ toplulaştõrmalõ olmak üzere toplam 1 milyon 29 bin hektar alanda hizmet gerçekleştirilmiştir. Güney Doğu Anadolu Projesi kapsamõnda 2004 Yõlõ Yatõrõm Programõ Tarõm Sektöründe, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü nün 15 adet projesi yer almaktadõr. Toplam proje tutarõ 11,5 katrilyon TL olan bu projelere 2003 yõlõ sonuna kadar 2,9 katrilyon TL harcanmõş olup, 2004 yõlõnda 136,5 trilyon TL dõş kredi olmak üzere toplam 191 trilyon TL ödenek ayrõlmõştõr. Bu projelerden, 10 u devam etmekte, 5 adedi ise iz ödenek ile yatõrõm programõnda bekletilmektedir. Bu kapsamda; Fõrat havzasõnda devam eden Aşağõ Fõrat I. Merhale Sulamalarõ ile Şanlõurfa-Harran Ovasõnõn 125 bin hektarõ sulamaya açõlmõştõr. Bunun yanõ sõra, hükümetler arasõ ikili işbirliği kapsamõnda yürütülen 18,3 bin hektarlõk Yaylak Sulamasõnõn 5,3 bin hektarõ ile 8,7 bin hektarlõk Bozova I. Kõsõm Sulamasõnõn 2,2 bin hektarõnõn sulama şebekesi 2003 yõlõnda tamamlanmõş ancak şebekeler işletmeye alõnamadõğõndan, sulamaya açõlamamõştõr. Böylece, 2003 yõlõnda GAP kapsamõnda toplam 10,3 bin hektar ilave alanda sulama yatõrõmõ gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede, 2003 yõlõ sonu itibarõyla 125 bin hektarõ Aşağõ Fõrat I. Merhale Sulamalarõndan olmak üzere GAP ve kapsamõndaki münferit projelerle 7

14 toplam sulamaya açõlacak alan 225,3 bin hektara ulaşmõştõr. Diğer yandan, Yukarõ Harran Ovasõ Anakanal İnşaatõ için temin edilen toplam 110 milyon dolarlõk kredinin 93 milyon dolarõ 2003 yõlõ sonu itibariyle kullanõlmõştõr. Yine Kralkõzõ-Dicle Cazibe Sulamasõ İsale Kanalõ işi için 2002 yõlõnda temin edilen 86 milyon dolarlõk ticari kredinin 43,5 milyon dolarlõk kõsmõ yõl sonuna kadar projede kullanõlmõştõr. Ayrõca yine ticari kredi ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünce yürütülen öncelikli projelerden; Suğla Depolamasõ 2003 yõlõnda tamamlanmõş, Konya-Çumra II. Kõsõm BSA İnşaatõ, Van-Karasu Sulamasõ, Çivril-Işõklõ Baklan Ovasõ 4. Kõsõm ve Aşağõ Menderes Sultanhisar Sulamasõ için temin edilen toplam 150 milyon dolarlõk kredinin 2003 yõlõ sonu itibariyle 82,2 milyon dolarlõk kõsmõnõn kullanõlmasõ ile sözkonusu projelerin hõzlandõrõlmasõ temin edilmiştir. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün yatõrõm programõnda yer alan barajõ tamamlanmõş, sulama inşaatõ devam eden 8 adet sulama projesi için Avrupa Konseyi Kalkõnma Bankasõ ndan 2002 yõlõnõn ikinci yarõsõnda temin edilen toplam 158 milyon dolarlõk kredinin, 2003 yõlõ sonu itibariyle 33,6 milyon dolarõ projelerde kullanõlmõştõr. Kamu Yatõrõm Programõnõn daha rasyonel bir yapõya kavuşmasõnõ temin amacõyla, 2001 yõlõnda başlatõlan çalõşmalara Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün de aralarõnda yer aldõğõ kamu yatõrõm projelerinin ağõrlõklõ olduğu kuruluşlar için 2003 yõlõnda da devam edilmiştir. Bu çerçevede, kamu projelerinin biran önce ekonomiye kazandõrõlmasõ hedefine yönelik olarak, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü nün sektörde yer alan 66 adet büyük su işi projesi 2003 Yõlõ Yatõrõm Programõnda iz ödenek tahsis edilmek suretiyle durdurulmuştur Yõlõ Yatõrõm Programõ çalõşmalarõnda da Genel Müdürlüğün sektörde yürütmekte olduğu proje stokunun büyüklüğü ve mevcut yatõrõm imkanlarõ ile projelerin 34 yõlda tamamlanabileceği gözönüne alõnarak, yatõrõmlara ayrõlan kõsõtlõ kaynaklarõn rasyonel kullanõmõ amacõyla 56 adet projenin iz ödenek tahsisi ile yatõrõmlarõnõn ertelenmesine devam edilmiştir. b) 2004 Yõlõnda Beklenen Gelişmeler 2004 Yõlõ Yatõrõm Programõ ile yõlõnda tamamlanacak, kredili yürütülecek ve belirli aşamaya gelmiş projelerin öncelikle yürütülmesi esas alõnmõştõr yõlõnda 5 adet büyük su işi projesinin bitirilmesi programlanmõştõr. Sektörde kredili yürütülmekte olan toplam 25 adet projeye, sektöre tahsis edilen yatõrõm tavanõnõn yüzde 42 si ayrõlmõştõr. Bu kapsamda, Dünya Bankasõnõn finansman desteği ile yürütülen ve 2004 yõlõnda bitirilecek Tarõmsal Sulama Altyapõsõ, Yönetimi ve Yatõrõmõnda Katõlõmcõ Özelleştirme Projesinde 1,8 milyon dolar, Ordu-Giresun Kõrsal Kalkõnma Projesinde 125 bin dolar, Avrupa Konseyi Kalkõnma Bankasõ kredisi ile yürütülen 13 adet projede toplam 38,1 milyon dolar, ticari kredi temini ile yürütülen 8 adet projede toplam 72,5 milyon dolar, GAP kapsamõnda ikili anlaşmalar çerçevesinde kredili yürütülen Yaylak ve Bozova I. Kõsõm sulamalarõnda toplam 59,1 milyon dolar olmak üzere sektörde toplam 171,5 milyon dolarlõk kredi kullanõmõ beklenmektedir. Diğer yandan Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünce yürütülen sulama şebekesi inşaatlarõ ve yeraltõ sulama kuyularõ ile eşgüdüm içinde sürdürülmesi gereken ve aciliyet taşõyan tarla içi geliştirme hizmetleri ve yeraltõ sulama şebekelerine 2004 yõlõnda başlanmasõ öngürülerek, 35 8

15 bin hektarlõk yeraltõ sulama paketi ve 29 bin hektarlõk arazi toplulaştõrma paketi Yatõrõm Programõna alõnmõştõr yõlõnda, GAP kapsamõnda yer alan projelerden Yukarõ Harran Ovasõ Anakanal inşaatõnda bin hektar, Yaylak sulamasõnda 4 bin hektar ve Bozova I. Kõsõm sulamasõnda 6,5 bin hektar olmak üzere toplam 11,5 bin hektarlõk alanda ilave sulama şebekesinin gerçekleştirilmesi programlanmõştõr. Böylece, 8,7 bin hektarlõk Bozova I. Kõsõm sulamasõnõn 2004 yõlõ sonu itibariyle bitirilmesi beklenmektedir. Ayrõca, sulama yatõrõmõ ileri aşamada bulunan Şanlõurfa-Harran Ovasõ ile Yaylak ve Bozova Projelerinde arazi toplulaştõrma faaliyetleri hõzlandõrõlacaktõr. Diğer yandan, Kralkõzõ-Dicle Projesinin hayata geçirilmesi nedeniyle Dicle havzasõnda arazi toplulaştõrma ve tarla içi geliştirme hizmetlerine önem verilecektir Yõlõ Programõ hedefleri doğrultusunda, sulamaya açõlacak toplam alanõn 4 milyon 960 bin hektara ve bu alanõn 8,5 milyon hektar ekonomik olarak sulanabilir alan içindeki payõnõn yüzde 58,4 e ulaşmasõ beklenmektedir. Bunun yanõ sõra ülke genelinde 13 bin hektar alanda taşkõn koruma, 1,95 bin hektar alanda toprak muhafaza ve 24 bin hektar arazide tarla içi geliştirme yatõrõmõnõn gerçekleştirilmesi programlanmõştõr. Toprak ve Su Kaynaklarõ Faaliyetlerinde Gelişmeler Faaliyet Kolu Gerç. Tahmini (Hektar) 2004 Tahmin Sulama Tarla içi Geliştirme Toprak Muhafaza Taşkõn Koruma BİTKİSEL ÜRÜNLER a) Durum 2003 yõlõnda bitkisel ürünler üretimi yüzde 2,5 oranõnda azalmõştõr. Bu azalõş özellikle hububat üretimindeki yüzde 3, diğer tarla ürünlerindeki yüzde 7, meyve üretimindeki yüzde 3,6 azalõşlardan kaynaklanmõştõr. Bitkisel ürünler ihracatõnda yüzde 19,8 lik, ithalatõnda ise, yüzde 38,9 oranõnda artõş olmuştur. İthalattaki bu artõş özellikle buğday, mõsõr ve ayçiçeği ithalatõndaki artõştan kaynaklanmaktadõr. Doğrudan Gelir Desteği (DGD) uygulamasõ kapsamõnda, 2003 yõlõnda dekar başõna 16 milyon TL ödeme yapõlmasõ öngörülmüş ve ödemelerin ilk dilimi Aralõk 2003-Mart 2004 tarihleri arasõnda ödenmiş olup kalan kõsmõ ise 2004 yõlõ içerisinde ödenecektir yõlõnda, bir önceki yõla göre yüzde 8 artarak, toplam üreticilerin yüzde 85 ini oluşturan 3,29 milyon 9

16 üretici DGD uygulamasõndan yararlanmõştõr. Ayrõca, DGD uygulamasõ kapsamõnda Çiftçi Kayõt Sistemine dahil olan üreticilere 2003 yõlõ için dekar başõna 3,9 milyon TL mazot desteği ödemesi öngörülmüş, ilk dilimi 2003 yõlõ içerisinde, geri kalanõ ise 2004 yõlõ Mayõs ayõ içerisinde ödenmiştir. Piyasalarõn daha etkin ve sağlõklõ işlemesi amacõyla yürütülen Ürün Borsalarõnõn Geliştirilmesi Projesi tamamlanmõş olup 7 ilde faaliyet gösteren borsalarõn modernizasyonuna yönelik yatõrõm ihtiyaçlarõ büyük ölçüde karşõlanmõştõr. TİGEM tarafõndan hububatta sertifikalõ tohumluk kullanõmõnõ artõrmak için bayilik sistemi geliştirilerek, sertifikalõ tohumluklarõn üreticiler tarafõndan yaygõn kullanõmõnõn sağlanmasõ hedeflenmiştir. Ülke genelinde 173 adet bayi sayõsõna ulaşõlmõştõr. Bayi sayõsõnõn artõrõlmasõ yönünde gerekli çalõşmalar TİGEM tarafõndan yapõlmaktadõr. Bitkisel ürünlerde yüksek ve iyi vasõflõ tohumlarõn geliştirilmesini hedef alan Tohumluk Programõ çerçevesinde 2003 yõlõnda ton buğday, ton arpa, ton mõsõr, ton hibrit ayçiçeği 1.359, ton çeltik, 489 ton soya, ton delinte pamuk, ton patates, ton sebze, 370 ton yonca, 478 ton korunga, 901 ton macar fiğ, 197 ton adi fiğ, 7 ton sudan otu, 32 ton sorgum ve 26 ton yemlik pancar tohumu dağõtõlmõştõr. Ülkemiz topraklarõnõn az kirlenmişliği ve iklim özellikleri dolayõsõyla organik tarõm konvansiyonel tarõmõn yanõnda artarak ilgi gören potansiyel bir üretim alanõ olarak önem kazanmaktadõr. Organik üretim toplam tarõmsal alanõn yüzde 2 sinde gerçekleştirilmektedir yõlõ Eylül ayõ itibarõyla ülke genelinde çiftçi ile, 170 ürün çeşidinde yaklaşõk bin dekar alanda ton organik üretim gerçekleştirilmiştir. Ülkemizde organik üretim en fazla sõrasõyla Ege, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde gerçekleşmektedir. İhracatta ise, ilk sõralarõ kuru üzüm, kuru kayõsõ, kuru incir, fõndõk ve nohut almaktadõr. Organik tarõm üretiminin geliştirilmesi amacõyla, Ekolojik Tarõmõn Yaygõnlaştõrõlmasõ ve Kontrolü Projesi yürütülmektedir yõlõnda, Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi kapsamõnda hazõrlanmõş olan ve biyolojik çeşitliliğin korunmasõ ve sürdürülebilir kullanõmõna yönelik, genetiği değiştirilmiş ürünlerin güvenli naklini, işlenmesini ve kullanõmõnõ amaçlayan Biyogüvenlik Kartagena Protokolü, 4898 sayõlõ Kanun ile TBMM tarafõndan onaylanmasõ uygun bulunmuştur. Söz konusu Protokol yeterli sayõda ülke tarafõndan onaylanmõş ve uluslar arasõ uygulama süreci başlamõştõr yõlõ Bitki Koruma Programõnda; entegre mücadeleye, tahmin ve erken uyarõ sistemine dayalõ mücadeleye, zirai ilaçta denetim ve kontrol hizmetlerine, zirai mücadelede dõş ve iç karantina hizmetleri ile eğitim çalõşmalarõna devam edilmiştir. Kamu tarafõndan yürütülen bitki hastalõk ve zararlõlarõna karşõ mücadele programõ çerçevesinde, 2003 yõlõnda 39 ilde 18,8 milyon dekar alanda süneye karşõ mücadele gerçekleştirilmiştir. Entegre Mücadele Programõ çerçevesinde, 2003 yõlõnda ülke genelinde toplam 28 üründe, dekar alanda ve adet ağaçta entegre mücadele programõ gerçekleştirilmiştir. 10

17 b) 2004 Yõlõnda Beklenen Gelişmeler Bitkisel üretimin 2004 yõlõnda yüzde 5,7 oranõnda büyümesi beklenmektedir yõlõnda bitkisel ürünler ihracatõnda yüzde 24,2 lik, ithalatõnda ise yüzde 11,4 oranõnda artõş beklenmektedir. Arz fazlasõ olan fõndõk, tütün ve şeker pancarõ üretim ve ekim alanlarõnõn daraltõlarak bu alanlarda alternatif ürünler yetiştirilmesine yönelik olarak geliştirilen Alternatif Ürün Projesi sürdürülmektedir. Sağlõklõ bir çiftçi kayõt sistemi oluşturularak doğrudan gelir ödemesinin uygulanabilmesi amacõyla kadastrosu yapõlmamõş alanlarda kadastro çalõşmalarõnõn tamamlanmasõ ve tapu kayõtlarõnõn güncelleştirilmesi çalõşmalarõ devam etmektedir. Üreticiyi ve üretim düzeyini risklere karşõ korumak amacõyla, tarõm ürünlerine yönelik Tarõm Ürünleri Sigortasõ Kanununun 2004 yõlõnda çõkarõlmasõ beklenmektedir. Tarõm-sanayi entegrasyonunun geliştirilmesi, işleme sanayinin rekabet edebilirliğini artõrõcõ nitelikte uygun ve kaliteli ham maddenin temin edilmesi, üretici gelirlerinin ve verimin artõrõlmasõ ile tüketici tercihlerinin karşõlanmasõ amacõyla tohumluk sektörünün gelişmesine yönelik çalõşmalara devam edilecektir. Bitkisel üretimde verimlilik ve kalitenin sağlanmasõna yönelik olarak yüksek verim kapasitesine sahip, üstün vasõflõ sertifikalõ tohumluklarõn yaygõn biçimde kullanõlmasõnõ amaçlayan Tohumluk Programõ kapsamõnda 2004 yõlõnda ton buğday, ton arpa, ton hibrit mõsõr, ton hibrit ayçiçeği, 505 ton soya, ton çeltik, ton delinte pamuk, ton patates, ton sebze, 488 ton yonca, ton korunga, ton macar fiği, 951 ton adi fiğ, 6 ton sudan otu, 1 ton sorgum ve 70 ton yemlik pancar tohumluk üretimi programlanmõştõr yõlõnda Ekolojik Tarõmõn Yaygõnlaştõrõlmasõ ve Kontrolü Projesine gereken önem verilerek, organik tarõm ürünlerinin üretimi artõrõlacaktõr. Ulusal mevzuatõmõzõn ve kurumsal yapõlanmamõzõn AB ile uyumlu olarak düzenlenmesi çalõşmalarõ devam etmektedir. Organik Ürünlerin Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Tasarõsõ hazõrlõk çalõşmalarõ son aşamaya gelmiştir. Dünyadaki kimyasal mücadeleye alternatif olabilecek yöntemlerin araştõrõlmasõ ve geliştirilmesi yönelimlerine paralel olarak, 2004 yõlõnda yeni uygulama tekniklerinin çiftçilere intikal ettirilmesi, hava, su ve toprak kirliliğinin önlenmesi, ilaç bakiyesi olmayan temiz ürün elde edilmesi çalõşmalarõna öncelik verilecektir. Kamu tarafõndan yürütülen bitki hastalõk ve zararlõlarõna karşõ mücadele programõ çerçevesinde, 2004 yõlõ için toplam 18 milyon dekar alanda süne mücadelesi programlanmõş ve bu konudaki çalõşmalara devam edilmektedir. Ülke genelinde entegre mücadele programõ çerçevesinde, 2004 yõlõnda toplam 28 üründe, dekar alanda ve adet ağaçta mücadele programa alõnmõş olup, çalõşmalara devam edilmektedir. 11

18 M: Bin Ton Bitkisel Ürünler Önemli Mallar Talebi D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla Yõllõk Artõş MALLAR Gerç. Tahmini Tahmin (%) Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer (1) (2) (3) (4) (5) (6) (4/2) (6/4) Buğday (1) ,2 2,9 Arpa ,8-4,2 Mõsõr ,3 29,2 Çeltik ,0-11,6 Bakliyat ,0 5,1 Kütlü Pamuk ,3 0,0 Tütün ,7-3,2 Şeker Pancarõ ,7 7,3 Patates ,3-2,6 Kuru Soğan ,2-7,4 Ayçiçeği ,6 19,3 Turunçgiller ,1-0,2 Elma ,6 0,0 Taze Üzüm ,9 0,7 Zeytin ,8 111,8 Fõndõk ,5 15,0 Çay ,7 1,3 Sebzeler ,4 1,4 Diğerleri ,5 1,5 TOPLAM ,6 4,3 (1) Buğday için iç tüketim rakamlarõ verilmiştir. 12

19 M: Bin Ton Bitkisel Ürünler Üretimi D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla Yõllõk Artõş MALLAR Gerç. Tahmini Tahmin (%) Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer HUBUBAT (1) (2) (3) (4) (5) (6) (4/2) (6/4) ,0 6,8 Buğday ,7 9,3 Arpa ,4 2,5 Mõsõr ,3 3,6 Çeltik ,3 0,8 Diğerleri ,1 6,6 BAKLİYAT ,5 4,4 DİĞER TARLA ÜRÜN ,0 1,6 Kütlü Pamuk ,7 0,4 Tütün ,5-6,4 Şeker Pancarõ ,3 7,3 Patates ,9-0,9 Ayçiçeği ,9 2,5 Diğerleri ,2 4,0 MEYVELER ,6 11,1 Turunçgiller ,7 2,8 Elma ,2 0,0 Üzüm ,9 1,4 Zeytin ,8 111,8 Fõndõk ,0 14,6 Çay ,2 1,3 Diğerleri ,8 0,1 SEBZELER ,4 2,1 YAN ÜRÜNLER ,6 5,7 ÇİÇEKÇİLİK ,9 10,0 TOPLAM ,5 5,7 Bitkisel Ürünler Dõş Ticareti MALLAR 2002 Değer (2) Miktar (1) 2003 Değer (4) Miktar (3) Miktar (5) 2004 Tahmin Değer (6) M: Bin Ton D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla Yõllõk Artõş (%) 2003 (4/2) 2004 (6/4) İTHALAT Buğday ,8-28,0 Mõsõr ,9-22,9 Ayçiçeği ,3 5 Tütün ,4 8,7 Pamuk ,8-0,7 Kakao ,1 15,9 Kahve ,6 5,3 Diğerleri ,5 50,9 TOPLAM ,8 11,4 13

20 Bitkisel Ürünler Dõş Ticareti (Devamõ) MALLAR 2002 Miktar Değer (1) (2) 2003 Değer (4) Miktar (3) Miktar (5) 2004 Tahmin Değer (6) M: Bin Ton D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla Yõllõk Artõş (%) 2003 (4/2) 2004 (6/4) İHRACAT Arpa ,6 26,3 Nohut ,6 4,0 Mercimek ,4 3,7 Patates ,4 7,6 İç Fõndõk ,8 14,3 Kuru İncir ,9 4,8 Kuru Kayõsõ ,0 5,8 Çekirdeksiz Kuru Üzüm ,9 7,7 Taze Üzüm ,5 6,1 Tütün ,5-2,7 Pamuk ,4 6,7 Kuru Soğan , ,1 5,8 Turunçgiller ,0 17,9 Domates ,8 6,8 Diğerleri ,8 81,9 TOPLAM ,8 24,2 3. HAYVANCILIK a) Durum Hayvancõlõkta genel olarak birim hayvan başõna verimlerin düşük, yem bitkileri ekim alanlarõnõn yetersiz, çayõr ve meralarõn otlatma kapasitelerinin düşük olmasõ, hayvan hastalõklarõnõn etkilerini sürdürmeleri ve üreticilerin ülke genelinde örgütlenememesi, teknoloji ve bilgi noksanlõğõ gibi nedenlerle, hayvancõlõk üretim artõşlarõ yeterli olamamaktadõr yõlõnda hayvancõlõk üretimi, özellikle kanatlõ hayvan etindeki artõşla, bir önceki yõla göre yüzde 2,6 oranõnda artõş göstermiş, ihracat yüzde 6,1, ithalat ise yüzde 17,1 oranlarõnda azalmõştõr. Tarõmda ileri ülkelerde hayvancõlõğõn toplam tarõm üretimi içerisindeki payõ yüzde iken, Türkiye de bu oran yüzde dolayõndadõr. Ülkemizde hayvan sayõlarõ fazla olduğu halde birim hayvan başõna elde edilen verimler düşüktür. Hayvancõlõğõ ileri ülkelerde sõğõr karkas ağõrlõğõ ortalama 300 kg dolayõnda iken, ülkemizde kg, sõğõr başõna süt verimi ise kg/laktasyon iken, ülkemizde kg/laktasyondur. Bu farkõn temel nedeni, söz konusu ülkelerdeki kültür õrkõ hayvan varlõğõnõn fazlalõğõdõr yõlõ istatistiklerine göre ülkemizde 9 milyon 804 bin baş sõğõr mevcudu bulunmaktadõr. Bu sõğõr popülasyonunun içerisinde õslah edilmemiş düşük verimli yerli õrk sõğõrlar yüzde 36,5 oranõnda, melez õrk sõğõrlar yüzde 44,5 ve saf kültür õrkõ sõğõrlar yüzde 19 14

21 oranõnda yer almaktadõr. Aynõ yõl itibarõyla, toplam 25 milyon 174 bin baş koyun popülasyonunun ise yüzde 97,2 sini yerli õrk koyunlar oluşturmaktadõr. Diğer taraftan 2003 yõlõnda 1 milyon 300 bin baş sõğõr suni tohumlama metoduyla tohumlanmõştõr yõlõnda kanatlõ hayvan yetiştiriciliği üretimi önemli bir artõş göstermiş olup, önümüzdeki yõllarda bu artõşõn devam etmesi beklenmektedir. Değişik ülkelerde görülen deli inek hastalõğõ (BSE) ve şap gibi salgõn hastalõklar nedeniyle canlõ hayvan, hayvan ürünleri ve bazõ yem katkõ maddelerinin ticareti etkilenmiştir sayõlõ Kanun gereğince hastalõklarõn görüldüğü ülkelerden canlõ hayvan ve hayvan ürünleri ithalatõna 1996 yõlõnõn ortalarõndan bugüne kadar süren yasaklamalar getirilmiştir. Anõlan hastalõklarõn seyri Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ tarafõndan incelenmekte olup, gelişmeler değerlendirilmektedir yõlõnda baş koyun, baş keçi ihraç edilmiş iken, 2003 yõlõnda baş koyun ihracatõ gerçekleşmiştir. Kanatlõ hayvan ve balõn yanõ sõra iç piyasada tüketimi olmayan yumuşakçalarõn (sülük, salyangoz vb.) ihracatõ önemli ölçüde artarak sürmektedir. Ancak, bu ürünlerden damõzlõkta kullanõlan kanatlõ hayvan, yumurta ve balõn önemli sayõlabilecek miktarda ithalatõ da yapõlmaktadõr yõlõna ait hayvancõlõk ithalatõndaki başlõca kalemleri atlar, damõzlõk kümes hayvanlarõ, yumurtalar, merinos koyunu yapağõsõ ve halõ imalatõnda kullanõlan diğer yapağõlar meydana getirmektedir yõlõnda damõzlõk düve ithalatõ yapõlmamõş, 2003 yõlõnda ise baş düve ve 1 baş boğa ithal edilmiştir. Diğer taraftan, merkezde Tarõm ve Köyişleri Bakanlõğõ tarafõndan Ortaklarõn Mülkiyetinde Hayvancõlõk Kooperatif Projesi yürütülmektedir. Bu projeye 2002 yõlõnda 14,5 trilyon TL, 2003 yõlõnda 15,9 trilyon TL ödenek tahsis edilmiştir. Yatõrõm Programlarõnda yer alan bu projelere yapõlan tahsisatlar süt sõğõrcõlõğõ, damõzlõk sõğõr, besi sõğõrcõlõğõ, koyunculuk ve arõcõlõk konularõnda faaliyet gösterebilmek maksadõyla kurulan kooperatiflere, belli bir sõra dahilinde TCZB tarafõndan uygulanan faiz oranõnõn belirli bir oranõ tutarõnda faiz oranõ uygulanarak kullandõrõlmaktadõr. Kooperatiflere kredi şeklinde kullandõrõlan bu kaynaklardan elde edilen geriye ödemelerden ihtiyacõ olan ve sõrada bekleyen diğer kooperatiflere tahsisat yapõlmakta ve bu konuda Devlet Planlama Teşkilatõ na bilgi verilmektedir. Ayrõca, halen TC Ziraat Bankasõ tarafõndan, tüm ülke genelinde, hayvancõlõk faaliyetleri dahil çiftçilere kullandõrõlmak üzere açõlan zirai kredilerde indirimli faiz uygulanmaktadõr. b) 2004 Yõlõnda Beklenen Gelişmeler Toplumun hayvansal protein bakõmõndan dengeli ve yeterli beslenebilmesini teminen, 2004 yõlõnda hayvan õslahõna devam edilecek, kaliteli kesif yem ve yem bitkileri üretimi artõrõlacak, hayvan hastalõk ve zararlõlarõyla etkili mücadele ve yayõm hizmetleri geliştirilecektir. Nüfus artõşõna paralel olarak artan iç talebi karşõlayabilmek için hayvancõlõğa özel önem verilecek, ete ve süte dayalõ sanayi ülke genelinde yaygõnlaştõrõlacaktõr yõlõnda hayvancõlõğõ geliştirme, damõzlõk sõğõrcõlõk, süt sõğõrcõlõğõ, koyunculuk, arõcõlõk, sõğõr besiciliği kooperatif, hayvan hastalõk ve zararlõlarõ ile mücadele ve çayõr-mera ve yem bitkilerini geliştirme projelerinin uygulamalarõ yaygõnlaştõrõlarak sürdürülecektir. 15

22 Bugüne kadar meralarõn bilinçsiz ve aşõrõ bir şekilde otlatõlmalarõ, bunlarõn büyük bölümünün tarla arazisi şekline çevrilmesi gibi nedenlerle mera alanlarõ giderek azalmõş ve vasõflarõ bozulmuştur tarihinde kabul edilen 4342 sayõlõ Mera Kanununun uygulanmasõ, bu Kanunla çelişen bazõ kanun, mevzuat da yapõlmasõ gereken düzenlemelerin yapõlmasõ halinde ve ilgili Mera Fonunun (özel hesap) uygun kullanõlmasõ ile soruna orta ve uzun vadede çözümler getirilebilecektir. Diğer taraftan kaliteli kaba yem arzõnõn yetersizliğini giderebilmek için yapõlan çalõşmalarla, halen ülkemizde toplam tarõm yapõlan arazinin yüzde 7-8 ini kapsayan alanõn genişletilmesine yönelik tedbirlere devam edilecektir. Ülkemize, Doğu ve Güneydoğu Bölgelerimize komşu ülkelerden son yõllarda kanun dõşõ yollardan canlõ hayvan girmekte olup, bu durum aynõ zamanda yeni hayvan hastalõk ve zararlõlarõnõ da beraberinde getirmektedir. Hayvan hastalõk ve zararlõlarõ ile yapõlan mücadelelerin daha etkin yapõlabilmesi için Yatõrõm Programlarõna her yõl artan miktarlarda ödenekler konulmaktadõr. Bu maksatla 2004 Yõlõnda Hayvan Hastalõk ve Zararlõlarõ ile Mücadele Projesi uygulamasõ için 15,05 trilyon TL ödenek tahsis edilmiştir. Bu konuda, AB Mali Yardõm Fonundan, toplam tutarõ 15 trilyon TL olan hibe kaynak da ayrõca kullandõrõlacaktõr. Halen yürütülmekte olan Ortaklarõn Mülkiyetinde Hayvancõlõk Kooperatif Projesine 2004 yõlõnda, bir önceki yõla göre, yüzde 65 artõşla 26.1 trilyon TL ödenek tahsis edilmiştir. Kanatlõ hayvan yetiştiriciliğinde 2000, 2001 ve 2002 yõllarõnda meydana gelen bazõ olumsuzluklar üretim artõşõnõ azaltmõştõr. Ancak, 2003 yõlõnda kanatlõ hayvan yetiştiriciliği toparlanma sürecine girmiştir yõlõnda da bu sürecin devam etmesi, üretim ve ihracat miktarlarõnõn artmasõ beklenmektedir yõlõnda bin baş sõğõrõn suni tohumlama metoduyla tohumlanmasõ programlanmõştõr. Suni tohumlamada öngörülen hedef gerek ülke toplam sõğõr sayõsõ, gerekse de dünyada bu yöntemin yaygõn bir biçimde uygulandõğõ ülkelerle karşõlaştõrõldõğõnda çok düşük düzeyde kalmaktadõr. Hayvancõlõk sektöründe arzulanan verim artõşlarõnõn sağlanmasõnda mevcut genetik kapasite, suni-tabii tohumlama uygulamalarõ ile arttõrõlõrken, bu konuda bakõm, besleme şartlarõnõn iyileştirilmesi ve çeşitli girdi fiyatlarõ ile ürün fiyatlarõ arasõndaki dengenin korunmasõ hususlarõ önemini sürdürmektedir. Hayvancõlõğõn geliştirilebilmesi için 5 yõl süreli olarak çõkarõlan 2000/467 sayõlõ Hayvancõlõğõn Desteklenmesi Hakkõndaki Kararõnõn genişletilerek devam edeceği tahmin edilmektedir. 16

23 Hayvancõlõk Talebi Hayvancõlõk Üretimi MALLAR M: Bin Ton D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla MALLAR Tahmin Yõllõk Artõş (%) Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer (1) (2) (3) (4) (5) (6) (4/2) (6/4) Et (Kanatlõ Eti Dahil) ,7 4,8 Süt ,1 1,3 Yumurta ,2 4,0 Yapağõ ,4-0,3 Tiftik 0, , ,2 15,2 Kõl 4, , , ,3-4,5 Diğerleri ,4-1,4 TOPLAM ,6 3,1 M: Bin Ton D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla Tahmin Yõllõk Artõş (%) Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer (1) (2) (3) (4) (5) (6) (4/2) (6/4) Kõrmõzõ Et ,6 1,2 Beyaz Et ,8 14,9 Süt ,1 1,3 Yumurta ,0 4,2 Yapağõ ,8-3,7 Tiftik 1, , , ,0 0,0 Kõl 4, , , ,3-4,5 Diğerleri ,2 0,3 TOPLAM ,6 3,2 Hayvancõlõk İhracatõ M: Bin Ton D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla MALLAR Tahmin Yõllõk Artõş (%) Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer (1) (2) (3) (4) (5) (6) (4/2) (6/4) Yenilebilir Canlõ Hayvan İhracatõ Eşdeğeri Et , ,8 81,8 Yumurta , ,1 16,9 Kirli Tiftik 0,1 90 1, , ,0 9,1 Diğerleri ,2 10,8 TOPLAM ,1 16,0 17

24 Hayvancõlõk İthalatõ Tahmin M: Bin Ton D: Milyar TL 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla Yõllõk Artõş (%) MALLAR Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer (1) (2) (3) (4) (5) (6) (4/2) (6/4) Damõzlõk Sõğõr(Baş) 0,0 0, ,0 Dam. Küm. Hay. (Bin Baş) ,0 28,3 Kirli Merinos Yapağõsõ 4, , , ,0 36,4 Kirli Diğer Yapağõ 6, , , ,4 6,7 Diğerleri ,7 0,5 TOPLAM ,1 8,4 4. SU ÜRÜNLERİ a) Durum 2002 yõlõnda, toplam su ürünleri üretim miktarõnda, 2001 yõlõna göre yüzde 5,5 oranõnda bir artõş gerçekleşmiştir. Bunun başlõca nedeni, daha etkin sürdürülen koruma-kontrol hizmetleri, bilinçlenen balõkçõlarõn konulan yasaklara daha fazla uymalarõ ve denizlerde görülen ekolojik değişimler sonucunda denizlerden avcõlõkla yapõlan üretim miktarõnõn yüzde 6,8 oranõnda artmasõdõr. Ülkemizde, hõzla gelişen ve toplam üretim içindeki payõ 2000 yõlõnda yüzde 14 e ulaşan yetiştiricilik üretiminin payõ, bu tarihten sonra kafes, yem ve yavru gibi girdi fiyatlarõndaki artõş nedeniyle işletmelerin küçülmeleri ve/veya kapanmalarõ sonucunda düşme eğilimine girmiştir yõlõnda, 2001 yõlõna göre yetiştiricilik üretimi yüzde 9,9 oranõnda azalmõştõr. Avcõlõk yoluyla yapõlan üretimin belli sõnõrlara ulaşmõş olmasõ nedeniyle ve doğal kaynaklarõn sürdürülebilir kullanõlabilmesi amacõyla yetiştiriciliğin desteklenmesi yoluyla üretimin artõrõlmasõ hedefler arasõnda yer almaktadõr. Bu çerçevede, 2003 yõlõnda 2000/467 sayõlõ Hayvancõlõğõn Desteklenmesi Hakkõnda Karar kapsamõna, alabalõk, çipura ve levrek yetiştiricisi gerçek ve tüzel kişilere destekleme ödemesi yapõlmasõ dahil edilmiştir. Balõkçõlarõmõza hizmet vermek üzere bütçeden tahsis edilen ödeneklerle gerçekleştirilmekte olan kõyõ yapõsõ sayõsõ, 2003 yõlõnda tamamlanan 3 adet balõkçõ barõnağõ inşaatõ ile birlikte 248 adede yükselmiştir. Bunlardan, 153 adedi balõkçõ barõnağõ, 31 adedi barõnma yeri, 64 adedi çekek yeri olarak inşa edilmiştir. Ayrõca bütçe dõşõ kaynaklarla, 27 si balõkçõ barõnağõ, 29 u barõnma yeri, 9 u çekek yeri olmak üzere 65 adet kõyõ yapõsõ inşaatõ gerçekleştirilmiş bulunmaktadõr. Ülkemiz, Uluslararasõ Atlantik Ton Balõklarõ (orkinos) Koruma Komisyonuna (ICCAT) 2003 yõlõnda üye olmuştur. Bu Teşkilat tarafõndan ülkemize dönemi için yõlda ton üretim kotasõ tahsis edilmiştir yõlõnda ihracat 2002 yõlõna göre miktar olarak yüzde 33 oranõnda artmõştõr. Mavi yüzgeçli orkinos, deniz levreği ile çipura balõğõ ihracatõmõzda en çok paya sahiptir. Bir önceki yõla göre 2003 de mavi yüzgeçli orkinos ihracatõ 4 kat, deniz levreği ihracatõ yüzde 2,5 ve