KENTSEL ULAŞIM SORUNLARI VE ÇÖZÜMLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA (BALIKESİR ÖRNEĞİ)

Transkript

1 KENTSEL ULAŞIM SORUNLARI VE ÇÖZÜMLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA (BALIKESİR ÖRNEĞİ) Turgut ÖZDEMİR 1, Ayşe TURABİ 2, Füsun ÜÇER 3, Ayhan ARIK 4 SUMMARY The present transportation infrastructures couldn t enough when cities improved. Then transportation problems are increased in cities. Another way, at vehicle properties increasing and to tendency personal transport vehicles, unproductive use of public transport is one of factories that urban transportation problems increasing. In this study, urban transportation problems are defined and put forward urban traffic density where Ali Hikmet Pasa Center in Balikesir. Their solving proposes are tried to products. ÖZET Kentler büyüyüp geliştikçe mevcut olan ulaşõm altyapõlarõ buna cevap verememektedir, böylece kentlerde ulaşõm sorunlarõ artmaktadõr. Ayrõca taşõt sahipliliğindeki artõş ve bireysel ulaşõm araçlarõna yönelim, toplu taşõma araçlarõnõn verimsiz kullanõmõ kentiçi ulaşõm sorunlarõnõ artõran faktörler arasõnda yer almaktadõr. Bu çalõşmada kentsel ulaşõm sorunlarõ açõklanmõştõr ve Balõkesir ili Ali Hikmet Paşa Meydanõndaki sayõmlarda kentsel trafik yoğunluğu ortaya konulmuş ve çözümlerine ilişkin önerileri üretilmeye çalõşõlmõştõr. 1. GİRİŞ Son yõllarda artan nüfus ile üretilen taşõt sayõlarõnda da artõşlar olmuş ve araç kullanõmõ lüks olarak değil, bir gereksinim haline gelmiştir. Dolayõsõyla kent içindeki trafik sorunlarõnda da artõşlar olmuştur. Bu sorunlarõn başõnda şehrin ana arterlerini oluşturan cadde ve yollardaki trafik sõkõşõklõklarõnõn giderilmeye çalõşõlmasõ, gerekirse yeni planlamalarõnõn çözüm olarak uygulanmasõ gelmektedir. Çözüm yollarõna gidebilmek için, özellikle pik saatlerde ana arterleri oluşturan caddelerin hacimleri gözlenmeli ve gerekirse alternatifler yaratõlmalõdõr. Ayrõca kentin altyapõ ve üstyapõ özellikleri, trafik karakteristikleri, fiziki kapasiteleri de değerlendirilerek çözümler önerilebilir. 1 Prof.Dr. Balõkesir Üniversitesi,Mühendislik-Mimarlõk Fakültesi,Ulaştõrma Anabilim Dalõ 2 Yard.Doç.Dr. Balõkesir Üniversitesi,Mühendislik-Mimarlõk Fakültesi,Ulaştõrma Anabilim Dalõ 3 Arş.Gör. Balõkesir Üniversitesi,Mühendislik-Mimarlõk Fakültesi,Ulaştõrma Anabilim Dalõ 4 Arş.Gör. Balõkesir Üniversitesi,Mühendislik-Mimarlõk Fakültesi,Ulaştõrma Anabilim Dalõ 415

2 Bu çalõşmada da, Balõkesir ilinde kullanõlan ulaşõm türlerinden bahsedilmiş, ana arterlerde hacim sayõmlarõ yapõlarak yoğunluğun azaltõlmasõ yönünde alternatifler önerilmiştir. 2. KENTSEL ULAŞIM SORUNLARI Kentsel Ulaşõm Sorunlarõ ve Trafik Yönetiminden Kaynaklanan Sorunlar birbiri ile iç içe geçmiş olan kavramlardõr. Ancak, Trafik Yönetiminden Kaynaklanan Sorunlar, genellikle idareyi ilgilendirmekte ve çözüm yollarõ yine idarece aranmaktadõr. Kentsel Ulaşõm Sorunlarõ ise, idareyi ilgilendirmekle birlikte daha çok kendiliğinden kentleşme süreci içerisinde ortaya çõkan ve ulaşõmla ilgili herkesi ilgilendiren sosyoekonomik bir içeriğe sahiptir. Bu nedenle daha kapsayõcõ bir nitelik taşõmaktadõr. Kentsel ulaşõm sorununa çözümler getirebilmek ve daha iyi analiz edebilmek için sorunu oluşturan etkenlere inilmesi zorunludur. Bu etkenler aşağõdaki şekilde sõnõflandõrõlabilir (1) Kentsel Ulaşõm Sorunlarõna Etki Eden Faktörler Bölgesel Faktörler Kentlerin yönetsel, ekonomik ve ticaret merkezi niteliği taşõmalarõ hõzla artan nüfuslarõ ve her bakõmdan büyük öneme sahip kent içi ve çevre yollarõ trafik sorununa neden olan başlõca bölgesel faktörlerdir. Bu nedenlerden dolayõ yol-yerleşme ilişkisine bakõldõğõnda, yollarõn yerleşmeleri olumsuz yönde etkileyebildiği görülmektedir. Bu yol-yerleşme ilişkisinde, yol başlangõçta yerleşmeye olumlu etki yapmakla beraber sonralarõ yolda trafik hacminin giderek artmasõyla bu etkinin olumsuz yönde geliştiği görülmektedir Kentleşme Olgusu Kent içindeki mevcut yollarõn büyük bir kõsmõ özel otolarca park yeri olarak kullanõldõğõndan büyük ölçüde trafik tõkanõklõklarõ ortaya çõkmõştõr. Buna ek olarak, düzenli ve güvenli bir trafik için gereken õşõk, işaret, kavşak iyileştirmeleri, tek yönlü veya bölünmüş yol, trafiğe kapalõ toplu taşõm yollarõ, park yerleri, yükleme ve boşaltma noktalarõ belirleme çalõşmalarõ yapõlmamõştõr. Çarpõk ve düzensiz bu kentleşme ortamõnda alt yapõ yatõrõmlarõ planlamak oldukça zor olduğu gibi, yapõlabilse bile kõsa sürede bozulduğu ve geçersiz hale geldiği görülmektedir. Hõzlõ kentleşme ve nüfus artõşõnõn ortaya koyduğu toplumsal-ekonomik ve toplumsal-kültürel koşullar, otomotiv sanayisindeki hõzlõ gelişme, kõrsal kesimler ile kentler arasõ ve kent içi ilişkileri hõzlandõrarak yollar üzerinde yoğun bir trafik doğmasõna neden olmuştur Kentsel Arazi Kullanõmõ Kentleşme, ulaşõmõ sağlayan yol olgusu ile ayrõlmaz bir bütündür. Bu nedenle, kent planlarõ yapõlõrken en düşük maliyete en fazla yarar sağlayabilmek için trafik planlamasõnõn yapõlmasõ, başka bir deyişle arazi kullanõmõ ile ulaşõm planlamasõnõn birlikte ele alõnmasõ gerekmektedir. 416

3 Kent arazisinin sõnõrsõz özel mülkiyete konu olmasõ, plansõzlõktan yararlanan çõkarcõ gruplarõn faaliyetleri ve buna karşõ belediyelerin seyirci kalmalarõ ile imar yasasõnõn uygulanmamasõ kentlerin plansõz bir şekilde büyümelerine neden olmuştur Park Yeri Belediyelerin, halkõn mevcut ve gelecekteki gereksinimlerini karşõlamak, gelişimini yönlendirmek ve bilinçlendirmek amacõyla imar planõ yapma veya yaptõrma eylemini gerçekleştirirken karşõlamalarõ gereken bir gereksinim de otoparklardõr Sinyalizasyon Trafiğin yönlendirilmesinde en önemli araç sinyalizasyon sistemidir. Trafik akõşõnõn ve güvenliğinin sağlanmasõ için önemli kavşaklarõn bilgisayarla sinyalize edilmesi ve sinyal zamanlamasõnda optimizasyona gidilmesi gerekmektedir. Sinyalize kavşaklar, kentiçi yol sisteminin ayrõlmaz bir parçasõnõ ve kent merkezindeki trafik yönetimi ve yol, kavşak kapasitesinin artõrõlmasõnõn ana unsurunu oluşturmaktadõr. Sinyal sisteminin etkin kullanõmõnõn, yollarõn işlerliği ve kapasitesinin artõrõlmasõ, otobüs ve yaya öncelikleri ve kentiçi çevre üzerinde önemli etkileri olacaktõr. Duruş ve kalkõşlarõn azalmasõyla araçlarõn yakõt tüketimi azaldõğõndan iyi zamanlanmõş bir sinyal sistemi merkezi iş bölgelerindeki kirlenme düzeyini de azaltacaktõr. Sistem, trafik bilgileri de toplayabilmeli ve gerektiğinde merkezi bilgisayarõn denetimi olmaksõzõn belli bir kavşağõn yakõn çevresiyle bütünlük içinde kendi başõna çalõşabilmesine olanak sağlayan donanõma sahip olmalõdõr Yol Yollar üzerinde, özellikle doğal gaz, su, kanalizasyon, elektrik ve telefon çalõşmalarõ olmak üzere beş ayrõ kuruluş tarafõndan hemen hemen günün her saatinde kazõ çalõşmalarõ yapõlmaktadõr. Kent içinde yapõlan bu kazõ işlemleri plan ve program dahilinde olmayõp, her kurum ve kuruluş, aynõ cadde ve sokakta değişik zamanlarda kazõ yapõlmaktadõr. Kazõ yapacak kuruluşlarõn aynõ anda yapmasõ için gerekli koordinenin kurulmasõ sağlanmalõdõr. Çünkü, bu çalõşmalarõn aynõ anda başlayõp aynõ anda bitirilmesi, gerek trafik gerekse ekonomik açõdan yararlõ olacaktõr Toplu Taşõma Sorunu Kent içi ve kent ile banliyöleri arasõnda insanlarõn zaman ve mekan içinde toplu olarak yer değiştirmelerine olanak sağlayacak öğeler, bunlarõn özellikleri ve aralarõndaki ilişkiler kümesine toplu taşõma denmektedir. Bu tanõmda sözü edilen öğelerden önemli olanlar alt yapõ, toplu taşõma araçlarõ, sistemi kullananlar, sistemi işletenler ve üst yöneticilerdir. Bölgesel ve kentsel toplu taşõm sistemleri birbirine uymalõ, birbirini tamamlamalõ ve birbiriyle koordineli yapõlmalõdõr. Böylece yakõt, personel, tarife, işletme ve benzeri giderlerde bir ekonomi sağlayacaktõr (2). 417

4 3. BALIKESİR İLİNDEKİ ULAŞIM TÜRLERİ 3.1. Yaya Ulaşõmõ Kentin ulaşõm sisteminde en büyük paya sahip olan yaya ulaşõmõ, günlük yolculuklarõn yarõsõndan fazlasõnõ oluşturmaktadõr. Tarihsel gelişim içinde merkez işlevleri ile bütünleşen konut alanlarõ arasõndaki uzaklõğõn elverişli olmasõ sebebiyle yaya ulaşõmõ kolay olmaktadõr. Ancak son yõllarda kentsel yerleşim alanõ genişleyip, merkezle konutlar arasõndaki uzaklõk yaya yolculuklarõnõn sõnõrlarõnõ aştõkça yayalar çeşitli ulaşõm araçlarõnõ kullanmaya başlamõş ve yaya yolculuklarõnõn payõnda azalmalar ortaya çõkarmõştõr (3) İki Tekerlekli Araçlar 2004 Ocak ayõ itibariyle, Balõkesir merkez ilçe trafiğine kayõtlõ yaklaşõk 22 bin motorlu bisiklet ve motosiklet bulunduğu öğrenilmiştir Özel Otolar Balõkesir merkez ilçe trafiğine kayõtlõ araçlarõn yaklaşõk %37si otomobillerden oluşmakta ve 1 Ocak 2004 itibariyle merkez ilçede kayõtlõ otomobil sayõsõ düzeyinde bulunmaktadõr. Otomobil ulaşõmõnda en büyük sorun özellikle kent merkezinde park yeri yetersizliği olarak ortaya çõkmaktadõr. Çok kõsa yolculuk uzunluklarõna rağmen kent merkezinde çalõşanlarõn bir bölümü toplu taşõm araçlarõnõ kullanmak yerine özel otomobilleriyle merkeze gelmekte ve araçlarõnõ gün boyu merkezde yetersiz yollara, merkezin muhtelif yerlerinde toplam kapasiteleri 960 araçlõk çok katlõ otoparklara ya da diğer yerlere park etmektedirler Taksi-Taksi dolmuş Kentteki yolculuklar içinde çok küçük bir paya sahip bulunan ticari plaka ile çalõşan taksilerin sayõsõ 210 olarak belirlenmiş bulunmakta, bu araçlar toplam 51 taksi durağõna bağlõ olarak çalõşmaktadõrlar. Kent içinde taşõmacõlõk hizmeti veren 115 ruhsatlõ taksi dolmuş bulunmakta, bu araçlar sekiz hatta taşõma yapmaktadõr. Bu hizmetin kent ulaşõmõndaki paylarõ oldukça yüksektir. Günde ortalama adet yolcunun ulaşõmõ sağlanmaktadõr Minibüs Kent içinde taşõmacõlõk hizmeti veren =185 ruhsatlõ minibüs bulunmaktadõr (62 tanesi Köy Birlik Minibüsü) ve bu araçlar 7 hatta taşõma yapmaktadõr. 52 evler hattõna 12, Gaziosmanpaşa hattõna 9, Ağõr sanayi hattõna 3, Ayşe Bacõ hattõna 29, Üç Põnar hattõna 7 araçla kent içi ulaşõm hizmeti verilmektedir. Köy Birlik minibüsleri ağõrlõklõ olarak üniversitenin Çağõş kampüsüne taşõmacõlõk yapmaktadõr. 185 araç ile günlük toplam ortalama yolcu taşõnmaktadõr. Bu sayõnõn yaklaşõk 4140 tanesi ağõrlõklõ olarak kampüs yolcusudur. 418

5 3.6. Belediye Otobüs hatlarõ genellikle kent merkezindeki üç ana terminal noktasõndan başlamakta ve çevredeki konut alanlarõ ile işyerlerine ulaşmaktadõr. Bu tür hatlarõn yanõ sõra kentle çevre yerleşmeleri (kentle günübirlik ilişkisi bulunan yakõn köyleri) birleştiren hatlar hizmet vermektedir. Şehirde kamu toplu taşõma hizmeti Balõkesir Belediyesi Otobüs işletmesi tarafõndan 11+1=12 hat (1 hat kampüs hattõ olmak üzere), 25+7=32 otobüs (7 otobüs kampüs hattõ için olmak üzere) şeklinde sağlanmaktadõr. Otobüsler toplam ortalama 8232 yolcu taşõmaktadõr. Bu sayõnõn 2688 tanesi kampüs yolcusudur Belediye Denetimli Özel Halk Kentteki bir başka toplu taşõma hizmeti de, işletmecilere üç ile beş yõl arasõnda kiralanan özel halk otobüsleridir. Halk otobüsleri toplam 23 hatta 31 araç ile hizmet vermektedir. Günlük toplam ortalama yolcu taşõnmaktadõr (4). Çizelge 1 Balõkesir İli toplu Taşõma Araçlarõ Günlük Sirkülasyonu (Nisan-2004) Sõra No Toplu Taşõma Araç Cinsi Belediye Belediye Özel Halk Bir hattaki Günlük Ortalama Taşõnan Yolcu Sayõsõ* 303 Sivil+201 Öğrenci (Toplam:504) Kampus 2688 kişi/gün 490 Sivil+233 Öğrenci (Toplam:723) Çalõşan Hat Sayõsõ Hatlardaki Toplam Araç Sayõsõ Toplam Günlük Yolcu Sayõsõ Oran (%) , , ,16 4 Minibüsler Köy Minibüsleri Taksi Dolmuş 4140 (kampus) 18, , ,41 Toplam BALIKESİR İLİNDEKİ ARAÇ SAHİPLİLİĞİ Balõkesir ilinde de son yõllarda nüfusa paralel olarak trafikteki araç sayõsõ artmaktadõr. Özellikle sabah ve akşam saatlerinde insanlar işyerlerine, okullara ve evlerine ulaşma çabasõ içinde olduğundan, zaman zaman trafik sõkõşõklõğõ yaşanmaktadõr. Balõkesir ilinde trafiğe kayõtlõ araçlardaki artõşõn daha iyi görülebilmesi için, 2002, 2003 ve 2004 yõllarõnõn 31 Ocak itibariyle taşõt sayõlarõ ve artõş yüzdeleri Çizelge 2 de verilmiştir. Balõkesir merkezinde 2002 yõlõnda trafiğe kayõtlõ taşõt sayõsõ iken, 2003 yõlõnda e, son olarak 2004 yõlõnda e düşmüştür. Bu azalmanõn sebebi hurdaya çõkan araçlarõn kayõtlardan düşmesinden kaynaklanmaktadõr. Yine de ilin genelinde yõllarõ arasõnda % 2.36 ve yõllarõ arasõnda % 4.03 lük bir artõş görülmektedir (5). 419