II. ABDÜLHAM T DÖNEM TÜRK EDEB YATI

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2384 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1381 II. ABDÜLHAM T DÖNEM TÜRK EDEB YATI Yazarlar Prof.Dr. Alaattin KARACA (Ünite 1, 2) Yrd.Doç.Dr. Sabahattin ÇA IN (Ünite 3, 4) Prof.Dr. fierif AKTAfi (Ünite 5, 6) Yrd.Doç.Dr. Cafer GAR PER (Ünite 7) Prof.Dr. brahim fiah N (Ünite 8) Editör Prof.Dr. Nâz m Hikmet POLAT Yrd.Doç.Dr. Soner AKPINAR ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2011 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc s Doç.Dr. Cemil Ulukan Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ö r.gör. Gülcan Ergün Kitap Koordinasyon Birimi Yrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi II. Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyat ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Eylül 2011

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... vii Edebiyat- Cedîde Toplulu unun Oluflumu... 2 DÖNEME GENEL BAKIfi VE EDEB YAT-I CED DE TOPLULU U DÖNEM ADLANDIRMA KONUSUNDA B R AÇIKLAMA... 3 EDEB YAT-I CED DE TOPLULU UNUN OLUfiUMU... 4 TOPLUMSAL VE S YASAL ORTAM ( )... 4 EDEBÎ ORTAM ( )... 6 SERVET- FÜNÛN DERG S NDE TOPLANMA (1896)... 8 EDEB YAT-I CED DE SANAT ANLAYIfiININ BAfiLICA ÖZELL KLER EDEB YAT-I CED DE TOPLULU UNUN DA ILIfiI (1901) Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Edebiyat- Cedide fiiiri EDEB YAT-I CEDÎDE fia RLER Tevfik Fikret ( ) Hayat Sanat ve fiiirleri Muallim Naci Halkas ndaki lk fiiirler Muallim Naci Halkas ndan Kopufl: Yeni fiiire Do ru Olgunluk Dönemi: Edebiyat- Cedîde Y llar ( ) Edebiyat- Cedîde nin Da l fl ndan kinci Meflrûtiyet in lân na Kadar ( ) kinci Meflrûtiyetten Sonraki fiiirler ( ) Tevfik Fikret in fiiirlerindeki Bafll ca Özellikler Cenap fiehabettin ( ) Hayat Sanat ve fiiirleri Ali Ekrem (Bolay r) ( ) Hayat Sanat ve fiiirleri Hüseyin Suat (Yalç n) ( ) Hayat Sanat ve fiiirleri Süleyman Nazif ( ) Sanat ve fiiirleri Eserleri Hüseyin Sîret (Özsever) ( ) Sanat ve fiiirleri Fâik Âli (Ozansoy) ( ) Sanat ve fiiirleri Celâl Sahir (Erozan) ( ) Sanat ve fiiirleri Eserleri ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 4. ÜN TE 5. ÜN TE Edebiyat- Cedide Roman G R fi EDEB YAT-I CED DE ROMANI Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Edebiyat- Cedide Hikâyesi G R fi UZUN H KÂYE Halit Ziya Uflakl gil Mehmet Rauf KISA H KÂYE Halit Ziya Uflakl gil Mehmet Rauf Hüseyin Cahit Yalç n Ahmet Hikmet Müftüo lu Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Metin Çözümlemeleri: fiiir fi R ÇÖZÜMLEME ÜZER NE TEVF K F KRET N SAHA F- HAYATIMDAN fi R N N ÇÖZÜMLEMES Zihniyet Yap Tema fiiir Dili Âhenk TEVF K F KRET N HALÛK UN BAYRAMI fi R N N ÇÖZÜMLEMES Zihniyet Yap Tema fiiir Dili Âhenk CENAB fiahabedd N N TEMAfiA-YI HAZAN fi R N N ÇÖZÜMLEMES 103

5 çindekiler v Zihniyet Yap Tema fiiir Dili Ahenk SÜLEYMAN NÂZ F N BAHAR-I MÜNKES R fi R N N ÇÖZÜMLEMES Zihniyet Yap Tema fiiir Dili Ahenk Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Edebiyat- Cedîde Roman ve Hikâyesinden Metin Çözümleme Örnekleri ANLATMA ESASINA BA LI EDEBÎ MET NLER N ÇÖZÜMLENMES Masaldan En Yeni Tarz Romana HAL T Z YA NIN MÂÎ VE S YAH ROMANININ ÇÖZÜMLEMES Mai ve Siyah n Özeti Zihniyet Yap Olay Örgüsü Kifliler Mekân Zaman Tema Dil ve Anlat m HAL T Z YA NIN AfiK-I MEMNU ROMANININ ÇÖZÜMLEMES Roman n Özeti Zihniyet Yap Olay Örgüsü Kifliler Mekân Zaman Tema Dil ve Anlat m MEHMET RAUF UN EYLÜL ROMANININ ÇÖZÜMLEMES Roman n Özeti Zihniyet Yap Olay Örgüsü Kifliler Mekân Zaman Tema ÜN TE

6 vi çindekiler Dil ve Anlat m HAL T Z YA NIN MAV YALI H KÂYES N N ÇÖZÜMLENMES Mavi Yal Zihniyet Yap Olay Örgüsü Kifliler Mekân Zaman Tema Dil ve Anlat m Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 8. ÜN TE Edebiyat- Cedide de Mensur fiiir MENSUR fi R N ORTAYA ÇIKIfiI MENSUR fi R KAVRAMI VE ADLANDIRILMASI MENSUR fi R N TANIMI VE ÖZELL KLER MENSUR fi R N TÜRK EDEB YATINA G R fi Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar II. Abdulhamit Dönemi Türk Edebiyat SERVET- FÜNUN DIfiI TÜRK EDEB YATI NIN ADLANDIRILMA MESELES DÖNEM N ÖNEML TEMS LC LER VE ESERLER N N GENEL OLARAK ÖZELL KLER Hüseyin Rahmi Gürp nar Ahmet Rasim Mehmet Celal fiair Nigar Han m Ali Kemal Tevfik Nevzat Selanikli Fazl Necip Mustafa Reflit Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar

7 Önsöz vii Önsöz Osmanl Devleti nin modernleflme çabalar n 18. yüzy la kadar götürmek mümkündür. lkin toprak kay plar neticesinde askeri alanda zaruri olarak bafllayan modernleflme daha sonra toplumsal ve siyasi alana da s çram flt r. Bu durumu, Osmanl pragmatizmi içinde düflünmek gerekir. Bafllang çtan itibaren Bat l laflma ile efl düflünülen modernleflme 1839 y l nda ilan edilen Tanzimat Ferman ile toplum hayat - n n tüm noktalar n kapsar bir hal almaya bafllar. Bunun da ötesinde bu tarihten sonra, günümüze kadar devletin ideali resmen Bat l laflma olur. Kuflkusuz Tanzimat dönemi bat l laflma olgusunun en güçlü hissedildi i dönemlerden biridir. Toplumsal ve siyasi alandaki h zl yenileflme hareketleri etkisini do al olarak edebi alanda da hissettirir. Özellikle Avrupa ülkelerine e itim için giden ö rencilerin Bat edebiyatlar ve yeni edebi türlerle tan flmas ; yeni türlerle Co rafi Keflifler, Ayd nlanma Ça, Sanayi Devrimi ve Frans z htilali sonras farkl laflan yeni Dünyan n daha iyi anlat labildi ini keflfetmeleri, Türk edebiyat n n da yönünü Bat ya çevirmesine yol açm flt r. fiinasi nin 1858 de Frans z fliirinin önemli temsilcilerinden yapt fliir tercümelerini Terceme-i Manzume ad yla bast rmas onun Türk fliirini yenilefltirme çabas n n bir göstergesidir ta ilk özel Türk gazetesi Tercümân- Ahvâl i Agâh Efendi ile birlikte ç karmas ve burada fiair Evlenmesi adl bir tiyatro oyununu tefrika etmesi Yeni Türk Edebiyat n n milad olarak kabul edilir. fiinasi den sonra Tanzimat döneminde tiyatro, roman gibi yeni türlerin edebi hayat m za girmesinden daha önemli bir fley, tematik s n rlar n yavafl yavafl ortadan kalkmas ve edebiyat konular n n gittikçe nesnelleflmesidir. Medeniyet, hürriyet, eflitlik gibi temalar öne ç kmaya bafllam flt r. Tanzimat Döneminin bahsetti imiz hareketli ortam na karfl n onu takip eden y llarda yine Tanzimat edebiyat gibi tamamen siyasi yap (II.Abdülhamit stibdad ) etkisiyle flekillenen Edebiyat- Cedide ise siyasi olaylara karfl daha pasif kalmay ye lemifltir. Tanzimat döneminin Nam k Kemal gibi üst perdeden seslenen sanatç lar n n yerini bu dönemde içe kapal, melankolik psikolojili sanatç lar alm flt r. Bu bir taraftan yazar ve flairlerin sanata a rl k vermesini sa lam fl ve önceki döneme oranla daha estetik ürünlerin ortaya ç kmas na yaram flt r. Tanzimat la bafllayan edebiyat alan ndaki Bat l laflma süreci Recaizade Ekrem ve dönemin en etkili dergisi olan Serveti Fünûn çevresinde toplanan Tevfik Fikret, Cenap fiahabettin, Halit Ziya ve Mehmet Rauf gibi flair ve yazarlar elinde çok daha öteye tafl nm flt r. Frans z edebiyat n n her anlamda etkisinin hissedildi i Edebiyat Cedide ürünleri geleneksel de erleri önceleyen Ahmet Mithat, Muallim Naci gibi isimler taraf ndan fliddetle elefltirilmifltir. Bu kitapta bahsetti imiz yenileflme cereyan içinde yer alan flair ve yazarlar toplumsal, siyasi ve edebi bütün yönleri ile ele al nmaya ve yenileflme hareketi içinde karfl laflt klar zorluklar yan nda kat ld klar tart flmalar da ayr nt l olarak de- erlendirilmeye çal fl lm flt r. Sizlere baflar dilerken, baflta ünite yazarlar m z olmak üzere eme i geçen herkese teflekkürü borç bilirim. Editör Yrd.Doç.Dr. Soner AKPINAR

8 1II. ABDÜLHAM T DÖNEM TÜRK EDEB YATI Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Sultan II. Abdülhamit Döneminin kültür ve sanat hayat için önemli sonuçlar do uran flartlar n aç klayabilecek, Bu flartlar alt nda edebi gruplaflmalar s ralayabilecek, Edebiyat- Cedide yi oluflturan toplumsal ve siyasal zemini tart flabilecek, Edebiyat- Cedide nin oluflumuna zemin haz rlayan edebî ortam ay rt edebilecek, Yazar ve flairlerin Servet-i Fünûn dergisinde toplanmalar n ve bu dergideki edebî faaliyetlerini aç klayabilecek, Edebiyat- Cedide nin yazar ve flair kadrosu ile sanat anlay fl n n genel özelliklerini belirleyebilecek, Edebiyat- Cedide toplulu unun da l fl nedenlerini aç klayabilecek bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Edebiyat- Cedide II. Abdülhamit Recaizade Mahmut Ekrem Muallim Naci Servet-i Fünûn Dergisi çindekiler Tevfik Fikret Cenap fiahabettin Halit Ziya Ali Ekrem II. Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyat Edebiyat- Cedîde Toplulu unun Oluflumu DÖNEME GENEL BAKIfi VE EDEB YAT-I CED DE TOPLULU U DÖNEM ADLANDIRMA KONUSUNDA B R AÇIKLAMA EDEB YAT-I CED DE TOPLULU UNUN OLUfiUMU TOPLUMSAL VE S YASAL ORTAM ( ) EDEBÎ ORTAM ( ) SERVET- FÜNÛN DERG S NDE TOPLANMA EDEB YAT-I CED DE TOPLULU U SANAT ANLAYIfiININ BAfiLICA ÖZELL KLER EDEB YAT-I CED DE TOPLULU UNUN DA ILIfiI

9 Edebiyat- Cedîde Toplulu unun Oluflumu DÖNEME GENEL BAKIfi VE EDEB YAT-I CED DE TOPLULU U DÖNEM ADLANDIRMA KONUSUNDA B R AÇIKLAMA Bu kitaptaki üniteler, Sultan II. Abdülhamit döneminin edebî hareketlerine ayr lm flt r. II. Abdülhamit Dönemi ifadesi, her fleyden önce bir siyasî tarih terimidir. Fuat Köprülü den beri genel kabul görmüfl anlay flla edebiyat tarihini tasnif ederken önce medeniyet daireleri, sonra o medeniyet dairesindeki toplumsal hayat ve edebiyat n da genel havas n belirleyen en önemli siyasî olaylar dikkate al nmaktad r. Üçüncü ad m, o dönemin içindeki çeflitli edebiyat anlay fllar n incelemektir. I. Meflrutiyet denilen siyasal nizam, iki y ll k bir tecrübeden sonra anayasan n ask ya al nmas yla, farkl bir renge bürünmüfltür. Hukuken I. Meflrutiyet devam etmekle birlikte, fiilen II. Meflrutiyet e kadar sürecek olan Sultan II. Abdülhamit döneminin özel flartlar, her fleyi ve do al olarak sanat ve edebiyat hayat n n zeminini de belirleyici olmufltur. Öyle ise dönemi adland r rken bu durumu dikkate alarak II. Abdülhamit Dönemi ifadesini kullanmak laz md r. Söz konusu dönemdeki edebî hareketlilik ise, iki kal n çizgi halinde takip edilebilir. 1. Edebiyat- Cedide toplulu u 2. Edebiyat- Cedide d fl ndaki edebî hareketlilik Edebiyat- Cedide terimiyle adland rma üzerinde de durmak gerekir. Edebiyat- Cedide toplulu u ( ), II. Abdülhamit döneminde ortaya ç km fl bir edebî harekettir. Bu harekete kat lanlar, içinde bulunduklar toplulu u Edebiyat- Cedide ad ile anm fllar ve daha sonra edebiyat tarihleri de genellikle bu ad benimsemifllerdir. Ancak, Tanzimat dönemi edebiyat da bafllang çta yeni edebiyat anlam nda ayn adla an ld için baz araflt rmac lar, Sultan II. Abdülhamit dönemindeki bu edebî oluflumu, etraf nda birlefltikleri derginin ad na izafeten Servet-i Fünûn Edebiyat ad yla tan tm flt r. Bu tan t m, zaman zaman, onlar n edebî faaliyetinin sadece Servet-i Fünun dergisiyle s n rl kald yanl fl na sebep olmufltur. Ayr ca, bu oluflumdan önceki dönem Tanzimat Dönemi Edebiyat, sonrakilerse II. Meflrutiyet Dönemi Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemi Edebiyat diye tan t l rken sadece bu oluflumun hatta dönemin bir derginin ad ile an lmas, e itim-ö retim aç s ndan uygun görülmemektedir. II. Abdülhamit Dönemi edebiyat n -bask n anlay fl olsa bile- sadece Edebiyat- Cedide ye indirgenemez. Bir dönemi, bir edebî anlay flla anmak di er sanat ve edebiyat anlay fllar n yok saymak veya gölgelemektir. Halbuki ayn dönemde Edebiyat- Cedide ye muhalif olan hatta bu muhalefetle Edebiyat- Cedide toplulu u-

10 4 II. Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyat nun kenetlenmesine vesile olan baflka edebiyat ve sanat anlay fl sahipleri de vard r. Ancak onlar birtak m ortak ilkelerle hareket eden bir grup halinde görülemedi i için ortak bir isim verilmemektedir. Unutulmamal d r ki devrin bask n edebî anlay fl Servet-i Fünun dergisi etraf nda bir araya gelen Edebiyat- Cedide toplulu u ile görülür. Fakat bu topluluk d - fl nda da hayli zengin edebî hareketlilik vard r. K T A P Dönemin adland r lmas ve terimler konusunda flu kayna a bakabilirsiniz: Orhan Okay. Bat l laflma Devri Türk Edebiyat Dergâh Yay., stanbul 2005, s EDEB YAT-I CED DE TOPLULU UNUN OLUfiUMU Her sanat hareketi, do du u dönemin toplumsal ve sanatsal ortam ndan etkilenir. Bu, Edebiyat- Cedide toplulu u için de geçerlidir. Bu nedenle, ünitenin bafl nda Edebiyat- Cedide sanat anlay fl n n do mas na zemin haz rlayan toplumsal ve edebî koflullardan söz edilecektir. Kanûn- Esâsî: 1876 y l nda kabul edilen Osmanl Devleti anayasas d r. Meclis-i Mebûsân: Osmanl Devleti nde, 23 Aral k 1876 da ilan edilen Kanûn- Esâsî ye göre, 19 Mart 1877 de II. Abdülhamit taraf ndan aç lan; ancak Osmanl -Rus savafl ndan sonra ç kan huzursuzluklar üzerine 13 fiubat 1878 de kapat lan Millet Meclisi. TOPLUMSAL VE S YASAL ORTAM ( ) Edebiyat- Cedide nin do uflunu daha iyi anlayabilmek için önce, II. Abdülhamit dönemini ve bu dönemdeki toplumsal/siyasal atmosferin edebiyata etkisini k saca gözden geçirmek gerekir. II. Abdülhamit, 31 A ustos 1876 da tahta ç kt. Tahta ç kt ktan hemen sonra Kanûn- Esasî yi yürürlü e koydu (23 Aral k 1876), ard ndan seçimlerin yap lmas n sa lay p Meclis-i Mebûsân (Millet Meclisi) açt (19 Mart 1877). Ancak bu olumlu ad mlar, birtak m d fl sorunlar nedeniyle k sa sürede kesintiye u rad. Sultan, tahta geçti inde önce, Osmanl y y llarca meflgul edecek olan fiark Meselesi ni karfl s nda buldu. ngiltere nin bask s yla, stanbul da, fiark Meselesi nin ele al nd bir toplant yap ld (23 Aral k 1877). Bu toplant da Bat l ülkeler, Osmanl y tehlikeye sokacak a r isteklerde bulundular. Ancak istekleri, Osmanl Devleti nce reddedildi. Buna karfl l k Bat l devletler, bask lar n sürdürdüler ve fiark Meselesi ni Londra Konferans nda tekrar gündeme getirerek, a r flartlar tafl yan Londra Protokolü nü haz rlad lar (31 Mart 1877). Osmanl Meclis i, Londra Protokolü nü de reddetti (12 Nisan 1877). Bunun üzerine Rusya, 24 Nisan 1877 de Osmanl Devleti ne savafl açt. II. Abdülhamit in, tahta ç kt ktan sekiz ay sonra karfl laflt en önemli sorun, iflte bu Osmanl -Rus Savafl d r. Romen, S rp ve Karada l lar n da Rusya taraf nda yer ald bu savaflta, Osmanl ordusu yenilmifl ve on binlerce Müslüman Türk göçmen, stanbul a ak n etmifltir. Cephede al nan a r yenilgiler, içerideki az nl klar da k flk rtm fl ve Meclis-i Mebûsân daki az nl a mensup vekiller huzursuzluk ç karmaya bafllam fllard r. Meclis teki tart flmalar n ve huzursuzlu un zarar verici boyutlara ulaflmas üzerine, 13 fiubat 1878 de Osmanl Millet Meclisi kapat lm fl, ard ndan da Rusya ile Ayastefanos Antlaflmas imzalanm flt r (3 Mart 1878). Millet Meclisi nin kapat lmas ndan sonra, gerek içeride ve gerekse d flar da, Osmanl Devleti birtak m s k nt lar yaflamaya devam eder. ngiltere ve Rusya, Osmanl üzerindeki bask s n art r r. Önce K br s n yönetimi bir antlaflmayla ngiltere ye b rak l r (4 Haziran 1878), ard ndan 13 Temmuz 1878 de imzalanan Berlin Antlaflmas yla Osmanl pek çok toprak kaybeder. Ruslara a r bir savafl tazminat ödemeye mecbur edilir. Bosna-Hersek in yönetimi Avusturya ya verilir. Fransa Tunus a, ngiltere de M s r a el koyar, Bulgarlar da 1885 te Do u Rumeli yi iflgal ederler. Bütün bunlara, d fl borçlar, devlet adamlar n n kendi aralar ndaki çekiflmeler, kimilerinin yabanc devletlerin ç karlar için çal flmas ve sultana muhalif gizli örgütlerin faaliyetleri de eklenince, II. Abdülhamit, devletin parçalanmas n engellemek için gi-

11 1. Ünite - Edebiyat- Cedîde Toplulu unun Oluflumu 5 derek daha s k ve sert bir yönetim tarz n benimser. Örne in büyük bir polis teflkilat kurar, Avrupa daki ve içerideki bölücü yay mlara karfl s k bir sansür uygular, saray n masraflar n elden geldi ince azaltarak, d fl borç k skac ndan kurtulmaya çal fl r. II. Abdülhamit, otuz üç y ll k saltanat süresince, sert ve s k bir idare tarz n benimsemekle beraber, önemli yeniliklere de imza atm flt r. Örne in e itim alan nda; Mekteb-i Mülkiye (Siyasal Bilgiler Fakültesi), Mekteb-i Hukuk (Hukuk Fakültesi), Sanayi-i Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar Akademisi), Dârü l-muallimîn-i Âliye (Yüksek Ö retmen Okulu), Dârü l-muallimât (K z Ö retmen Okulu) gibi modern e itim kurumlar açm fl, iptidâiye (ilkokul), rüfltiye (ortaokul) ve idâdî (lise)leri yayg nlaflt rm flt r. Ticaret, ziraat ve sanayi odalar n n aç lmas, çeflitli flehirlerde ulafl m n atl ve elektrikli tramvaylarla yap lmas, Anadolu ve Rumeli demiryollar n n büyük bir bölümünün tamamlanmas, Ziraat Bankas arac l yla çiftçilerin desteklenmesi, Feshane ve Hereke Fabrikalar n n geniflletilmesi ile Y ld z Çini Fabrikas - n n kurulmas, hep onun döneminde gerçeklefltirilmifltir. II. Abdülhamit, her ne kadar baz yeniliklere aç k olsa ve uluslararas iliflkilerde usta bir diplomasi izlese de, gerek Bat l ülkelerin muhaliflere verdi i destekler, gerekse uygulad bask c politika nedeniyle, karfl s nda hep muhalif bir ayd n grubu bulmufltur. Daha Sultan Abdülaziz döneminde, birtak m politik isteklerle padiflah n karfl s na ç kan Yeni Osmanl lar, II. Abdülhamit döneminde de Jön Türkler (Genç Türkler) ad yla harekete geçer. stekleri, meflruti düzen ve Kanûn- Esâsî nin yeniden ilan d r. Bu muhalefet hareketi, daha sonra ttihat ve Terakki Komitesi alt nda organize olarak, padiflah Kanûn- Esâsî nin ilan na zorlar. Bunun sonucunda, II. Abdülhamit, 23 Temmuz 1908 de Anayasa y tekrar yürürlü e koyar. Böylece tarihimizde kinci Meflrutiyet diye bilinen dönem bafllar. Ancak Meflrutiyet in ilan, sorunlar azaltmak yerine daha da art r r; Avusturya-Macaristan mparatorlu u Bosna-Hersek i iflgal eder, Bulgaristan ba- ms zl n ilan eder, Girit Yunanistan a kat l r. Meclis-i Mebûsân daki az nl a mensup vekiller, ayr l kç hareketlere bafllarlar. Buna ttihat ve Terakki nin izledi i bask c politika da eklenince huzursuzluk iyice artar. Sonunda stanbul da 31 Mart Vakas ad yla bilinen bir ayaklanma patlak verir (13 Nisan 1909). Bu ayaklanmay, Selanik ten gelen Hareket Ordusu bast r r (23-24 Nisan 1909). ttihat ve Terakki, idareye el koyar. II. Abdülhamit, Meclis in karar yla tahttan indirilip, o gece Selanik e sürgüne gönderilir ve 1 Kas m 1912 tarihine kadar Selanik teki Alâtini Köflkü nde gözalt nda tutulur. II. Abdülhamit in otuz üç y ll k, çalkant larla dolu, sert ve s k yönetimi böylece sona erer. Hiç kuflku yok ki, bu çalkant l dönem, Osmanl daki edebiyat ortam n da etkilemifltir. Her fleyden önce, II. Abdülhamit döneminde ( ), yenilik ve Bat yanl s ço u yazar ve flair, sultana muhalif cephede yer al rlar. Örne in Tanzimat döneminin ünlü flairlerinden Ziya Pafla Suriye valili ine atan r, 17 May s 1880 de Adana da vefat eder. Nam k Kemal, muhalefeti nedeniyle 6 fiubat 1877 de tutuklan p befl ay hapis yatt ktan sonra, zorunlu ikametle Midilli Adas na gönderilir, 2 Aral k 1888 de Sak z da ölür. Onlar, hayatlar n n son y llar n II. Abdülhamit in saltanat nda geçiren, Tanzimat döneminin I. kufla na mensup flairlerdir, siyasi mücadelede aktif rol oynam fllar ve eserlerinde toplumsal konulara genifl yer vermifllerdir. Onlardan sonra, edebiyat m z n yenileflmesindeki en etkili iki isim, Tanzimat n II. kufla na mensup olan Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hâmit tir. Bu iki flair de, Nam k Kemal ve Ziya Pafla kadar de ilse bile, saltanata muhalif ayd nlarla temas hâlindedir; en az ndan hürriyet düflüncesini savunurlar. Bunda kuflkusuz, özellikle Nam k Kemal in her ikisine yazd mektuplar n etkisi vard r. Kemal, yazd mektuplarla, onlara hürriyet düflüncesini afl lamaya çal flm fl, yeni bir edebiyat oluflturmalar için iki flairi de teflvik etmifltir. Ancak II. Abdülhamit dönemindeki

12 6 II. Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyat SIRA S ZDE 1 K T A P çalkant lar, gazetelere ve dergilere uygulanan s k sansür ve özel hayatlar ndaki ac olaylar nedeniyle, Tanzimat n II. kufla na mensup bu flair ve yazarlar, toplumsal ve siyasal konulardan uzak durmay ye lerler. Eserlerinde genellikle aflk, do a, ölüm gibi bireysel temalara yer verirler. Dönemin edebî eserlerine hâkim olan karamsar ruh hâlinde de bu toplumsal/siyasal ortam n pay vard r. Bu dönemde, siyasetten söz etmemek flart yla, pek çok edebî dergi yay mlan r; ancak hemen hepsinde siyasetten baflka her fleyden bahseder vb. ibareler bulunmaktad r. flte bütün bunlarda, 1876 dan sonra, yazar ve flairlerin toplumsal konulardan uzak durup bireysel temalara yönelmesinde ve hatta Tanzimat dönemine göre daha kapal ve a r bir dil kullanmas nda, baflka etkiler yan nda, II. Abdülhamit döneminin sert ve s k idare tarz ile yaflanan felâketlerin etkisi vard r. II. Abdülhamit döneminin toplumsal koflullar, Edebiyat- Cedide yi dil ve tema bak m ndan nas l etkilemifl olabilir? II. Abdülhamit dönemi hakk nda Cevdet Küçük ün slâm Ansiklopedisi (C. 1, Türkiye Diyanet Vakf, 1998) ndeki Abdülhamid II bafll kl maddesinde (s ) genifl bilgi ve kaynakça bulabilirsiniz. EDEBÎ ORTAM ( ) Edebiyat- Cedide nin oluflumunu kavrayabilmek için 1880 y l ndan sonraki edebî ortam genel çizgileriyle hat rlamak gerekir. Çünkü o y llarda edebiyat dünyas nda meydana gelen birtak m tart flmalar, bu tart flmalar sonucunda edebiyatç lar n gruplara ayr lmas, genç yazar ve flairlerin bunlardan etkilenmeleri, Edebiyat- Cedide anlay fl n n do uflunu da haz rlam flt r. Bilindi i üzere Tanzimat sonras Türk edebiyat, kendi içinde iki döneme ayr l r aras ndaki ilk döneme Tanzimat n I. kufla na mensup fiinasi, Nam k Kemal, Ziya Pafla ve Ahmet Midhat gibi flair ve yazarlar damgas n vurmufltur. Mehmet Kaplan bu döneme Sosyal ve Politik Fikirler Devri ad n verir (Kaplan, 1971, 2-4). Bu dönem, yaklafl k olarak II. Abdülhamit in tahta ç kt y llara kadar sürer. II. Abdülhamit tahta geçtikten sonra (1876) edebiyatta yeni bir dönem aç l r. Bu dönemde, Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hâmit ve Samipaflazade Sezai gibi Tanzimat n II. kufla na mensup flair ve yazarlar n a rl hissedilir. Mehmet Kaplan bu döneme de Ferdiyetçilik, Büyük htiraslar ve Izt raplar Devri ad n vermifltir (Kaplan, 1971, 5-9). Tanzimat n I. kufla na mensup flair ve yazarlar, eserlerinde toplumsal ve siyasal konulara yer verip, halk e itmeyi ve bilinçlendirmeyi amaçlarken; ikinci kufla a mensup edebiyatç lar, gerek dönemin siyasal koflullar, gerekse özel hayatlar nda karfl laflt klar ac olaylar ve içe kapal, duygusal mizaçlar nedeniyle ölüm, aflk ve do a gibi bireysel temalara e ilmifllerdir. Kuflkusuz, Edebiyat- Cedide sanat anlay fl n n oluflumunda, bu ikinci kufla a mensup Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hâmit in eserleriyle vücuda gelen yeni edebiyat anlay fl n n pay büyüktür. Bunun yan nda 1880 li y llardan itibaren özellikle Recaizade Mahmut Ekrem ile Muallim Naci aras nda meydana gelen edebî tart flmalar sonucunda ortaya ç kan gruplaflmalar da Edebiyat- Cedide nin do uflunu haz rlayan etkenler aras nda say lmal d r. fiimdi k saca bu edebî tart flmalardan söz edelim ten sonra Türk edebiyat, Muallim Naci ve Recaizade Mahmut Ekrem ekseninde, yeni ve eski edebiyat taraftarlar olmak üzere iki gruba ayr l r. Bu gruplaflmada, Naci nin 1884 ten itibaren Tercüman- Hakîkat in edebî k sm n yönetmeye bafllamas ile söz konusu gazetede yay mlad fliir ve elefltirilerin pay vard r.

13 Naci, Ahmet Midhat n daveti üzerine Tercüman- Hakîkat te çal flmaya bafllay nca, k sa zamanda etraf nda bir halka oluflmufl, gazetenin edebiyat k sm, fieyh Vasfî, Elhac brahim Efendi, Mehmet Salahî ve Muallim Feyzî gibi flairlerin eski tarzdaki nazireleriyle dolmufl, Tevfik Fikret, smail Safa, Nabizade Naz m, Mehmet Celâl, Ali Ferruh, Menemenlizade Tahir gibi, kimi genç flairler de ilk fliirlerini burada yay mlam flt r. Ancak Ahmet Midhat Efendi, gazetesinde yay mlanan bu eski tarz fliirlerden hofllanmaz ve Muallim Naci yi Tercüman- Hakikat ten uzaklaflt r r. Bundan sonra Recaizade Mahmut Ekrem, önce Zemzeme III (1885) te, ard ndan da Takdiri Elhan (1886) da Muallim Naci nin fliirlerini elefltirir. Muallim Naci, kendisine yöneltilen elefltirilere, mdâdü l-midâd da yay mlad f kralar ve Saadet gazetesinde, 15 fiubat 1886 da yay mlamaya bafllad Demdeme ile karfl l k verir. Bu tart flma, k sa sürede yay lm fl, kimi flairler, Naci nin etraf nda Ukâz- Osmânî ad alt nda toplan p Saadet gazetesinde birbirlerine nazireler yazm fllard r. Buna karfl l k zmir de Ukâz fiubbân ad alt nda da Ali Ferruh, Abdülhalim Memduh, Tevfik Nevzat, Halit Ziya gibi gençler, Hizmet gazetesinde onlar elefltirirler. Böylece Recaizade Mahmut Ekrem ile Mualim Naci aras nda bafllayan tart flma genifller. Naci yanl lar Saadet, mdâdü l-midâd ve daha sonra Teâvün- Aklâm gibi gazete ve dergilerde toplan rlar. Ekrem yanl lar ise, Gülflen, Gayret, Sebat, Risalei Hafî gibi dergilerde yer alm fllard r. flte bu tart flmalar sonucunda edebiyat m zda iki kutup ortaya ç km flt r. Menemenlizade Tahir, Ali Ferruh, Abdülhalim Memduh, Mehmet Rüflti, Ahmet Reflit gibi flairler R. Mahmut Ekrem in yan nda, fieyh Vasfî, Harputlu Hayri, Mehmet Emin Humayî, Ali Ruhi, Üsküdarl Safi, Halil Edip, Andelip, Müstecabî smet gibileri ise Muallim Naci nin yan nda yer alm fllard r. Ekrem ile Naci tart flmas ndan sonra, bafllang çta Naci halkas nda yer alan, ilk fliirlerini onun teflvikleriyle Tercüman- Hakikat, Saadet veya mdâdü l-midâd gibi gazete ve dergilerde yay mlayan smail Safa, Menemenlizade Tahir, Cenap fiahabettin, hatta Tevfik Fikret de, bu tart flmalardan sonra Naci halkas ndan ayr larak yenilik yanl s Recaizade Mahmut Ekrem in yan nda yer alm fllard r. Söz konusu genç yenilikçi flairler, bundan sonra fliir ve yaz lar n 1891 den itibaren Mirsad, Malûmat, Hazine-i Fünûn, Mektep, Maarif gibi dergilerde yay mlam fllard r. Özetle, 1880 lerde Muallim Naci ile R. Mahmut Ekrem aras nda bafllayan tart flmalar n sonucunda, Recaizade Mahmut Ekrem in çevresinde toplanan gençlerin 1890 l y llarda Mirsad, Malûmat, Mektep, Hazine-i Fünûn, Maarif gibi dergilerde bafllayan edebî faaliyetleri Servet-i Fünûn Edebiyat n n kurulmas na zemin haz rlam flt r. Servet-i Fünûn Edebiyat n n kurulmas na zemin haz rlayan bir baflka edebî olay da, Hasan Âsâf adl bir genç flairin Musavver Malûmat ta yay mlanan Burhân- Kudret (7 Kas m 1895) bafll kl fliiri dolay s yla ç kan tart flmalard r. Bu tart flma edebiyat m zda abes-muktebes tart flmas olarak da bilinir. Tart flmalara neden olan fliirdeki beyit flöyledir: Zerre-i nûrundan iken muktebes Mihr ü mehe etmek iflâret abes 1. Ünite - Edebiyat- Cedîde Toplulu unun Oluflumu Bu beyitte kafiye oluflturan muktebes kelimesinin sonu harfiyle, abes kelimesinin sonu ise ile biter. Divan edebiyat kafiye gelene ine göre, yaz l fllar farkl olduklar ndan bu iki harf kafiye olamaz. O nedenle Mehmet Tahir Efendi, muktebes ve abes kelimelerinin kafiye olamayaca n ileri sürer. Tart flma, kafiye kulak için midir, göz için mi s n r n afl p, Recaizade Mahmut Ekrem i de içine alan bir yenilikçi-gelenekçi tart flmas na dönüflür. Edebiyat- Cedide toplulu unun oluflumunda iflte bu tart flman n yaratt gruplaflman n da etkisi vard r. 7 Ukâz- Osmânî: Mekke nin yak n nda bulunan ve Araplar n her y l bir ay boyunca e lenip al fl verifl yapt klar, karfl l kl fliir okuduklar pazar yerine ukâz denir. Muallim Naci yanl lar da bundan esinlenerek kendilerine, Osmanl lar n e lendikleri, karfl l kl fliir okuduklar yer anlam na Ukâz- Osmânî ad n vermifllerdir. Ukâz- fiubbân: Gençlerin e lendikleri, karfl l kl fliir okuduklar yer. Recaîzade Mahmut Ekrem yanl s birtak m genç flair ve yazarlar n, Muallim Naci yanl lar na karfl kendileri için kulland klar genç flairler panay r anlam na gelen bir terim.

14 8 II. Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyat Birtak m yazar ve flairlerin Servet-i Fünûn dergisinde toplanmas na neden olan ikinci olay ise, Ekrem in fiemsa adl hikâyesinin, kendisinden izin al nmadan Musavver Malumat (28 Kas m 1895) ta yay mlanmas d r. Recaizade Mahmut Ekrem, Servet-i Fünûn dergisine gönderdi i bir yaz yla bu olay protesto eder. Yenilikçi flair ve yazarlar bu dergide toplamak için Servet-i Fünûn u ç karan Ahmet hsan (Tokgöz) la görüflür. Art k ad m at lm flt r; yenilik yanl lar Servet-i Fünûn dergisinde toplanacaklard r. Bütün bunlar gösteriyor ki, Edebiyat- Cedide toplulu unun oluflumunda II. Abdülhamit döneminin toplumsal ve siyasal koflullar ile flair ve yazarlar n içe kapal, duygusal mizaçlar yan nda, 1884 ten sonra, önce Muallim Naci ile Recaizade Mahmut Ekrem aras nda bafllayan, ard ndan yenilikçi gelenekçi tart flmas na dönüflen edebî tart flmalar n da pay vard r. SIRA S ZDE ten sonra Muallim Naci ile Recaizade Mahmut Ekrem aras nda ç kan tart flmalar n sebebi nedir? Bu tart flmalar Edebiyat- Cedide toplulu unun do uflunu nas l etkilemifltir? Resim 1.1 (Solda) Hasan Âsaf n Burhan- Kudret fliirinin yay mland Malûmât (S. 20, 26 Teflrîn-i evvel 1311) dergisi. (Sa da) Burhan- Kudret adl fliirden bir bölüm. K T A P 1884 ten sonra Muallim Naci ile Recaizade Mahmut Ekrem taraftarlar aras nda ç kan edebî tart flmalar konusunda genifl bilgi alabilmek için; Fevziye Abdullah (Tansel) n Türkiyat Mecmuas (C. 10, Y l: ) ndaki Muallim Naci ile Recaîzade Ekrem Aras ndaki Münakaflalar ve Bu Münakaflalar n Sebep Oldu u Edebî Hadiseler (s ) bafll kl makalesi ile, smail Parlat r n Servet-i Fünûn Edebiyat ( Akça Yay., 2006) adl kitapta yazd Girifl (s. 9-29) k sm na bak labilir. SERVET- FÜNÛN DERG S NDE TOPLANMA (1896) Servet, 1890 y l nda stanbul da ç kar lan bir gazetedir. Servet-i Fünûn, önce 27 Mart 1891 den itibaren bu gazetenin haftal k edebî eki olarak ç kmaya bafllar. Derginin idarecisi Recaizade Mahmut Ekrem in Mekteb-i Mülkiye den ö rencisi Ahmet hsan Tokgöz dür. Bafllang çta fen bilimlerine a rl k veren Servet-i Fünûn dergisinde, k smen edebî yaz lar da yay mlan yordu. Ancak Recaizade Mahmut Ekrem, Ahmet hsan la görüflerek dergiyi yenilik edebiyat n n yay n organ yapmak istedi- ini bildirdi. fiubat 1896 da bir baflka ö rencisi Tevfik Fikret i Ahmet hsan la tan flt rd. Bu görüflme sonucunda, Tevfik Fikret, 7 fiubat 1896 da ç kan 256. say dan itibaren Servet-i Fünûn dergisinin bafl na geçti. Böylece Servet-i Fünûn dergisi, Recaizade Mahmut Ekrem in arac l ve öncülü üyle, edebiyatta yenilik yanl s flair

15 1. Ünite - Edebiyat- Cedîde Toplulu unun Oluflumu ve yazarlar n yay n organ hâline geldi. Edebiyat tarihlerinde Edebiyat- Cedîde (veya baz kaynaklarda Servet-i Fünûn) ad yla bilinen hareket de Tevfik Fikret in derginin bafl na geçmesiyle bafllad. Fikret in derginin idaresini ele almas ndan sonra, Cenap fiahabettin, Halit Ziya, Mehmet Rauf, Hüseyin Siret, smail Safa, Ali Ekrem (Ayn Nadir), Celâl Sahir, Menemenlizade Mehmet Tahir, Ahmet Reflit (H. Naz m), Süleyman Nazif, Ahmet fiuayp, Hüseyin Suat, Hüseyin Cahit, Süleyman Nesip, Faik Âli, Ahmet Hikmet, Hüseyin Kâz m gibi flair ve yazarlar da Servet-i Fünûn dergisinin kadrosuna kat ld lar. Tevfik Fikret ve Cenap fiahabettin baflta olmak üzere, Ali Ekrem, Hüseyin Siret, Hüseyin Suat, Celâl Sahir, Fâik Âli, smail Safa, Menemenlizade Mehmet Tahir, Süleyman Nazif, Süleyman Nesip gibi flairler dergide fliirleriyle öne ç kt. Özellikle Cenap fiahabettin in fliirlerinde kulland sâat- semenfâm, ûd- mükevkeb, nây- zümürrüd vb. yeni tamlama ve imgeler, tepkilere yol açt. Ahmet Midhat, kulland klar kapal dil, al fl lmad k tamlama ve imgelerden dolay onlar Dekadanlar (Sabah, 14 Mart 1897) bafll kl makalesinde fliddetle elefltirdi. Cenap buna Dekadizm Nedir? (Servet-i Fünûn, S. 344) adl yaz s yla karfl l k verdi. Fikret de Timsâl-i Cehâlet bafll kl fliirle Ahmet Midhat a hücum etti. Sonra Ahmet Midhat Teslîm-i Hakîkat (Tarik, 4 Aral k 1898) adl yaz s yla gençlerin yapt yenilikleri takdir ederek tart flmay noktalad. Dergide fliirin yan s ra, roman ve hikâye türünde eserlere de yer verildi; Recaizade Mahmut Ekrem in Araba Sevdas, Halit Ziya n n Maî ve Siyah, Aflk- Memnû ve K r k Hayatlar, Mehmet Rauf un Eylül, Hüseyin Cahit in Hayal çinde adl romanlar, Servet-i Fünûn da tefrika edildi ve çeflitli hikâyeleri yay mland. Servet-i Fünûn dergisinde, bu türler d fl nda edebiyatla ilgili makalelere ve elefltirilere de rastlanmaktad r. Baflta Tevfik Fikret olmak üzere, Cenap fiahabettin, Halit Ziya, Mehmet Rauf ve Ali Ekrem, bu dergide Musahabe-i Edebiye bafll alt nda pek çok yaz kaleme alm fl, Ahmet Reflit, Ahmet fiuayp ve Hüseyin Cahit, bat l tarzda edebî elefltiri örnekleri vermifltir. Servet-i Fünûn dergisindeki bu edebî faaliyet sonucunda, sayd m z yazar ve flairler, ortak bir duyufl ve söyleyifl tarz etraf nda, yeni bir edebiyat oluflturmufllard r. flte Servet-i Fünûn dergisinde 1896 y l ndan sonra fliir, roman, hikâye, mensur fliir ve elefltiri türünde verilen eserler sonucu oluflan bu edebî harekete Edebiyat- Cedîde ad verilir. Servet-i Fünûn dergisi ve yazar kadrosu hakk nda bilgi verir misiniz? Dekadan: Gerileme, y k lma, çökme anlam na gelen bir Frans zca (décadence) kelimedir. Bu terim, 19. yüzy l n sonlar nda, Fransa da, fliirde al fl lm fl uslûbun d fl na ç kan, yeni ve anlafl lmaz imgeler kullanan baz sembolist flairler için kullan lm flt r. 3 Resim 1.2 SIRA S ZDE (Solda) Servet-i Fünûn dergisinin Tevfik Fikret yönetiminde ç kan ilk say s (S. 256, 7 fiubat 1896). (Sa da) Halit Ziya n n foto raf ve Maî ve Siyah roman n n tefrika edildi i Servet-i Fünûn dergisi (S. 273, 1896) 9

16 10 II. Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyat K T A P Servet-i Fünûn Edebiyat n n kurulmas ve dergisi hakk nda Mehmet Kaplan n Tevfik Fikret (Dergâh Yay., 1971) adl kitab ndaki Servet-i Fünûn Devri (s ) ile Kenan Akyüz ün Modern Türk Edebiyat n n Ana Çizgileri ( nk lâp Kitabevi, 1995) adl kitab ndaki Servet-i Fünûn Devri (s ) bafll kl bölümlere bakabilirsiniz. EDEB YAT-I CED DE SANAT ANLAYIfiININ BAfiLICA ÖZELL KLER Edebiyat- Cedide toplulu unun sanat ve edebiyat anlay fl, ortak birtak m özellikler gösterir. Bunlar maddeler hâlinde flöyle s ralayabiliriz: 1. Tanzimat n I. kuflak flair ve yazarlar n n, edebiyat, toplumu e itme ve bilinçlendirme arac olarak görmelerine karfl l k, Edebiyat- Cedideciler, sanat yapmay ve güzelli i yans tmay amaçlam fllard r. 2. Tanzimat n ilk dönemindeki eserlerde toplumsal konulara a rl k verilmesine karfl l k Edebiyat- Cedide toplulu unda a rl kl olarak bireysel temalar ifllenmifltir. 3. Edebiyat- Cedide yazar ve flairleri, hem dönemin toplumsal/siyasal koflullar, hem de mizaçlar gere i, içe kapan k, karamsar, gerçeklerden kaç p hayale s nmaya e ilimli flahsiyetlerdir. Bu nedenle olsa gerek, eserlerinde hayal-gerçek çat flmas na ve karamsar duygulara s kça rastlan r. Mâi ve Siyah, K r k Hayatlar, Rübâb- fiikeste, Ömr-i Muhayyel, Elhân- fiitâ, Gayyâ-y Vücûd gibi eser adlar ve fliir bafll klar nda dahi bu karamsarl ve hayal-gerçek çat flmas n görmek mümkündür. 4. Roman ve hikâyede, Tanzimat döneminde görülen, anlat c n n araya girip okurla sohbet etmesi, bilgiler aktarmas, gerçe i zorlayan tesadüfler ve kiflilerin idealize edilmesi gibi kusurlar, Edebiyat- Cedide roman nda oldukça azalm fl, olay örgüsü, karakterlerin canland r lmas ve çevre tasvirleri bak - m ndan, daha sa lam, daha gerçekçi ve Bat tarz na uygun eserler kaleme al nm flt r. 5. fiiirde daha çok parnasyenlerin, romanda ise, k smen romantiklerin; ancak daha çok realistlerin etkisi alt nda kalm fllard r. fiiirde Tevfik Fikret, Alfred de Musset, François Coppée ve Sully Prudhomme dan, romanda ise Halit Ziya ve Mehmet Rauf, Stendhal, Balzac, Goncourt Kardefller ve Paul Bourget den etkilenmifltir. 6. Tanzimat döneminde, özellikle fiinasi, Nam k Kemal ve Ziya Pafla n n bafllatt, dilde sadeleflme hareketi, Edebiyat- Cedide ile kesintiye u ram fl, Servet-i Fünûn yazarlar, eserlerinde Tanzimat kufla na göre daha soyut ve a r bir dil kullanm fllard r. Bundan dolay eserlerinde, az kullan lm fl veya hiç kullan lmam fl tîraje, ibtikâ, flegaf, takattur, lerzende, pûflîde gibi kelimelere yer vermifllerdir. 7. Eserlerinde, sâat- semenfâm (yasemin kokulu saatler), havf-i siyâh (siyah korku), ûd- mükevkeb (y ld zl ud), nây- zümürrüd (zümrüt ney), leyâl-i girîzân (kaç c geceler) gibi al fl lmam fl yeni tamlama ve imgelere yer vermifllerdir. 8. Eserlerinde ki ve evet gibi edatlarla, oh, of, ey, âh gibi afl r duygusall k ifade eden ünlemleri s kça kullanm fllard r.

17 1. Ünite - Edebiyat- Cedîde Toplulu unun Oluflumu 11 Ooh, gel... Rûh- tabiat gibi mahmûr u hâmûfl... Ohh, bak dalgalar n cezbe-i sâfiyyetine; (Tevfik Fikret, Leyl-i Vedâ ) 9. fiiirde aruzu ustal kla kullanm fllard r. 10. Kafiyenin göz için de il, kulak için oldu u anlay fl n benimsemifller; bu anlay fla uygun olarak yaz l fllar farkl, sesleri ayn olan harflerle kafiye yapm fllard r. 11. Kimi kez bir paragraf, hatta bir sayfa süren, uzun cümleler kurmufllard r. Özellikle Halit Ziya n n romanlar nda bu uzun cümleler dikkati çeker. 12. Divan fliirinde cümlenin ve anlam n bir dize veya beyit içinde tamamlanmas na karfl l k, Edebiyat- Cedide fliirinde, cümlenin ve anlam n bir dizenin ortas nda bafllad veya bitti i görülür; hatta 7-8 dizeye kadar yay lan cümlelere rastlan r. Buna anjambman denir. Böylece fliir, bu dönemde giderek düzyaz ya yaklaflm flt r. Baban diyor ki Meserret çocuklar n, yaln z Çocuklar n pay d r! Ey güzel çocuk, dinle; Fakat sevincinle Neler düflündürüyorsun, bilir misin?... Babas z, (Tevfik Fikret, Haluk un Bayram ) 13. Sone ve terzarima gibi bat edebiyat na özgü naz m biçimleri kullan lm flt r. 14. Divan edebiyat ndaki müstezat naz m biçimini, farkl vezinler kullanarak fliire uygulam fllar; serbest tarzda müstezatlar kaleme alm fllard r. ÖRNEK Anjambman: Bir fliirde, cümle veya anlam n bir dize veya beyitte de il de, onu izleyen dizelerde tamamlanmas. Müstezat: Sözlük anlam artm fl, ço alm fl demektir. Bir Divan fliiri naz m biçimidir. Bir gazelde uzun dizelere, k sa dizeler eklenerek yaz l r. K sa dizelere ziyade denir. Uzun dizenin ölçüsü mef ûlü mefâîlü fa ûlün, k sa dizenin ölçüsü ise uzun dizenin ilk ve son parçalar ndan meydana gelen mef ûlü fa ûlün dür. Terzarima: lk kez talyan edebiyat nda kullan lan bu naz m biçimi, 3 dizeli bentlerden oluflur. En sonda tek bir dize vard r. Kafiye düzeni; aba/bcb/cdc/e biçimindedir. ÖRNEK Sone: Önce talyan, sonra da Frans z edebiyat nda kullan lan 14 dizelik bir naz m biçimi. Sonenin ilk iki bendi 4, son iki bendi ise 3 er dizeden oluflur. talyan tipi sonenin kafiye düzeni: abba/abba/ccd/ede; Frans z tipi sonenin kafiye düzeni ise abba/abba/ccd/eed biçimindedir. Edebiyat- Cedide toplulu u ile Tanzimat n I. kuflak edebiyat n karfl laflt r p, aralar ndaki farklar belirtiniz. 4 SIRA S ZDE Resim 1.3 Tevfik Fikret Halit Ziya Uflakl gil Cenap fiahabettin

18 12 II. Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyat K T A P Edebiyat- Cedide sanat ve edebiyat anlay fl n n ortak özellikleri konusunda, Mehmet Kaplan n Tevfik Fikret (Dergâh Yay., 1971) adl kitab ndaki Servet-i Fünûn Edebiyat nda Ortak Duyufl Tarz ve Görünüfl fiekilleri ve Ortak Tabiat Görüflü (s ) bafll kl bölümler ile Yeni Türk Edebiyat (Editör: Ramazan Korkmaz, Grafiker Yay., 2004) adl kitaptaki Abes-muktebes tart flmas ve Servet-i Fünûn un oluflumu (s ) bafll kl bölümlere baflvurabilirsiniz. EDEB YAT-I CED DE TOPLULU UNUN DA ILIfiI (1901) Servet-i Fünûn dergisi etraf nda, 7 fiubat 1896 tarihinde, Tevfik Fikret in yaz iflleri müdürlü üne atanmas ndan sonra, zamanla ortak bir edebiyat tarz oluflmufltur. Kuflkusuz, getirdikleri yeni uslûp, al fl lmam fl imgeler, a r dil ve sürekli bireysel temalar ele almalar yad rganm fl, zaman zaman elefltirilmifllerdir. Bu elefltirilerden en a r, Ahmet Midhat n onlar Dekadanl kla suçlamas d r. Ancak aradan geçen 4-5 y l içinde, Servet-i Fünûn çevresindeki edebî hareket kendini edebiyat dünyas - na kabul ettirir. Elefltiriler azal r. Buna karfl l k, topluluk içinde farkl anlay fllar ve özelefltiriler belirmeye bafllar. Örne in Ahmet fiuayp, 7 Haziran 1900 tarihli Serveti Fünûn daki Son Yaz lar bafll kl yaz s nda, Edebiyat- Cedide yi yaln zca bireysel temalar ve aflk konusunu ifllemekle suçlar. Ancak as l sars lma ve kopufl, Ali Ekrem (Ayn Nadir) in fiiirimiz (Servet-i Fünûn, S. 505, 15 Teflrîn-i sânî S. 508, 9 Kânûn- evvel 1900) bafll kl bir dizi yaz s yla bafllar. Bu, bir özelefltiridir. Ali Ekrem, makalesinde, baflta Tevfik Fikret, Cenap fiahabettin ve Halit Ziya olmak üzere, Süleyman Nesip, Süleyman Nazif ( brahim Cehdî), Fâik Âli (Zahir) gibi pek çok Servet-i Fünûn flair ve yazar n elefltirir. Ancak Tevfik Fikret, Ali Ekrem in bu makalesini, Servet-i Fünûn da, de ifltirerek ve kimi yerlerini k rparak yay mlar. Buna k r lan Ali Ekrem, Servet-i Fünûn dergisinden ayr l r. H. Naz m (Ahmet Reflit), Menemenlizade Mehmet Tahir, Samipaflazade Sezai gibi arkadafllar da ona kat larak, II. Abdülhamit e yak n Malûmat dergisine geçerler. Ali Ekrem, fiiirimiz bafll kl makalesini bu dergide yay mlar (27 Aral k 1900). Bunun sonucunda, Ali Ekrem le Tevfik Fikret aras nda Malûmat ve Servet-i Fünûn dergisinde 1901 y - l nda karfl l kl tart flmalar meydana gelir. Bu tart flmalar üzerine Ali Ekrem ve Ahmet Reflit Bey lerin dergilerde yazmas, saray taraf ndan yasaklan r. Tevfik Fikret de Ahmet hsan la bozufltu u için, yaz iflleri müdürlü ünü yapt Servet-i Fünûn dergisinden ayr l r. Derginin bafl na Hüseyin Cahit geçer. Ancak Hüseyin Cahit in Frans zca dan çevirdi i Edebiyat ve Hukuk (Servet-i Fünûn, S. 553, 16 Ekim 1901) bafll kl makale, sak ncal bulundu u için, Servet-i Fünûn kapat l r. Dergi, 5 Aral k 1901 de tekrar yay ma bafllad ysa da, flair ve yazarlar n da lmas, kimilerinin stanbul d fl na gönderilmesi veya sürülmesi vb. nedenlerle, art k eski gücünü koruyamaz. Böylece 5 y ll k bir süreden sonra Servet-i Fünûn toplulu u da l r; ancak flair ve yazarlar, farkl tarzlarda eser vermeyi sürdürürler. Baz kaynaklar, Edebiyat- Cedide toplulu unun da lmas na yol açan bir baflka neden olarak, Servet-i Fünûnculardan bir k sm n n adlar n n, Abdülhamit karfl - t siyasî bir olaya kar flmalar n gösterir. Buna göre, 1898 y l nda, Güney Afrika daki Transval da sömürgeci ngilizlerle yerli halk Boerler aras nda savafl ç kar. Abdülhamit karfl t baz ayd nlar ve bir rivayete göre Hüseyin Cahit d fl ndaki Edebiyat- Cedideciler, bu savaflta ngilizlerin galibiyetini temenni eden bir metin haz rlarlar. Metin, dönemin ngiliz Büyükelçisi Sir Nicolas O Conor a sunulur. Bundan amaç, Sultan Abdülhamit e karfl ngiltere nin sempatisini kazanmakt r. Sonuçta, saray n

19 1. Ünite - Edebiyat- Cedîde Toplulu unun Oluflumu 13 bu olaydan haberi olur. Metne imza atan baz Servet-i Fünûn yazarlar sorguya al - n r. smail Safa ve Hüseyin Siret sürgüne gönderilir (1900). Kuflkusuz bu siyasi olay da, Edebiyat- Cedideciler üzerinde olumsuz etki yapm fl, toplulu un da lmas nda rol oynam flt r. Sonuç olarak, y llar aras ndaki 5 y lda, Servet-i Fünûn dergisinde, ortak bir edebiyat hareketi meydana getiren ve Türk Edebiyat tarihine geçen Edebiyat- Cedide flair ve yazarlar, edebiyat m z n Bat l laflmas yolunda önemli eserler vermifllerdir. Türk Edebiyat, onlarla birlikte, Divan Edebiyat ndan, flekil ve öz itibariyle daha da uzaklaflm fl, roman ve hikâyedeki geleneksel izler daha bir silinmifl, dil a rlaflmakla beraber, daha sanatkârane bir hale dönüflmüfltür. Bu olumlu geliflmelerle beraber, edebî dilde bir yapayl k ve Frans z etkisi de kendini gösterir. Tanzimat la bafllayan halka yönelme ve sade bir dille yazma anlay fl n n kesintiye u ramas, yerli hayattan uzak kal nmas, yaln zca bireysel konular n ifllenmesi de Edebiyat- Cedide nin eksikleri aras nda say labilir. Nitekim y llar sonra Ömer Seyfettin in, Genç Kalemler dergisinde Edebiyat- Cedidecileri sade Türkçe den, millî hayattan uzaklaflmak ve Bat y taklit etmekle elefltirmesi de bundand r. Edebiyat- Cedide toplulu unun da lma sebepleri nelerdir? Edebiyat- Cedide toplulu unun da lmas yla ilgili bilgi edinmek için; M. Fatih And n n Edebiyat Araflt rmalar I (Kitabevi, 2000) kitab ndaki Devrin Edebiyatç lar n n Mektuplar Ifl nda Ali Ekrem in fiiirimiz Makalesi ve Neticeleri (s ) bafll kl makalesi ile Alâattin Karaca n n smail Safa (Kültür Bakanl Yay., 1990) adl kitab ndaki Siyasi Faaliyetleri-Sivas a Sürülmesi ve Ölümü (s ) bafll kl bölüme bakabilirsiniz. 5 SIRA S ZDE K T A P

20 14 II. Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyat Özet Edebiyat- Cedide toplulu unun ortaya ç k fl n aç klayabilmek için, kendinden hemen önceki dönemin edebî ortam n bilmek gerekir. Edebiyat- Cedide öncesinde, 1884 ten sonra, Muallim Naci ve Recaizade Mahmut Ekrem, edebiyat dünyas n yönlendiren iki z t kutuptur. Muallim Naci, s ras yla Tercüman- Hakikat, Saadet, mdâdü l-midâd gibi dergi ve gazetelerde, çevresinde daha çok eski edebiyat zevkine sahip flair ve yazarlardan bir halka oluflturmufltur. Recaizade Mahmut Ekrem de edebiyatta yenilik yanl lar n n üstad d r. Bu iki flair, aras nda kökü Talim-i Edebiyat a dayanan, sonra Ekrem in Zemzeme III ve Takdir-i Elhan daki ve Naci nin Demdeme sindeki karfl - l kl elefltirilerle süren tart flmalar ç kar. Bu tart flmalar sonucu, 1860 l y llarda do an birtak m genç edebiyatç lar, Recaizade Mahmut Ekrem in yan na geçerek, 1896 y l nda Tevfik Fikret in idaresi alt ndaki Servet-i Fünûn dergisinde toplan rlar. Dolay s yla bu edebî hareketin oluflumunda, y llar aras ndaki gruplaflman n ve tart flmalar n pay vard r. Recaizade Mahmut Ekrem, ç kan edebî tart flmalar sonucunda, yenilik yanl s yazar ve flairleri bir dergide toplamak ister. Bu amaçla, Servet gazetesinin haftal k eki olarak ç kan Servet-i Fünûn u idare eden Ahmet hsan la görüflür. Bu görüflmeden sonra Tevfik Fikret, 7 fiubat 1896 daki 256. say dan itibaren Servet-i Fünûn dergisinin yaz iflleri müdürlü ünü üstlenir. Recaizade M. Ekrem in yan nda Cenap fiahabettin, Halit Ziya, Mehmet Rauf, Hüseyin Cahit, Ali Ekrem, H. Naz m, Menemenlizade Tahir, Fâik Âli, Hüseyin Siret, smail Safa, Ahmet fiuayp gibi pek çok yazar ve flair dergide çeflitli türlerde yaz lar kaleme al rlar. Söz konusu isimler, verdikleri eserlerle, Servet-i Fünûn dergisinde ortak bir duyufl ve söyleyifl tarz içinde, edebiyat tarihimizde Servet-i Fünûn Edebiyat ad yla bilinen bir hareket olufltururlar. Bu edebiyatç lar, özellikle fliirlerde al fl lmad k kelime, tamlama ve imgelere yer verdikleri için Ahmet Midhat Efendi Dekadanlar makalesiyle elefltirmifl, Cenap ve Fikret de bu elefltirilere karfl l k vermifltir. Tevfik Fikret in Servet-i Fünûn un yaz iflleri müdürlü üne geçmesinden sonra (1896), pek çok flair ve yazar da bu dergide toplanm fl ve fliir, roman, hikâye, elefltiri, tiyatro, mensur fliir tarz nda eserler yay mlam fllard r aras nda Servet-i Fünûn dergisinde yaz lar yay mlayan flair ve yazarlar flunlard r: fiiirde; Tevfik Fikret, Cenap fiahabettin, Ali Ekrem, smail Safa, Hüseyin Siret, Hüseyin Suat, Celâl Sahir, Fâik Âli, Menemenlizade Mehmet Tahir, Süleyman Nazif, Süleyman Nesip. Mensur fliirde; Halit Ziya, Mehmet Rauf. Roman ve hikâyede; Halit Ziya, Mehmet Rauf, Hüseyin Cahit, Ahmet Hikmet, Safvetî Ziya. Elefltiride; Ahmet fiuayp, Ahmet Reflit. Bunlar n yan s ra Tevfik Fikret, Mehmet Rauf, Hüseyin Cahit, Ali Ekrem, Cenap fiahabettin, Menemenlizade Mehmet Tahir, smail Safa gibi flair ve yazarlar, elefltiri ve edebî sohbet tarz nda yaz lar da kaleme alm fllard r.

21 1. Ünite - Edebiyat- Cedîde Toplulu unun Oluflumu 15 Kendimizi S nayal m 1. Edebiyat- Cedide yazar ve flairlerinin toplumsal sorunlardan uzak durup, bireysel temalara yönelmesinin nedeni afla dakilerden hangisidir? a. Meclis-i Mebûsan n kapat lmas b. Osmanl -Rus Savafl n n ç kmas c. II. Abdülhamit in s k ve sert politikas d. Recaizade Mahmut Ekrem- Muallim Naci tart flmalar e. fiark Meselesi 2. Afla daki hangi iki eserinde Recaizade Mahmut Ekrem, Muallim Naci yi elefltirmifltir? a. Zemzeme III-Araba Sevdas b. Talim-i Edebiyat-fiemsa c. Takdir-i Elhan-Tefekkür d. Takdir-i Elhan-Zemzeme III e. Tefekkür-Zemzeme I 3. Muallim Naci, Recaizade Mahmut Ekrem in elefltirilerine hangi gazetede, hangi eseriyle cevap vermifltir? a. Malûmat-Demdeme b. Saadet-Demdeme c. mdâdü l-midâd-âteflpâre d. Tercümân- Hakîkat- ntikâd e. Saadet- ntikâd 4. Afla dakilerden hangisi, Edebiyat- Cedide sanat anlay fl n n özelliklerinden biri de ildir? a. Eserlerinde sâat- semenfâm, nây- zümürrüd gibi yeni imgelere yer vermifllerdir. b. Sone, terzarima gibi naz m biçimleriyle fliir yazm fllard r. c. Eserlerinde toplumsal konulara a rl k vermifllerdir. d. fiiirde parnasyenlerden etkilenmifllerdir. e. Eserlerinde a r bir dil kullanm fllard r. 5. Afla daki yazarlardan hangisi Edebiyat- Cedide toplulu una mensup de ildir? a. Ali Ekrem b. Hüseyin Cahit c. Fâik Âli d. Ahmet Midhat e. Ahmet fiuayp 6. Edebiyat- Cedideciler, hangi dergide, kaç tarihinde bir araya gelmifllerdir? a. Servet-1896 b. Tercüman- Hakikat-1884 c. Saadet-1885 d. Servet-i Fünûn-1896 e. Malûmat Afla dakilerden hangisi, Edebiyat- Cedide toplulu- unun da lma sebebidir? a. Ahmet Midhat n Dekadanlar makalesinde onlar elefltirmesi b. Muallim Naci nin Demdeme de Recaizade Mahmut Ekrem i elefltirmesi c. Ali Ekrem in fiiirimiz bafll kl yaz s nda onlar elefltirmesi d. II. Abdülhamit in Kanûn- Esâsî yi ilan etmesi e. Tevfik Fikret in Servet-i Fünûn dan ayr lmas 8. Afla dakilerden hangisinde Servet-i Fünûn dergisinin geçici olarak kapat lmas na neden olan yaz n n bafll birlikte verilmifltir? a. Timsâl-i Cehâlet -Hüseyin Cahit b. fiiirimiz -Ali Ekrem c. Edebiyat ve Hukuk -Hüseyin Cahit d. Dekadizm Nedir? -Cenap fiahabettin e. Burhân- Kudret -Hasan Âsâf 9. Yazarlar n Servet-i Fünûn dergisinde toplanmas na ve Edebiyat- Cedide nin kurulmas na öncülük eden flair afla dakilerden hangisidir? a. Tevfik Fikret b. Muallim Naci c. Cenap fiahabettin d. Halit Ziya e. Recaizade Mahmut Ekrem 10. Abes-muktebes ad yla bilinen edebî tart flman n konusu afla dakilerden hangisidir?? a. Hece-aruz tart flmas d r. b. Dilde sadeleflmedir. c. fiiirde sâat- semenfâm, nây- zümürrüd gibi yeni imgelerdir. d. Kafiyenin göz için mi, kulak için mi oldu udur. e. fiiirde aç kl k-kapal l kt r.