TERMAL VE SPA H ZMETLER

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2904 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1861 TERMAL VE SPA H ZMETLER Yazarlar Prof.Dr. Özkan TÜTÜNCÜ (Ünite 1, 5-8) Yrd.Doç.Dr. Mehmet Han ERGÜVEN (Ünite 2-4) Editör Prof.Dr. Nazmi KOZAK ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Yrd.Doç.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Yrd.Doç.Dr. rem Erdem Ayd n Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Hatice Çal flkan Grafiker Ayflegül Dibek Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Termal ve SPA Hizmetleri ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Ocak 2014

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... ix Rekreasyon ve Sa l kl Yaflam... 2 G R fi... 3 REKREASYONDA TERMAL VE SPA H ZMETLER... 3 SA LIKLI YAfiAM... 4 Fiziksel Sa l k... 5 Duygusal Sa l k... 5 Entelektüel Sa l k... 5 Ruhsal Sa l k... 6 Çevresel Sa l k... 6 Sosyal Sa l k... 6 MOT VASYON... 6 STRES... 9 Stres Aflamalar Alarm Aflamas Direnç Aflamas Tükenme Aflamas Stres Düzeyini Etkileyen Faktörler Kiflilik Yafl Cinsiyet MOT VASYON VE STRESTE REKREASYONUN ROLÜ Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Termal ve SPA Hizmetlerinin Kapsam G R fi TERMAL VE SPA KAVRAMLARI Termal SPA Kapl ca Termalizm Jeotermal Kaynaklar SPA H ZMETLER VE SINIFLAMASI Kulüp SPA Kruvaziyer SPA Günlük SPA (Day SPA) ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Destinasyon SPA Medikal SPA Termal SPA Mineral SPA Resort SPA TERMAL VE SPA H ZMETLER N N GEL fimes N N ARKASINDAK NEDENLER Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yararlan lan nternet Adresleri ÜN TE Avrupa ve Türkiye de Termal ve SPA Turizmi G R fi TERMAL VE SPA TUR ZM KAVRAMLARI Termal ve SPA Turizmi Termalin Tarihi Geliflim Süreci TERMAL VE SPA TUR ZM N N GEL fimes N N ARKASINDAK NEDENLER 42 Bireyselleflme Uzun Yaflama Han mlaflma - Kad nlar n Yeni Rolü fl in Anlam De iflikli i Yeni Sa l k Anlay fl Termal ve SPA Turist Tipleri AVRUPA VE TÜRK YE DE TERMAL VE SPA TUR ZM Avrupa da Termal ve SPA Turizmi Almanya Macaristan spanya Türkiye de Termal ve SPA Turizmi Özet Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yararlan lan nternet Adresleri... 55

5 çindekiler v Turizmde Termal ve SPA Hizmetlerinin Yeri ve Önemi G R fi Sa l k Turizmi Sa l k Turizminin çeri i Termal Turizmi Wellness ve SPA Turizmi Turizmde Termal ve SPA Hizmetlerinin Yeri ve Önemi Tur Operatörleri Konaklama Sektöründe SPA Termal ve SPA Hizmetlerinin Gelecekteki Geliflme Potansiyeli Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yararlan lan nternet Adresleri Termal ve SPA Hizmetleri Yönetimi G R fi TERMAL VE SPA H ZMETLER NDE YÖNET M FONKS YONLARI Planlama Plan Çeflitleri Planlama Süreci Örgütleme Örgütleme Süreci Örgütlemenin lkeleri Yöneltme Yöneltmenin Unsurlar Denetim Denetim Süreci Denetimin lkeleri TERMAL VE SPA H ZMETLER NDE KAL TE TERMAL VE SPA H ZMETLER NDE GÜVENL K Fiziksel Özellikler nsan Kaynaklar letiflim Tak m Çal flmas Müflteri htiyaç ve Beklentileri Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar ÜN TE 5. ÜN TE

6 vi çindekiler S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 7. ÜN TE Termal ve SPA Terapileri G R fi TERAP KAVRAMI TALASSOTERAP Deniz Suyu ile Gerçeklefltirilen Uygulamalar Deniz Tuzu ile Gerçeklefltirilen Bak mlar Deniz Yosunu ile Gerçeklefltirilen Bak mlar KL MATERAP Klimaterapik Kürler BALNEOTERAP Banyolar çmeler Soluma ( nhalasyon) Çamurlar (Peloid) H DROTERAP AROMATERAP Aromaterapi Uygulama Yöntemleri F ZYOTERAP Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Termal ve SPA Uygulamalar G R fi BANYOLAR S cak Banyo So uk Banyo Kontrast (Z t) Termal Banyolar Buhar Banyosu Bitkisel Banyolar Gaz Banyosu Çamur Banyosu Lokal Banyolar TÜRK HAMAMI Türk Hamam n n Bölümleri Hamamda Gerçeklefltirilen Uygulamalar SAUNA Fin Saunas Laconium

7 çindekiler vii Infrared (K z l Ifl k) Saunas Kaldarium DUfi S cak/so uk Dufllar Afüzyon Dufl Jet Dufl Hortum VÜCUT SARMA UYGULAMALARI Bitkisel Sarma Uygulamalar Çamur Sarma Uygulamalar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Masaj Uygulamalar ve Türleri G R fi MASAJ UYGULAMALARI SH ATSU Shiatsu Uygulamas Shiatsunun Yararlar RE K Reikinin Uygulanmas Reikinin Yararlar REFLEKSOLOJ MASAJI Ayak Bölgeleri Refleksoloji Uygulamas Refleksolojinin Yararlar SICAK TAfi MASAJI S cak Tafl Masaj Uygulamas S cak Tafl Masaj Yararlar LENF DRENAJ MASAJI Lenf Drenaj Uygulamas Lenf Drenaj n Yararlar THA MASAJI Thai Masaj Uygulamas Thai Masaj n n Yararlar LOM LOM MASAJI Lomi Lomi Masaj Uygulamas Lomi Lomi Masaj Yaralar AROMATERAP MASAJI Aromaterapi Masaj n n Yararlar Özet ÜN TE

8 viii çindekiler Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Okuma Parças Yararlan lan Kaynaklar Sözlük

9 Önsöz ix Önsöz Geçti imiz yüzy l n ikinci yar s ndan itibaren dünya nüfusunun art fl, ortalama insan ömrünün uzamas, sanayi ve hizmet sektörlerinin çal flma koflullar ndan ortaya ç kan nedenler dolay s yla dinlenme, zindeleflme ve stresten s yr lma ihtiyac artm flt r. Suyun bireylerin ruh ve beden sa l na getirmifl oldu u olumlu katk bu ba lamda daha fazla de erlendirilmeye bafllanm flt r. Her ne kadar özellikle jeotermal sular n sa l k, dinlenme ve zindeleflme amac yla kullan m n n geçmifli tarihin bilinen ilk dönemlerine kadar gitse de, yayg n ve modern t bbi uygulamalar destekler nitelikte kullan lmaya bafllamas yenidir. Esas na bak ld nda termal ve spa hizmetleri olarak nitelendirdi imiz hizmetler Do u toplumlar na özgüdür ve bu toplumlarda yayg nd r. Bununla birlikte son y llarda dünyan n genelinde spa hizmetleri kapsam ndaki uygulamalar görülmeye bafllanm flt r. Turizm sektöründe ürün gelifltirmenin bir arac olarak termal ve spa hizmetleri en fazla dikkati çeken hususu oluflturmaktad r. Özellikle, resort diye isimlendirilen konaklama iflletmelerinde spa hizmetleri sezon d fl dönemlerin en önemli ürünü olarak sunulmaya bafllanm flt r. Tatil yörelerinde faaliyet gösteren pek çok konaklama iflletmesinin isminin önüne veya arkas na spa kelimesini ilifltirdi ini görmekteyiz. Yukar da da de inildi i üzere jeotermal sular n sa l k, dinlence ve zindeleflme amac yla de erlendirilmesinin geçmifli çok eski olsa da, spa hizmetlerinde jeotermal sular n kullan m son 50 y lda yayg nlaflm flt r. Nas l ki Türklerin hamam al flkanl ile termal uygulamalar n bir araya gelerek farkl bir konsept oluflturmufl ve yayg nlaflm flsa, spa hizmetleri de termal alanlarda yayg nlaflmas ile birlikte farkl ürünler ortaya ç kmaya bafllam flt r. Önümüzdeki y llarda gerek Türk toplumunun yaflam süresinin artmas ve gerekse jeotermal sular n sa l k ve modern t bbi uygulamalar desteklemek amac yla daha fazla kullan lmas yla bu tür hizmetleri sunan iflletmelerin say s daha da artacakt r. Elinizdeki kitap, ülkemizde bu içerikte haz rlanan ilk ders kitab olma özelli- ini tafl maktad r. Ayn flekilde lisans düzeyindeki turizm programlar nda bu isim alt ndaki ilk ders olma özelli ine de sahiptir. Öyle umuyoruz ki, bundan sonra bu içerikteki kitaplar n say s artacak, termal ve spa hizmetleri akademik düzeylerde daha kapsaml olarak incelenmeye bafllanacakt r. Kitab n haz rlanmas ndaki özverili katk lar ndan dolay yazarlar Prof.Dr. Özkan TÜTÜNCÜ ve Yrd.Doç.Dr. Mehmet Han ERGÜVEN e çok teflekkür ederim. Kitab n haz rl k aflamalar ndaki katk lar ndan dolay ayr ca pek K REM TÇ AYDIN, Yrd.Doç.Dr. Ça l Hale ÖZEL ve Dr. Deniz KARAGÖZ YÜNCÜ ye de çok teflekkür ederim. Editör Prof.Dr. Nazmi KOZAK

10 1TERMAL VE SPA H ZMETLER Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Rekreasyonda termal ve SPA hizmetlerinin yerini ve önemini aç klayabilecek, Sa l kl yaflam aç klayabilecek, Motivasyonu tan mlayabilecek, Stres, stresin aflamalar ve stres düzeyini etkileyen faktörleri aç klayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Rekreasyon Sa l kl Yaflam Motivasyon Stres çindekiler Termal ve SPA Hizmetleri Rekreasyon ve Sa l kl Yaflam G R fi REKREASYONDA TERMAL VE SPA H ZMETLER SA LIKLI YAfiAM MOT VASYON STRES MOT VASYON VE STRESTE REKREASYONUN ROLÜ

11 Rekreasyon ve Sa l kl Yaflam G R fi nsanlar hayata gelmelerinden itibaren sa l klar n korumak ve sürdürmek amac yla çeflitli faaliyetlerde bulunmaktad r. Bunun temel amac sa l kl bir yaflam sürdürmektir. Sa l kl yaflam sürdürmek amac yla gerçeklefltirilen birçok faaliyet rekreasyonel faaliyetler kapsam nda de erlendirilebilir. Bu do rultuda, rekreasyonel faaliyetler bireyleri fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden rahatlatabilir. Bunun yan nda, stres ve stres yönetimi günümüz flartlar nda oldukça önemli konular aras ndad r. Gerçeklefltirece- imiz rekreasyonel faaliyetler bireysel stres yönetimi aç s ndan oldukça etkili olabilmektedir. Bu do rultuda; termal ve SPA hizmetleri kapsam nda rekreasyonda termal ve SPA hizmetlerinin yeri ve önemi, sa l kl yaflam psikolojisi, motivasyon ve stres konular na iliflkin bilgiler bu bölümde ele al n p de erlendirilmektedir. REKREASYONDA TERMAL VE SPA H ZMETLER Günümüzde geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerin sanayileflme ve kentleflme sonucu karfl karfl ya kald klar çevre sorunlar insan sa l n bozan, ifl gücü kayb yaratan ve ifl gücü verimini azaltan bir yaflam ortam oluflturmufltur. Bu ortamlardan uzaklaflmak, sa l kl kalmak ve dinlenmek amac ile termal ve SPA hizmetleri sunan iflletmelere giden insanlar temelde suya dayal bir faaliyet sürdürmekte ve termal tesislerden yo un bir flekilde yararlanmaya çal flmaktad r (Bastem, 1997). Gerek bozulan sa l geri kazanmak gerekse de sa l gelifltirmek amac yla gerçeklefltirilen bu faaliyetleri rekreatif faaliyetler olarak de erlendirebiliriz. Olumsuz ortamlar n ve koflullar n oluflmas insan sa l n olumsuz yönde etkilemektedir. Bireyler sa l klar na kavuflmak amac yla hem fiziksel hem ruhsal hem de sosyal yönden iyi olmalar gerekmektedir. Günümüzde de insanlar, termal kaynak yönünden de er tafl yan alanlara giderek rahats zl klar na çare aramaktad r (Kozak vd., 2001). Bu do rultuda, termal ve SPA hizmetleri bireylerin sa l klar n gelifltirmek amac yla kulland klar yerlerdir. Termal ve SPA hizmetleri düzenli olarak gerçeklefltirildi inde insan sa l n koruyucu etkisi oldu u bilinmektedir. Bunun yan nda termal merkezlerde hekim kontrolünde çeflitli rahats zl klar n tedavisi gerçeklefltirilebilmektedir. Kimi bireyler de bu merkezlerde hekim kontrolünde rehabilitasyon faaliyetlerine kat lmaktad r. Bu ba lamda, termal tesisler ve bu tesislerde mevcut olan ve flifal oldu u kan tlanm fl termal sular hem sa l n korunmas nda hem iyilefltirilmesinde hem rehabilite edilmesinde hem de gelifltirilmesinde kullan lmaktad r. Termal tesisler ve bu tesislerde mevcut olan ve flifal oldu u kan tlanm fl termal sular hem sa l n korunmas nda hem iyilefltirilmesinde hem rehabilite edilmesinde hem de gelifltirilmesinde kullan lmaktad r.

12 4 Termal ve SPA Hizmetleri Termal ve SPA hizmetlerini hem turizm hem de sa l k hizmetleri olarak de erlendirmek mümkündür. Termal ve SPA hizmetleri hem bireylerin bofl zamanlar n geçirebilecekleri hem de sa l klar n gelifltirebilecekleri hizmetler olmas aç s ndan oldukça önemlidir. Genel olarak bak ld nda termal tesisler veya oteller turistik tesislerdir. Bu tesislerin baz lar nda konaklama hizmeti sunuldu u gibi baz lar nda da yaln zca günübirlik hizmet sunulmaktad r. Bu kapsamda termal ve SPA hizmetlerini hem turizm hem de sa l k hizmetleri olarak de erlendirmek mümkündür. Bu kapsamda, sundu u hizmet yönünden oldukça çeflitli olan bu tesislerde mevcut personelin çeflidi de oldukça fazlad r. Bir konaklama iflletmesinde görev yapan personele ek olarak, hekim, hemflire, fizyoterapist, masör-masöz, tellak-nat r, güzellik uzman gibi meslek gruplar n da bünyesinde bar nd rmaktad r. Rekreasyon hizmetleri aç s ndan bak ld nda termal ve SPA hizmetleri hem bireylerin bofl zamanlar n geçirebilecekleri hem de sa l klar n gelifltirebilecekleri hizmetler olmas aç s ndan oldukça önemlidir. Termal hizmetler, bir konaklama iflletmesinde sunuldu u gibi bu hizmeti sunmak amac yla kurulmufl özel bir yerde de sunulabilmektedir. Bireyler özellikle tatillerini termal otelde gerçeklefltirdiklerinde hem tatil yapm fl olmakta hem de sunulan termal hizmetlerden yararlanmaktad r. Termal ve SPA SIRA hizmetlerinin S ZDE rekreasyon aç s ndan önemini belirtiniz. 1 Termal turizm faaliyeti bir rekreatif faaliyet olmas n n yan nda, termal turizminde gerçeklefltirilen DÜfiÜNEL M rekreatif faaliyetler önem kazanmaktad r. Bu faaliyetlerin önem DÜfiÜNEL M kazanmas n n nedenleri (Çevirgen, 1996): SORU 1. Termal SORU turizminin bir özelli i olarak kür sürelerinin gün gibi uzun bir süreyi kapsamas, turistlerin tedavi d fl ndaki bofl zamanlar nda rekreatif faaliyetlerden faydalanmak istemelerine neden olmaktad r. D KKAT D KKAT 2. Rekreatif faaliyetler, termal tesiste uygulanan tedavileri tamamlayan ve kiflileri fiziki ve ruhsal aç dan motive eden etkinliklerdir. Örne in tedavi gören bir kifli SIRA bu S ZDE faaliyetlerle kafas ndaki hastal k psikozunu atarak daha çabuk moral ve s hhat bulacakt r. 3. flletmeler rekreatif faaliyetlerle hizmet çeflitlili i yaratarak doluluk oranlar - AMAÇLARIMIZ n artt rabilirler. AMAÇLARIMIZ Özellikle d fl turizme aç labilme aç s ndan bu faaliyetlerin müflterilere sunulabilmesi önemlidir. 4. Rekreatif faaliyetler iflletme için ek gelir sa layan üniteler olmaktad r. Özellikle rekreatif faaliyetlerden yararlanan günübirlikçiler tesise büyük gelir K T A P K T A P sa lamaktad r. 5. Termal turizm; golf, da, kongre, av turizmi gibi di er turizm türleri ile kolayca TELEV ZYON uyum sa layabilece inden, termal tesislerde rekreatif imkânlar n da TELEV ZYON sunulmas büyük önem tafl maktad r. 6. Rekreatif faaliyetler günümüz yaflam koflullar nda bir ihtiyaç hâline gelmifltir. nsanlar NTERNET NTERNET di er turizm türlerinde oldu u gibi termal turizminde de bu faaliyetlerden faydalanmak istemektedir. Sa l kl Yaflam Etkileyen Faktörler: Fiziksel Sa l k Duygusal Sa l k Entelektüel Sa l k Ruhsal Sa l k Çevresel Sa l k Sosyal Sa l k SA LIKLI YAfiAM Sa l kl yaflam kavram için öncelikli olarak, düflünülen durum kiflinin herhangi bir hastal k durumunun olmay fl d r. Ancak sa l kl yaflam kavram için bu tan mlama oldukça k s tl d r. Bunun nedeni sa l n hem fiziksel hem duygusal hem de ruhsal durumla ilgili olmas d r. Bir kifli düzenli olarak fiziksel aktivite yaparak, beslenmesine dikkat ederek, sa l ks z davran fllardan uzak durarak, duygusal ve ruhsal yönden kendini iyi hissetmesini sa layarak sa l kl bir yaflam sürdürebilir. Bu do rultuda sa l kl yaflam n etkilendi i birden fazla faktörün oldu unu söylemek mümkündür. Bu faktörler (Powers ve Dodd, 2009); fiziksel sa l k, duygusal sa l k, entelektüel sa l k, ruhsal sa l k, çevresel sa l k ve sosyal sa l k olarak s n fland r labilirler.

13 DÜfiÜNEL M DÜfiÜNEL M 1. Ünite - Rekreasyon ve Sa l kl Yaflam SORU SORU 5 Rekreatif faaliyetler hem sa l korumak hem de bozulan sa l kazanmak D KKAT amac yla oldukça etkilidir. D KKAT Sizce bir insan n sa l n n bozulmas nda neler etkili olabilir? Fiziksel Sa l k AMAÇLARIMIZ DÜfiÜNEL M fiekil AMAÇLARIMIZ DÜfiÜNEL M 1.1 Sa l kl Yaflam K SORU T A P Etkileyen Faktörler K SORU T A P 2 Sosyal Sa l k Duygusal D KKAT Sa l k TELEV ZYON D KKAT TELEV ZYON Çevresel Sa l k SA LIKLI YAfiAM NTERNET NTERNET AMAÇLARIMIZ Entellektüel AMAÇLARIMIZ Sa l k Ruhsal Sa l k K T A P TELEV ZYON K T A P TELEV ZYON Fiziksel Sa l k Fiziksel sa l k, vücut sa l m z n sürdürülebilmesi ve bozulmamas ile ilgili davran fllar ifade etmektedir. Bu faktörde öncelikli olarak üzerinde NTERNET durulan konu fiziksel faaliyetlerin gerçeklefltirilmesidir. Sa l kl yaflamda, fiziksel faaliyetler hastal klara yakalanma riskini azaltmak ve yaflam kalitesini yükseltmek gibi pozitif etkileri bulunmaktad r. Dengeli beslenme, kiflisel güvenlik önlemlerine dikkat etme, sigara kullanmama di er önemli fiziksel sa l k davran fllar aras ndad r. Duygusal Sa l k Duygular insan n kendisini nas l hissetti i ve baflkalar n nas l hissettirdi i ile do rudan ilgilidir. Duygusal sa l k, sosyal yetenekler ve kifliler aras iliflkileri kapsamaktad r. Günlük hayat n stresine dayanabilme kabiliyeti de duygusal sa l n bir parças d r. Duygusal sabitlik duygusal zekân n en önemli konusudur. Duygusal sabitlik kifliler aras iliflkiden ve fiziksel çevreden do an günlük stres ile ne kadar iyi bir flekilde bafl edebilindi i ile iliflkilidir. Birçok insan hayat ndaki inifl ve ç k fllarla çok güzel bafl edebildi ini düflünmektedir. Ancak, bu inifl ç k fllar günlük olarak yafland nda kiflinin duygusal sa l n olumsuz yönde etkileyip depresyona varan rahats zl klara neden olabilmektedir. Entelektüel Sa l k Entelektüel sa l k, hayat boyu ö renme kapsam nda beyinin sürekli faaliyette olmas fleklinde aç klanabilmekledir. Özellikle okullar sa l kl yaflam n bu bilefleni gelifltirmek aç s ndan oldukça önemlidir çünkü yaflamla ilgili yeni düflünce ve fikirler bu süreçte flekillenmektedir. Okumak, arkadafllarla vakit geçirmek, ö retmenlerle farkl konular üzerinde fikir al flverifli yapmak entektüel zekân n gelifltiri- Fiziksel sa l k, vücut sa l m z n NTERNET sürdürülebilmesi ve bozulmamas ile ilgili davran fllar ifade etmektedir. Duygusal sa l k, sosyal yetenekler ve kifliler aras iliflkileri kapsamaktad r. Entelektüel sa l k, hayat boyu ö renme kapsam nda beyinin sürekli faaliyette olmas fleklinde aç klanabilmektedir.

14 6 Termal ve SPA Hizmetleri lebilmesi için önemli örneklerdir. Geliflmifl bir entelektüel sa l a sahip olmak, problemlerin tan mlanmas ve çözümü kabiliyetini gelifltirmekte, sürekli ö renme ve düflünme kiflinin kendisini iyi hissetmesini sa lamaktad r. Ruhsal sa l k, ruhsal aç dan insan n kendini iyi hissetmesi olarak tan mlanabilmektedir. Çevresel sa l k, çevrenin insan sa l ve bunun yan nda çevresel durumlardan etkilenen davran fllar üzerindeki etkisi ile ilgilidir. Sosyal sa l k kifliler aras anlaml iliflkilerin kurulmas ve sürdürülebilmesi ile ilgili bir kavramd r. Arkadafllar ve aile ile kurulan iliflkilerin anlaml l sosyal sa l n bir sonucudur. Motivasyon bir insan belirli bir amaç için harekete geçiren güç anlam na gelmektedir. Ruhsal Sa l k Ruhsal sa l k kavram farkl insanlar için farkl anlamlar ifade edebilmektedir. Genel olarak ruhsal sa l k, ruhsal aç dan insan n kendini iyi hissetmesi olarak tan mlanabilmektedir. Ruhsal sa l k kapsam nda genellikle dinsel inan fllar ele al nmaktad r. Ruhsal sa l kta dinsel inan fllar n büyük bir önemi vard r ancak sadece din ile s n rland rmak do ru de ildir. Baflkalar na yard mc olmak, do an n güzelliklerini tad n ç kartmak gibi faaliyetler de bireylerin ruhsal sa l klar n gelifltirici faaliyetler olabilir. Olmas istenen ruhsal sa l k; yaflamda temel amaçlar anlama kabiliyeti; sevgi, e lence, ac, özgürlük ve keder hislerinin yaflanmas ve yaflayan tüm canl lara sayg duyulmas gibi faaliyetleri içermektedir. Çevresel Sa l k Çevresel sa l k, çevrenin insan sa l ve bunun yan nda çevresel durumlardan etkilenen davran fllar üzerindeki etkisi ile ilgilidir. Çevremizde, sa l kl bir yaflam sürdürmemizi etkileyebilecek olumlu ve olumsuz çeflitli faktörler bulunmaktad r. Hava ve su kirlili i fiziksel sa l m za zarar verebilecek iki önemli örnektir. Soludu umuz havan n bileflenlerinde insan sa l n olumsuz yönde etkileyebilecek maddelerin bulunmas ya da içti imiz suda sa l m z tehlikeye sokacak bakterilerin varl hastal klara yakalanma riskini art rabilir. çinde bulundu umuz çevrenin sa l kl yaflama olumlu etkileri de bulunmaktad r. Örne in, güvenli bir çevrede kifli kendini rahat ve güvende hissetmekte bu da duygusal sa l m z olumlu yönde etkilemektedir. Sosyal Sa l k Sosyal sa l k kifliler aras anlaml iliflkilerin kurulmas ve sürdürülebilmesi ile ilgili bir kavramd r. Arkadafllar ve aile ile kurulan iliflkilerin anlaml l sosyal sa l n bir sonucudur. yi oluflturulan sosyal sa l k, bireyin sosyal iliflkilerinde kendini güvenli hissetmesine yard mc olmakta ve duygusal yönden güvenli bir ortamda bulunmas n sa lamaktad r. Burada sahip olunan arkadafll klar n say s de il, iliflkilerin kalitesi oldukça önemlidir. Özellikle son dönemlerde sosyal medya kapsam nda oldukça s kl kla kullan lan facebook ve twitter gibi web siteleri arkadafll k say s n n oldukça fazla oldu u ancak kimi zaman iliflkinin arkadafll k kurmadan öteye gidemedi i sanal ortamlard r. Özellikle rekreasyon faaliyetlerinin sanal ortamlardan do al ortamlara tafl nmas gerekmektedir. Bu do rultuda, sosyal sa l k kapsam nda hem arkadafll k iliflkileri gelifltirmek hem de bu iliflkileri sürdürmek ön plandad r. Güçlü iletiflim yeteneklerinin gelifltirilmesi güçlü sosyal a lar n oluflturulmas aç s ndan da oldukça önemlidir. MOT VASYON Rekreasyonel alanda motivasyon, bireylerin bu faaliyetlerine kat l m n etkileyen ve k s tlayan faktörler çerçevesinde de erlendirilmektedir. Bireyin yaflad ortam, kaynaklar n yetersizli i, olanaklar n bilinmemesi gibi nedenler bireyin motivasyonunu etkilemektedir. Motivasyon bir insan belirli bir amaç için harekete geçiren güç anlam na gelmektedir (Eren, 2001). Ancak yaflad toplum itibar yla, bir insan n rekreatif faaliyetlerin varl ndan bile haberi olmayabilir, bu da bireyi motive etmede olumsuzluk yaflatmaktad r. DÜfiÜNEL M 3 Bir rekreasyon SIRA faaliyetine S ZDE kat lma veya kat lmama karar n z neler etkileyebilir? DÜfiÜNEL M SORU SORU

15 1. Ünite - Rekreasyon ve Sa l kl Yaflam Serbest zaman k s tlamalar teorisi, araflt rmac lar taraf ndan varsay lan ve/ya da bireyler taraf ndan alg lanan ya da tecrübe edilen bireylerin rekreatif etkinliklere kat l mlar n engelleyen/k s tlayan etmenlerin araflt r lmas yla ilgilenir. Crawford vd. (1991) taraf ndan gelifltirilen teori, bireylerin rekreatif etkinliklere kat l mlar n k s tlayan üç ana boyuttaki k s tlamalar ; içsel, kifliler aras ve yap sal oldu unu belirtmifltir. çsel k s tlamalara örnek olarak ilgi eksikli i, stres, depresyon, endifle, öz-yeterlilik vb. kavramlar örnek gösterilebilir. Kifliler aras k s tlamalarda ise bireyin rekreatif etkinliklere kat l m için gerekli di er kiflilerin yoklu u ya da bireyin tek bafl na kat lmak istememesi yer almaktad r. Yap sal k s tlamalarsa parasal yetersizlik, zamansal yetersizlik, kötü hava, bilgi ve ulafl m eksikli i, sosyo-kültürel yap lar vb. olarak say labilir (Nyaupane ve Andereck, 2008). Rekreasyonel motivasyonlar n belirlenmesi ve bunlar n do rultusunda uygun planlama, tasar m ya da yönetim kararlar n n al nmas ile rekreasyonel anlamda alandan en iyi flekilde fayda sa lanabilir. Ayr ca bu konuyla ilgili olarak çok eski y llardan beri çeflitli çal flmalar n yap ld söylenebilir. Gerçeklefltirilen di er çal flmalarda da rekreasyon motivasyonlar dört grupta toplanm flt r (Murray ve Nakaj ma, 1999). Bunlar; entelektüellik (ö renme, keflfetmek, incelemek, hayallerini gerçeklefltirmek), sosyalleflme (arkadafll k ve kifliler aras iliflkiler), yetenek - beceri ve kaç flt r. Tütüncü ve di erleri (2011) taraf ndan ülkemizde gerçeklefltirilen çal flmada rekreatif faaliyetlere kat l m etkileyen faktörlerin yedi bafll k alt nda topland görülmektedir. Bu faktörler; fizyolojik özellikler, rekreasyon alanlar, negatif içsel deneyimler (amotivasyon), ekonomik durum, yan nedenler, organizasyonel unsurlar, ruhsal nedenler olarak belirlenmifltir. 7 Rekreasyon Faaliyetlerine Kat l m Etkileyen Faktörler: Fizyolojik Özellikler Rekreasyon Alanlar Negatif çsel Deneyimler (Amotivasyon) Ekonomik Durum Yan Nedenler Organizasyonel Unsurlar Ruhsal Nedenler Fizyolojik Özellikler Rekreasyon Alanlar fiekil 1.2 Rekreasyon Faaliyetlerine Kat l m Etkileyen Faktörler Ruhsal Nedenler Organizasyonel Unsurlar REKREAT F FAAL YETLERE KATILIMI ETK LEYEN UNSURLAR Negatif çsel Deneyimler (Amotivasyon) Yan Nedenler Ekonomik Durum Fizyolojik Özellikler: Bu faktörde bireyin fiziksel olarak kendini sa l kl hissetmesi, herhangi bir fiziksel sorun yaflamamas, kendini enerjik hissetmesi ve fiziksel olarak kendini yetkin hissetmesi bu kapsamda de erlendirilebilir. Sa l bozulmufl olan birinin öncelikli ihtiyac sa l n düzeltmektir. Bunun yan nda hekim taraf ndan tavsiye edilen ve hekim taraf ndan kontrollü bir flekilde gerçeklefltirilen rekratif faaliyetlerin insan sa l n olumlu etkiledi i de söylenebilmektedir. Örne in kilo sorunu Fizyolojik özellikler insan sa l ile ilgili özellikleri ifade etmektedir.

16 8 Termal ve SPA Hizmetleri Alanlar n durum faktörü, alanlar n fiziksel özelliklerini ve bireylerin fiziksel özellikler nedeniyle rekreatif faaliyetlere kat lma tercihleri ile ilgilidir. Negatif içsel deneyimler, genellikle bireylerin kendi ile ilgili olumsuz düflüncelerini veya geçmifl deneyimlerini kapsamaktad r. Ekonomik durum, rekreatif faaliyete kat l mda dolayl yönden etkili bir faktördür. rekreasyon faaliyetlerinin pahal olmas, donan mlar n pahal olmas ve ekonomik yetersizlikler ekonomik durum kapsam nda de erlendirilebilmektedir. Yan nedenler, daha çok bireyin rekreatif faaliyete kat l m n kesin olarak etkilememekte ancak önüne engel olarak ç kabilen faaliyetlerdir. Organizasyonel unsurlar, rekreatif faaliyetlere kat l mda hem bireyin kendi sosyal çevresinin hem de yaflad çevrede organize edilen faaliyetlerin etkili bir flekilde duyurulmamas, planlanmamas, faaliyet s ras nda yaflanan s k nt l larla ilgilidir. yaflayan bir bireyin, kilolar ndan kurtulmak için bir rekreatif faaliyet olan spor yapmas hem sa l na kavuflmas n hem de rekreatif bir faaliyete kat lmas n sa lamaktad r. Bu do rultuda, bireylerin rekreatif faaliyete kat lmak için motive olmalar hem onlar n sa l klar n n iyi olmas yla hem de bozulan sa l klar ile ilgili olabilmektedir. Rekreasyon Alanlar : Rekreasyonel alanlar n uygun olmamas, rekreasyon alanlar n n say ca yetersiz olmas, say ca yetersizlikten dolay insan kalabal n n olmas, bu alanlarda hijyenik özelliklere dikkat edilmemesi ya da rekreasyonel alanlarda sadece bayanlara veya erkeklere yönelik faaliyetlerin gerçeklefltirilmesi bireylerin bu faaliyetlere kat l m n olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Alanlarla ilgili bu tür fiziksel özellikler tercih etme aç s ndan oldukça önemlidir. Örne in, pazar günü ailece pikni e gitmek hem ruhsal hem de sosyal aç dan iyi bir rekreatif faaliyet olabilir. Ancak gidilen piknik alan n n kirli ya da kalabal k olmas bu faaliyete kat l m olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Negatif çsel Deneyimler: Bu faktörler genellikle bireylerin kendi ile ilgili olumsuz düflüncelerini veya geçmifl deneyimlerini kapsamaktad r. Bireyin geçmiflte baflar s zl kla sonuçlanan bir spor yar flmas, di er insanlar n önünde küçük düflme düflüncesi rekreatif faaliyetlere kat l m olumsuz yönde etkileyebilir. Bu kapsamda, bireyin kendine güvenmemesi, bu faaliyetlere kat lmaktan çekinmesi, yetenekli olmad n hissetmesi ve eksi tecrübelerinin olumsuz olmas negatif içsel deneyimler veya amotivasyon faktörü kapsam nda de erlendirilebilir. Ekonomik Durum: Rekreatif faaliyetlerin kimi ücretsiz olarak gerçeklefltirilebilirken bir k sm da ücretli olarak gerçeklefltirilebilmektedir. Ekonomik durum rekreatif faaliyete kat l mda dolayl veya do rudan yönden etkili bir faktördür. Günümüzde ücretsiz olarak gerçeklefltirilebilecek rekreatif faaliyetler oldukça azd r. Yürüyüfl yapmak, yüzmek, resim yapmak ücretsiz olarak kendi kendimize gerçeklefltirebilece imiz rekreatif faaliyetlerdir. Ancak bunlar da tamamen ücretsiz de ildir. Örne in resim yapmak isteyen biri boya tak mlar, tuvali veya f rçalar olmadan resim yapamaz. Bunun yan nda, tamamen ekonomik durumun iyi olmas durumunda gerçeklefltirilebilecek rekreatif faaliyetler de bulunmaktad r. Bunlara ata binmek, golf oynamak, yelken yapmak örnek olarak gösterilebilir. Birey ekonomik durumu iyi olmad hâlde bu faaliyetleri gerçeklefltirmeyi güdülüyorsa ve gerçeklefltiremiyorsa motivasyonu olumsuz yönde etkilenmektedir. Sonuç olarak; rekreasyon faaliyetlerinin pahal olmas, donan mlar n pahal olmas ve ekonomik yetersizlikler ekonomik durum kapsam nda de erlendirilebilmektedir. Yan Nedenler: Rekreatif faaliyetlere kat l m etkileyen unsurlardan yan nedenler daha çok bireyin rekreatif faaliyete kat l m n kesin olarak etkilememekte ancak önüne engel olarak ç kabilen faaliyetlerdir. Bunlar; rekratif faaliyetin gerçeklefltirilece i alan n uzak olmas, bu faaliyete zaman ay rmada yaflanan zorluklar, fazla ifl yükü dolay s yla faaliyetlere kat lamama ve ulafl m olanaklar n n k s tl olmas fleklinde s ralanabilir. Kapasite yoksunlu u bu kapsamda de erlendirilebilir. nsanlar n çal flma saatlerinin çok olmas rekreasyona ay racak vakitlerini k s tlayabilir (Güven ve Tafldeviren, 2012). Organizasyonel Unsurlar: Bu faktör rekreatif faaliyetlere kat l mda hem bireyin kendi sosyal çevresinin hem de yaflad çevrede gerek belediye taraf ndan gerekse de birlikler, dernekler taraf ndan organize edilen faaliyetlerin etkili bir flekilde duyurulmamas, planlanmamas, faaliyet s ras nda yaflanan s k nt l larla ilgilidir. Organizasyonel unsurlar; arkadafllar taraf ndan haber verilmemesi, planlamada yaflanan çeflitli s k nt lar, faaliyetlerin nerede yap laca n n net olmamas, uygun yerlerden ve faaliyetlerden haberdar olmamak fleklinde s ralanabilir. D flsal motivasyon kapsam nda ele al nabilir.

17 1. Ünite - Rekreasyon ve Sa l kl Yaflam 9 Ruhsal Nedenler: Bu nedenler tamamen bireyin kendisi ile ilgili özelliklerinden oluflmaktad r. Bireyin bir rekreatif faaliyete kat lmadaki isteksizli i, ilgilenmemesi veya tercih etmemesi onun motive olup olmamas nda oldukça ilgilidir. Rekreatif faaliyete ilgi duymayan biri bu faaliyete kat lmak istemeyecektir. çsel moticasyon kapsam nda de erlendirilebilir. DÜfiÜNEL M STRES Özellikle bugünlerde birçok insan oldukça yo un strese maruz SORU kalmakta ve stresin olumsuz etkilerini hem ruhen hem de bedenen hissetmektedir. Stres kavram ilk olarak Selye (1974) taraf ndan vücudun herhangi bir d fl talebe D KKAT verdi i özel olmayan tepkisi fleklinde tan mlanm flt r. Bir baflka ifade ile genelde olumsuz bir durum olarak alg lanan stres, bireyin tehdit edici çevre özelliklerine karfl gösterdi i bir tepki olarak tan mlanmaktad r (Steers,1981). Bunun yan nda, Werther ve Davis (1999) ise stresi; psikolojik, fiziksel ve davran flsal sonuçlar yaratan koflullar ve uyar c lara verilen bir cevap olarak tan mlamaktad r. Tan mlardan da görüldü ü gibi stresin bir etki tepki konusu oldu u aç kt r. Ruhsal nedenler, bireyin bir rekreatif faaliyete kat lmadaki isteksizli i, ilgilenmemesi SIRA veya tercih S ZDE etmemesi onun motive olup olmamas nda oldukça ilgilidir. DÜfiÜNEL M Stres; psikolojik, SORU fiziksel ve davran flsal sonuçlar yaratan koflullar ve uyar c lara verilen D KKAT bir cevapt r. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Stres ve sa l kl yaflam ile ilgili daha detayl bilgiyi Michael Olphin ve K Margie T A PHesson taraf ndan yaz lan Stress Management for Life: A Research-Based Experiential Approach (Belmont: Wadsworth Publishing, 2012) adl kitapta bulabilirsiniz. TELEV ZYON Birey stresli oldu u dönemlerde, insan vücudu, zihinsel ve fiziksel olarak gerilim yaflamakta ve vücut sistemi zarar görmektedir. Stres bir veya birden fazla stres yarat c faktörün ortaya ç kmas yla oluflmaktad r. Bu durumlarda insan vücudu psikolojik yönden de kendini zorlanm fl hissetmekte ve gerilim yaflamaktad r. Vücu- NTERNET dumuz stresten zarar görmemek amac yla strese karfl çeflitli tepkiler gelifltirmektedir. Buna stres tepkileri de denebilmektedir. Bireyler günlük yaflam için hem say - sal olarak çok hem de birbirinden farkl türde stres yarat c faktörle karfl karfl ya gelmektedirler. Strese neden olan faktörler karfl s nda, davran fllar m z, hayat m z ve sa l m z olumlu ya da olumsuz yönde etkilenebilmektedir. K T A P TELEV ZYON Strese neden olan faktörler karfl s nda, davran fllar m z, hayat m z ve sa l m z olumlu ya da olumsuz yönde etkilenebilmektedir. NTERNET Stresli oldu unuzda kendinizi nas l hissedersiniz? 4 DÜfiÜNEL M fiekil DÜfiÜNEL M 1.3 P E R F O R M A N S Optimal Yap c Stres K r lma Noktas SORU D KKAT Stres ve Performans liflkisi SORU D KKAT Düflük Çok Düflük AMAÇLARIMIZ Y k c Stres Y k c Stres AMAÇLARIMIZ Düflük Optimal Yüksek STRES K T A P K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON NTERNET NTERNET

18 10 Termal ve SPA Hizmetleri Stres çeflitlileri: Anl k Stres Kümülatif Stres Kronik Stres Optimal düzeyde stres performans art rabilmektedir. Stres Aflamalar Alarm Aflamas Direnç Aflamas Tükenme Aflamas Stres yarat c bu faktörler di er bir ifade ile stres kaynaklar çeflitli biçimlerde s n fland r labilir. Stres faktörleri ölüm ya da aflk gibi bir anda ortaya ç kabilir, üst üste gelmifl birçok stres faktörü kümülatif olarak hissedilebilir veya sürekli stresli bir hayatta kronik stres içinde olunabilir. Kronik veya çok afl r dozda stresin yaflanmas insan sa l aç s ndan olumsuz bir durumdur ancak optimal düzeyde stresin performans art rd da bilinmektedir. Optimal düzeydeki stres bireyi motive etmekte ve enerji vermektedir. nsan vücuduna olumlu etkisi olan ve performans yükselten strese yap c stres denilmektedir. Optimal düzeyde stresin varl yararl ve istenen bir durum olmas na ra men, çok stres veya iyi yönetilemeyen stresin de sa l k üzerinde olumsuz etkisi oldu u, düflük performansa ve karar verme kabiliyetinde s k nt lar n yaflanmas na neden oldu u bilinmektedir. Stresin afl r yükselmesinin insan bedenine, zihnine ve ruhuna olumsuz etkileri olabilir. Bireylerin sa l klar n ve yaflamlar n olumsuz yönde etkileyen strese ise y k c stres denilmektedir. Stres Aflamalar Stres üç dönemli bir süreç olarak ortaya ç kmaktad r. Herkesin stresi karfl lama, yaflama ve atlatma biçimleri farkl flekillerde ve sürelerde olabilmektedir. Stres yaflayan birey öncelikli olarak alarm aflamas ndan, daha sonra direnç aflamas ndan ve hâlâ stresi devam ediyorsa ve karfl koyma gücünü yitirmiflse tükenme aflamas ndan geçmektedir. fiekil 1.4 Stres Aflamalar Kaynak: Selye, 1974 Normal Direnç Düzeyi Alarm Aflamas Direnç Aflamas Tükenme Aflamas nsan vücudunun dengesi bozulmakta, s k nt içine girmektedir. Vücut, yaflanan bu s k nt ya uyum süreçleri bafllamaktad r Stres kayna olan uyar c ya da ortam n devam etmesi durumunda direnç aflamas ortaya ç kmaktad r. Alarm Aflamas lk dönem, alarm aflamas d r. Alarm aflamas n n iki basama vard r. lk basamakta insan vücudunun dengesi bozulmakta, s k nt içine girmektedir. Vücudun dengesinin bozulmas nda çeflitli stres kaynaklar etkilidir. (Cücelo lu, 1992; Okutan ve Tengilimo lu, 2002). Bu aflamada insan vücudunda stres karfl s nda savaflma ya da stresten kaç nma davran fllar n belirleyecek kimyasal de iflimler gerçekleflmektedir. kinci basamakta ise yaflanan bu s k nt ya uyum süreçleri bafllamaktad r (fiahin,1998). Bu dönemde vücuttaki sinir sistemi çok iyi ifllemektedir. Her duruma karfl haz r olmaya çal flan vücut çeflitli uyar c larla uyar lmaktad r. Direnç Aflamas Stres kayna olan uyar c ya da ortam n devam etmesi durumunda direnç aflamas ortaya ç kmaktad r. Bu dönemde, vücudun alarm aflamas nda vermifl oldu u tepkiler ortadan kalkmaktad r. Baflka bir de iflle vücut stresli ortama art k al flm fl durumdad r ve tepki vermemektedir. Bu dönemde vücudun direnci normalin üzerindedir. Vücut, stres verici durumdan kaçmak veya ona uyum sa lamak zorunda

19 1. Ünite - Rekreasyon ve Sa l kl Yaflam 11 oldu undan baflka stres kaynaklar na karfl direnci düflmektedir. Bu süreçte insan normal bir flekilde hayat n sürdürüyormufl gibi görünse de karfl karfl ya oldu u bu direnç vücudu yormaktad r. Bu sürecin uzun olmas veya bireyin dayanma gücüne ba l olarak direnç kaybedilmektedir. Tükenme Aflamas Tükenme aflamas stresin üçüncü ve son aflamas d r. Bu aflamada birey davran flsal bozukluklar n yan nda fiziksel rahats zl klar ve bozukluklar da gösterebilmektedir. nsan vücudu, art k stresin bask s na dayanamayarak, direncini kaybetmekte ve alarm evresinde yaflad belirtiler tekrar gözlenmektedir. Ancak bu süreçte vücudun direnci kayboldu undan strese dayanma gücü kalmam flt r ve sonuçta bireyde stres kaynakl farkl rahats zl klar ve hatta ölümler bile görülebilmektedir. Stres verici durum çok ciddi ise ve uzun sürerse, vücut için tükenme aflamas na gelinir (Cücelo lu, 1992; Okutan ve Tengilimo lu, 2002). Sonuç olarak, afl r düzeyde hissedilen stres tükenme aflamas na gelindi inde bireyin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden çöküflüne neden olmakta ve bununla birlikte birçok hastal n oluflmas na da neden olmaktad r. Tükenme aflamas nda birey davran flsal bozukluklar n yan nda fiziksel rahats zl klar ve bozukluklar da gösterebilmektedir. Stres Düzeyini Etkileyen Faktörler Yaflananlar, herkesi ayn flekilde etkilememektedir. Herkes stresi farkl biçimde hissetmekte ve hayat nda yaflamaktad r. Kiflilik özellikleri, geçmifl deneyimler, yafl, cinsiyet gibi faktörler olaylar nas l alg lad m z ve hayat m z üzerinde ne gibi etkileri oldu unu etkilemektedir. Kiflilik Bireyler karfl laflt klar ayn stresli durumlarda farkl tepkiler verebilmektedir; bunun bir nedeni de kiflilik özellikleridir. nsan kiflilikleri ve davran fllar farkl flekillerde tan mlanmaktad r. Kiflilik, bireyin kendi aç s ndan, fiziksel, zihinsel ve ruhsal özellikleri ile ilgili bilgilerinin tümüdür (Eren, 2001). Bireyin fiziksel görüntüsü, toplumdaki rolü ve görevi, yetenek ve zeka düzeyi, içinde yaflad ve benimsedi- i toplumsal özellikler bireyin kiflili inde önemli bir rol oynamaktad r. Stres ve di- er çeflitli sa l k sorunlar yla bafl edebilmede, bireyin içe veya d fla dönük olmas veya A tipi ve B tipi kiflilik gibi farkl davran fl özelliklerine sahip olmak gibi kiflilik özellikleri önemli rol oynamaktad r. A tipi kiflilik: Bu kiflilik tipinde birey zamana karfl devaml bir yar fl hâlindedir. Bu kiflilik tipinde olanlar k sa zaman diliminde çok fazla ifl yapmaya çal flmaktad r. Bu kiflilik özellikleri fiziksel özelliklerine de yans m flt r. Örne in, h zl yürümekte h zl konuflmakta ve h zl yemek yemektedirler. Zamana karfl sürdürdükleri yar fl n yan nda di er insanlara karfl da yar fl içindedirler. Bu da rekabeti beraberinde getirmektedir. Kaybetmeyi kolay kabul etmeyen, zaman zaman sald rgan, mücadeleci, çok fazla hareketli kiflilerdir. Bu kiflilik tipinde bireyler hem h zl hem de çok aceleci olduklar ndan dolay karfl laflt klar stresli olaylar n say s ve çeflidi de fazla olmaktad r. B tipi kiflilik: Bu kiflilik tipinde bireyler, son derece sakin, her fleyin kolay na kaçan, acele etmeyen, baflkalar yla rekabet içerisine girmeyen bireylerdir. Bu kiflilik tipinde olanlar daha çok kaderci olmakta ve her fleyi oluruna b rakmaktad r. Kiflisel ve sosyal yaflant ya çok rahat zaman ay rmaktad r. Onlar için rahatlama insan n verim elde etmesinde çok önemlidir. Rahatlaman n daha büyük verim sa lad - na inan rlar. Daha az kayg ve öfke duyarlar. Kiflilik, bireyin kendi aç s ndan, fiziksel, zihinsel ve ruhsal özellikleri ile ilgili bilgilerinin tümüdür

20 12 Termal ve SPA Hizmetleri Stres aç s ndan bak ld nda kiflilik tiplerini A ve B tipi olarak ay rmak mümkündür. Ancak A ve B tipleri birbirine z t iki farkl kiflilik tipidir ve bireyleri bu flekilde ay rmak mümkün de ildir. Bu kapsamda gerçeklefltirilecek testlerle kiflinin hangi tipe ne ölçüde yatk n oldu unu belirlemek gerekmektedir (Eren, 2001). Bireyler yafllar ilerledikçe çevresinde karfl laflt klar stresli durumlar alg lamalar ve onlara verdikleri tepkiler de iflmektedir. Stresin insan nas l etkiledi i ve stres kayna na nas l tepki verildi i ile ilgili cinsiyete göre farkl l klar gözlenebilir. Resim 1.1 Yafl Strese etki eden önemli bir bireysel faktör de yaflt r. Bireyler yafllar ilerledikçe çevresinde karfl laflt klar stresli durumlar alg lamalar ve onlara verdikleri tepkiler de iflmektedir. Bu nedenle, hayat n her döneminde birey üzerinde strese neden olan faktörler farkl l k göstermektedir. Bu do rultuda insan hayat ; çocukluk, gençlik, orta yafll l k ve yafll l k dönemleri olarak s n fland r labilmektedir. Bireyler aç s ndan strese neden olan yaflla ilgili sorunlar n genellikle yafl n ilerledi i orta yafll l k ve yafll l k dönemlerinde yo unlaflt görülmektedir. Bu dönemde bireylerde fiziksel ve zihinsel yönden gerilemeye neden olan ve bir daha yerine gelemeyecek bireysel de iflimler yaflanmaktad r. Cinsiyet Strese etki eden ve bireylerin stresli olaylar farkl alg lamas n ve bu olaylara farkl tepki vermesini sa layan di er bir özellik de cinsiyettir. Cinsiyete göre psikolojik olarak stresin karfl lanmas nda bir fark yoktur. Ancak stresin insan nas l etkiledi i ve stres kayna na nas l tepki verildi i ile ilgili cinsiyete göre farkl l klar gözlenebilir. Kad nlar daha duygusal olmalar ndan dolay stres karfl s ndaki tepkilerini daha rahatl kla gösterebilirken, erkekler stresi içlerinde yaflamakta ve belki de stresin zararlar n daha fazla yaflamaktad r (Power ve Dodd, 2009). MOT VASYON VE STRESTE REKREASYONUN ROLÜ Her canl n n temel amac hayatta kalmakt r. Yaflam süresini uzatmak ve yaflad süreci iyi bir ruh hâliyle mutlu ve konforlu geçirmek en do al isteklerinden biridir. Bu kapsamda, hem stresini azaltmak hem de motivasyonunu yükseltmek amac yla insanlar bofl zamanlar nda rekreatif faaliyetlere yönelmektedir. nsan n do ufl süreci dikkate al nd nda anne karn nda bir su kütlesinin içerisinde hayata bafllamaktad r. Do al olarak her canl n n hayatta kalabilmesi için birinci ihtiyac sudur. Hem yaflama gelme sürecinde hem hayatta kalmas nda suyun rolü büyüktür. Tüm bunlara ek olarak su, rekreatif faaliyetlerde önemli bir tedavi edici ve mutluluk kayna olarak karfl m za ç kmaktad r. Calista Luxury Resort Callos SPA

21 1. Ünite - Rekreasyon ve Sa l kl Yaflam 13 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Rekreasyonda termal ve SPA hizmetlerinin yerini ve önemini aç klamak Olumsuz ortamlar n ve koflullar n oluflmas insan sa l n olumsuz yönde etkilemektedir. Bireylerin sa l klar na kavuflmak amac yla hem fiziksel hem ruhsal hem de sosyal yönden iyi olmalar gerekmektedir. Termal ve SPA hizmetleri bireylerin sa l klar n gelifltirmek amac yla kulland klar yerlerdir. Rekreasyon hizmetleri aç s ndan bak ld nda termal ve SPA hizmetleri, bireylerin bofl zamanlar n geçirebilecekleri hem de sa l klar n gelifltirebilecekleri hizmetler olmas aç s ndan oldukça önemlidir. Termal hizmetler, bir konaklama iflletmesinde sunuldu u gibi bu hizmeti sunmak amac yla kurulmufl özel bir yerde de sunulabilmektedir. Bireyler özellikle tatillerini termal otelde gerçeklefltirdiklerinde hem tatil yapm fl olmakta hem de sunulan termal hizmetlerden yararlanmaktad r. Sa l kl yaflam aç klamak Sa l kl yaflam kavram için öncelikli olarak düflünülen durum kiflinin herhangi bir hastal k durumunun olmay fl d r. Ancak sa l kl yaflam kavram için bu tan mlama oldukça k s tl d r. Bunun nedeni sa l n hem fiziksel hem duygusal hem de ruhsal durumla alakal olmas d r. Bir kifli düzenli olarak fiziksel aktivite yaparak, beslenmesine dikkat ederek, sa l ks z davran fllardan uzak durarak, duygusal ve ruhsal yönden kendini iyi hissetmesini sa layarak sa l kl bir yaflam sürdürebilir. Bu do rultuda sa l kl yaflam n etkilendi i birden fazla faktörün oldu unu söylemek mümkündür. Bu faktörler; fiziksel sa l k, duygusal sa l k, entelektüel sa l k, ruhsal sa l k, çevresel sa l k ve sosyal sa l k olarak s n fland r labilirler. A MAÇ 3 A MAÇ 4 Motivasyonu tan mlamak Rekreasyonel alanda motivasyon, bireylerin faaliyetlere kat l m n etkileyen ve k s tlayan faktörler çerçevesinde de erlendirilmektedir. Yaflad ortam, kaynaklar n yetersizli i, olanaklar n bilinmemesi gibi nedenler bireyin motivasyonunu etkilemektedir. Rekreatif faaliyetlere kat l m etkileyen faktörlerin yedi bafll k alt nda topland görülmektedir. Bu faktörler; fizyolojik özellikler, rekreasyon alanlar, negatif içsel deneyimler, ekonomik durum, yan nedenler, organizasyonel unsurlar, ruhsal nedenler olarak belirlenmifltir. Stres, stresin aflamalar ve stres düzeyini etkileyen faktörleri aç klamak Stres; psikolojik, fiziksel ve davran flsal sonuçlar yaratan koflullar ve uyar c lara verilen bir cevapt r. Birey stresli oldu u dönemlerde, insan vücudu, zihinsel ve fiziksel olarak gerilim yaflamakta ve vücut sistemi zarar görmektedir. Stres bir veya birden fazla stres yarat c faktörün ortaya ç kmas yla oluflmaktad r. Bu durumlarda insan vücudu psikolojik yönden de kendini zorlanm fl hissetmekte ve gerilim yaflamaktad r. Vücudumuz stresten zarar görmemek amac yla strese karfl çeflitli tepkiler gelifltirmektedir. Strese neden olan faktörler karfl s nda, davran fllar m z, hayat m z ve sa l m z olumlu ya da olumsuz yönde etkilenebilmektedir. Stres üç dönemli bir süreç olarak ortaya ç kmaktad r. Herkesin stresi karfl lama, yaflama ve atlatma biçimleri farkl flekillerde ve sürelerde olabilmektedir. Stres yaflayan birey öncelikli olarak alarm aflamas ndan, daha sonra direnç aflamas ndan ve hâlâ stresi devam ediyorsa ve karfl koyma gücünü yitirmiflse tükenme aflamas ndan geçmektedir. Yaflananlar, herkesi ayn flekilde etkilememektedir. Herkes stresi farkl biçimde hissetmekte ve hayat nda yaflamaktad r. Kiflilik özellikleri, geçmifl deneyimler, yafl, cinsiyet gibi faktörler olaylar nas l alg - lad m z ve hayat m z üzerinde ne gibi etkileri oldu unu etkilemektedir.

22 14 Termal ve SPA Hizmetleri Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi sa l kl yaflam etkileyen faktörlerden biri de ildir? a. Kültürel Sa l k b. Duygusal Sa l k c. Entelektüel Sa l k d. Ruhsal Sa l k e. Çevresel Sa l k 2. Afla dakilerden hangisi vücut sa l m z n sürdürülebilmesi ve bozulmamas ile ilgili davran fllar ifade eden sa l kl yaflam faktörüdür? a. Duygusal Sa l k b. Fiziksel Sa l k c. Çevresel Sa l k d. Entelektüel Sa l k e. Ruhsal Sa l k 3. Hayat boyu ö renme kapsam nda beyinin sürekli faaliyette olmas fleklinde tan mlanan sa l kl yaflam faktörü afla dakilerden hangisidir? a. Çevresel Sa l k b. Sosyal Sa l k c. Entelektüel Sa l k d. Duygusal Sa l k e. Ruhsal Sa l k 4. Afla dakilerden hangisi sa l kl yaflam faktörlerinden kifliler aras anlaml iliflkilerin kurulmas ve sürdürülebilmesini ifade etmektedir? a. Çevresel Sa l k b. Entelektüel Sa l k c. Duygusal Sa l k d. Sosyal Sa l k e. Ruhsal Sa l k 5. Afla dakilerden hangisi rekreasyon faaliyetlerine kat l m etkileyen faktörlerden biri de ildir? a. Fizyolojik Özellikler b. Alanlar n Durumu c. Negatif çsel Deneyimler d. Ekonomik Durum e. D flsal Nedenler 6. Afla dakilerden hangisi rekreasyon faaliyetlerine kat l m etkileyen, bireyin fiziksel olarak kendini sa l kl hissetmesi, herhangi bir fiziksel sorun yaflamamas, kendini enerjik hissetmesi ve fiziksel olarak kendini yetkin hissetmesini içeren faktördür? a. Fizyolojik Özellikler b. Negatif çsel Deneyimler c. Ekonomik Durum d. Organizasyonel Unsurlar e. Ruhsal Nedenler 7. Afla dakilerden hangisi bireylerin kendileri ile ilgili olumsuz düflüncelerini veya geçmifl deneyimlerini kapsayan rekreasyon faaliyetlerine kat l m etkileyen faktördür? a. Ekonomik Durum b. Negatif çsel Deneyimler c. Organizasyonel Unsurlar d. Ruhsal Nedenler e. Fizyolojik Özellikler 8. Ölüm ya da aflk gibi bir anda ortaya ç kan stres türü afla dakilerden hangisidir? a. Kümülatif Stres b. Kronik Stres c. Anl k Stres d. Sürekli Stres e. Artan Stres 9. Afla dakilerden hangisi stresin alarm aflamas n n özelliklerinden biridir? a. Vücut stresli ortama art k al flm fl durumdad r. b. Vücudun direnci normalin üzerindedir. c. Fiziksel rahats zl klar ortaya ç kmaktad r. d. Vücut stres karfl s nda savaflmaktad r. e. Bu süreçte ölümler görülebilir. 10. Afla dakilerden hangisi stresin tükenme aflamas - n n özelliklerinden biri de ildir? a. Stres aflamalar ndan sonuncusudur. b. Birey davran flsal bozukluklar yaflamaktad r. c. Fiziksel rahats zl klar ve bozukluklar yaflamaktad r. d. Vücudun strese dayanma gücü kalmam flt r. e. S k nt ya uyum süreci bafllam flt r.

23 1. Ünite - Rekreasyon ve Sa l kl Yaflam 15 Okuma Parças Minik Sporcular, Annelerini Sa l kl Yaflama Davet Etti Gençlik Hizmetleri ve Spor l Müdürlü ü bünyesinde çeflitli branfllarda e itim gören minik ö renciler, Anneler Günü nde annelerini sa l kl yaflam için yürüyüfle davet etti. Gençlik Hizmetleri ve Spor l Müdürlü ü bünyesinde çeflitli branfllarda e itim gören minik ö renciler, Anneler Günü nde annelerini sa l kl yaflam için yürüyüfle davet etti. Gençlik Hizmetleri ve Spor l Müdürlü ü taraf ndan Gazi Stadyumunda organize edilen Anneler Günü kutlama program nda ilk öncelikle anneler, önceden haz rlanan yafl pastay kestiler. Davetlilere ikram edilen pastan n ard ndan çeflitli branfllarda e itim gören minik sporcular, annelerinin ellerinden tutarak stadyum çevresinde yürümelerini istedi. Çocuklar yla birlikte yürüyen annelere ça r da bulunan Spor ve Tesisler fiube Müdürü Adem Kelo lu, Anneler Günü dolay s yla minik ö rencilerin annelerine yönelik sürpriz bir program düzenlediklerini belirterek, bundan sonrada bu tür önemli günlerde bu flekilde etkinlilerin devam edece ini kaydetti. Amaçlar n n vatandafllar sa l kl yaflama davet etmek oldu unu vurgulayan Kelo lu, bu tür ak lda kalacak etkinliklerle bunu genifl bir çevreye yaymay hedeflediklerini söyledi. Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. a Yan t n z yanl fl ise Sa l kl Yaflam konusunu yeniden gözden geçiriniz. 2. b Yan t n z yanl fl ise Sa l kl Yaflam konusunu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yan t n z yanl fl ise Sa l kl Yaflam konusunu gözden geçiriniz. 4. d Yan t n z yanl fl ise Sa l kl Yaflam konusunu gözden geçiriniz. 5. e Yan t n z yanl fl ise Motivasyon konusunu yeniden gözden geçiriniz. 6. a Yan t n z yanl fl ise Motivasyon konusunu yeniden gözden geçiriniz. 7. b Yan t n z yanl fl ise Motivasyon konusunu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yan t n z yanl fl ise Stres konusunu yeniden gözden geçiriniz. 9. d Yan t n z yanl fl ise Stres konusunu yeniden gözden geçiriniz. 10. e Yan t n z yanl fl ise Stres konusunu yeniden gözden geçiriniz. Kaynak: (Eriflim tarihi: )