Dr. Nazan Yard m, Dr. Berrak Bora, Dr. Salih Mollahalilo lu. .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri

Transkript

1 .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri TÜRK YEDE SIK KARfiILAfiILAN HASTALIKLAR I Enfeksiyon Hastal klar, Romatizmal Hastal klar, Afetlerde Ezilme Yaralanmalar Sempozyum Dizisi No: 55 Ocak 2007; s Türkiye Ulusal Hastal k Yükü ve Maliyet Etkililik Çal flmas : Hastal k Yükü Hesaplamalar Dr. Nazan Yard m, Dr. Berrak Bora, Dr. Salih Mollahalilo lu ULUSAL HASTALIK YÜKÜ ÇALIfiMALARININ ÖNEM Son y llarda dünyada mortalitenin azalma e iliminde olmas, bununla birlikte bireylerde uzun süreler boyunca engellilik durumlar oluflturan kronik hastal klar n artmas toplumlar n sa l k gereksinimlerinin saptanmas nda hastal k yükü hesaplamalar n n kullan lmas n gerekli k lmaktad r. Bir ülkenin sa l k yat r mlar n n ak lc yap labilmesi, ancak sa l k gereksinimlerinin do ru saptanmas ile olas d r. Hastal k Yükü Çal flmalar ile o ülkenin olumsuz sa l k durumlar n n nedenlerinin, düzeylerinin saptanmas ve bu olumsuzluklar n giderilmesi için politikalar belirlenmesine yarayacak veriler elde edilir; yafla, cinsiyete, alt nüfus gruplar na ve bölgelere göre temel hastal klar n ve yaralanmalar n ve risk faktörlerinin yo unlu u tespit edilerek sa l k planlamalar nda önceliklerin belirlenmesi sa lan r. Ayr ca hastal k yükünün tahmin edilmesi ile temel risk faktörlerine göre mevcut ve gelece e dönük hastal k yükü projeksiyonlar yap l r. lk kez 1993 te tan mlanan ve 1996 da de ifliklikleri yap lan Küresel Hastal k Yükü yaklafl m çerçevesinde pek çok ülkede (Hollanda, Avustralya, Andhra Pradesh (Hindistan), fiili, Victoria, Yeni Zelanda, Güney Afrika Cumhuriyeti) Ulusal Hastal k Yükü Çal flmas gerçeklefltirilmifltir. 9

2 Nazan Yard m - Berrak Bora - Salih Mollahalilo lu DALY (DISABILITY ADJUSTED LIFE YEARS-Sakatl a Ayarlanm fl Yaflam Y llar ) Bir DALY, sa l kl olarak geçirilen bir y l n kayb olarak de erlendirilebilir. DALY toplum sa l n n ölçüm özetini, örne in mortalite ve ölümcül olmayan sa l k ç kt lar n n tek bir say ile temsil edilebilmesi için birlefltiren bir ölçüttür. DALY kavram çeflitli hastal klar ve yaralanmalar n neden oldu u erken ölümler ile ölümle sonuçlanmayan ancak uzun süreli engellilik ve ifllev kayb na neden olan hastal k durumlar n n yol açt hastal k yükünün tek bir ölçüt ile de erlendirilebilmesini amaçlamaktad r. DALY, insidans/prevelans perspektifine dayal kalarak hem çeflitli hastal klar n neden oldu u erken ölümlerden dolay kaybedilen yaflam y llar, hem de ölümle sonuçlanmayan durumlarda hastal k, kaza veya yaralanmalar n neden oldu u ifllev kayb ve engellilikleri bir arada de erlendirmeye yarar. DALY ler bir hastal k ya da sa l k koflulu için bir toplumda erken mortaliteye ba l olarak kaybedilen y llar (YLL) ile sa l k koflullar n n insidans vakalar için buna efl de er sakatl a ba l olarak kaybedilen sa l kl y llar n (YLD) toplam olarak hesaplan r: Yani, DALY = YLL + YLD dir. YLL (YEARS OF LIFE LOST) ndirgemesiz ve yafl a rl ks z: YLL = N x L (Number of Death x Life expectancy) S f r-olmayan indirgeme oran ve yafl a rl kland rmas n n Murray ve Lopez (1966) taraf ndan verilen tam formülü flöyledir: YLL= N Ce(ra) / ( b+r)2 [e-(b+ r) (L+a) [-(b+r) (L+a)-1] - e-(b+ r)a [ (b+r)a-1]] r= indirgeme oran (GBD standart de eri 0.03) C= yafl-a rl kland rma düzeltme sabiti (GBD standart de eri ), B= yafl a rl kland rma fonksiyonundan parametre (GBD standart de eri 0.04) A= bafllang ç yafl 10

3 Türkiye Ulusal Hastal k Yükü ve Maliyet Etkililik Çal flmas : Hastal k Yükü Hesaplamalar L= erken mortalite nedeniyle yitirilen zamand r (a yafl nda standart ömür beklentisi). YLD (YEARS LIVED WITH DISABILITY) YLD, DALY nin sakatl k bileflenidir. Temel formülü: YLD = I x DW x L I= referans periodundaki insidans say s, DW= sakatl k a rl (0-1 aral kl ) ve L= y l olarak ölçülen sakatl k süresidir. Yüzde 3 lük indirgeme oran ile formül afla daki flekilde yaz l r: YLD = I x DW x (1 e 0.03L) 0.03 Homojen olmayan yafl a rl klar yla YLD nin tam formülü: YLD= ( I ) (DW) Ce(ra) / (b+r)2 [e-(b+r)(l+a) [-(b+ r)(l+a)-1] - e-(b+ r)a [ (b+r)a-1]] DW= sakatl k a rl, r= indirgeme oran (GBD standart de eri 0.03), C=yafl-a rl kland rma düzeltme sabiti (GBD standart de eri ), b= yafl-a rl kland rma fonksiyonundan paramatre (GBD standart de eri 0.04), a bafllang ç yafl L ise sakatl n süresidir. 11

4 Nazan Yard m - Berrak Bora - Salih Mollahalilo lu TÜRK YE ULUSAL HASTALIK YÜKÜ ve MAL YET ETK L L K ÇALIfiMASI Bu çal flmada, 1993 te ilk kez tan mlanan ve 1996 da de ifliklikleri yap lan Küresel Hastal k Yükü yaklafl m çerçevesindeki metotlar kullan lm fl ve 2003 de yap lan yeni de erlendirmelerdeki de ifliklikler de dahil edilmifltir. Sa l k Bakanl taraf ndan 1 Mart 2002 tarihinde; Baflkent Üniversitesi, INTRAH (ABD) (The University of North Caroline at Chapel Hall, School of Medicine, School of Public Health, Sheps Center for Health Services Research), John Hopkins University, School of Hygiene and Public Health (ABD) Tulane University-School of Public Health and Tropical Medicine (ABD) den oluflan konsorsiyum ile yap lan sözleflme ile bafllat lan çal flma 25 Aral k 2004 tarihinde tamamlanm flt r. Çal flman n Amaçlar : Türkiye nin sa l k politikalar na ve stratejilerine gelecek yüzy lda rehberlik etmek üzere aç k ve objektif kriterler oluflturmak, Hastal k yükü, yaralanmalar ve önemli risk faktörlerinin kapsaml bir de- erlendirmesini gerçeklefltirmek amac yla: Sa l kta ve sa l k sistemlerinin performas ndaki geliflmeleri de erlendirmek için bir taban oluflturmak; Rasyonel kaynak tahsisini desteklemek ve hizmet sa lamadaki eflitsizlikleri gidermek için duyulan ihtiyaçlar konusunda kapsaml veriler sa lamak. Gelecekte UHY ve maliyet etkinlik çal flmalar n gelifltirmek için Türkiye de teknik ve kurumsal kapasiteyi oluflturmak. Sürdürülebilir UHY-ME nin izlenmesini sa lamak için Türkiye de Sa l k Enformasyon Sistemlerini güçlendirmek ve gelifltirmek. Çal flma Ad mlar : Çal flma kapsam nda, Sa l k Bakanl Genel Müdürlüklerinden temsilcilerin oldu u bir zleme Kurulu, Devlet statistik Enstitüsü (D E), SSK, 12

5 Türkiye Ulusal Hastal k Yükü ve Maliyet Etkililik Çal flmas : Hastal k Yükü Hesaplamalar Emekli Sand, Devlet Planlama Teflkilat (DPT), Maliye Bakanl, çiflleri Bakanl ve Hazine Müsteflarl ndan temsilcilerin yer ald Yürütme Kurulu ve Üniversitelerin ilgili anabilim dallar ve fakültelerinden temsilcilerin yer ald Bilimsel Kurul oluflturulmufl ve bu kurullar çal flmay Bakanl m z ad na takip etmifllerdir. Örneklem plan D E taraf ndan yap lan ve toplam hanenin kapsand Hane Halk Araflt rmas (Ocak 2003-Nisan 2003) yap lm flt r. Bu çal flmada DSÖ Dünya Sa l k Araflt rmas (World Health Survey) Anketi çal flma gereklerine adapte edilerek kullan lm flt r. Ölüm nedenlerinin ortaya ç kar labilmesi, yafla özel ölüm h zlar n n hesaplanmas ve ülkemiz yaflam tablolar n n k r/kent ve bölgeler baz nda yafl gruplar ve cinsiyete göre ç kar lmas için haneyi kapsayan?sözel Otopsi Araflt rmas? (Nisan-May s 2003) yap lm flt r. Yap lan bu araflt rmalar n yan s ra ülkemizdeki bas lm fl ve/veya bas lmam fl tüm bilimsel çal flmalar; D E, çiflleri Bakanl, Sa l k Bakanl n n tüm ölüm ve hastal k istatistik bilgileri ikincil veriler olarak toplanm flt r. Toplanan ikincil veriler Referance Manager bilgisayar program na girilerek bir katalog oluflturulmufltur. Tüm Türkiye, k r/kent ve bölgeler için yafl ve cinsiyete göre Hastal k Yükleri (DALY) hesaplanm flt r. Türkiye, k r/kent ve bölgeler baz nda yafl ve cinsiyete göre Ölüm Nedenleri belirlenmifl, Kaba Ölüm H z, 0 yafl Ölüm H z, 5 Yafl Alt Ölüm H z hesaplanm fl ve yaflam tablolar oluflturulmufltur. Maliyet Analizlerinin yap labilmesi için toplam 29 sa l k kurumunda (15 Devlet hastanesi, 2 Üniversite hastanesi, 2 SSK hastanesi, 1 Özel hastane, 6 Sa l k Oca (2 il, 2 ilçe ve 2 köy tipi olmak üzere), 1 AÇSAP Merkezi, 1 S tma Savafl Dispanseri ve 1 Verem Savafl Dispanseri olmak üzere) gerekli veriler toplanm flt r. Maliyet Etkililik analizleri çerçevesinde, flartnamede belirlenmifl olan hastal klar n hastane ve 1. Basamak Sa l k Kurumlar nda müdahale maliyetleri hesaplanm fl ve maliyet etkililik analizleri yap lm flt r. Temel Hizmet Paketleri haz rlanm flt r. 13

6 Nazan Yard m - Berrak Bora - Salih Mollahalilo lu SEÇ LM fi BAZI BULGULAR Türkiye Ulusal Düzey, Kentsel, K rsal Alan ve Bölgesel Düzeyde Do umda Beklenen Yaflam Süresinin Cinsiyete Göre Da l m - e0(yil) 14

7 mas : Hastal k Yükü Hesaplamalar Türkiye Ulusal Hastal k Yükü ve Maliyet Etkililik Çal flflm Tür kiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan lk 10 Hastal n Cinsiyete Göre % Da l m 15

8 Nazan Yard m - Berrak Bora - Salih Mollahalilo lu Grup I: Bulafl c hastal klar, maternal ve perinatal nedenler ve beslenme yetersizli ine ba l ortaya ç kan hastal klar Grup II: Bulafl c olmayan hastal klar; Kalp Damar Sistemi Hastal klar, Solunum Sistemi Hastal klar, Sindirim Sistemi Hastal klar, Endokrin, Nutrisyonel ve Metabolik Hastal klar, Duyu Organ Bozukluklar, Genito-üriner Sistem Hastal klar, Malign Neoplazmalar, Kas, skelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik Bozukluklar ve A z ve Difl Sa l bozukluklar Grup III: stemli ve stemsiz Yaralanmalar TÜRK YE N N TOP LAM HASTA LIK YÜKÜ: DALY dir 16

9 Türkiye Ulusal Hastal k Yükü ve Maliyet Etkililik Çal flmas : Hastal k Yükü Hesaplamalar Türkiye Geneli ve Bölgelerin Hastal k Yüklerinin Hastal k Gruplar na Göre Karfl laflt r lmas (DALY/1000 Kifli) 17

10 Nazan Yard m - Berrak Bora - Salih Mollahalilo lu Türkiye Ulusal Düzeyde DALY e Neden Olan lk 10 Hastal n Cinsiyete Göre % Da l m Türkiye Ulusal Düzeyde DALY Nedenlerinin Hastal k Gruplar na Göre Yüzde Da l m n n Avrupa, Geliflmifl ve Geliflmekte Olan Ülkelere Karfl laflt r lmas 18

11 mas : Hastal k Yükü Hesaplamalar Türkiye Ulusal Hastal k Yükü ve Maliyet Etkililik Çal flflm 19

12 Nazan Yard m - Berrak Bora - Salih Mollahalilo lu Dünya Bankas Demografik Bölge S n flamas na Göre DALY Karfl laflt rmas (DALY/1000 Kifli) 20

13 mas : Hastal k Yükü Hesaplamalar Türkiye Ulusal Hastal k Yükü ve Maliyet Etkililik Çal flflm 21

14 Nazan Yard m - Berrak Bora - Salih Mollahalilo lu Seçilmifl Risk Faktörlerinin Önlenmesi le Cinsiyete Göre Türkiye Genelinde Önlenebilecek Ölüm Say lar Seçilmifl Risk Faktörlerinin Önlenmesi le Cinsiyete Göre Türkiye Genelinde Önlenebilecek DALY Say lar 22

15 Türkiye Ulusal Hastal k Yükü ve Maliyet Etkililik Çal flmas : Hastal k Yükü Hesaplamalar SONUÇLAR Ülke nüfusu yafllanmakta olup (60 yafl üzeri %9.5) hastal k yükü içerisinde kronik hastal klar n pay oldukça önemlidir. Bunun yan s ra bulafl c hastal klar hastal k yükü aç s ndan önemli bir yere sahiptir. Ulusal düzeyde temel hastal k gruplar na göre hastal k yükü s ralamas na bak ld nda ilk befl neden s ras ile kardiovasküler hastal klar, nöropsikiatrik hastal klar, enfeksiyon hastal klar (HIV hariç), yaralanmalar ve maternal-perinatal nedenler gelmektedir. Bölgesel hastal k yükü da l m na bak ld nda Do u bölgesinin yükünün Türkiye ortalamas n n üzerinde oldu u (194,3 DALY/1000 kifli) ve bu bölgede hastal k yükü s ralamas nda perinatal nedenler, alt solunum yolu enfeksiyonlar ve ishalli hastal klar n ilk 5 içerisinde yer ald görülmektedir. Risk faktörlerinin önlenmesi ile önemli say da ölüm önlenmekte ve DALY kazan lmaktad r (Ör: skemik kalp hastal yükü DALY olup kan bas nc n n normal seviyelerde tutulmas, sigara ve alkol tüketiminin önlenmesi, sebze meyve tüketimi ve fizik aktivitenin art r lmas ile DALY kazan lmaktad r). DALY en çok engellilik oluflturan hastal k gruplar n ve en fazla ölüme yol açan hastal klar birlikte de erlendiren bir ölçüttür. Hastal k Yükü analizlerinin esas mortalite ve morbidite verilerine dayanmaktad r. Ülkemizde mortalite, morbidite verilerinin do ru ve tam olarak toplanmas, morbidite verilerin h z baz nda al nmas hastal k ve ölüm nedenlerinin do ru olarak ICD 10 s n flamas na göre al nmas önem tafl - maktad r. KAYNAKLAR 1. Murray CJL, Lopez, AD, eds. (1996a). The global burden of disease: a comprehensive assessment of mortality and disability from diseases, injuries and risk factors in 1990 and projected to Global Burden of disease and Injury Series, Vol. 1. Cambridge: Harvard University Press; Murray CJL, and Lopez A (1997a). Mortality by cause for eight regions of the world: Global Burden of Disease Study. Lancet, 349: Murray CJL, and Lopez A (1997b). Regional patterns of disability-free life expectancy and disability-adjusted life expectancy: Global Burden of Disease Study. Lancet, 349:

16 Nazan Yard m - Berrak Bora - Salih Mollahalilo lu 4. Murray CJL, and Lopez A (1997c). Global mortality, disability, and the contribution of risk factors: Global Burden of Disease Study. Lancet, 349: Murray CJL, and Lopez A (1997d). Alternative projections of mortality and disability by cause : Global Burden of Disease Study. Lancet, 349: Murray CJL, Acharya AK (1997). Understanding DALYs. J Health Economics 16: Murray CJL, Lopez AD, Mathers CD, Stein C (2001). The Global Burden of Disease 2000 project: aims, methods and data sources. Geneva,World Health Organization (GPE Discussion Paper No. 36). 8. Murray CJL, Salomon J, Mathers CD, Lopez A, Lozano R (2002). Summary Measures of Population Health: concepts, ethics, measurement and applications. Geneva, World Health Organization. 9. Mathers CD (2002). Health expectancies: an overview and critical appraisal. In: Murray CJL, Salomon J, Mathers CD, Lopez A, Lozano R (2002). Summary Measures of Population Health: concepts, ethics, measurement and applications. Geneva, World Health Organization (in press). 10. Murray CJL, Salomon JA, Mathers C (2000). A critical examination of summary measures of population health. Bulletin of the World Health Organisation 78(8): Murray CJL and Lopez AD. Global Comparative Assessments in the Health Sector, Geneva: World Health Organization, 1994; Quantifying the burden of disease; the technical basis for disability-adjusted life years. P Dünya Bankas Raporu, Sa l k Bakanl, H fz ss hha Mektebi Müdürlü ü, Ulusal Hastal k Yükü ve Maliyet Etkililik Projesi, Hastal k Yükü Final Raporu,