Okul Alanlarının Bedelsiz Olarak Kamuya Kazandırılması

Transkript

1 Page 1 f 10 MİLLİ EĞİTİM DERGİSİ Sayı 150 Mart, Nisan, Mayıs 2001 Okul Alanlarının Bedelsiz Olarak Kamuya Kazandırılması Dç Dr. Tahsin Ymralığlu (*) Arş. Gör. Bayram Uzun (**) 1. GİRİŞ Eğitim, bireylerin ve tplumun geleceğini şekillendiren en önemli unsurlardan biri lmakla birlikte, kentsel fnksiynlarında en dinamik lanıdır. Tplumların gelişmişlik düzeyleri, dğrudan eğitimin bir snucu lup, ülkelerin önemli ölçüdeki bir yatırım payı bu alanda gerçekleşmektedir. Devletçe yapılan yatırımlar içinde beşeri yatırım larak nitelendirilebilecek eğitim yatırımının amacı, insan kalitesinin yükseltilmesi ile alakalıdır. Genel larak yaşam standardının yükseltilmesi dğrultusunda fiziki ve ssyal altyapı yatırımları, eknmik refahı dlaylı etkilemektedir. Bir başka deyişle eknmik kalkınmayı dğrudan belirleyen üretici yatırımların luşumu ve gelişimi alt yapı yatırımlarının varlığına bağlıdır (1). Altyapı yatırımları içinde, eknmik büyüme ve ssyal gelişmeye katkı sağlayanın insan unsuru lması nedeniyle eğitim altyapısı önemli bir faktördür. Yeterli düzeyde eğitim altyapısının sağlanması ile eknmik kalkınma için gerekli nitelikli, yaratıcı ve verimli bireyler luşturulurken aynı zamanda bireysel gelir artışı ile ssyal katmanlar arasında zenginleşme bağlamında geçişler de sağlanmış lacaktır (2). Eğitim altyapısı, ilköğretimden yükseköğretime değin uzun ve sabırlı bir süreç gerektiren çk yönlü bir sistemdir. Bir ilköğretim yatırımının ilk fiziksel byutunu arazi edinme ve kul inşası luşturur. Bu çalışmada, arazi edinme yöntemi larak bilinen klasik kamulaştırma yöntemine alternatif bir yaklaşım irdelenerek, imar plânı kapsamında ilköğretim altyapısının gerçekleşmesinde, eğitim amaçlı larak kamuya arsa-arazi kazandırılması hususu mülkiyet yönetimi açısından incelenmiştir. 2. İMAR PLÂNLARI VE EĞİTİM KURUMLARI Anayasamızın eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi kenar başlıklı 42. maddesinin 5. fıkrası, "ilköğretim eğitimi zrunlu ve devlet kulları için parasızdır" kuralını getirmiştir. Eğitimin ilk aşamasını luşturan ilköğretim eğitimi tarih ve 4306 sayılı yasayla 5 yıllık ilkkul ve 3 yıllık rtakul eğitim birimleri birleştirilmiş ve böylece 8 yıllık temel ilköğretim eğitimi zrunlu eğitim larak belirlenmiştir. Eğitim kurumlarının fiziksel mekanda yerleştirilmesi imar plânları ile yapılmaktadır. Bu amaçla eğitim tesisleri için alan büyüklükleri ve nüfus ile ilgili standartlar yasa ve yönetmeliklerle belirlenmiştir. Bu bağlamda ilkkul ve rtakul biçiminde eğitimin ayrıldığı dönemde alan büyüklüğü standartları yürürlükteki 3194 sayılı İmar Yasasının ilgili yönetmeliğinde düzenlendiği biçimdedir. Ancak tarihinde, imar plânı yapılması ve değişikliklere ait esaslara dair yönetmelik de yapılan değişiklik ile 4306 sayılı yasaya uygun larak ilköğretim alan standartları Tabl 1 deki gibi yeniden belirlenmiştir. Bu standartlar ülkenin tplumsal, eknmik, kültürel ve plitikalarına bağlı larak belirlenmiştir (3). Kent plânlamasında bu dnatı ölçütlerine bağlı larak, ilkkul yerleşme birimi ünitesi diğer dnatılarla birlikte tasarlanmaktadır. İlkkul esasına dayalı plânlama alanı rtalama 5000 kişilik nüfusu kapsamaktadır (4). Tabl 1. Eğitim Alanları Standardı ve Alan Büyüklükleri Eğitim Türü Nüfusa Bağlı En Az Alan Alan Standardı Büyüklüğü İlkkul 2.0 /m 2 3,500-5,000 m 2 Ortakul 1.8 m 2 /kişi 5,700-8,800 m 2 İçindekiler... Küreselleşme ve Milli Duyarlılıklar Yaratıcı Tarih Öğretimi Öğretmenlerin Sahip Olmaları Gereken Davranış Olarak Ssyal Beceri 5-6 Yaş Çcuklarının Öz Bakım Becerilerinin Cinsiyet ve Okulöcesi Eğitim Alma Durumlarına Göre İncelenmesi Öğretmen Yetiştirmenin Uluslararası Byutu (UNESCO 45. Uluslararası Eğitim Kngresi) Yönetici Yetiştirme Srunu Avrupa, Amerika Birleşik Devletleri, Çin ve Türkiye de Beden Eğitimi ve Sprun Gelişimi Türkiye de Spr Yöneticisi Yetiştirme Faaliyetlerinin Görünümü İş Birliğine Dayalı Öğrenme: Etkili Ancak İhmal Edilen ya da Yanlış Kullanılan Bir Mett Okul Alanlarının Bedelsiz Olarak Kamuya Kazandırılması Hizmet İçi Eğitim Prgramlarının Değerlendirilmesi Üniversite Öğrencilerinin

2 Page 2 f 10 İlköğretim 4.0 /m 2 8,000-15,000 m 2 İnternet Kullanım Düzeyleri ve Beklentilerinin Değerlendirilmesi İmar plânlarında eğitim kurumları için yer tespitindeki srunlar İlgili yönetmeliklerde öngörülen nüfus ölçüsüne göre belirli alan büyüklüğünde, istenilen knumda, belli uzaklıkta lmak üzere ilköğretim alanları farklı mülkiyetteki taşınmazlara isabet ederek plâna işlenmektedir. Ancak plânın uygulama aşamasında eğitim dnatıları açısından bazı srunlar ile karşılaşılmaktadır. Bu srunlardan bazıları şunlardır: Kentsel gelişme alanlarında, imar plânlama aşamasında özel mülk sahiplerinin plâncı ve belediyeler üzerindeki baskıları snucu, yeterli ve uygun knumda eğitim alanı luşturulması mümkün lmamaktadır. Bu durumda eğitim amaçlı tahsis edilen alanlar, maliyeti artırıcı tpğrafyası uygun lmayan kötü larak vasıflandırılacak arazilerdir. Eğitim dnatısı için seçilen alanların kamulaştırma külfetinden kaçınmak düşüncesiyle hazine veya belediyelerin mülkiyetinde lmasına dikkat edilmesi karşısında; bu tür arazilerin yetersizliği veya hiç lmaması, lsa dahi eğitim için gerekli knumda bulunmaması. Kamulaştırma işleminde eğitim için ayrılan ödeneklerde kamulaştırma payının az lması, bu işleminin hukuki-teknik yönden karmaşık ve uzun bir süreç gerektirmesi gibi nedenlerle arsa edinmede snuç alamama veya gecikme lmaktadır (5). İmar plânları hazırlanırken, mülkiyet edinme biçimi dikkate alınmaksızın eğitim alanları belirlenmektedir. Bu alanların kamulaştırılması yasal süresi içerisinde yapılamadığından, mağdur lan taşınmaz sahiplerince plân değişiklikleri teklif edilmekte veya dava açılmaktadır. Bu yaklaşım taşınmaz sahipleri ile yerel idareler ve merkezi idare arasında çeşitli srunlara neden lmaktadır. Yukarıda ifade edilen bazı srunların temelinde büyük randa imar plânlarının yapımında özel taşınmaz sahiplerinin arazilerine eğitim dnatısının isabet etmesi ve kamulaştırma mekanizmasından kaynaklanmaktadır. Bu durumda imar plânlarının uygulanması ve eğitim dnatılarının kamulaştırılması aşamasında rtaya çıkan srunlar nedeniyle mülkiyet knusunda yeni çözümler geliştirilmelidir. İlköğretim alanlarına isabet eden mülklerin idareye kazandırılması yöntemleri Yürürlükteki mevzuatlara göre üç türlü yöntem ile Milli Eğitim Bakanlığınca kul alanları için taşınmaz mal edinimi söz knusudur. Bunlar; a. Satın alma yöntemi: Arsa ve arazi edinmede en çk kullanılan yöntemlerden biridir. Buna göre, 2886 sayılı Devlet İhale Yasası nın 1.maddesine istinaden satın alma yöntemi ile taşınmaz mal edinilmektedir. b. Tahsis yöntemi: Devletin taşınmaz mal edinme bakımından tüzel kişiliğini ifade eden Hazine tasarrufundaki özel malların, tarihli 1050 sayılı Muhasebeyi Umumiye Kanunu nun 23.maddesine dayanılarak idari bir işlemle kamu malı haline getirilmesidir. Bu yöntemle tapunun devredilmesi söz knusu değildir. c. Kamulaştırma yöntemi: Bu yöntem bir kamu hizmetinin görülebilmesi için ilgili kamu tüzel kişiliklerince tek yanlı irade ile kamu gücüne dayanarak kamu yararı amacı ile özel taşınmaza ait mülkiyetlerin zrla kamu mülkiyetine geçirilmesidir (6). Temel eğitim alanlarının kamulaştırma kararlarını, köylerde köy ihtiyar heyeti, iller/ilçeler de ise il daimi encümeni alır. Kamulaştırılan taşınmaz malların bedelleri, Milli Eğitim Bakanlığınca karşılanmaktadır. Ancak bilindiği üzere bakanlıklar gibi Genel Bütçeye bağlı kuruluşların taşınmaz mal edinme yönünden tüzel kişilikleri yktur. Sözü edilen yöntemlerle elde edilen taşınmazlar tarih ve 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu nun 65.maddesine göre farklı tüzel kişilikler adına tapuya tescil edilmektedir. Edinilen taşınmazların hangi kurum adına tescil edileceği Tabl.2 de gösterilmiştir. Avrupa Birliği Eğitim Prgramları Lenard da Vinci Prgramı Yazım Esasları T.C. MEB Yayımlar Dairesi Başkanlığı Teknikkullar, ANKARA Tel. (312) Fax (312) med@meb.gv.tr

3 Page 3 f 10 Tabl.2 Kamulaştırılan Eğitim Alanlarının Tescil Edileceği İdareler İdare Köy Tüzel Kişiliği İl Özel İdaresi İlköğretim kulları Lise ve dengi kullar Köy İl/İlçe İlçe İl Maliye Hazinesi Okul yapımı için taşınmaz ediniminde genelde kamulaştırma yöntemi kullanılmaktadır. Ancak bu yöntem devlet ve taşınmaz mülk sahipleri açısından birçk lumsuzluklar içerir. Kamulaştırma yönteminin lumsuzlukları Kamulaştırma hızlı tprak edinimini sağlamasına karşın, ülkemizin aksine, çağdaş ülkelerde bu yöntem bazı lumsuzlukları nedeni ile en sn başvurulacak bir işlem niteliğindedir. Yöntemin lumsuzluklarının bazıları şunlardır: a) Teknik bir irtifak biçimi lan imar plânlaması ile; kamusal külfet ve nimetler karşısında eşitlik ilkesi göz ardı edilerek kamu ihtiyacı için gerekli ssyal ve teknik dnatılar ile taşınmazların mülkiyet hakları kısıtlanmaktadır. Örneğin, bir veya birkaç özel parsel üzerine knumlandırılan kul alanı için yalnız bu taşınmazların kamulaştırılması ile mülkiyet hakları sna erdirilerek bedele dönüştürülmektedir. Bu durumda; Eğitim tesisinden yararlanacak halkın kamulaştırma sürecine katılımı ayni veya nakdi sağlanamamaktadır. Kamulaştırılan arazi sahiplerinin mülkiyet hakları krunamamakta, mülkiyetin labildiğince yaygınlaştırılması öngörüsü gerçekleşememektedir. Buna karşın, çevre parseller lehine kul kamulaştırmasından kaynaklanan knjnktürel değer artışından dlayı haksız gelir transferi yapılmaktadır. Kamulaştırma dışı kalan taşınmazlarda rtaya çıkan reel değer artışları herhangi bir mekanizma ile kamuya geri kazandırılamamaktadır. b) Kamulaştırma sistemi içinde bedel ile ilgili süreçler devlet ve taşınmaz sahipleri açısından srun lduğundan kamulaştırma kurumuna lan güven azalmıştır. Şöyleki; Kamulaştırma bedellerinin tespitinde karşılaşılan en önemli srun, değer takdir kmisynu ile yargı tarafından belirlenen birim değerler arasındaki farktır. Her ne biçimde lursa lsun bir fiyatın tespit kalitesi, ancak sürüm değere yaklaştığı rana göre belirlenir (7). Yargıca sürüm değere en yakın değerlere ulaşılmaktadır. Nitekim, mahkemeler genelde kmisynca takdir edilen bedelleri Tabl 3 de görüldüğü üzere en az 3 kat arttırmakta ve bu durum karşısında yatırım için ödenek prblemi rtaya çıkmaktadır. Kamulaştırma maliyetlerinin, ilköğretim binalarının yapım maliyeti ile karşılaştırılması halinde Tabl.4 de görüldüğü üzere, bazen bu maliyetin iki katına varan kamusal kaynakların arazilerin elde edilmesi için harcandığı görülmektedir. İlgili kurumların yargı tarafından artırılan kamulaştırma bedellerini "ödenek yeterince ayrılırsa" biçimindeki ödeme plânı ve tarihinde Anayasa Mahkemesince iptal edilen tarih ve 3095 sayılı "Kanuni Faiz Ve Temerrüt Faizine İlişkin Kanun"un temerrüt faizinin enflasyn ranı altında %50 ranında belirlemiş lması, taşınmaz sahiplerini kamulaştırma mağduru yapmaktadır. Snuçta

4 Page 4 f 10 iç hukuk yllarını tüketen kamulaştırma mağdurları, uluslar arası mahkemelerde haklarını arama yluna gitmektedirler. Tabl.5 de görüldüğü üzere bu husustaki kamulaştırma amaçlı başvurular %20 düzeyine ulaşmıştır (8). c) Kamulaştırma davaları nedeniyle rtaya çıkan zaman kaybı, özellikle yatırım ve plânlama prjelerini aksatmaktadır. İlköğretim Okulu Adı Tabl 3. Trabzn İlindeki Bazı ilköğretim Alanlarının Bilirkişi ve Yargı Tarafından Tespit edilen Kamulaştırma Bedel Örnekleri Senet Alanı m 2 Bilirkişice Takdir Edilen br. Fiyat* (I) Mahkemece Takdir Edilen br. Fiyat* (II) Erdğdu $/m $/m Yavuz Selim $/m $/m Beşirli $/m 2 86 $/m2 3.1 Ayasfya $/ m $/m Oran II/I * Enflasyn karşısında fiyatların güncelliğini kruyabilmesi için USD kullanılmıştır. Tabl 4. Trabzn İlinde Bazı İlköğretim Alanlarının Yapım ve Kamulaştırma Maliyetlerinin Karşılaştırılması İlköğretim Okulunun Adı Okul İnşa Bedeli (USD) Kamulaştırma Bedeli (USD) (U) Oran II/I % Erdğdu Yavuz Selim Beşirli Ayasfya Tabl 5. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde Ülkemizdeki Kamulaştırma ile İlgili Dava Sayısı Mahkeme AIHM Tplam Dava Sayısı 1998 Yılı Snu İtibariyle Kamulaştırma Dava Sayısı Oran (%) d) Tüm bunların ötesinde dğup büyüdüğü ve yaşadığı mekanla bütünleşen insanların tpraklarının kamulaştırılması, ssy-eknmik srunları da beraberinde getirmektedir. 3. İLKÖĞRETİM ALANLARININ KAMULAŞTIRMA DIŞINDA BİR YÖNTEM İLE EDİNİLMESİ Bilindiği üzere ülkemizde her yıl rtalama 1.3 milyn çcuk eğitime başlamaktadır. Nüfus artışı ve iç göçler nedeniyle başta büyük kentlerde lmak üzere ikili ve kalabalık sınıflarda öğretim yanında eğitime ayrılan kaynakların yetersizliği çağdaş ülkelerdeki standartlarda gelişim amacını sınırlandırmaktadır (9). Nitekim Eylül 1997 yılı itibariyle kesintisiz sekiz yıllık temel eğitim altyapısına 3 yıl içinde ulaşılabilmesi için bir katrilyn (5.2 milyar$) Türk Lirası üzerinde finansal kaynağa gereksinim lduğu ifade edilmiş (10) ve bu rakamlar Tabl.6 da gösterilmiştir. Ancak Tabl.6 de görülen kamulaştırma bütçesi için ayrılan ödenek, kul yapılacak alanların büyük randa hazineye ait yerler lacağı varsayımına dayanmakta ve takdir edilen bedellerin yargı süresinde en az 3 kat arttırılacağı gerçeği göz ardı edilmektedir. Dlayısıyla kamulaştırma için 1 milyar dlar gerekeceği iyimser bir

5 Page 5 f 10 tahmin lacaktır. Yatırım Türü TL (1997 Eylül) Oran II/I Okul İnşası 793 Trilyn (I) Kamulaştırma 48 Trilyn (II) %6 Hem hukuki hem de eknmik bakımdan srun lan mevcut yaklaşımın iyileştirilerek, kamulaştırma maliyetinin yüzde 5-10 u düzeyinde bir maliyetle temel ilköğretim alanlarının plânlı sahalarda kamuya kazandırılmasını sağlamak teknik larak mümkündür. Arsa ve Arazi Düzenlemesi (AAD) İmar plânlarının uygulanması için kamulaştırma yanında bilinen en etkin araçlardan biri de 3194 sayılı İmar Kanunu nun 18.maddesine göre yapılan Arsa ve Arazi Düzenlemesidir. Yöntemin işleyişi, Şekil 1 de görüldüğü üzere, kadastral mülkiyetlerin gemetrik yapılarının imara uygun biçime dönüştürülmesi ve aynı zamanda kamu için gerekli alanların Düzenleme Ortaklık Payı (DOP) adı altında taşınmazlarda luşacak birim değer artışı karşılığında kamuya bedelsiz bırakılmasına dayanır (11). Şekil 1. Arsa ve arazi düzenlemesinin genel işleyiş mekanizması AAD ile kadastral taşınmazlar; imar plânı esaslarına uygun larak knum, şekil, büyüklük ve malik yapısı bakımından amaca uygun larak yeniden biçimlendirilmektedir. Aynı zamanda bazı teknik ve ssyal altyapı dnatı alanları da ilgili kamu kurumuna bedelsiz larak aktarılmaktadır. Ülkemizdeki imar mevzuatının günümüze kadarki gelişimi içinde bu dnatıların neler lduğu Tabl.7 de gösterilmiştir. Tablda, DOP; kamuya katılım payını ve dnatılar; ise mülkiyet sahiplerinden karşılıksız yapılan kesintiler ile sağlanan alanı göstermektedir. Tabl 7. Ülkemizde AAD nin tarihsel Gelişimi İçinde DOP Oranı ve Kapsamı Yasa Tarihi N DOP Dnatılar %15 Yl, meydan %15 Yl, meydan, yeşil saba %25 Yl, meydan, yeşil saha, tpark %25 Yl, meydan, yeşil saha, tpark, park, çcuk bahçesi %35 Yl, meydan, yeşil saha, tpark, park, çcuk bahçesi,

6 Page 6 f 10 cami ve karakl AAD tarihsel gelişim sürecinde Düzenleme Ortaklık Payı kapsamında kamu yararına ayrılan alanlar Tabl.7 de görüldüğü üzere yerel hizmet dnatıları biçiminde gelişmiştir. Bu gelişme içinde yürürlükte bulunan 3194 sayılı İmar Yasasının 18. maddesi ile cami ve karakl gibi merkezi idarenin yetki genişliği ilkesine dayalı larak taşra teşkilatlarının görev alanında bulunan dnatılar da yer almıştır. Bu bağlamda tplumun değişen ve çeşitlenen ihtiyaçları ile uyumlu lacak biçimde DOP kapsamı ve ranı artan biçimde gelişim içinde lduğu görülmektedir. Arsa-arazi Düzenlemesi Kapsamında İlköğretim Dnatısının Yeri AAD ile ilgili hazırlanan 3194 sayılı İmar Yasası nın ilk tasarısında cami ve karakl dnatıları DOP kapsamında yer almamıştır. TBMM Bayındırlık ve İmar Turizm Kmisynu bu iki dnatıyı daha snra DOP kapsamına almıştır. Ancak kul, sağlık cağı ve hastane gibi kamu tesis alanları yerel dnatılar kabul edilmeyip kapsam dışında bırakılmıştır. Oysa kapsam içine dahil edilen cami ve karakl dnatıları da merkezi idarenin görev ve yetki alanı içinde yer almaktadır. Buna karşın AAD ne ait yönetmeliğin 12. maddesi ile kul, hastane, kreş gibi kamu tesisleri kapsamında yer alan alanların, düzenleme bölgesindeki tüm parsellerin alanı ranında hisselenmesi ile kazanılması amaçlanmıştır. Bu düzenlemeden amaç, AAD kapsamında yer alan parsellerin maliklerinin DOP kapsamındaki dnatılar gibi bu dnatılardan da yararlanacakları kabulüne dayanmaktadır. Bu kabul ile; nasıl ki düzenleme kapsamında yer alan arazilerden DOP kapsamındaki dnatılara karşılıksız kesinti yapılıyr ise aynı biçimde ama bir farkla karşılıksız lmamak üzere pay verilmektedir. Daha snra ilgili kamu kuruluşu yani kul alanları için Milli Eğitim kurumu bu alanı kamulaştırmaktadır. Her ne kadar AAD mevzuatında yer alan bu yöntem plân uygulamasında ssyal adaleti sağlıyr lsa da beraberinde bazı srunları getirmektedir. Şöyle ki; Çğu kez AAD 5 yıllık imar prgramı kapsamında yapılmadığından, Milli Eğitim kurumu AAD uygulaması snrası 3194 sayılı imar yasasının 13. maddesine istinaden sınırsız bir sürede bu alanı kamulaştırma durumundadır. Bu ise ilgili mal sahibinin mülkiyet hakkından kaynaklanan kullanma, yararlanma ve tasarruf yetkilerini kullanamamasına neden lmaktadır. Bazı AAD prjelerinde bu tür alanlara kesinti yapılması nedeni ile kadastral parsellere yeterince tahsis alanı kalmadığından müstakil imar parseli tahsis edilememektedir. Böylece hisseli parselin müstakil parsele göre negatif yöndeki değer farklılığı, taşınmaz malikinin mağduriyetine sebep lmaktadır. Eğer milli eğitim kurumu, böyle bir yöntemle luşan alanlarını kamulaştırmak ister ise, yüzlerce hatta binlerce malikten luşan 0.50 m2 düzeyindeki hisseleri kamulaştırmak durumunda kalmaktadır. Bu durum kamulaştırma mevzuatı kapsamında yer alan işlemlerin görülmesi için çk uzun zaman gerektirmektedir. Temel Eğitim Alanlarının DOP Kapsamı İçine Alınması Bir tarafta nüfusu giderek artan, diğer taraftan eğitimli meslek sahibi vasıflı insanları yetiştirmek ülküsü ve temel eğitimin zrunlu lduğu eğitim yatırımlarına kaynak yaratmak çabası içindeki bir ülkede; yalnız tmbil sahiplerinin yararlandığı tpark ve çğu kez devlet dışı sivil rganizasynlarca tprak edinimi ve yapımı gerçekleştirilen camilerin DOP kapsamı içinde yer aldığı yürürlükteki mevzuatta temel eğitim alanı da pek ala yer alabilir. Nitekim Tabl 4 de görüldüğü üzere kamulaştırma maliyeti çğu zaman yapım maliyetine ulaşmakta ve yine Tabl 6 deki snuçlara göre bir milyar dlar eğitim alanlarının kamulaştırılması için kamusal kaynakların ayrılması gerekmektedir. Bu dramatik maliyetleri, kul yapımı için gerekli lan araziye ayırmak yerine, mevcut yönetmeliğe teknik bir ilave ile AAD kapsamında temel eğitim alanlarının kamuya kazanımı sağlanmalı ve bu yönde yapılan maliyetler kul yapımına aktarılmalıdır. Mevcut DOP Oranı Kapsamında Temel Eğitim Alanlarının İrdelenmesi

7 Page 7 f 10 Terik larak 5000 kişilik bir ilkkul kmşuluk ünitesinde kişi başına ayrılması gereken dnatılar Tabl 8 de gösterildiği biçimdedir. Buna karşın DOP kapsamında yer alan dnatılar ise Tabl 9 da gösterildiği gibi ilkkul kmşuluk ünitesindeki dnatıların hepsini kapsamamakta, birden fazla ilkkul kmşuluk biriminde veya semt ölçeğinde yer alması gereken dnatıları da kapsamaktadır. Tabl 8. İlkkul Kmşuluk Ünitesinde Dnatılar Dnatı Alan m 2 /kişi Ana İlkkul Yeşil Sağlık Teknik Yl+Otpark Tplam Okulu Alan Altyapı Meydan Tabl 9. DOP Kapsamında Yer Alan Dnatılar Dnatı Yeşil Alan Ç. Yl+Otpark Cami+Karakl Tplam Bahçe+Park Meydan Alan m 2 /kişi Tabl 10. İlköğretim Dnatısının DOP Kapsamı İçinde ve Dışında Olması Hâlinde DOP Oranlan İmar Pafta N. D.Giren Alanı m 2 ) İmar Ada Alanı (m 2 ) İlkkul Alanı (m 2 ) DOPO (I) DOPO (II) II-I 20-Ö-IV 20-J-II %1.2 % Ö-III 20-K-I %l.7 % M-IV %4.2 Buna göre 10 bin m2 alan için dnatı ve knut alanı dağılımı şöyle lmaktadır; m2*0.35 = 3500 m2 DOP kapsamında kamuya ayrılan dnatı alanı lmak üzere; 3500 m2/17 m2 = 205 kişilik nüfus yğunluğuna karşılık gelmektedir. Diğer taraftan; 205 kişi * 3.80 m2 = 779 m2 ise kamulaştırılacak dnatı alanıdır. Tplam kamusal alan ise 3500 m m2 = 4279 m2 yani yüzde 42.8 lmaktadır. Burada görüldüğü üzere ilkkul kmşuluk birimindeki dnatıların tamamının DOP kapsamında yer alması halinde DOP ranının yüzde 42.8 düzeyinde lması gerektiği anlaşılmaktadır. Ancak terik ve ideal dnatı rakamlarının Türkiye de tam larak sağlanamadığı bilinen bir gerçektir. Bu araştırmanın amacını luşturan temel eğitim alanlarının bedelsiz edinimi, %35 kesinti ranı sabit kalmak üzere DOP kapsamında yer alması halinde kamulaştırma yapılmaksızın bu gerçekleşememektedir. Öncelikle %35 ranının yetersiz lduğu anlaşılmaktadır. Ancak aşağıda açıklanacağı üzere DOP hakkında bir düzenlemeye gidilerek temel eğitim alanlarının kazanımı mümkün labilecektir. Temel Eğitim Alanlarının DOP Kapsamında Yer Alması İçin Gerekli Düzenleme Öncelikle imar prgramlarına paralel larak düzenleme sınırlarının geçirilmesi ve

8 Page 8 f 10 hangi düzenleme alanı içinde temel eğitim alanlarının ne ranındaki DOP ile sağlanabileceğini belirlenebilmesi için Trabzn Belediyesi mücavir sahası içinde yer alan ilkkullar merkez kabul edilerek düzenleme sınırları luşturulmuş ve Tabl.10 da görüldüğü üzere yeni DOP ranları elde edilmiştir. Yapılan irdeleme neticesinde Tabl.10 daki snuçlara göre temel eğitim alanlarının DOP kapsamına alınması halinde kul ve düzenleme alanının büyüklüğüne bağlı larak %35 ranın %1.2 ile 4.2 puan artığı gözlenmiştir. Diğer taraftan imar plânı yapılması ve değişikliklere ait yönetmelik de tarihli değişiklik ile ilköğretim alan kullanım standartları m2 düzeyine çıkarılmıştır. Bu durumda DOP ranı % 40 düzeyine ulaşmaktadır. Tabl 10. İlköğretim Dnatısının DOP Kapsamı İçinde ve Dışında Olması Hâlinde DOP Oranları İmar Pafta N. D.Giren Alanı m 2 ) İmar Ada Alanı (m 2 ) İlkkul Alanı (m 2 ) DOPO (I) DOPO (II) II-I 20-Ö-IV 20-J-II %1.2 % Ö-III 20-K-I %l.7 % M-IV %4.2 Görülmektedir ki yürürlükteki 3194 sayılı imar yasasının 18. inci maddesine göre %35 DOP ranı kapsamı %40 düzeyine çıkarılmadıkça temel eğitim alanlarının DOP kapsamına alınmasının önemli bir kazanımı lmamaktadır. Dlayısıyla, temel eğitim alanlarının DOP kapsamında kamuya bedelsiz kazanımını sağlayacak biçimde mevcut yasaya ilave hükümler getirilmelidir. ÖNERİ: 3194 sayılı İmar Yasası nın 18. Maddesinin İkinci ve Üçüncü Fıkralarına Yeni Bend Eklenmesi Hakkında Yasa Teklifi; Buna göre; "Belediyeler veya Valiliklerce düzenlemeye tabi tutulan arazi ve arsaların dağıtımı sırasında bunların yüzölçümlerinden yeteri kadar saha, düzenleme dlayısıyla meydana gelen değer artışları karşılığında düzenleme rtaklık payı larak düşülebilir. Ancak bu maddeye göre alınacak düzenleme rtaklık payları düzenlemeye tabi tutulan arazi ve arsaların düzenlemeden önceki yüzölçümlerinin %35 ini geçemez, düzenleme kapsamında temel eğitim alanı bulunması halinde düzenleme rtaklık payı %40 a kadar alınabilir. Düzenleme rtaklık payları, düzenlemeye tabi tutulan yerlerin ihtiyacı lan yl, meydan, park, tpark, çcuk bahçesi, yeşil saha, cami, karakl ve temel eğitim alanı gibi umumi hizmetlerden ve bu hizmetlerle ilgili tesislerden başka maksatlarda kullanılamaz." 4. ÖNERİLEN YENİ DOP ORANININ FAYDALARI a) 1999 yılı AAD birim fiyatları üzerinden tabl 5 de verilen temel eğitim alanlarının sözü edilen yöntemle elde edilmesi halinde, uygulama masrafının kamulaştırma masrafına ranının yüzde 10 düzeyinde kaldığı görülmüştür. Yani kamulaştırma maliyetlerinin yüzde 90 nın kul yapımına ayrılabileceği görülmektedir. b) İmar plânında temel eğitim alanlarında taşınmazları kalan mülk sahiplerine, kamusal külfet ve nimetler karşısında ssyal eşitlik ilkesince düzenleme kapsamında yer alan diğer parseller gibi yapılaşmaya uygun arsa tahsis edilebilecektir. Böylece kul alanında taşınmazı kalan ve kullanımı kısıtlanan mülk sahipleri plân değişikliği istemi için belediyeye veya yargıya başvurmayacaklardır. c) Kamulaştırma ile salt kul yeri kamuca elde edilirken geri kalan taşınmazların

9 Page 9 f 10 imara uygun çağdaş kent parçaları luşturamaması rtadan kalkacaktır. Böylece hem devlet hem de özel taşınmaz sahipleri AAD ile çağdaş kentleşmede yerlerini almış lacaklardır. d) Karşılıksız kul yaptırmak isteyen hayırseverlere, kul yeri için arsa tahsisleri klaylıkla sağlanabilecektir. 5. SONUÇ Merkezi ve yerel idareler arasında görev ve yetki dağılımının yeniden gündeme geldiği bugünlerde, merkezi idarenin görevi lan yerel milli eğitim hizmetlerinin belediyelere devredilmesi düşüncesi ile bu çalışmadaki önerinin düşünce altyapısı hukuksal dayanak yönünden örtüşmektedir. Kamusal hizmet dnatılarının en önemlilerinden biri lan ve tplumsal faydanın büyük lduğu temel eğitim kul alanlarının DOP kapsamına alınması ile yararlanan halkın tprak kesintisi biçiminde ayni katılımı sağlanmış lacaktır. Fakat aynı zamanda taşınmaz sahipleri için Anayasal temel bir hak lan mülkiyet hakkının içeriğinden kaynaklanan yetkiler daha elverişli hale getirilmektedir. Taşınmazların değer artışları içinde en önemli faktörlerden biri lan eğitim tesislerinin yapımından ileri gelen rantın bir kısmının ssyal adalet ilkesine uygun larak kamuya geri dönüşümü sağlanmaktadır. Böylece mülk sahiplerine kamusal yatırımlardan kaynaklanan taşınmaz değer artışı yluyla gelir transferi kabul edilebilir ölçülere indirgenmektedir. Hepsinden önemlisi de kamulaştırma ile kul alanlarının elde edilmesi plânlı alanlarda büyük ölçüde rtadan kalkarak, kamulaştırma için ayrılan yatırım ödenekleri eğitimin diğer hizmetlerine aktarılabilecektir. (*) Trabzn Karadeniz Teknik Üniversitesi Jedezi ve Ftgrametri Mühendisliği Bölümü. (**) Trabzn Karadeniz Teknik Üniversitesi Jedezi ve Ftgrametri Mühendisliği Bölümü. (1) Yusuf Bayraktutan, "Kalkınma ve Altyapı", Ankara 1992, AÜ-SBF Dergisi, Cilt:47, Sayı:3-4, s (2) Kenan Bulutğlu, Kamu Eknmisine Giriş, Filiz Yayınları, İstanbul, (3) Emre Aysu, Şehir Planlamasında Yğunluk, Yıldız Teknik Üniversitesi Matbaası, İstanbul, 1990, s.180. (4) Ayten Çetiner, Şehircilik Çalışmalarında Denetim İlkeleri, İTÜ Baskı Atölyesi, İstanbul, 1991, s.223. (5) Melih Ersy, Kentsel Alan Kullanım Nrmları, ODTÜ Basım İşliği, Ankara, 1994, s.301. (6) Cemal Bıyık ve Bayram Uzun, "Mevzuat ve Uygulamaların Işığında Arsa ve Arazi Düzenlemesinin Prje Çerçevesinde İncelenmesi", Ankara 1992, 3194 Sayılı İmar Kanunu 18. Madde Uygulamaları Semineri, TAU Yayın N:49, s (7) Tahsin Ymralığlu ve Bayram Uzun, "Özelleştirme Mevzuatının Taşınmaz Mülkiyeti Açısından İrdelenmesi", İşletme ve Finans Dergisi, Ankara 1997, Sayı:130, s (8) Hasan Denizkurdu, "Türkiye ye Karşı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Açılmış Davalar", günlü Yeni Yüzyıl Gazetesi. (9) DPT Rapru, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ( ), 1995,Ankara (10) Hikmet Uluğbay, günlü TRT1 prgramındaki açıklaması.

10 Page 10 f 10 (11) Tahsin Ymralığlu, "A Nminal Asset Value-Based Apprach Fr Land Readjustment and Its Implementatin Using Gegraphical Infrmatin Systems", Dktra Tezi, Dep f Surveying University f Newcastle Upn Tyne, 1993, UK. [ yukarı ] Arşiv