KORUYUCU A LE BAKIMI ALTINDAK ÇOCUKLARIN DAVRANIfi VE DUYGUSAL SORUNLARI

Transkript

1 KORUYUCU A LE BAKIMI ALTINDAK ÇOCUKLARIN DAVRANIfi VE DUYGUSAL SORUNLARI Seval Üstüner*, Neşe Erol**, Zeynep Şimşek*** ÖZET Amaç: Bu araflt rman n amac, koruyucu aile bak m alt nda yaflayan ve 6-17 yafllar aras nda olan çocuklar n davran fl ve duygusal sorunlar n çoklu bilgi kaynaklar ndan elde ederek, kurum bak m alt nda ve öz ailesi yan nda yaflayan çocuklarla karfl laflt rmakt r. Yöntem: Kesitsel nitelikteki bu çal flman n örneklemini, Ankara'da koruyucu aile yan nda bak lan 39 çocuk, kurum bak m alt ndaki 62 çocuk ve öz ailesi yan nda yaflayan 62 çocuk oluflturmufltur. Veri toplama araçlar olarak, ailelere Koruyucu Aile Görüflme Formu, 6-18 Yafl Çocuk ve Gençlerde Davran fl De erlendirme Ölçe i, ö retmenlere 6-18 Yafl Çocuk ve Gençler için Ö retmen Bilgi Formu ve gençlere Yafl Grubu Gençler çin Kendini De erlendirme Ölçe i uygulanm flt r. Sonuçlar: Bak m modellerine göre çocuklarda sorun davran fllar n görülme s kl ; öz aile yan nda yaflayan çocuklarda %9.7, koruyucu aile yan nda yaflayan çocuklarda %12.9, kurum bak m ndaki çocuklarda ise %43.5'dir. Puan ortalamalar karfl laflt r ld nda; Toplam Problem puan ortalamas n n çocuk yuvas /yetifltirme yurdunda büyüyen çocuklarda koruyucu aile ve de kendi ailesi yan nda büyüyen çocuklara göre anlaml olarak yüksek oldu u saptanm flt r (P<0.05). Koruyucu aile ve kendi ailesi yan nda büyüyen çocuklar n toplam problem puan aras nda ise anlaml bir farkl l k görülmemifltir (P>0.05). Tart flma: Araflt rmam z, kurum bak m n n çocuklar n ruh sa l aç s ndan uygun olmad n, bu sistemden koruyucu aile sistemine geçiflin çocu un geliflimini olumlu yönde etkileyece ini ancak koruyucu ailelerin ve birlikte yaflad klar çocuklar n ruh sa l aç s ndan deste e gereksinim duyduklar n ortaya koymufltur. Anahtar sözcükler: Koruyucu aile, kurum bak m, çocuk ruh sa l SUMMARY: EMOTIONAL AND BEHAVIORAL PROBLEMS AMONG CHILDREN IN FOSTER FAMILY CARE SYSTEM Objective: The aim of this study was to determine behavioral and emotional problems of children between ages 6-17 in foster care system, as reported by their foster parents, teachers and the children themselves and compare the results with the children in residential care and children who live with their own families. Method: In this cross-sectional study, 39 children in foster care, 62 children in residential care, and 62 children who live with their own families in Ankara were enrolled. Foster Family Care Demographic Form, Child Behavior Checklists (CBCL), Teacher's Report Forms (TRF), and Youth Self Report (YSR) were used for the data collection. Results: The prevalence rate of total problems of the CBCL revealed a rate of 9.7% based on parent reports,12.9 % based on foster family reports and 43.5 % based on caregiver reports in residential care system. When the Total Problem scores were compared based on care systems, significantly higher total problem scores were obtained in children who are in residential care. (P<0.05). However, no significant differences were found on the total problem scores between the children in foster family care and the children living with their own parents (P>0.05). Discussion: Since the prevalence of mental health problems is particularly high among children in residential care, encouraging foster parenting and putting standards at place for this type of care is highly needed. Key words: Foster family care, orphanage, child mental health GİRİŞ Çocuklar n fiziksel, ruhsal ve sosyal aç dan sa l kl olarak büyümeleri için ailenin bak m ve sevgisi en temel gereksinimdir. Ancak savafllar, yoksulluk, aile içi sorunlar, annenin ya da baban n hastal, ölümü, çocu un ihmal ya da istismar edilmesi gibi pek çok nedenle çocuklar ailesiz kalabilmektedir. Çocuk koruma sisteminin tarihi * SHU, SHÇEK Genel Md. Fatma Üçer Çocuk ve Gençlik Merkezi, Ankara. ** Psk. Prof. Dr., Ankara Üniv. T p Fak. Çocuk Ruh Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, Ankara. *** SHU, Doç. Dr., Harran Üniv. T p Fak. Halk Sa l Anabilim Dal, fianl urfa. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi : 12 (3) incelendi inde, geleneksel toplumlarda aile yan nda bak m n, endüstrileflmeyle birlikte ise kurum bak m n n yayg n olarak kullan ld görülmektedir (Koflar 1992). Kurum bak m n n 1950'lerden sonra çocuk ruh sa l na olumsuz etkilerinin belirlenmesiyle birlikte, koruyucu aile programlar tüm dünyada desteklenerek yayg nlaflt r lm flt r (Beckett ve ark. 2002, Bowlby 1951, Hodges ve Tizard 1989, MacLean 2003, Provence ve Lipton 1962, Spitz 1951, Vorria ve ark. 1998, Wolff ve Fesseha 1998, Yörüko lu 2004). Kurum bak m ile koruyucu aile bak m n n karfl laflt r ld bir araflt rmada Wales ve ngiltere'de her çocuktan 50'sinin bölgesel

2 Koruyucu aile ve çocuk ruh sağlığı yetkililerce bak m alt na al nd, %65'nin koruyucu aile sisteminden yararland, %12'sinin ise yuvalarda bak ld bildirilmektedir. Kurum bak m na al nan çocuk say s n n 1970'lerden 1990'lara do ru %80 oran nda azald vurgulanmaktad r. Koruyucu aile bak m oran n n ise daha sabit kald belirtilmektedir. Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya'da genel yaklafl m olarak kurum bak m azalm flt r. Ancak dünyan n birçok yerinde özellikle az geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde halen h zl bir flekilde devam etmektedir (Rushton ve Minnis 2002). Ülkemizde yaklafl k çocuk k flla tipi kurumlarda yetifltirilmeye çal fl lmakta ve çocuklar n sadece %4'ü koruyucu aile hizmetinden yararlanmaktad r (Baflbakanl k Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü ü 2005). Koruyucu aile bak m, çocu a öz ailesi taraf ndan bak lamad, çocu un evlat olarak verilmesi mümkün olmad ya da uygun görülmedi i durumlarda bir aile yan nda geçici veya devaml bir süre içinde bak m n n sa lanmas d r. Koruyucu aile bak m n n amac, çocu un normal geliflim gösterebilmesi için gereken koflullar haz rlamak, çocu un zarar görmesine engel olmak ve sa l kl bir flekilde geliflmesi için gerekli düzenlemeleri yapmakt r (Uluç 1997). Kurum bak m ile koruyucu aile bak m hizmeti aras nda oldukça fazla farkl l klar söz konusudur. Koruyucu aile sisteminde bak m veren kifli genelde de iflmez ve uzun süreli olur. Bu durum çocuk ile bak m veren aras nda sa l kl ve güvene dayal bir iliflki oluflmas n sa lamakta ve çocu un ruh sa l n olumlu yönde etkilemektedir. Kültürümüzü koruyucu aile bak m aç s ndan inceledi imizde, bir muhtaç yak n n veya baflkas n n çocu unu al p büyütme, ifl güç sahibi k lma ve evlendirmenin onaylanan ve dinsel aç dan da sevap kabul edilen bir gelenek olarak devam etti i bilinmektedir (Koflar 1992). Türkiye'de çocu un bir baflka ailede bak m ile ilgili ilk yasal düzenleme 1926 y l nda kabul edilen Türk Medeni Kanunu'nda yer alm flt r. Bu kanuna göre ailesi yan nda kalamayan çocu un tedbir olarak baflka bir aileye verilmesi öngörülmüfltür. Ayr ca, Umumi H fz s hha Kanunu ve Belediye Kanunu'nda aile yan nda bak ma yönelik maddeler yer alm flt r (UHK 1930, Belediye Kanunu 1930). Koruyucu aile hizmetine özgü 1984 y l nda Koruyucu Aile Yönetmeli i ç kar lm fl, bu yönetmelik 1993 y l nda yeniden düzenlenmifl ve halen yürürlüktedir (Erol ve ark. 2005, ça as o lu 2001, Tok 1996). Türkiye'deki sosyal hizmet politikas n n 5 y ll k kalk nma planlar ndaki görünümüne bak ld nda 5. befl y ll k kalk nma plan na kadar ( ) a rl kl olarak kurum bak m ndan söz edildi i, koruyucu aile bak m n n ise 5. befl y ll k kalk nma plan nda ve sonras nda önerildi i görülmektedir. Türkiye'de koruyucu ailelerin özellikleri ile bu ailelerin yan nda yaflayan çocuklar n davran fl ve duygusal sorunlar n n da l m n anneler, ö retmenler ve çocuklar n kendileri gibi çoklu bilgi kaynaklar ndan elde edilen bilgiler do rultusunda araflt ran bir çal flma bulunmamaktad r. Bu araflt rman n amac, Ankara ilinde koruyucu aile yan nda yaflayan çocuklar n duygusal ve davran fl sorunlar n, koruyucu ailelerinden, ö retmenlerinden ve kendilerinden elde edilen bilgiler do rultusunda belirlemek, ayr ca kurum bak m alt ndaki çocuklar n ve ailesi yan nda yaflayan çocuklar n duygusal ve davran fl sorunlar yla karfl laflt rmakt r. YÖNTEM Bu araflt rma 2004 y l nda Ankara'da yürütülmüfltür. Araflt rman n örneklemini Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü ü (SHÇEK) kay tlar nda bulunan ve Ankara'da yaflayan 56 koruyucu aile ve çocuklar oluflturmufltur. Bedensel ya da zihinsel engeli olan 5 çocu un ailesi ile 0-5 yafllar aras nda olan 4 çocu un ailesi çal flma kapsam d fl nda b rak lm flt r. Toplam 47 aileden 8 çocu un ailesi çeflitli nedenlerle çal flmaya kat lmak istememifllerdir. Dolay s yla çal flma 6-17 yafllar aras nda çocu u olan 39 (cevaplama oran %83) koruyucu aile ile gerçeklefltirilmifltir. Çocuklar n 13'ü erkek (% 33.3), 26's k zd r. (%66.7), yafl ortalamas 10.7'dir. Koruyucu annelerin yafl ortalamas 50.5 (ss=7.1), babalar n (ss=8.9)'dur. Ö renim durumlar incelendi inde, annelerin %39.1'i üniversite, %17'si lise, %17'si ortaokul, %30.4'ü ilkokul mezunu iken, babalar n %39.7'si üniversite, %52.6's lise, di erleri ise ortaokul mezunudur. Koruyucu anne-babalar n ço unlu unun memur ya da emekli olduklar saptanm flt r. Kontrol grubunu, 6-17 yafllar aras nda olan SHÇEK'e ba l ve Ankara ilinde bulunan ve kurum bak m alt nda yaflayan 62 çocuk (46 k z, 16 erkek) ile Ankara ilinde ayn ölçeklerle yap lan 131

3 ÜSTÜNER VE ARK. epidemiyolojik bir çal flma içerisinden cinsiyet ve yafla göre rastgele seçilen, öz ailesi yan nda büyüyen 62 çocuk (46 k z, 16 erkek) oluflturmufltur. Her üç grupta yer alan çocuklar cinsiyet ve yafllar na göre efllefltirilmifltir. Çal flmada koruyucu aile, yuva-yurt ve kendi ailesi yan nda büyüyen çocuklar n %75'i k z, %25'i erkek olup, yafl ortalamas 10.7±3.57'dir. Araflt rman n gerçeklefltirilebilmesi için 2003 Kas m ay nda Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü üne baflvurularak araflt rman n amac yaz l olarak aç klanm fl ve Ankara ilinde yaflayan ve koruyucu aile olan 56 aileye ulaflmak ve ailelerle görüflme yapmak amac yla izin al nm flt r. Daha sonra ailelerden ve çocuklardan da izin al nm fl ve onam formu imzalat lm flt r. Öte yandan Ankara da bulunan Çocuk Yuva/Yurtlar nda yaflayan çocuklara ulaflabilmek amac ile yine SHÇEK'den ve Kurum Müdürleri ve çocuklardan izin al nm flt r. Veri Toplama Araçları Koruyucu Aile Soru Formu Yurt içi ve yurt d fl kaynaklar öncelikle taranarak, I. ve 2. araflt rmac lar taraf ndan koruyucu aileler ve çocuklara yönelik sorular haz rlanm flt r. Daha sonra koruyucu ailelerle derinlemesine görüflmeler yap lm fl, yeni maddeler eklenmifl ve maddelerin içeri i ve ifade edilifl tarzlar yeniden düzenlenmifltir. Form; koruyucu aile, çocuk ve çocu un öz ailesine iliflkin temel demografik özellikleri, çocu un eve gelifli ile ilgili yaflanan sorunlar, sorunlarla bafl etme yollar n, yeni koruyucu aile olacak kiflilere ve sisteme yönelik önerileri kapsayan 91 maddeden oluflmufltur Yaş Grubu Çocuk ve Gençler için Davranış Değerlendirme Ölçeği (CBCL/6-18 ) Türkiye'de geçerlik ve güvenirlik çal flmas yap lan bu ölçek 6-18 yafl grubu çocuk ve gençlerin sorun davran fllar n anne-babalardan elde edilen bilgiler do rultusunda de erlendirmektedir (Achenbach ve Rescorla 2001, Erol ve fiimflek 1998, Dümenci ve ark. 2004). Ölçek 118 problem maddesinden oluflmaktad r. Sorun davran fllar son 6 ayda görülme s kl k derecesine göre 0, 1 ve 2 olarak derecelendirilir ve maddeler çeflitli alt ölçekler içinde grupland r l r. Ölçekten " çe Yönelim" ve "D fla Yönelim" gibi, iki ayr davran fl belirti puan elde edilmektedir. çe Yönelim grubunu "Anksiyete/Depresyon", "Sosyal çe Dönüklük/ Depresyon, Somatik Yak nmalar, D fla Yönelim grubunu ise "Kurallara Karfl Gelme" ve Sald rgan Davran fllar" alt testlerinin toplam oluflturmaktad r. Ayr ca her iki gruba da girmeyen "Sosyal Sorunlar, Düflünce Sorunlar ve Dikkat Sorunlar " da ölçekte yer almaktad r. Bu alt testlerin toplam ndan "Toplam Problem" puan elde edilmektedir. Bu ölçek koruyucu ailelerde anne ya da baba taraf ndan, yuva ve yurtlarda grup sorumlusu taraf ndan, kendi ailesi yan nda büyüyen çocuklarda ise anne ya da babalar taraf ndan doldurulmufltur. Öğretmen Bilgi Formu/6-18 (TRF) Ö retmen Bilgi Formu, 6-18 yafl grubu ö rencilerin okula uyumunu ve sorun davran fllar n ö retmenlerden elde edilen bilgiler do rultusunda standart bir biçimde de erlendirmektedir (Achenbach ve Rescorla 2001). Ölçe in Türkiye'de geçerlik ve güvenirlik çal flmalar yap lm flt r (Erol ve fiimflek 1998). Gençler İçin Kendini Değerlendirme Ölçeği (11-18/YSR) Yafl Grubu Gençler çin Kendini De erlendirme Ölçe i bu yafl grubu gençlerin sorun davran fllar n kendi verdikleri bilgiler do rultusunda standart biçimde de erlendirmektedir. (Achenbach ve Rescorla 2001). Yap lan çal flmalar ölçe in iç tutarl l n n, test tekrar test korelasyonun yüksek oldu unu ve güvenilir olarak kullan labilece ini göstermektedir (Erol ve fiimflek 1998). Her üç ölçekteki maddeler birbiri ile paralellik göstermektedir. Verilerin Analizi Veri analizi SPSS 10.0 istatistik program kullan larak yap lm flt r. CBCL, YSR ve TRF'den elde edilen puanlar n koruyucu aile yan nda, kendi ailesi yan nda ve yuva/yurtta büyümeye göre farkl l k gösterip göstermedi ini belirlemek için; iki ortalama aras ndaki fark test etmede örnek say s na ba l olarak t testi ya da Mann- Whitney U testi, ikiden fazla ortalama aras ndaki fark test etmede tek yönlü varyans analizi (çoklu karfl laflt rma yöntemi Tukey) kullan lm flt r. Her bir ölçek için Toplam Problem Puan na yafl n, cinsiyetin ve bak m modelinin birlikte etkisini ve her bir de iflkenin ba ms z etkisini görebilmek için çoklu regresyon modeli uygulanm flt r. Her 132

4 Koruyucu aile ve çocuk ruh sağlığı ölçek için ayr ayr uygulanan çoklu regresyon analizlerinde modellerin uygunlu u Durbin- Watson analizi ile, anlaml do rusal modeller olup olmad klar F analizi ile de erlendirilmifltir. SONUÇLAR I. SORUN DAVRANIŞLARIN BAKIM MODELLERİNE GÖRE KARŞILAŞTIRMASI Anne Baba ve Bakım Verenlerden Elde Edilen Sonuçlar Tablo 1'de CBCL'den elde edilen puanlar n çocuk bak m sistemlerine göre ortalamalar ve standart sapmalar gösterilmifltir. Bak m sistemlerine göre puan ortalamalar karfl laflt r ld nda; Toplam Problem puan ortalamas n n Çocuk Yuvas / Yetifltirme Yurdunda büyüyen çocuklarda (X =51.7) koruyucu aile (X= 31.8) ve de kendi ailesi yan nda (X =25.8) büyüyen çocuklara göre anlaml olarak yüksek oldu u saptanm flt r (p<0.05). Di er bir deyiflle kurum bak m alt nda yaflayan çocuklarda daha fazla sorun davran fl saptanm flt r. Koruyucu aile ve kendi ailesi yan nda büyüyen çocuklar n toplam problem puan aras nda ise anlaml bir farkl l k görülmemifltir (p>0.05). Sorunlar n türüne bak ld nda, D fla Yönelim sorunlar ndan Kurallara Karfl Gelme alt testi kurumda yaflayan çocuklarda di er iki gruptan anlaml olarak yüksek bulunmufltur. Koruyucu aile yan nda yaflayan çocuklarda Dikkat Sorunlar ve Düflünce Sorunlar alt testleri di er iki gruba göre anlaml olarak yüksek bulunmufltur (p<0.05). Sosyal Sorunlar alt testi ise hem koruyucu aile hem de kurumda yaflayan çocuklarda, aile yan nda yaflayanlardan anlaml olarak yüksektir (p<0.05). Sorun Davranışların Görülme Sıklığı Prevalans çal flmalar, belirli bir zaman dilimi içerisinde toplumda hangi alanlarda ve ne tür hizmete ihtiyaç duyuldu unu belirleyebilmek aç s ndan önem tafl maktad r. Çal flmam zda anne babalardan/bak c lardan elde edilen bilgiler do rultusunda bak m modellerine göre sorun davran fllar n görülme s kl fiekil 1'de gösterilmifltir. fiekil de izlendi i gibi, koruyucu aile ve kendi ailesi yan nda kalan çocuklar n sorun davran fl s kl aras nda anlaml bir farkl l k bulunmazken (p>0.05), yuva ve yurtta yetiflen çocuklar n sorun davran fl s kl n n anlaml olarak yüksek oldu u saptanm flt r (p<0.05). Şekil 1: Bak m Modellerine Göre Sorun Davran fllar n Görülme S kl (%) Öz aile; %9,7 Koruyucu aile; %12,9 Yuva-yurt; %43,5 Öz aile Koruyucu aile Yuva-yurt Tablo 1: *p<0.05 CBCL/6-18 Yafllar Aras ndaki Çocuk ve Gençlerin Sorun Davran fllar n n Bak m Modellerine Göre Ortalama ve Standart Sapmalar Sorun Davran fllar Aile Yan Koruyucu Aile Yuva-Yurt N= X (SS) X (SS) X (SS) Anksiyete/Depresyon 4.9 (3.8) 4.2 (3.3) 3.1 (2.8) Sosyal çe Dönüklük 3.2 (2.8) 2.4 (2.5) 2.5 (2.4) Somatik Yak nmalar 1.1 (1.0) 1.5 (1.8).71 (.89) Sosyal Sorunlar 2.1 (2.4) 3.5* (3.2) 3.0* (2.9) Düflünce Sorunlar.40 (.80) 2.6* (2.3) 1.1 (1.8) Dikkat Sorunlar 3.7 (3.4) 5.5* (4.2) 3.5 (3.2) Kurallara Karfl Gelme 1.1 (1.8) 2.8 (3.2) 3.8* (4.6) Sald rgan Davran fllar 6.3 (6.6) 6.0 (5.5) 7.1 (6.9) çe Yönelim 9.0 (7.1) 8.2 ( 6.5) 6.2* (5.8) D fla Yönelim 7.4 (8.1) 8.7 (8.2) 10.9 (9.6) Toplam Problem 25.8 (19.9) 31.8 (24.1) 51.7* (17.8) 133

5 ÜSTÜNER VE ARK. Tablo 2: *p<0.05 TRF/6-18 Yafllar Aras ndaki Çocuk ve Gençlerin Sorun Davran fllar n n Ö retmenlerinden Elde Edilen Bilgiler Do rultusunda Bak m Modellerine Göre Ortalama ve Standart Sapmalar Sorun Davran fllar Aile yan Koruyucu aile Yuva-Yurt N= X (SS) X (SS) X (SS) Anksiyete/Depresyon 8.5* (5.6) 5.6 (4.6) 6.2 (3.4) Sosyal çe Dönüklük 3.6 (3.3) 2.7 (2.4) 5.9* (3.9) Somatik Yak nmalar 1.2 (1.1).38 (.64) 1.5* (2.1) Sosyal Sorunlar 2.8 (3.1) 3.4 (3.9) 3.1 (2.7) Düflünce Sorunlar.91 (1.3) 1.2 (1.7) 1.7 (2.4) Dikkat Sorunlar 7.2 (6.9) 13.1* (9.5) 15.7* (11.4) Kurallara Karfl Gelme 1.1 (1.5) 2.2 (2.1) 2.7* (3.1) Sald rgan Davran fllar 4.7 (5.1) 8.9* (7.6) 6.9* (5.1) çe Yönelim 13.1* (8.9) 8.6 (6.2) 13.6* (7.4) D fla Yönelim 5.9 (6.9) 11.0* (9.6) 9.7* (9.6) Toplam Problem 30.2 (22.3) 38.5 (26.6) 45.8* (28.2) Öğretmenlerden Elde Edilen Sonuçlar Tablo 2'de TRF'den elde edilen puanlar n çocuk bak m sistemlerine göre ortalamalar ve standart sapmalar gösterilmifltir. Ö retmenlerden elde edilen bilgilere göre; Toplam Problem puan ortalamas n n Çocuk Yuvas /Yetifltirme Yurdunda büyüyen çocuklarda (X =45.8), koruyucu aile (X= 38.5) ve de kendi ailesi yan nda (X =30.2) büyüyen çocuklara göre anlaml olarak yüksek oldu u saptanm flt r (p<0.05). Di er bir deyiflle kurum bak m alt nda yaflayan çocuklarda daha fazla sorun davran fl saptanm flt r. Koruyucu aile ve kendi ailesi yan nda büyüyen çocuklarda ö retmenler toplam problem puan aras nda anlaml bir fark bildirmemifltir (p>0.05). D fla Yönelim Sorunlar, hem koruyucu aile hem de kurumda yaflayan çocuklarda aile yan nda yaflayanlardan anlaml olarak yüksek bulunmufltur (p<0.05). Sald rgan Davran fllar alt testinden de hem koruyucu aile hem de yuva-yurtta yaflayan çocuklar yüksek puan al rken, Kurallara Karfl Gelme alt testinden kurumda yaflayan çocuklar yüksek puan alm flt r (p<0.05). Öte yandan, ö retmenler, hem koruyucu aile hem de kurumda yaflayan çocuklarda Dikkat Sorunlar n n aile yan nda yaflayanlardan daha fazla görüldü- ünü belirtmifllerdir (p<0.05). çe Yönelim Sorunlar nda, ö retmenler, Sosyal çe Dönüklük ve Somatik Yak nmalar n kurumda yaflayan çocuklarda di er iki gruptan anlaml olarak yüksek oldu unu ortaya koymufltur (p<0.05). Gençlerden Elde Edilen Sonuçlar Gençlerden elde edilen bilgilere göre ise (Tablo 3), bak m sistemleri temel al narak puan ortalamalar karfl laflt r ld nda; Toplam Problem puan ortalamas n n Çocuk Yuvas /Yetifltirme Yurdunda büyüyen çocuklarda (X =74.9), koruyucu aile (X= 39.4) ve de kendi ailesi yan nda büyüyen çocuklara (X =30.3) göre anlaml olarak yüksek oldu u saptanm flt r (p<0.05). Ayr ca çe Yönelim, D fla Yönelim sorunlar ile tüm alt test puan ortalamas n n kurumda yaflayan çocuklarda koruyucu aile ve kendi ailesi yan nda büyüyen çocuklara göre anlaml olarak yüksek oldu u saptanm flt r (p<0.05). II. SORUN DAVRANIŞLARI AÇIKLAYAN FAKTÖRLER Bak m sistemlerine göre, toplam problem puan üzerinde yafl n, cinsiyetin ve bak m modelinin etkisini görebilmek amac yla çoklu regresyon analizi uygulanm flt r. Belirleyicilik katsay lar (R2) incelendi inde; CBCL toplam problem puan ndaki de iflimin %28'inin, TRF'de %6.5'inin ve YSR'de %45.6's n n yafl, cinsiyet ve bak m modeline ba l oldu u saptanm flt r. CBCL toplam problem puan na yafl n anlaml etkisinin olmad, cinsiyet ve bak m modelinin anlaml ve ba ms z etkilerinin oldu u (F=19.819;3;0.001), TRF ve YSR'de ise kurum bak m n n tek bafl na anlaml ve büyük etkide bulundu u belirlenmifltir (S ras yla;f=3.53;3;0.03; F=19.819;3;0.001). 134

6 Tablo 3: Koruyucu aile ve çocuk ruh sağlığı YSR/11-18 Yafllar Aras ndaki Gençlerin Kendilerinden Al nan Bilgilere Göre Sorun Davran fllar n n Bak m Modellerine Göre Ortalama ve Standart Sapmalar Sorun Davran fllar Aile Yan Koruyucu Aile Yuva-Yurt N= X (SS) X (SS) X (SS) Anksiyete/Depresyon 6.7 (4.5) 6.7 (5.4) 11.3* (5.2) Sosyal çe Dönüklük 3.4 (2.2) 4.4 (2.2) 7.9* (3.2) Somatik Yak nmalar 2.4 (2.8) 1.5 (2.0) 7.3* (3.7) Sosyal Sorunlar 2.5 (2.4) 3.8 (2.9) 8.4* (3.9) Düflünce Sorunlar 1.1 (1.5) 3.9 (4.4) 7.7* (4.3) Dikkat Sorunlar 3.5 (2.6) 4.7 (3.5) 7.9* (2.8) Kurallara Karfl Gelme 1.2 (1.5) 2.7 (2.2) 6.4* (4.8) Sald rgan Davran fllar 5.2 (4.3) 7.7 (6.0) 11.7* (6.7) çe Yönelim 12.4 (7.5) 12.6 (8.7) 26.5* (10.2) D fla Yönelim 6.5 (5.2) 10.5 (7.6) 18.1* (10.1) Toplam Problem 30.3 (17.8) 39.4 (25.6) 74.9* (27.8) *p<0.05 Koruyucu Aile Yanındaki Çocukların Sorun Davranışlarına Etki Eden Faktörler Koruyucu aile yan nda yaflayan çocuklar n sorun davran fllar n etkileyen faktörler incelendi inde, cinsiyetin ve yafl n sorun davran fllara anlaml bir etkide bulunmad saptanm flt r (p>0.05). Çocuklar n %82.4'nün öz ailesi hayatta, %14.7'nin vefat etmifl ve %2.9'nun ise durumu bilinmemektedir. Çocuklar n %48.6's öz ailesiyle görüflmekte, %51.4'ü ise görüflmemektedir. Öz ailesi ile görüflen çocuklar ile görüflmeyen çocuklar incelenerek, öz aile ile görüflme durumunun sorun davran fllara etkisi araflt r lm flt r. Her üç ölçekte de öz ailesi ile görüflmeme durumunda Toplam Problem, D fla Yönelim, Sald rgan Davran fllar ve Dikkat Sorunlar anlaml olarak yüksek bulunmufltur (p<0.05). III. KORUYUCU AİLE FORMUNDAN ELDE EDİLEN BİLGİLER Koruyucu ailelerin %64.1'nin kendi çocu u vard r. Ailelerin %65.8'i yafl tercihi yapt klar n bildirmifllerdir. Ailelerin %52'si 3-5 yafllar aras ndaki, %24'ü 5-12 yafllar aras ndaki %24 ü ise 0-2 yafl bebekleri tercih ettiklerini belirtmifllerdir. Aileler çocuk sahibi olurken, %87'sinin k z çocuk istedi i saptanm flt r. Ailelerin %36.8'i koruyucu aile konusunda bilgi sahibi olduktan sonra koruyucu aile olmaya karar vermifllerdir. Ailelerin %30.6's çocu a yard m etmek amac yla, %25'i evlat edinmek amac yla, %24'ü koruyucu aile hizmeti vermek amac yla, %5.6's akrabas oldu u için, %2.8'i k z çocu u olmad için, %2.8'i yaln zl k çekmemek için ve çocu una kardefl olsun gibi çeflitli nedenlerle koruyucu aile olduklar n belirtmifllerdir. Koruyucu Aile Olma Sürecine İlişkin Bulgular Ailelerin Sosyal Hizmetler l Müdürlü üne Koruyucu aile olarak baflvurmalar ndan ne kadar süre sonra koruyucu aile oldu una iliflkin veriler incelendi inde, ailelerin %19.2'sinin 1 ay sonra, %15.4'nün 6 ay sonra, %11.5'nin 1 y l sonra koruyucu aile oldu u, en uzun bekleme süresinin 2 y l oldu u belirlenmifltir Ailelerin %67.6' çocukla ilgili yaflayacaklar olas güçlükler konusunda bilgilendirilirken, %32.4'ü ise bilgi verilmedi ini belirtmifltir. Çocu un t bbi ve psikolojik geliflimi hakk nda bilgilendirildiniz mi, sorusuna koruyucu ailelerin %51.4'ü evet, %48.6's hay r demifltir. Koruyucu ailelerin %29.7'si koruyucu aile olmadan önce sadece bir kez çocukla bir araya gelirken, %70.3'ü ortalama 2 kez görüflmüfltür. Ailelerin %64.9'u çocukla ilk kez karfl laflt klar nda çok mutlu olduklar n, %10.8'i kayg land n, %5.4'ü iletiflim kurup kuramayaca konusunda tedirginlik yaflad n ifade etmifltir. Koruyucu Aile Olduktan Sonra Yaşanan Sorunlara ilişkin Bulgular Ailelerin %10'u çocuk yanlar na geldikten sonra 135

7 ÜSTÜNER VE ARK. herhangi bir sorun yaflamad klar n belirtirken %90 sorun yaflad klar n ifade etmifllerdir. Bu sorunlar özellikle yuva ortam nda yaflaman n getirdi i yüksek sesle konuflma, eflyalar kullanma konusunda özensiz davranma, ailenin koydu u kurallara uymakta zorlanma, temel öz bak m becerisinde özensiz davranma ve afl r yeme gibi özetlenebilir. Çocuklar n %10.3'ünün tekrar yuvaya b rak lma korkusu yaflad ve bu nedenle kendini sevdirme çabalar içinde oldu u belirtilmifltir. Öte yandan aileler, çocuklarda parmak emme, a lama, korku ve alt n slatma ile difl sa l sorunlar, kar n a r s, parazit ve cilt sorunu yaflad klar n belirtmifltir. Koruyucu ailelerin %29.6's sorunlar n kendili inden çözülmesini beklediklerini, %16.8'i ailesinin yard m etti ini, %7.4'ü deneme-yan lma yöntemleri ile bafla ç kt klar n, %46.2'i profesyonel yard m ald klar n ifade etmifltir. Ailelere çocuk korktu unda, üzüldü ünde nas l davran r? sorusu soruldu unda; %52.8'i büyüklerin yan na gelerek rahatlat lmay arad n, %19.4'ü aile bireylerinden en yak n gördü üne yak nlaflt n, %11.1'i kendi kendini yat flt rd n ifade etmifllerdir. Aileler, çocuklar n %83.8'inin duygular n rahatl kla ifade etti ini, %16.2'si ise ifade edemedi ini belirtmifltir. Yine aileler, çocuklar n % 13.9'unun koruyucu ailenin yüz ifadesinden, jest ve mimiklerinden ve beden dilinden duygu ve düflüncelerini anlayamad klar n vurgulam flt r. Koruyucu Aile Olma ve Çevrenin Tepkisi Ailelerin %84.2'si koruyucu aile olduklar n n komflular taraf ndan bilindi ini, %15.8 ise bilinmedi ini ifade etmifllerdir. Koruyucu ailelerin komflular na koruyucu aile olduklar n söylememe nedenleri aras nda ön yarg l yaklafl mlardan dolay çocu a farkl gözle bak lmas, d fllanmas, çocu a durumunun aileden önce söylenmesi endiflesi ve korkusu ile komflu çocuklar n tutum de iflikli i belirtilmifltir. Ailelerin %77.1'i kendilerinin koruyucu aile olduklar n okula belirttiklerini, %17.1 ise belirtmediklerini ifade etmifltir. Ailelerin % 28.6's idare veya ö retmenin çocu a karfl olumsuz tutumlar ndan çekindikleri, % 28.6's n n çocu un durumundan dolay kendisini kötü hissetmesini engellemek amac yla, %42.9'u ise çeflitli nedenlerle okula söylemek istemediklerini belirtmifllerdir. Koruyucu ailelerin % 41.9'u çocu un soyad n n farkl olmas nedeniyle sorun yaflad n, % 58.1 ise herhangi bir sorun yaflamad klar n ortaya koymufllard r. Ailelerin % 22.9'u çok bunald nda çocu u kuruma geri vermeyi düflündü ünü ve bunu çocu a söyledi ini, %77.1 ise böyle bir fley düflünmedi ini aç klam flt r. Ailelere çocu un tepkisi soruldu unda içe kapand, eflyalar n toplay p gitmek istedi i, ya da sald rganlaflt belirtilmifltir. TARTIŞMA Çal flmam zda sorun davran fllar n bak m modellerine göre görülme s kl incelendi inde; öz ailesi yan nda yaflayan çocuklarda sorun davran fllar n görülme s kl %9.7, koruyucu aile yan nda yaflayanlarda %12.9, kurumda yaflayan çocuklarda ise %43.5 olarak saptanm flt r. ngiltere de Rutter A ölçe i kullan larak 5-15 yafl grubu koruyucu aile yan nda yaflayan çocuklarla yap lan bir araflt rmada, çocuklar n %29'unda sorun davran fl saptanm flt r (Rushton ve Minnis 2002). Irak' ta CBCL uygulanarak yap lan bir çal flmada, Toplam Problem kurumda yaflayan çocuklarda koruyucu aile yan nda yaflayan çocuklardan daha yüksek bulunmufltur (Ahmad ve Mohamad 1996). Çal flmam zda CBCL, TRF ve YSR'den elde edilen toplam problem puan ortalamalar kurum bak m alt nda yaflayan çocuklarda di er iki gruptan daha yüksek bulunmufltur. Oniki koruyucu aile bak m ve 12 kurum bak m nda büyüyen çocuk ile yap lan küçük çapl araflt rmada, koruyucu aile bak m nda çocuk odakl yap n n daha fazla oldu u, çocuklar n daha yumuflak bafll, uysal, daha sosyal olduklar saptanm flt r (Rushton ve Minnis 2002). Yine benzer çal flmada, koruyucu bak m verenlerin kurum bak m verenlere göre çocukla iliflkilerinde daha esnek, daha demokratik ve ödüllendirici olduklar belirlenmifltir. Çocuklar n koruyucu ailede birebir gözetim alt nda oldu u ve daha s cak ve samimi bir atmosfer hissedildi ini vurgulam flt r. Bununla birlikte Sinclair ve Gibbs (1998) baz çocuklar n koruyucu aile bak m ndan zarar gördüklerini ve bazen koruyucu aile sisteminde çözülmelerin söz konusu olabildi ini belirtmifltir. Koruyucu ailenin yanl fl seçimi, çocuk ile bak m veren aras ndaki uyuflmazl k ve bunun sonucunda birlikte yaflayamamak, koruyucu aile bak m hizmetinin en birinci risklerinden oldu u üzerinde 136

8 Koruyucu aile ve çocuk ruh sağlığı durulmufltur. Uzun süreli koruyucu aile bak m planland halde ifllemeyen bu sürecin %35' in de, k sa süreli planlanan birlikteli in ise %10'unda kopma oldu u bildirilmifltir. Çal flmam zda, koruyucu aile ve kendi ailesi yan nda kalan çocuklar n çoklu bilgi kaynaklar ndan elde edilen toplam problem puan ortalamalar aras nda ise anlaml farkl l k saptanmam flt r. Bu durum, çocu un ailesinin yan nda bak lamad durumlarda, ortaya ç kabilecek sorunlar en aza indirebilmek için, çocuklar n aile ortamlar na en yak n bak m modellerinde büyütülmelerinin önemini ortaya koymaktad r. Bu çocuklar m z n en k sa sürede, kendi ailelerinin yan nda, mümkün olmad durumlarda ise aile ortam na en yak n bak m yöntemleriyle büyütülmelerinin benimsenmesinin önemini ortaya koymaktad r. Koruyucu ailelerden elde edilen bilgiler do rultusunda koruyucu aile yan nda yaflayan çocuklarda Dikkat Sorunlar ve Düflünce Sorunlar di er iki gruba göre anlaml olarak yüksektir. Sosyal Sorunlar alt testi ise hem koruyucu aile hem de kurumda yaflayan çocuklarda, aile yan nda yaflayanlardan anlaml olarak yüksek bulunmufltur. Bu bulgu hem koruyucu ailelere hem de kurumda çal flan personele çocuklar n sorunlar ile bafledebilmeleri aç s ndan destek olunmas gere ini ortaya koymaktad r. Benzer sonuçlar d fl yay nlar taraf ndan da desteklenmektedir. Bak m ortamlar n n çocuklardaki etkisi ve ortaya ç kan öncelikli sorunlar ile ilgili yap lan araflt rmada koruyucu aile yan nda ve kurum bak m nda yaflayan iki grup karfl laflt r lm fl ve kurum bak m alt nda yaflayan çocuklar n daha fazla hiperaktivite ve dikkat eksikli i gibi sorunlara e ilimli olduklar saptanm flt r (Roy ve ark. 2000). Çal flmam zda, çocuk ve gençlerin ö retmenlerinden elde edilen Toplam Problem puan ortalamas kurumda yaflayan çocuklarda di er iki gruba göre anlaml olarak yüksek bulunmufltur. Ö retmenler de anneler/bak c anneler gibi kurumda yaflayan çocuklarda di er iki gruba göre daha fazla sorun bildirmifllerdir. D fla Yönelim Sorunlar hem koruyucu aile hem de kurumda yaflayan çocuklarda aile yan nda yaflayanlardan yüksek bulunmufltur. Sald rgan Davran fllar alt testinden de hem koruyucu aile hem de kurumda yaflayan çocuklar yüksek puan al rken, Kurallara Karfl Gelme alt testinden kurumda yaflayan çocuklar yüksek puan alm flt r. Günümüzde, ülkemizde en yayg n uygulama olan k flla tipi kurulufllarda yaflama ve yetiflme, çocu un en temel gereksinmesi olan ilgi, sevgi, s cakl k, flefkat ve disiplin gibi niteliklerden uzak kalmas na neden olmaktad r. Çocu un yaflam nda gereksinmesi olan süreklilik ve tutarl l k buralarda yoktur. De iflen personel ve politikalarla birlikte kurallarda de iflmektedir. Kurallara Karfl Gelme alt testinin yüksek ç kmas anlaml d r. Çal flmam zda, ö retmenler, hem koruyucu aile hem de kurumda yaflayan çocuklarda Dikkat Sorunlar n n aile yan nda yaflayanlardan daha fazla görüldü ünü belirtmifllerdir. Yunanistan da 9-11 yafl grubu kurumda yaflayan çocuklarla, aile yan nda yaflayan çocuklar n ö retmen de erlendirmesine göre yap lan karfl laflt rmal çal flmada, ö retmenler kurumda yaflayan çocuklarda daha fazla ruhsal sorun bildirmifllerdir. Dikkat eksikli i, hiperaktivite, s n f aktivitelerine daha az kat l m ve davran m bozuklu unun s kl kla görüldü ünü saptam fllard r (Vorria ve ark. 1998). Heath ve arkadafllar (1994) ise koruyucu aile yan nda kalan çocuklar n da ciddi sorunlar oldu unu, di er ö rencilerle karfl laflt r ld klar zaman akademik baflar lar n n daha düflük oldu unu, okulla ilgili uygunsuz davran fllar n daha s k görüldü ünü, okula daha az devam ettiklerini ortaya koymufltur. Çocuk ve gencin sorunlar n erken dönemde farkeden ve erken müdahale için giriflimde bulunan ö retmenin koruyucu ruh sa l na katk s çok büyüktür. Tüm çocuklar özellikle de risk alt nda olan kurum çocuklar n ve koruyucu aile çocuklar n okullarda tutmaya özen göstermeli ve bu konularda ö retmenlere destek verilmelidir. Okullarda ruh sa l konular gündeme gelmelidir. YSR kullan larak gençlerin kendilerinden elde edilen puanlar n çocuk bak m sistemlerine göre puan ortalamalar karfl laflt r ld nda; Toplam Problem, çe Yönelim, D fla Yönelim sorunlar ile tüm alt test puan ortalamas n n kurumda yaflayan çocuklarda koruyucu aile ve kendi ailesi yan nda büyüyen çocuklara göre anlaml olarak yüksek oldu u saptanm flt r. ngiltere de McCann ve arkadafllar taraf ndan (1996) koruyucu aile bak - m nda olan yafllar aras ndaki 88 ergenle yürütülen çal flmada %67'sinin psikiyatrik bir bozuklu u oldu unu ve özellikle davran m bozukluklar gösterdiklerini ortaya koymufltur. Garland ve arkadafllar (2001) ise bak m veren aile ve gençlerden elde edilen bilgilere dayanarak çocuklar n %42 sinde psikiyatrik sorun saptam fllard r. Dikkat Eksikili i/ Hiperaktivite en s k 137

9 ÜSTÜNER VE ARK. görülen bozukluk olarak bulunmufltur. McMillen ve arkadafllar (2003) taraf ndan 317 koruyucu aile yan nda yaflayan 17 yafl ergenlerle yap lan çal flmada, gençlerin %61 inde yaflam boyu psikiyatrik sorun saptanm flt r. Bu gençlerin %62'si sorunlar n n koruyucu aile sistemine girmeden önce bafllad n belirtmifllerdir. Bunun yan s ra %37'si geçmiflte psikiyatrik bir tan ald klar n vurgulam fllard r. Sorunlar n bafllang ç zaman ele al nd nda çe Yönelim sorunlar n n koruyucu aile sistemine girdikten sonra bafllad, D fla Yönelim sorunlar n n ise sisteme girmeden önce bafllama e iliminde oldu u saptanm flt r. Çal flmam zda gençler, annelerden ve ö retmenlerden daha fazla sorun bildirmifltir. Bu sonuç, ülkemizde yap lan di er çal flmalarla da desteklendi i gibi (Erol ve fiimflek 2000) yabanc yay nlarda da benzer sonuçlar vurgulanm flt r (Verhulst 1995). Bu sonuçlar anne -baba ve ö retmenlerin çocuklar büyüdükçe onlar daha az tan d klar n ya da yafl ilerledikçe gençlerin kendilerini daha az ortaya koyduklar n özetle iletiflim sorunu yaflad klar n göstermektedir. Araflt rma sonuçlar, ailelerin, kurumlar n ve okullar n çocuk ve ergenlerin ruh sa l na duyarl olmalar, Çocuk ve Ergen Ruh Sa l uzmanlar ile iliflki içinde olmalar ve destek almalar, beklegör politikas n kesinlikle izlememeleri gere ini ortaya koymaktad r. Koruyucu aile çocuklar n n %82.4 ünün öz ailesi hayattad r. Araflt rmam zda aileleriyle görüflen çocuklar n daha az davran fl ve duygusal sorunlar gösterdi i saptanm flt r. Cinsel taciz, fliddet gibi durumlar söz konusu oldu unda kurumun etkin olmas ve öz aile-çocuk-koruyucu aile aras nda dengeyi sa lamas ve psiko-sosyal dan flmanl k hizmeti sa lamas gereklidir. Koruyucu aile formundan elde edilen bilgiler do rultusunda, yuvadan aile ortam na geçifl süreci yaflayan çocuklar n %90 nda bedensel ve ruhsal düzeninin bozuldu u görülmüfltür. Ayn durum spanya'da Çocuk ve Ergen Sa l Enstitüsünde Olivan Gonzalvo (2002) taraf ndan yap lan araflt rmaya da konu olmufl, koruyucu aile hizmetinden yararlanan çocuklar n her geçen y l sa l k problemlerinin art, karmafl k ve ciddi fiziksel, zihinsel, geliflim sorunlar n n yüksek oranda görüldü ü belirtilmifltir. Bu nedenle çocuklara ruh sa l aç s ndan oldu u kadar, dermotolojik, fizyolojik, difl sa l, beslenme, ba fl kl k sistemi ile ilgili sa l k hizmetlerinin sa lanmas, belli aralarla tekrarlanmas ve çocuklar n bir bütün olarak sa l klar n n izlenmesi gereklili i ortaya konmufltur. Koruyucu aile formundan elde edilen bir di er bulgu ise çocuklar n büyük ço unlu unun duygular n rahatl kla ifade ederken, %16's - n n duygular n ifade edemedi i do rultusundad r. Çocuklar n %13.9'u ise yüz ifadesinden ve beden dilinden duygu ve düflünceleri anlayamamaktad r. Bu durum ço unlu u kurum bak m ndan gelen bu çocuklar n, duygular n yüze ve bedene yans yan görüntülerini anlamakta zorland klar n, sosyal ve duygusal ipuçlar n uygun olarak kullanamad klar n, sosyal ve duygusal karfl l kl l k iflaretleri olan bu sinyalleri etkileflim içinde kullanmakta zorland klar n göstermektedir. Çocuklar n büyük k sm korktu unda ve üzüldü ünde kendisine en yak n hissetti i büyüklerin yan na gelerek rahatlat lmay aramaktad r. Bu durum çocuklar n koruyucu ailelerine ba land klar n ve onlara güvendiklerini göstermektedir. Ancak, araflt rmada çocuklar n bir k sm n n bu durumda kendi kendini yat flt rd bildirilmifltir. Bu durum,ba lanma konusun-da aileler ve çocuklarla çal fl lmas ve onlar n desteklenmelerinin önemini ortaya koymaktad r. Özetle, bu çal flman n sonuçlar ve daha önce yap lan çal flmalar kurum bak m n n çocuklar n ruh sa l aç s ndan uygun olmad, bu sistemden aile içinde yaflam n önde oldu u koruyucu aile ya da evlat edinme sistemine geçiflin çocu un geliflimini olumlu yönde etkileyece i do rultusundad r (Erol 2004, fiimflek 2004, fiimsek ve Erol 2004, Üstüner 2005). Ancak koruyucu aile hizmeti toplumumuzda yeterince tan nmamaktad r. Ülkemizde halen koruyucu aile bak m ile ilgili çok yol al nmas gerekti i ortadad r. At lmas gereken ad mlar afla da özetlenmeye çal fl lm flt r; Koruyucu aile sisteminin toplumumuzda yayg nlaflmas için toplumun bilinçlenmesini sa lay c nitelikte e itim programlar n n gelifltirilmesi uygun olacakt r. Koruyucu aile sisteminin süreklili inin sa lanmas, sorunlar n erken dönemde saptanmas ve çözüm üretilebilmesi için kan ta dayal bilgilere gereksinim vard r. Koruyucu aile alan nda veriler düzenli olarak toplanmal, analiz edilmeli, öneriler gelifltirilip uygulamaya konulabilecek bir sistem kurulmal d r. 138

10 Koruyucu aile ve çocuk ruh sağlığı Koruyucu aile adaylar n n öncelikle yap land r lm fl ve standart bir e itim almalar, e itim sonras nda da koruyucu aile olmaya istekli olup olmad klar belirlenmeli ve haz r olanlar sisteme dahil edilmelidir. Koruyucu aileye al nmadan önce çocuklar n bedensel, biliflsel, sosyal ve ruhsal aç dan de erlendirmeleri yap lmal ve belirli aralarla bu de erlendirmeler yinelenmelidir. Koruyucu ailelerin çocuk ve ailesi hakk nda yeterli ve tam bilgiye sahip olmalar ve çocukla birlikte yaflamaya bafllamadan önce birbirlerini tan yacak flekilde bir araya gelmeleri sa lanmal d r. Koruyucu aile bak m, öz ailenin yerine geçen bir hizmet türü de ildir. Kimsesiz çocuklar n yan s ra, ailesi olan ve çeflitli nedenlerle bir arada yaflayamayan çocuklar n geçici olarak bak ld bir hizmet modelidir. Öz ailenin sorunlar n giderici yönde çal flmalar yap lmal ve amaç çocu un öz ailesine geri dönüflü olmal d r. Çocuk koruyucu ailenin yan nda iken öz ailesiyle görüflmeli ve duygusal ba n devam ettirmelidir. Sonuç olarak korunmaya muhtaç çocuklar sorununa kan ta dayal bulgular fl nda disiplinler aras yaklafl mla çözüm aranmas, kurum bak - m na alternatif modellerin ortaya konulmas ve bu modellerin gelifltirilmesi çocuklar m z n haklar n n verilmesi aç s ndan önem tafl maktad r. Bu çal flma sonunda çeflitli disiplinlerden ve koruyucu ailelerden oluflan Koruyucu Aile, Evlat Edinme Derne i kurulmufltur. Bir ailemizin belirtti i gibi Aile kanatlar alt nda olmayan hiçbir korunmaya muhtaç çocuk kalmas n dile ini bizler de paylafl yoruz. KAYNAKLAR Achenbach TM, Rescorla LA (2001) Manual for the ASEBA School- Age Forms and Profiles. Burlington VT: University of Vermont, Research Center for Children, Youth, & Families. Ahmad A, Mohamad K (1996) The socioemotional development of orphans in orphanages and traditional foster care in Iraqi Kurdistan. Child Abuse Negl 20: Baflbakanl k Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü ü, Ulusal Eylem Plan. (shcek@gov.tr). Beckett C, Bredenkamp D, Castle J ve ark. (2002) Behavior patterns associated with institutional deprivation: A study of children adopted from Romania. J Dev Behav Pediatr 23: Belediye Kanunu (1930) Kanun No: 1580, Resmi Gazete Tarihi: Bowlby J (1951) Maternal Care and Mental Health. Geneva, World Health Organization. Dümenci L, Erol N, Achenbach T, fiimflek Z (2004) Measurement structure of the Turkish translation of the child behavior checklist using confirmatory factor analytic approaches to validation of syndromal constructs. J Abnorm Child Psychol 32: Erol N, Simflek Z (1998) Çocuk ve Gençlerde Ruh Sa l : Yeterlik alanlar, davran fl ve duygusal sorunlar n da l m. Türkiye Ruh Sa l Profili Raporu içinde, N Erol, C K l ç, M Ulusoy, M Keçeçi, Z fiimsek (ed) T.C. Sa l k Bakanl Temel Sa l k Hizmetleri Genel Müdürlü ü, Eksen Tan t m Ltd.fiti., Ankara, s: Erol N, fiimsek Z (2000) Mental Health of Turkish Children: Behavioral and Emotional Problems Reported by Parents, Teachers and Adolescents. International Perspectives on Child and Adolescent Mental Health içinde, N Singh, JP Leung, AN Singh (ed) Elsevier Science Lt., s: Erol N (2004) Yuva, Yetifltirme Yurtlar Sorunun mu Yoksa Çözümün mü Parças? Koruma Alt ndaki Çocuklar; Prof. Dr. Mualla Öztürk An s na XVII. Sempozyum Sunular fiubat 2004 (Yay na haz rlayan Runa Uslu). Ankara Üniversitesi Çocuk Ruh Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal Yay nlar, Yay n no: IX, Ankara Üniversitesi Bas mevi, s: Erol N, fiimflek Z, Üstüner S (2005) Çiçekli Dünyamda Elimi Yaln z B rakma; Dünyada ve Türkiye'de Çocuk Koruma Sistemleri; Kurum Bak m, Koruyucu Aile ve Evlat Edinme. Ümit Matbaac l k, Ankara. Garland AF, Hough RL, McCabe KM ve ark. (2001) Prevalence psychiatric disorders in youths across five sectors of care. J Am Acad Child Adolesc Pychiatry 40: Gonzalvo OG (2002) Professional Health Care For Foster Care, Heath AF, Colton M, Aldgate J (1994) Failure to escape: a longitudinal study of foster children's educational attainment. Br J Soc Work 24: Hodges J, Tizard B (1989) IQ and behavioural adjustment of ex-institutional adolescents. J Child Psychol Psychiatry 30 (1): ça as o lu A (2001) Koruyucu Aile Hizmetinin Toplam Kalite Yönetimi Aç s ndan De erlendirilmesi. Prof. Dr. Nesrin Koflar'a Arma an; nsani Geliflme ve Sosyal Hizmet. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yay n, Yay n no: 9, Ankara,

11 ÜSTÜNER VE ARK. Koruyucu Aile Yönetmeli i (1993), Resmi Gazete Tarihi: , Resmi Gazete Say s : Koflar N (1992) Sosyal Hizmetlerde Aile ve Çocuk Refah Alan, Yarg ço lu Matbaas, Ankara. Provence S, Lipton M (1962) Infants in Institutions. International Universities Press, New York. McCann J.B, James A, Wilson S ve ark. (1996) Prevalence of psychatric disorders in young people in the care system. BMJ 313: McMillen C, Auslander W, Elze D ve ark. (2003) Educational experiences and aspirations of older youth in foster care. Child Welfare 82: MacLean K (2003) The impact of institutionalization on child development. Dev Psychopathol 5: Roy P, Rutter M, Pickles A (2000) Institutional care: risk from family background or pattern of rearing? J Child Psychol Psychiatry 41: Rushton A, Minnis H (2002) Residential and Foster Family Care, Child and Adolescent Psychiatry içinde, M Rutter ve E Taylor (ed), Blackwell Publishing, s: Sinclair I ve Gibbs I (1998) Children's Homes, A Study in Diversity. Wiley, Chichester. Spitz R (1951) The psychogenic diseases in infancy. Psychoanal Study Child; 6: fiimflek Z, Erol N (2004) Kurum Bak m n n Ergen Ruh Sa l na Etkisi. Sosyal Hizmet Sempozyumu 2004: Türkiye'de Sosyal Hizmet Uygulamalar htiyaç ve Sorunlar. 4-6 Kas m 2004, Alanya. Baflkent Üniversitesi Sa l k Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmetler Bölümü, Bildiri Özetleri, 75. Türkiye'de Sosyal Hizmet Uygulamalar htiyaç ve Sorunlar. 4-6 Kas m 2004, Alanya. Baflkent Üniversitesi Sa l k Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmetler Bölümü, Bildiri Özetleri, 49. Tok Ö (1996) Koruyucu Aile Hizmeti Standartlar ve Ülkemizdeki Durumu. Yüksek Lisans Tezi, H.Ü. Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu. Uluç ÖF (1997) Psikososyal ve Hukuksal Aç dan Koruyucu Aile Bak m. Atilla Yay nc l k, Ankara. Umumi H fz ss hha Kanunu (1930), Kanun No: 1593, Resmi Gazete Tarihi: , Resmi Gazete Say s : Üstüner S (2005) Koruyucu Aile Bak m Alt ndaki Çocuklar n Ruh Sa l. Yay nlanmam fl Disiplinler Aras Sosyal Psikiyatri Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü. Verhulst FC (1995) A review of community studies. The Epidemiology of Child and Adolescent Psychopathology içinde, FC Verhulst ve HM Koot (ed), Oxford Medical Publications s: Vorria P, Rutter M, Pickles A ve ark. (1998) A comparative study of Grek children in long term group care and in two-parent families: I. Social, emotional, and behavioral differences. J Child Psychol Psychiatry 36(4): Yörüko lu A (2004) Koruma Alt ndaki Çocuklar ve Haklar. Koruma Alt ndaki Çocuklar; Prof.Dr. Mualla Öztürk An s na XVII. Sempozyum Sunular fiubat 2004 (Yay na haz rlayan Runa Uslu), Ankara Üniversitesi Çocuk Ruh Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal. Wolff PH, Fesseha G (1998) The orphans of Eritrea: a five-year follow-up study. J Child Psychol Psychiatry 40: fiimflek Z (2004) Kurum Bak m ve Çocuk Ruh Sa l ; Kurum Bak m Alt ndaki Çocuklar n Sorun Davran fllar n Yordayan Faktörler. Sosyal Hizmet Sempozyumu 2004: 140