SANAYİ ve BÜYÜME GÖSTERGELER

Transkript

1

2 GÖSTERGELER Alaattin AKTAŞ l ala.aktas@gmail.com PROJEKSİYON SANAYİ ve BÜYÜME GSYH nin dörtte birini oluşturan ve bir anlamda öncü gösterge niteliği de taşıyan sanayi üretiminde üçüncü çeyreğin ilk ayağı olan temmuz ayını çok kötü geçirdik. Temmuz ayındaki sanayi üretimi, arındırılmamış endekse göre geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 8.4 gibi rekor oranda düşüş gösterdi. Üretimdeki bu düşüşün nedenleri belli. Özetle ifade edersek; birincisi, ayın neredeyse üçte birini kapsayan tatil, ikincisi ise 15 Temmuz daki darbe girişimi sonrasında tüketimde ortaya çıkan ve haliyle üretimi de etkileyen yavaşlama. Ağustosta temmuzdan mutlaka daha iyi bir dönem yaşandığı ortada. Elbette asıl dikkate alınması gereken, geçen yılın ağustosuna göre nasıl bir değişim olduğu. Normal koşullarda, sanayi üretiminin ağustosta geçen yıla kıyasla yüzde 5 dolayında artış göstermesi normal sayılmalı. Ağustos ayı sanayi üretiminin nasıl gerçekleştiğini görebilmek için 10 Ekim de TÜİK tarafından yapılacak açıklamayı beklemek durumundayız. Ağustosta makul bir üretim artışı olabileceği nasıl tahmin edilebiliyorsa, bu kez eylüle geldiğimizde keskin bir üretim düşüşü yaşanacağı da tahmin edilebilir. Eylül ayında geçen yılın eylülüne göre oluşacak üretim düşüşünün belki temmuzdaki kadar olmayacağı, ancak yine de yüzde 7-8 dolayında gerçekleşebileceği söylenebilir. Malum, eylülün neredeyse üçte biri de tıpkı temmuzda olduğu gibi tatille geçti. Sanayi üretimi, temmuzdaki yüzde 8.4 lük düşüşten sonra ağustosta yüzde 5 dolayında artar, eylülde bu kez yine yüzde 7-8 dolayında bir gerileme gösterirse, üçüncü çeyrekteki toplam gerileme yüzde 3.5 ile yüzde 4 arasında oluşacak demektir. GSYH de üçüncü çeyrekte sanayinin payı göreli olarak daha düşük gerçekleşir; çünkü hizmetler sektörünün payında mevsimsel etkenlerle bir artış yaşanır. Ancak bu yıl özellikle turizm kaynaklı sorunlardan ötürü bu pay değişimini daha önceki yıllık ölçüsünde görmeyebiliriz. Dolayısıyla sanayide üçüncü çeyrekte ortaya çıkacak yüzde arası üretim gerilemesini diğer sektörlerdeki artışla telafi şansımız daha az olacak gibi görünüyor. 28 inci çeyrek negatif gelir mi? Türkiye ekonomisi 27 çeyrektir büyüyor. Son olarak 2009 yılının üçüncü çeyreğinde yüzde 2.8 küçülen GSYH, daha sonraki 27 çeyreğin tümünde artış gösterdi. Şimdi yeni bir çeyreğin içindeyiz. Biraz önce de belirttik; sanayi üretimini yılın üçüncü çeyreğinde geçen yıla göre muhtemelen yüzde arası gerilemiş göreceğiz. Eğer sanayi dışındaki sektörlerde yüzde 5 dolayında bir büyüme gerçekleştirilebilirse sanayideki bu daralmanın etkisi sıfırlanacak ve 2016 nın üçüncü çeyreğini sıfıra yakın bir büyümeyle geçirmiş olacağız. Ama sanayideki küçülme yüzde 4 ü aşarsa ya da diğer sektörlerdeki büyüme yüzde 5 in altında kalırsa, işte o zaman kesintisiz büyüme süreci sona ermiş ve Türkiye ekonomisi bu yılın üçüncü çeyreğinde fena halde tökezlemiş olacak. Ekonomi, üçüncü çeyrekte çok yüksek oranda olmasa da gerileyecek. Yüzde 4.5 çok zor Bu yılın büyüme hızı tahmini yüzde 4.5 ve bu orana ulaşılmasının çok zor olduğu kabul edilmekle birlikte hedefte bir revizyona gidilmiyor. Ama bu konuda en yetkili isim konumundaki Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek, büyümede yüzde 4.5 i yakalamanın çok zor olacağını ifade etti yılı büyümesinin yüzde 4.5 e ulaşmasının ne kadar zor, hatta mümkün olamayacağını görmek için şu rakamlara bakmak yeter: Eğer üçüncü çeyrekteki GSYH değişimi sıfır olursa, yılı yüzde 4.5 büyümeyle tamamlayabilmek için son çeyrekteki bü- Çeyreklere göre GSYH büyüme hızı (Yüzde) 1.Çeyrek 2.Çeyrek 3.Çeyrek 4.Çeyrek Yıllık ,7-7,8-2,8 5,9-4, ,6 10,4 5,3 9,3 9, ,4 9,3 8,7 5,3 8, ,1 2,7 1,5 1,3 2, ,1 4,7 4,3 4,6 4, ,2 2,4 1,8 3,0 3, ,5 3,7 3,9 5,7 4, ,7 3,1? 123

3 GÖSTERGELER yüme hızının yüzde 10 u bulması, hatta çok az da olsa aşması gerekiyor. Üçüncü çeyrekte tahminlerin üstünde bir büyüme gerçekleşirse, son çeyreğe ilişkin oranın daha aşağıda kalması yeterli olacak kuşkusuz. Ama tersi olur ve üçüncü çeyrekte sıfır yerine negatif bir oran gelirse, yüzde 4.5 için gereken son çeyrek büyümesi yüzde 10 u da yetersiz hale getirecek. Bu yıl bir dizi olumsuzluğu birlikte yaşadık; hele 15 Temmuz gibi eşine rastlanmayacak bir darbe girişimiyle yüz yüze geldik. Bunun ekonomiye olumsuz yönde bir etkisi mutlaka olacak. Ayrıca uzun tatiller ve Güneydoğu da sınır ötesine uzanan terörle mücadele çabalarının da şöyle ya da böyle bir maliyeti, üretime etkisi var. Dolayısıyla bu yıl için artık yüzde 4.5 büyümeyi unutup, yüzde 4 dolayında bir orana razı olmak durumundayız. ENFLASYON: Tüketici fiyatlarının temmuzdaki yüzde 1.16 lık artışı nasıl kötü bir sürpriz olmuşsa, ağustostaki yüzde 0.29 luk düşüş de tam tersi hoş bir sürpriz yaşattı. Temmuz aylarında normalde hiç bu ölçüde bir artış yaşanmamıştı. Ancak bu temmuzun kendine özgü çok önemli bir yönü vardı. Her ne kadar darbe girişimi ekonomik aktiviteleri harcama yönüyle biraz kısmış gibi görünüyorduysa da, bu durum belli ki fiyatları kötü etkilemiş ve özellikle gıda maddelerinin fiyatından kaynaklanmak üzere hızlı bir artış yaşanmıştı. Ağustosa geldik, bu sefer de tersi oldu. Gıda maddelerinin fiyatı yüzde 1.92 gibi yüksek bir oranda düştü. Gıda ve alkolsüz içecekler grubundaki bu düşüş, TÜFE toplamına 0.40 puan olarak yansıdı. Bir başka ifadeyle, gıdada fiyatlar gerilememiş olsa ve sabit kalsaydı, TÜFE yüzde 0.29 düşmeyecek, tersine yüzde 0.11 düzeyinde artış görülecekti. Gıdada fiyatlar yüzde 2 ye yakın bir artış gösterse, bu kez de diğer mal ve hizmetlerden gelen 0.11 puanlık etkiye 0.40 puanlık gıda etkisi eklenecek ve TÜFE artışı yüzde 0.50 yi aşacaktı. Yani bu ağustostaki fiyat gerilemesinde gıda çok belirgin bir etki yaptı.gıda maddelerinin fiyatının ağustos ayında bu ölçüde gerileme göstermesinde, kuşkusuz temmuzdaki yüksek artışın da baz etkisi yönüyle bir rolü var. Temmuzda yüksek bir düzeye çıkan fiyatların normale dönmesi bile bir gerileme yaratmışa benziyor. Fiyatlar ağustosta geriledi gerilemesine ama, bu durum bizi yılı öngördüğümüz yüzde 7.50 de kapatmaya götürebilecek mi? İşte bu pek mümkün olmayacak gibi... Yüzde 9 a doğru... Tüketici fiyatları ilk sekiz ayda yüzde 4.53 arttı. Yılı, öngördüğümüz yüzde 7.50 de kapatabilmek, kalan dört aydaki artışı yüzde 2.84 te tutmakla mümkün. Eylül-aralık dönemindeki artış kuşkusuz yüzde 2.84 te tutulabilir, ne var ki bu hiç kolay değil. Geçmiş yıllar baz alınarak yapılan teknik analizler, bizi 2016 sonu için yüzde 9 a yaklaşan bir enflasyona götürüyor. Kabul edelim yüzde 7.50 yi tutturma şansımız neredeyse hiç yok. Hatta yüzde Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara in altı bile pek mümkün görünmüyor. Olağanüstü gelişmeler yaşanmadığı takdirde 2016 yı yüzde 8 ile yüzde 9 arasında kapatacağa benziyoruz. Bu gidişle yüzde 9 a da ulaşabilir, hatta bir miktar aşabiliriz. Marjı biraz daraltalım, yüzde 8.50 ile yüzde 9.00 arası bir gerçekleşme makul görünüyor. Hatta yüzde 8.50 nin altında kalmayı başarı olarak bile değerlendirebiliriz. Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara

4 Bir bakışta üç yılın ekonomik göstergeleri TÜFE (Aylık) (% değ.) Yİ-ÜFE (Aylık) (% değ.) İhracat (Aylık) (milyon $) İthalat (Aylık) (milyon $) Cari denge (Aylık) (milyon $) İç borç stoku (milyar ) Sabit faizli iç borçlanmanın ortalama maliyeti (%) Bütçe geliri (Aylık) (milyon ) Bütçe gideri (Aylık) (milyon ) Reel kur end. (TÜFE ye göre) (2003=100) Aylık Ort. $ ( ) Aylık Ort.Euro ( ) Mevduat DTH (Milyar $) Kredi Tük.kredileri Kredi kartları San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmamış endekse göre) San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmış endekse göre) Protestolu senet (Milyon ) Dış borç öde. (Milyon $) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık ,400 13,053 14,680 13,371 13,682 12,881 13,345 11,387 13,583 12,892 13,067 13, ,302 12,232 12,520 13,349 11,080 11,950 11,129 11,022 11,582 13,240 11,682 11, ,548 12,368 12,761 11,957 12,111 12,894 9, ,286 18,240 19,932 20,659 20,875 20,793 19,941 19,498 20,596 19,185 21,385 21, ,646 16,941 18,726 18,373 17,869 18,199 18,225 15,969 15,403 16,918 15,973 17, ,453 15,575 17,763 16,188 17,195 19,474 14, ,825-3,142-3,018-4,739-3,469-3,936-2,168-1,949-1,993-2,132-5,521-6, ,449-3,317-4,777-3,857-4,270-3,216-3, ,233-5, ,203-1,944-3,712-3,102-3,171-4,967-2, ,908 34,424 31,968 34,069 37,555 34,557 34,699 37,985 30,339 34,175 39,219 38, ,109 40,153 32,918 42,971 41,752 39,561 40,103 42,784 33,837 43,797 43,807 41, ,720 44,724 40,269 49,706 49,515 44,067 42,543 50, ,001 32,756 37,060 36,789 36,080 35,170 39,990 32,038 39,550 37,185 35,618 50, ,342 42,511 39,761 41,597 40,113 36,338 45,506 37,546 47,937 36,562 43,009 58, ,521 42,308 46,838 44,348 45,853 51,983 42,414 47, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,585 2,151 1, , , , ,

5 GÖSTERGELER GSYH (% değişim) Birinci çeyrek İkinci çeyrek Üçüncü çeyrek Dördüncü çeyrek Yıllık Fiyatlar (% değişim) TÜFE Yİ-ÜFE Ağustos Ağustos Sekiz aylık Sekiz aylık Yıllık Yıllık Yıllık ortalama Yıllık ortalama Dış Ticaret (Milyon $) Temmuz. İhracat 9,855 11, İthalat 14,643 18, Açık -4,788-7, İhracat/ithalat (%) Ocak-Temmuz. İhracat 81,495 84, İthalat 114, , Açık -32,796-40, İhracat/ithalat (%) Yıllık (Temmuz itibariyle). İhracat 140, , İthalat 196, , Açık -55,775-78, İhracat/ithalat (%) Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) (Ocak-Temmuz) Cari İşlemler Dengesi -21,701-25, Döviz geliri 109, , İhracat 85,809 89, Seyahat 9,604 13, Faiz 1, Diğer 13,211 13, Döviz gideri 131, , İthalat 109, , Seyahat 3,442 3, Faiz 3,221 2, Diğer 14,987 15, Cari işlemler dengesi (milyon $) (Temmuz itibariyle yıllık) -28,931-43, Yurtiçi Yerleşiklere Ait DTH (Milyon $). Toplam 141, , ABD Doları 88,605 91, Euro (Dolar karşılığı) 47,066 47, Diğer dövizler (dolar karşılığı) 2,872 2, Kıymetli madenler depo hesapları (dolar karşılığı) 2,913 2, Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları (Bin ) 2/9/2016 4/9/2015 Değ.(%) Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları 402,410, ,958, Tüketici kredileri 303,345, ,272, Konut 141,303, ,716, Taşıt 5,670,958 5,732, Diğer 156,371, ,822, Kredi kartları 99,065,001 89,686, Tasfiye olunacak. Tüketici kredileri 11,431,939 9,029, Kredi kartları 8,054,070 6,746, Yatırım Teşvikleri Belgeleri (Milyon ) (Ocak-Temmuz).Enerji 19,423 30, Hizmetler 16,222 12, İmalat 15,921 11, Madencilik 3,496 2, Toplam 55,062 57, Merkez Bankası Döviz Rezervi (Milyon $) 2/9/2016 4/9/2015 Değişim (%) TOPLAM 122, , Döviz rezervi 103, , Altın 19,215 18, Repo Hacmi (Bin ) 26/8/ /8/2015 Değ. (%). Müşterilerle yapılan 1,998,594 1,575, Mali kuruluşlar arasında yapılan 38,170,326 46,875, Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyon ) (Ocak-Ağustos). Gelir 368, , Harcama 363, , Denge 4, Faiz dışı denge 40,407 39, Yurtiçindekilerin toplam mevduatı (Bin ) Toplam 729,771, ,346, Vadesiz 132,287, ,301, Vadeli 597,484, ,044, Reel Kur Endeksi (2003=100) (TÜFE ye göre) Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Ağustos Mevduatın Vade Dağılımı (Bin ) 26/8/ /8/2015 Değ. (%) a- mevduat 769,002, ,874, Vadesiz ve yedi gün ihbarlı 148,354, ,611, Bir ay 103,123,744 93,308, Üç ay 446,817, ,755, Altı ay 41,320,144 24,427, Bir yıla kadar ve daha uzun 29,386,306 21,770, b-yabancı para mevduat 537,437, ,651, Vadesiz ve yedi gün ihbarlı 101,078,454 98,207, Bir ay 68,721,506 80,164, Üç ay 254,643, ,767, Altı ay 36,115,880 41,677, Bir yıla kadar ve daha uzun 76,878,228 60,834, Tüketici Güven Endeksi Ağustos 16 Temmuz 16 Değ.(%) Hanenin maddi durum beklentisi Genel ekonomik durum beklentisi İşsiz sayısı beklentisi (**) Tasarruf etme ihtimali (*)Beklentiler gelecek 12 aylık dönem için sorgulanıyor. (**)Söz konusu endeksin artması, işsiz sayısı beklentisinde azalışı, azalması ise işsiz sayısı beklentisinde artışı gösteriyor. Şirket Kuruluşları (Ocak-Ağustos) Değ. (%). Kurulan 44,347 44, Kapanan 6,417 8,

6 Ağırlıklı Ortalama Mevduat Faiz Oranları (Temmuz 2016) TL mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar ABD Doları mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar Euro mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar İç Borç Stoku (Milyar $).Temmuz Dış Borç Anapara ve Faiz Ödemesi (Milyon $) (Ocak-Ağustos) Toplam 6,622 7, Kamu 6,386 7, Merkez Bankası İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (%) Ağustos Protestolu Senetler (Ocak-Temmuz). Adet 572, , Tutar (Bin TL) 6,426,406 5,309, Para Arzı (Bin ) M1 339,569, ,382, DOLAŞIMDAKİ PARA 113,459,162 94,588, Dolaşıma Çıkan Banknot + Madeni Para 125,555, ,533, Banka Kasaları (-) 12,096,318 10,944, VADESİZ MEVDUAT (TL) 134,553, ,970, Mevduat Bankaları 124,634, ,326, Katılım Bankaları 9,903,639 9,628, TCMB 14,676 16, VADESİZ MEVDUAT (YP) 91,557,333 89,823, Mevduat Bankaları 84,062,348 82,141, Katılım Bankaları 7,488,596 7,674, TCMB 6,389 7, M2 1,290,832,488 1,191,508, VADELİ MEVDUAT (TL) 604,198, ,378, Mevduat Bankaları 573,520, ,891, Katılım Bankaları 30,678,328 29,487, TCMB - - VADELİ MEVDUAT (YP) 347,063, ,746, Mevduat Bankaları 328,820, ,633, Katılım Bankaları 18,243,876 23,113, TCMB - - M3 1,334,190,976 1,237,355, REPO 5,429,465 6,198, PARA PİYASASI FONLARI (B TİPİ LİKİT FONLAR) 12,460,941 13,815, İHRAÇ EDİLEN MENKUL DEĞERLER 25,468,082 25,833, Mevduat Bankaları Kredileri (Bin ) Toplam 1,357,859,304 1,254,980, Yurtiçi krediler 1,346,075,240 1,244,041, krediler 971,228, ,250, Yabancı para krediler 374,846, ,791, Yurtdışı krediler 11,784,064 10,939, Sanayi Üretimi Değişimi (%) Haziran 2016 Haziran 2015.Arındırılmamış endekse göre (yıllık) Takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (yıllık) Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (bir önceki aya göre) İnşaat Ruhsatı ve Yapı Kullanma İzin Belgesi Daire sayısı (Ocak-Haziran). Ruhsat 499, , Yapı kullanma izin belgesi 349, , Turist Sayısı Ocak-Temmuz 14,208,428 20,375, İşsizlik Verileri (Haziran 2016 itibariyle) Toplam Erkek Kadın. 15 ve daha yukarı yaşta nüfus (Bin kişi) 58,686 29,012 29,674. İşgücü (Bin kişi) 30,778 20,984 9,794...İstihdam (Bin kişi) 27,651 19,075 8,576...İşsiz (Bin kişi) 3,127 1,909 1,218. İşsizlik oranı (%) Tarım dışı işsizlik oranı (%) Genç nüfusta (15-24 yaş) işsizlik oranı (%) DIŞ BORÇ STOKU (Milyon $) Ç Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) 411, , , , ,705 Kısa 106, , , , ,158 Uzun 304, , , , ,547 Kamu sektörü (toplam) 118, , , , ,023 Kısa 17,559 14,550 17,866 17,605 11,040 Uzun 100,614 98,729 99,843 98,339 92,983 TCMB (toplam) 1,304 1,327 2,484 5,234 7,088 Kısa ,036 Uzun 1,131 1,151 2,142 4,401 6,052 Özel sektör (toplam) 292, , , , ,594 Kısa 88,908 87, , ,896 88,082 Uzun 203, , , , ,512 ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE FARK (Milyon Dolar) Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) 13,630-4,560 12,265 50,462 35,809 Kısa 4,205-29,203 1,304 30,176 18,599 Uzun 9,425 24,643 10,961 20,286 17,210 Kamu sektörü (toplam) 4,894-4,430 1,765 11,921 9,744 Kısa 3,009-3, ,565 4,027 Uzun 1,885-1,114 1,504 5,356 5,717 TCMB (toplam) -23-1,156-2,750-1,854-2,246 Kısa Uzun ,259-1,651-2,043 Özel sektör (toplam) 8,760 1,027 13,250 40,395 28,312 Kısa 1,199-25,721 1,534 23,814 14,775 Uzun 7,561 26,748 11,716 16,581 13,537 ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE DEĞİŞİM (Yüzde) Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) Kısa Uzun Kamu sektörü (toplam) Kısa Uzun TCMB (toplam) Kısa Uzun Özel sektör (toplam) Kısa Uzun