Baflkomutan Mustafa Kemal ve16 Sakarya Meydan Muharebesi

Transkript

1 ATATÜRK ÜN DÜNYASI Cengiz Önal Hatt müdafaa yoktur, sath müdafaa vard r. O sat h bütün vatand r. Vatan n her kar fl topra, vatandafl n kan yla slanmad kça terk olunamaz. Gazi Mustafa Kemal Atatürk Baflkomutan Mustafa Kemal ve16 Sakarya Meydan Muharebesi Mustafa Kemal Sakarya adl at yla Eskiflehir ve çevresinin Yunanlar n eline geçmifl olmas ve Ordumuzun da Sakarya n n do- usuna çekilmesi gibi hususlara ilk tepki Meclis ten geldi. Muhalifler, geliflmelere göre cephedeki komutanlar olabildi ince elefltiriyor ve Ordu nereye gidiyor, Millet nereye götürülüyor? Bu gidiflin elbette bir sorumlusu vard r. O nerededir? Onu göremiyoruz. Bu günkü ac kl ve korkunç durumun as l sorumlusunu ordunun bafl nda görmek istiyoruz. sözleriyle tepkilerini dile getiriyordu. Asl nda, Mustafa Kemal, askerlik mesle inin gere i olarak orduya yap lmas gerekli olan yapt rm fl ve orduyu Sakarya Nehri nin do usuna çekmekle düflman kuvvetlerle aras na büyük bir mesafe koymufl, böylelikle bir yandan zaman kazanm fl ve bir yandan 81

2 82 Mustafa Kemal in, Türk Ordusu nun Baflkomutan olmas ve bu görevi Meclis - in bütün yetkilerini kullanarak yapmas itibariyle, verece i bütün emirler kanun niteli inde olacakt. Baflkomutanl k Yasas n n özü buydu. da ordunun az da olsa toparlanmas na imkân sa lam flt Meclis te ve k smen de yurdun bir k - s m yerlerinde olumsuz tepkiler oluflmakta ve bunlara gereken cevaplar da Mustafa Kemal taraf ndan çeflitli flekillerde verilmeye çal fl lmaktayd. Ancak Türk Ulusu kendisine anlat - lanlar sonucunda bir beklenti içine girmifl ve bundan sonra yap lacak muharebenin bir ölüm-kal m savafl m olaca n n bilinciyle, bunun için gereken ne varsa yap lmas n istiyordu. Hatta ola anüstü tedbirler al nmas n dillendiriyor ve tüm bunlar n alt ndan da sadece Mustafa Kemal in kalkabilece ine iflaret ederek, O nu ordunun bafl nda görmek istedi ini ifade ediyordu. Buradaki ilginçli e dikkat etti- imizde; çeflitli yol ve yöntemlerle Mustafa Kemal e kadar ulaflan tepkilerden de görülebilece i üzere, muhalifler de Mustafa Kemal in ordunun bafl na geçmesini istiyordu. Bu görüfle karfl ç kanlar da olmas na karfl n, ço- unlu un arzusu bu yöndeydi Mustafa Kemal, her zamanki bilinen tav r ve olaylara ak lc yaklafl m yla, önce tepkiler karfl s nda so ukkanl l n korudu ve öneriler karfl s nda sessiz kald. Ancak yo un istek karfl s nda Meclis e bir önerge vererek, ço unlu- un talebini karfl lamaya haz r oldu unu, bunu üç ayl k bir süre için ve Meclis in sahip oldu u bütün yetkileri fiilen kullanmak kayd yla kabul edebilece ini bildirdi. Önerge Meclis te önce baz dalgalanmalara yol açt. Baz muhalif milletvekilleri Baflkomutanl k unvan - n n, Meclis in manevi flahsiyeti içinde olmas münasebetiyle verilemeyece- ini, bunun yerine Baflkomutan Vekili unvan verilmesinin daha do ru olaca- n ve benzeri bir k s m karfl görüfllerini belirttiler. Fakat bu düflünce beklenen ilgiyi görmedi. Elefltiriler havalarda uçuyor ve konuyla ilgili yo un tart flmalar yaflan yordu. Yap - lan bütün elefltiriler ve yaflanan bütün tart flmalar sonucunda, 5 A ustos 1921 tarihinde TBMM, Baflkomutanl k Yasas n kabul etti. Yasaya göre, Ordunun maddi ve manevi gücünü büyük ölçüde artt rmak, sevk ve idaresini bir kat daha sa lamlaflt rmak için TBMM - nin bununla ilgili yetkisi, üç ay süreyle Meclis ad na fiilen kullanmak üzere Mustafa Kemal e veriliyordu. Mustafa Kemal in, Türk Ordusu nun Baflkomutan olmas ve bu görevi Meclis in bütün yetkilerini kullanarak yap- ise Refet (Bele) Pafla y atad. smet Pafla sadece Bat Cephesi Ordular Komutan olarak görevini sürdürdü Sonra, Baflkomutan olarak Türk Ulusu na ve Ordu ya yay mlad bir bildiriyle, Düflman n, ülkenin harim-i ismetinde bo ulmas için her fleyin yap laca n duyurdu Ulusal Yükümlülük (Tekâlif-i Milliye) Emirleri Mustafa Kemal bir taraftan Türk Ulusu nun ve ordunun moralini yüksek tutmaya çal fl rken, di er taraftan asker, silah ve malzeme bak m ndan büyük eksikleri olan ordunun ihtiyaçlar n sa layabilmek için enerjik bir flekilde çal flmaya bafllad. Baflkomutan olarak, topyekûn bir savafl m yürütebilmek için, 7 A ustos 1921 tarihinde Tekâlif-i Milliye(Ulusal Yükümlülük) emirlerini yay mlad. Bu emirleri; 1) Her ilçede bir Tekâlif-i Milliye (Ulusal Yükümlülük) Komisyonu kurulacak. 2) Her evden bir kat çamafl r, bir çift çorap ve çar k haz rlan p, Komisyon a teslim edilecek. 3) Tüccar ve Halk n elinde mevcut giyim eflyas n n, bedeli sonra ödenmek üzere, %40 na el konulacak. 4) Yiyecek maddeleri ile gaz, sabun ve mum stoklar n n, bedeli sonra ödenmek üzere, %40 orduya verilecek. 5) Ordu nun ihtiyaçlar için al nan nakliye araçlamas itibariyle, verece i bütün emirler kanun niteli inde olacakt. Baflkomutanl k Yasas n n özü buydu. Mustafa Kemal, Meclis in bu karar n n ard ndan yapt konuflmada, Zavall milletimizi esir etmek isteyen düflmanlar mutlaka yenece imize olan güven ve inanc m bir dakika olsun sars lmam flt r. Bu kesin inanc m yüksek heyetinize, Türk Ulusu na ve bütün dünyaya karfl ilan ederim. sözleriyle teflekkür etti. Hemen çal flmalara baflland ve ilk ifl olarak Genelkurmay Baflkanl ile Milli Savunma Bakanl n n merkez kadrolar birlefltirilip, Baflkumandanl k Karargâh oluflturuldu. Mustafa Kemal, yeni bir düzenleme neticesinde, hem Genelkurmay Baflkanl n ve hem de Bat Cephesi Komutanl görevlerini yapan smet ( nönü) Pafla n n bu görevden istifa etmesiyle, Genelkurmay Baflkanl görevine Fevzi (Çakmak) Pafla y, ondan boflalan Milli Savunma Bakanl görevine Bat Cephesi Ordular Komutan smet Pafla 83

3 r ndan baflka, halk n elinde kalan nakliye araçlar ile ücretsiz olarak, ayda bir kez ve 100 Km kadar ulafl m yap - lacak. 6) Ordu nun yiyecek ve giyece ine yarayan bütün terk edilmifl mallara ordunun emrine verilecek. 7) Halk n elinde bulunan ve bir flekilde savaflmaya yarayacak bütün silah ve cephane, üç gün içinde Komisyon a teslim edilecek. 8) Benzin, gres ya, makine, saatçi ve taban ya lar, vazelin, otomobil ve kamyon lasti i vb kimyevi maddeler ile telefon makinesi, kablo, pil, ç plak tel vb gibi maddelerin %40 na el konulacak. 9) Tüm demirci, marangoz, dökümcü, tesviyeci, saraç, arabac esnaflar Ordu nun emrinde çal flacak. 10) Halk n elinde bulunan binek ve yük tafl y c hayvanlar ile tafl t araçlar n n %20 sine el konulacak. fleklinde özetlemek mümkündür. Verilen emirlerin uygulanmas Ulusal Yükümlülük Emirleri gere i ordunun ihtiyaçlar halktan karfl land. 84 için Kastamonu, Samsun, Konya ve Eskiflehir bölgelerine stiklal Mahkemeleri gönderildi. Böylece ola anüstü koflullarda, ola and fl önlemlerle ordu ihtiyac n n önemli bir k sm tamamland. Bu emirler ile smet Pafla n n ifadesiyle, Harikulade bir gayretle, harikulâde bir sonuç al nd Ulusal Yükümlülük Emirleri nin, flgalci ve istilac emperyalist kuvvetleri durdurabilmek için ordunun elinde hiç bir fleyin kalmad bir dönemde, silah, cephane, erzak, giyecek, yiyecek, nakliye araç ve gereçlerinin sa lanmas bak m ndan her türlü olanaklardan yararlan lmas n ve Türk Ulusu nun topyekûn savafl ma kat lmas n gerçeklefltirebilmek için ne denli önemli oldu u aç kt r Sakarya Meydan Muharebesi (23 A ustos-13 Eylül 1921) Yunanlar Sakarya Nehri civar nda yap lacak çarp flmalara çok önem veriyordu. Bunun için de h zla haz rlanmaya bafllad - lar. Yunan Kral Konstantin bile Anadolu - ya geçmiflti. Kütahya da yapt bir toplant da, ordusunun komuta kademesine, Sakarya y a- fl p, Anadolu Ulusal Hareketi nin merkezi olan Ankara - ya ulaflmalar Kad nlar m z cephe yollar nda emrini verdi. Yunanlar Anadolu yu iyiden iyiye benimsemifl, sanki öteden beri kendi mülkleriymifl gibi de sahiplenmifllerdi. Bu münasebetle, Sakarya Meydan Muharebesi Yunanlar için Ankara ya ulaflman n önündeki tek engeldi Mustafa Kemal, Sakarya Meydan Muharebesi ni, Sakarya Melhamei Kübras (Çok Büyük ve Kanl Çarp flmalar) olarak adland rmaktayd. Cepheye hareketinden önce küçük bir kaza geçirmifl ve kaburgalar ndan birkaç tanesinde zedelenmeler meydana gelmiflti. Bu durumda bile O nu cepheye gitmekten al koymak mümkün olamad. Doktorlar n n bütün srarlar na ve oluflabilecek tehlikeleri belirtmelerine karfl n; Mustafa Kemal ikna edilemedi ve 12 A ustos 1921 tarihinde Genelkurmay Baflkan Fevzi Pafla ile birlikte, Ankara-Polatl aras nda bulunan Alagöz deki Bat Cephesi Komutanl Karargâh na hareket etti. Yunan ordusu 13 A ustos 1921 de güneyden harekete geçti ve Türk Ordusu yla ilk temas A ustos günlerinde sa land. Türk Kuvvetleri, askeri bir taktik gere i olarak oyalamayla gerilerken; as l amaç hâs l oluyor ve Yunan ordusunun ilerlemesi engelleniyordu. Böylece Sakarya k y s na dek gelindi. Düflman, cephe birliklerimizin gerideki karargâhla ilifli ini kesebilmek için bütün a rl n güney cephesinde toplad. Amaçlar bir an evvel Ankara y ele geçirmekti. Türk Ordusu nun sol kanad Ankara n n 50 km güneyine kadar çekilmifl olmas na karfl n, Yunanlar amaçlar na ulaflamad. Yunanlar, 23 A ustos 1921 tarihinde, 100 km uzunlu undaki bütün cephe boyunca sald r ya geçerek, fliddetli kanl çarp flmalar bafllatt. A rl kl Baflkomutan Bat Cephesi nde 85

4 86 Sakarya Meydan Muharebesi çat flmalar güneyde oluyordu. Çarp flmalar n ikinci günü, Türk Kuvvetleri nin önemli bir dayanak noktas olan ve Haymana n n güney bat s nda bulunan Mangal Da eteklerinde fliddetli çarp flmalar yafland. Gittikçe çarp flmalar n neredeyse tamam cephenin güneyinde cereyan ediyordu. Ancak, Yunanlar n bu çevirme hareketi güneye do ru cephenin daha da uzamas na yol açt ndan; ordusunun vurucu gücü ve etkisi gittikçe zay fl yordu. Düflman n güneydeki bask s, kuzeyden güneye yönlendirilen kuvvetlerimizle önlenmeye çal fl l yordu. Bunun üzerine Yunanlar 30 A ustos tan itibaren, cephenin merkezinden Haymana yönünde bir yarma girifliminde bulundular. Bu sefer de güneydeki kuvvetlerimizin bir k sm bu hareketi bast rmak için merkeze yönlendirildi. Nispeten baflar da sa lad lar. Önemli bir direnme noktas konumunda olan ve Mangal Da ile Alagöz Karargâh aras nda bulunan Çal Da nda da yo un çarp flmalar yaflan yordu. Ancak, düflman güçler yarma hareketinde tam baflar sa layamad. Ama her harekette güçlerini bir kez daha ortaya koyuyorlard. Durum kritikleflmeye bafllam flt. Baflkumandan Mustafa Kemal bu kritik ortamda, Hatt müdafaa yoktur, sath müdafaa vard r. O sat h bütün vatand r. Vatan n her kar fl topra, vatandafl n kan yla slanmad kça terk olunamaz. Onun için küçük-büyük her Birlik ilk durabildi i noktada tek-rar düflmana karfl cephe oluflturup, muharebeye devam eder. Yandaki Birli in çekilmeye mecbur kald n gören di er Birlikler ona tabi olamaz. Bulundu u mevzide nihayete kadar sabrederek direnmeye mecburdur. esas na dayal bir strateji aç klad Buna karfl n ve Genelkurmay Baflkan Fevzi Pafla n n büyük gayretleriyle askerlerimizin cesaretlendirilmeye çal fl lmas neticesinde bile Yunan ilerlemesinin önünü kesmek mümkün olamad A ustos tarihlerindeki çarp flmalarda karfl l kl olarak önemli kay plar verildi. Düflman kuvvetleri Haymana n n güneyine do ru ilerlemelerini sürdürüyorlard. Yine 29 A ustos ta Dikilitafl mevkiinde yap lan çarp flmalar her iki taraftan çok say da asker kayb na sebep oldu. Bu çarp flmalarla Alay bütünlü ündeki birliklerin asker say lar yar ya kadar inmifl olsa bile, Yunanl lar 5 Eylül 1921 de Sivrihisar ve çevresinde stratejik önemi haiz noktalara sahip oldular. Cephenin kuzeyden güneye do ru 100 km mesafeye ulaflm fl olmas ve Yunan askerince yeterince tan nmayan Anadolu topra nda böylesi bir büyük cephede çarp flmalar sürdürmenin her yönüyle güçlükleri itibariyle Yunan ordusunun hareket kabiliyetinde ve mevcut güçlerinde zafiyetler görülmeye baflland. Yunan ordusunun yer yer duraklad görülmeye baflland. Bunu gören ve oldukça düzenli ve sistematik bir flekilde çekilmeye çal flan Türk Kuvvetleri ise; 6 Eylül 1921 tarihinde hemen ve bask n tarz nda karfl taarruza bafllad. Mehmetçi in aral ks z ve bask n türündeki bu sald r lar Yunan ordusunda flaflk nl k ve panik yaratt. Baflkomutan Sakarya da Düzensiz bir flekilde ve adeta kaçarcas na geri çekilmeye bafllad lar. Düflman güçleri çözülmeye bafllad Askerlerimiz bu bask n tarz ndaki sald r lar yla düflman askerlerini 13 Eylül 1921 tarihinde, tamamen, Sakarya Nehri nin bat s na atmay baflard. Yunan ordusu öylesine paniklemiflti ki, Mehmetçi in h zla ele geçirdi i Sivrihisar da bir k s m düflman birlikleri komuta kademesinin özel eflyalar dahi ele geçirilenler aras ndayd. 23 A ustos-13 Eylül 1921 tarihleri aras nda ve 22 gün, 22 gece aral ks z ve kesintisiz süren Sakarya Meydan Muharebesi, Baflkomutan Mustafa Kemal komutas ndaki Türk Ordusu - nun galibiyetiyle sonuçland. Zafer, baflta TBMM olmak üzere Türk Ulusu nda büyük sevinç yaratt. Meclis, 19 Eylül 1921 tarihli oturumunda Baflkomutan Mustafa Kemal Pafla ya Gazilik unvan yla Mareflallik rütbesi ve Ordu Komutanlar yla birlikte

5 Düflman kuvvetleri çekiliyor. kifliye takdirname, 243 kifliye de stiklal Madalyas verilmesini kararlaflt rd. Baflkomutan Mustafa Kemal, 21 Eylül 1921 tarihinde bir beyannameyle Türk Ordusu na, Bu defa Türkiye Büyük Millet Meclisi - nin hakk mda yeni bir rütbe ve Gazi unvan ile tecelli eden iltifat ve teveccühü do rudan do ruya size aittir. Milletin verdi i bu rütbe ile yükselen ordu, en flerefli ve en ulu bir gaza ile mümtaz olan ordudur. Sizin kahramanl n zla, sizin gösterdi iniz nihayetsiz fedakârl klar pahas na kazan lan büyük muzafferiyetin, millet taraf ndan takdirine delalet eden bu unvan ve rütbeyi, ancak size izafe ederek bütün askerlik hayat m n en büyük sermayei iftihar olarak tafl yaca m. sözleriyle seslenerek, ordunun her kademedeki ferdine teflekkür etti. Bu mesaj, O nun emrinde ve birlikte çal flt kadrolara olan inanc n ve onlara verdi i de eri gösteren eflsiz bir belge olarak tarihin sayfalar nda hak etti i yeri ald (Gelecek Ay: Büyük Taarruz) cengizonal@butundunya.com.tr Ç N ATASÖZLER Kötü bir fley yapmad ysan fleytanlar n kap n çalmas ndan korkma. A aç ne kadar yüksek olursa olsun, yapraklar yine de yere dökülür. Baflkalar n azarlar gibi kendini azarla, kendini affeder gibi baflkalar n affet. Baflar s zl k, baflar dan daha çok fley ö retir. Ata eyeri ile k ymet biçme. 88