Yazılım Gelitirmede Model Dönüümü ve Model Dönüüm Dilleri

Transkript

1 Yazılım Gelitirmede Model Dönüümü ve Model Dönüüm Dilleri Arda GÖKNL 1 N. Yasemin TOPALOLU 2 1,2 Ege Üniversitesi, Bilgisayar Mühendislii Bölümü, 35100, Bornova-zmir 1 e-posta: arda.goknil@ege.edu.tr 2 e-posta: yasemin.topaloglu@ege.edu.tr Özet Akademisyenler ve endüstri temsilcilerinden oluan uluslararası bir kurulu olan Object Management Group (OMG) tarafından tanımlanan Model Tabanlı Mimari (Model Driven Architecture- MDA) yazılım gelitiriminde model merkezli yaklaımların kullanılmasını önermektedir. Bu yaklaımın ana hedefi, yazılım gelitirme ilemini platform baımsız seviyede tutmak ve platform baımsız modellerden platform baımlı modellere geçiin otomatik model dönüümleriyle gerçekletirilmesidir. Bu amaçla model dönüümlerinin belirli bir standarda oturtulabilmesi için OMG tarafından bir çalıma yürütülmektedir. Bunun bir ürünü olan Query/View/Transformation (QVT) dokümanında ortaya konulmaya balanan standartlar, model dönüümlerinin gerçekletirilmesi için model dönüüm dillerinin gelitirilmesi zorunluluuna iaret etmektedirler. Bu bildiride bir model dönüüm dilinden istenen özellikler ve yürütülen çalımalar kısaca tanıtılarak, önerilen bir model dönüüm dili tanıtılmaktadır. Abstract Model-Driven Architecture (MDA) which is defined by the Object Management Group (OMG) advocates to use model driven approaches in software development. OMG is an international organization formed of academicians and industry representatives. The main philosophy of MDA is to develop software as platform independent models and then transform these models into platform specific models by using model transformation tools. OMG has an ongoing project to specify the standards in model transformations. The Query/View/Transformation document that is a result of this project defines several standards which focus on the need of developing model transformation languages. In this paper, we present the model transformation language standards and discuss the related work in this field. Also we introduce the basic characteristics of a model transformation language that we propose 1. Giri Yazılım endüstrisi temsilcilerinin ve akademisyenlerinin oluturduu uluslararası bir kurulu olan Object Managament Group (OMG), 2001 yılında model tabanlı yazılım gelitirmeyi destekleyen bir dizi standart oluturulması için Model Tabanlı Mimari yi (Model Driven Architecture) [9] tanıtmıtır. Model Tabanlı Mimari (MTM) [9], yazılım sistemlerinin gelitirilmesinde soyutlama düzeyini artırmak için model merkezli yaklaımların kullanılmasını önermektedir. Model tabanlı mimarinin ana amacı, yazılım gelitirme ilemini platform baımsız seviyede tutarak kolaylatırmaktır. Yazılım sistemlerinin gelitirilmesinde nesne modellerinin çalıtırılabilir bileenlere ve uygulamalara dönütürülmesini öneren bu yaklaımda farklı soyutlama seviyesindeki modeller

2 arasındaki dönüümler büyük önem taımaktadır. MTM model tanımında üç soyutlama seviyesi tanımlanmıtır: Platform baımsız modeller (PBM), Platforma özgü modeller (POM), Kaynak kod. Farklı soyutlama seviyeleri arasındaki geçilerin model dönüümleri aracılııyla gerçekletirilmesi amaçlanmaktadır. Bir model dönüümü, deitirilmek istenen modeli kaynak model olarak alır ve bir dizi dönüüm kuralını uygulayarak bir ya da daha fazla hedef model haline çevirir [3]. MTM nin tanımlanmasından sonra modellerin dönüümüyle ilgili çeitli teknikler önerilmitir. OMG tarafından model dönüümlerinin belirli bir standarda oturtulabilmesi için bir çalıma yürütülmektedir. Bu çalıma kapsamında ortaya konulan Query/View/Transformation [11] dokümanında belirtilen standartlar model dönüümlerinin gerçekletirilmesi için model dönüüm dillerinin gelitirilmesi gerektiini belirtmektedir. Bu çalımada, MTM kapsamında yapılan tanımlamalara göre bir model dönüüm dilinden beklenen özellikler incelenerek, bu konuda yürütülen çalımalar kısaca tanıtılmı ve önerilen bir model dönüüm dilinin genel özellikleri açıklanmıtır. Bölüm 2 de model dönüüm dillerinin MTM yaklaımındaki yeri incelenmitir. Bölüm 3 te Model Tabanlı mimari içerisinde yer alan genel kavramlar açıklanmı ve Bölüm 4 te genel olarak QVT tarafından belirtilen istekleri karılayabilecek bir model dönüüm dilinin özellikleri belirtilmitir. Bölüm 5 te MTM kapsamında literatürde gelitirilen model dönüüm dili çalımaları tartıılmı ve Bölüm 6 da rol tabanlı bir model dönüüm dilinin genel özellikleri tanıtılmıtır. Yedinci bölüm sonuç kısmını içermektedir. 2. Model Tabanlı Mimariye Genel Bir Bakı Model Tabanlı Mimarinin merkez noktası, gelitiriciler tarafından alana özgü kavramlarla yani kullanılan teknolojik platformdan baımsız olarak tanımlanan modellerin, kod oluturulmasında kullanılabilecek platform baımlı modellere dönütürülmesi, yani model dönüümleridir. Sendall ve Kozaczynski [14] model dönüümlerini, bir veya daha fazla kaynak modeli girdi olarak alıp bir dizi dönüüm kuralını uygulayarak sonuçta bir veya daha fazla hedef modeli oluturma süreci olarak tanımlamakta ve bu dönüümün gerçekleebilmesi için, kaynak ve hedef modellerin hem soyut sözdizimin hem de anlamının (semantics) anlaılmasına gereksinim olduunu belirtmektedirler. Modeller arası ibirliini salamada önemli bir bileen, üst modelleme (meta-modelling) kavramı ve üst modellerdir. Bir üst model (meta-model), belirli bir modelleme dilinde geçerli olan modelleri tanımlayan bir modeldir [13]. Üst model gibi üst düzey tanımlamalar, modeller üzerinde çalıılmasını kolaylatırırlar [1]. OMG tarafından 1997 yılında tanımlanan Unified Modeling Language (UML), son yıllarda yazılım dünyasında yaygın olarak kullanılan bir modelleme standardı olarak yer almaktadır. UML modelleri ile, gelitirilen sistemin yapısı ve davranı ekli, farklı bakı açılarından gösterilebilir. Bunun yanı sıra, UML modellerinin metinsel olarak açıklanması için Object Constraint Language (OCL) [17] tanımlanmıtır. Üst model kavramı, UML tanımının [8] da temelini oluturmaktadır. UML üst modeli, geçerli olan UML modellerinin salaması gereken kuralları tanımlamaktadır. OMG tarafından, sadece UML üst

3 modelini deil, benzer dillerin de tanımını salamak için Meta-Object Facility (MOF) [10] adı verilen bir çerçeve tanımlanmıtır. UML üst modeli, nesneye yönelik yazılım sistemleri için model oluturmasında kullanılan dili tanımlarken, MOF, üst modeller oluturmak için kullanılan dili tanımlar [10]. 3. Model Dönüüm Yaklaımları MTM kapsamında model dönüümü için farklı yaklaımlar tanımlanmıtır. Gerçekletirimler farklılık göstermekle birlikte model dönüümleri, temelde uygulama modellerinin kaynak ve hedef desenler dorultusunda dönüüm kuralları uygulanarak dönüüme uratılmasını salamaktadır. Sendall ve Kozaczynski [14], model dönüümlerinin tanımlanmasında araçlar tarafından kullanılan yaklaımları üçe ayırmılardır: Dorudan Model leme: Bu yaklaımda amaç, Rational [12] gibi yazılım gelitirme araçları ile model üzerinde ilem yapılabilmesini salayan API ler yardımıyla modellerin dönüüme uratılmasıdır. Kullanılan API ler ya da Script dilleri araç tarafından sunulduu için baka bir araç kullanılması durumunda geçerliliklerini kaybederler. Ara Gösterim: Ara gösterim yaklaımında ise gerçekletirim, modeli standart bir biçimde tanımlar ve bu tanım üzerinde çalıır. Örnein uygulama modelleri, kaynak ve hedef desenleri XMI formatında [16] tutulur. Her biri üç ayrı XMI dosyasında tutulan uygulama modeli, kaynak ve hedef desen bellee yüklenir. Daha sonra kaynak desen, uygulama modeli içerisinde aranarak uygulama modelinin dönüüme uratılacak kısımları belirlenir ve kaynak ve hedef desene göre ilgili kural dosyası iletilir. Genel olarak bu yaklaımda dönüüm kurallarının XSLT formatında kodlanması tercih edilmektedir. XSLT [18] formatında kodlanmı kurallar bellee yüklenip uygulama modeli üzerinde iletilerek dönüüm gerçekletirilmi olur. Model dönüümünün doru gerçekleip gerçeklemedii ise ilgili hedef desenlerin dönüüme urayan uygulama modeli üzerinde aranması ile belirlenir. Bu yaklaımın bazı dezavantajları bulunmaktadır. Örnein kaynak ve hedef desenlerin statik olarak XMI dosyaları içerisinde kodlanması desenlerdeki her bir varyasyon için deiik XMI dosyalarının var olmasını gerektirmektedir. Bu nedenle aynı dosya içerisinde And, Or, XOR gibi mantıksal operatörler belirtilememektedir. Yine ayrıca kuralların da statik olarak kodlanması koulların kontrol edilerek kuralların iletilmesini olanaksız kılmaktadır. Dönüüm dili destei: Bu yaklaımda ise dönüümlerin tanımlanması ve uygulanması için tanımlanan dil, programlama dillerinde olduu gibi kontrol ve döngü ifadeleri içerebilir. Dönüüm dili destei ile ara gösterimde yapılamayan kaynak ve hedef desenlerdeki deiken noktaların yakalanması, kuralların esnek olarak iletilmesi gibi ilemler gerçekletirilir. Dönüüm dilleri bu destei And, Or, XOR, If gibi mantıksal ifadeleri kullanarak verir. 4. Model Dönüüm Dili Standartları Model dönüümlerinde belirli bir standardın salanması için, OMG tarafından Query/View/Transformation [11] adı verilen bir çalıma yürütülmektedir. Bu çalımada, model dönüüm dillerinin salaması gereken aaıdaki standartlar tanımlanmıtır [11]: MOF modellerini sorgulayacak bir dilin tanımlanması Dönüüm tanımları için bir dilin tanımlanması Bir modelin deiik durumlarının ortaya konulması

4 Dönüümlerin eksiksiz ekilde gerçekletirilebilmesi için önerilen dilin tanımlayıcı (declerative) olması Önerilen dillerin, MOF modelleri eklinde ifade edilmesi. Bu standartların karılanması için gerekenler aaıda özetlenmitir [11]: Dönüüm kuralları, model elemanlarını tek tek ileyebilecei gibi, model elemanları kümesini de ileyebilmelidir. Kurallar, kaynak ve hedef model elemanları arasında ilikiler kurarak iletilmelidir. Kurallar, deiik üst seviyelerde eleme yapabilmeli ve model elemanı oluturabilmelidir. Bunun içinde model dönüümlerinde dinamik tipleme (dynamic typing) desteklenmelidir. Dönüümler, hem kaynak modelde hem de hedef modelde oluabilecek deikenlikleri ileyebilmelidir. Çeitli hedef elemanları tek bir kural içerisinde tanımlanabilmelidir. Tek bir hedef elemanı, çeitli kurallar tarafından tanımlanabilmelidir. Böylece deiik kurallar aynı nesne için deerler üretebilir. Okunabilirlii ve modülerlii salamak için kurallar gruplandırılmalıdır. Model dönüüm dili ya da dili ileyen dönüüm motoru, dönüüm kurallarının bir sıra dahilinde iletilmesini desteklemelidir. 5. Model Dönüüm Dili Yaklaımları 5.1. Grafiksel Model Dönüüm Dili: MOLA MOLA [4] dili ile kontrol yapıları gibi geleneksel programlama dili kavramları model dönüüm dilleri içerisinde uygulanmaya çalıılmıtır. MOLA da görsel dil elemanları ile metinsel kısıt dili birletirilmitir. Dönüümlerin görsel olarak ifade edilmesi, kaynak ve hedef modeller arasındaki elemelerin dorudan tanımlanabilmesi açısından önemlidir. Bu özellik MOLA gibi görsel dönüüm dillerinin oluturulmasının ana hedefidir. Bu dönüüm dillerinin temellerini çizge dönüümleri (graph transformations) oluturmaktadır. MOLA da model elemanları arasındaki ilikiler, dönüüm kuralları, IF-Then-Else gibi koul elemanları görsel olarak ifade edilmektedir. Bu IF-Then-Else yapısı ile dönüümler hem kaynak modelde hem de hedef modelde oluabilecek deikenlikleri ileyebilmektedir. Dil içerisindeki anahtar eleman, grafiksel döngü yapısıdır. Döngü yapısı ile aynı özellikte birden fazla model elemanı ilenebilmekte ve üzerinde dönüüm kuralları uygulanabilmektedir. Döngü yapısı sayesinde dönüüm kuralları, model elemanlarını tek tek ileyebildii gibi model elemanları kümesi halinde de ileyebilmektedir. Model elemanlarının taıdıı kısıtlayıcı özellikler ise metinsel kısıt dili ile ifade edilmektedir. MOLA içerisinde tanımlanan kurallar, aynı zamanda izlenebilirlii de salamaktadır. Örnein bir dönüüm içerisinde kaynak ve hedef model elemanı arasında bir kural tanımlanabilir ve baka bir dönüüm hedef modelde yer alan model elemanına bu kural üzerinden eriebilir. Buna karın MOLA, dönüüm kurallarının bir sıra dahilinde iletilmesini desteklememektedir. Bu dil, dönüüm kurallarının hangi sıra dahilinde iletilecei sorumluluunu gelitiriciye bırakmaktadır. Gelitiricinin kurallar arasındaki bütün ilikileri bilmesi ve kaynak model üzerinde tanımlanan bütün dönüüm kurallarının iletilme sırasını, bu ilikileri göz önüne alarak tanımlaması gereklidir.

5 5.2. Tanımlayıcı Bir Model Dönüüm Dili Bu dönüüm dili, MOF meta elemanlarını da kapsayan bir dönüüm üst modelini (transformation metamodel) içermektedir [2]. Bu dönüüm üst modeli, dil içerisinde tanımlı bütün kural ve dönüüm elemanlarını kapsamaktadır. Dil kendi içerisinde, dönüüm deseni ve kurallar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Dönüüm deseni, uygulama modelinde deitirilecek model elemanlarını tespit eden sorgu cümleciklerini olutururken, kurallar ise uygulama modeli üzerinde çalıtırılan dönüüm ilemlerini temsil etmektedir. Örnekte, bu dil kapsamında UML sınıfı ve o UML sınıfının kendi içerisinde yer alan ya da üst sınıflarından aldıı attribute leri tanımlayan bir desen tanımı verilmektedir [2]. PATTERN hasattr(c, A) FORALL Class C, Attribute A, Class C2 WHERE A.owner = C OR (C.super = C2 AND hasattr(c2, A)) Bu desen tanımları daha sonra kural tanımları içerisinde kullanılmaktadır. Desen tanımları ile MOF modellerini sorgulayacak bir dil tanımlanırken, desen tanımlarının kural tanımları ile birlikte kullanılması ile dönüüm ilemleri için bir dil oluturulmutur. Kural tanımı ise u ekilde yapılmaktadır: RULE Uclass2Jintf(Cls) FORALL Class Cls MAKE Interface Intf LINKING Cls to Intf by Uclass2Jintf Uclass2Jintf kuralı Cls adlı sınıfı parametre olarak almaktadır ve bu sınıfı interface olarak deitirmektedir. Make satırı ile ilem gerçekletirilir. FORALL Class Cls ibaresi ise bu ilemi bütün Cls için uygula anlamına gelmektedir. Dil içerisinde kural tanımlarında hangi kaynak elemanlarının hangi hedef elemanları ile eletirildiini göstermek için Tracking ifadeler konmaktadır. Bu ifadeler ile kural içerisinde kaynak ve hedef elemanları ilikilendirilerek izleme yapılabilir. Linking deyimi ile kaynak modeldeki Cls model elemanının hedef modeldeki Intf elemanı ile kural tanımı içerisinde ilikilendirildii belirtilmektedir. Linking deyimi ile aslında QVT dökümanında yer alan model kaynak ve hedef model elemanları arasında izlenebilirlik (treceabiality) salanmaktadır. Bu deyim sayesinde dier kurallar içerisinde Uclass2Jintf kuralının sonucunda oluan model elemanına yani Interface e eriilebilmektedir. Dil, dönüüm kurallarının bir sıra halinde iletilmesini içsel olarak desteklemektedir. Dönüümü gelitiren kii, laynak ve hedef model elemanları arasında dönüüm kurallarını tanımladıktan sonra dönüümü ileyen motor, bu kurallar arasındaki ilikilerden yola çıkarak kuralların iletim sırasını kendisi çalıma anında belirlemektedir Birletirilmi Model Dönüüm Dili Yaklaımı Bu çalımada, QVT yaklaımının katmanlar arası dönüümü kısıtlaması nedeniyle, bu dönüümleri de destekleyen ortak bir dönüüm üst modelinin oluturulması önerilmektedir [6]. Bu üst model, MOF model elemanlarından baımsız bir üst model olacaktır ve dönüüm ilemleri, bu ortak üst model üzerinde gerçekleecektir. Ortak bir üst model kullanılması, dier üst modellerin bu üst

6 modele elenmesini gerektirmektedir. Bu nedenle MOF üst modeliyle tanımlanan üst model arasında instanceof ilikileri oluturulmutur. Her bir model elemanı bu instanceof ilikisi ile tanımlanmaktadır. Bu çalımada iki problem incelenmitir. Bu problemlerden birincisi MOF nin dört katmanlı modelleme mimarisinde M1 seviyesi ile M0 seviyesi arasındaki ilikiyi tanımlamamasıdır. Kurtev ve Berg [6], bu mimarinin dört katmanlı olmayıp, üç katmanlı olduunu savunmaktadır. Çünkü, MOF tarafında M1 seviyesindeki hangi model elemanlarının örneklenebilir olduu ve M0 da hangi elemanlarla temsil edildii bilgisi bulunmamaktadır. kinci problemde, ilk problemle balantılı olarak M1 model elemanlarıyla M0 model elemanları arasında türetme ilikisi MOF tarafından tanımlanan instanceof ilikisi ile açıklanmadıı ileri sürülmektedir. Bu nedenle deiik seviyeler arasındaki model dönüümlerini destekleyecek bir model dönüüm dili bu seviyeler arasındaki farklı instanceof ilikilerini de desteklemek durumundadır. 6. Rol Tabanlı Model Dönüüm Dili Önerisi Bu bölümde, model dönüümlerinin gerçekletirilmesi için üzerinde çalımakta olduumuz yaklaım hakkında bilgi verilecektir. Bir model dönüüm dilinin tanımlanmasında ve gösterilmesinde rol kavramından yararlanılabilir. Burada rol, model içerisinde yer alan ve aynı özellikleri taıyan sınıfların model içerisindeki yapısal ve davranısal özelliklerini tanımlamaktadır. Rol tabanlı model dönüüm diliyle önerilen, dönüüm dili içerisinde tanımlı bütün yapıların roller ile ifade edilmesidir. Bunu salayabilmek için dil içerisinde tanımlanacak roller, hem kaynak üst modeli, hem hedef üst modeli ve hem de dönüüm dilinin üst modeli desteklemelidir. Örnein, kaynak ve hedef desenler içerisinde yer alan model elemanlarının ifade edilmesi model elemanlarıyla ifade edilirken dil içerisinde yer alan dönüüm kuralları, alt program çarımları, kontrol yapıları rol elemanlarıyla ifade edilmelidir. Bu yaklaımda öyle bir benzetmede bulunulabilir: nesneye yönelik programlama dillerinde nasıl dil içerisindeki her eleman bir sınıf ise rol tabanlı bir model dönüüm dilinde, dildeki her eleman bir roldür Model Dönüüm Dili çerisindeki Yapılar Rol tabanlı model dönüüm dilinde rollerin ve dönüümlerin ifade edilmesinde gösterim olarak MetaRole-Based Modelling Language (RBML) [5] dilinden yararlanılmıtır. Bu gösterim, rolü oynayan sınıfların sayılarını belirtmemize ve bu sınıflara ait kısıtlamaları üst (meta) seviyede OCL [17] kullanarak göstermemize olanak salamaktadır. Bu yaklaım, model dönüümlerini görsel olarak ifade edebilecek ve OCL gibi metin tabanlı kısıt dilini, bu görselliin içerisine katarak dönüümlerin daha yapısal olarak ifade edilmesini salayabilecektir. Örnein, bir UML modelinin veri tabanı dönüümlerinde kalıcı (persistent) sınıflar veri tabanında tablolara karılık gelecek ekilde dönütürülmek istenir. Bu amaçla kaynak model için tanımlanan rol model ekil-1 deki gibi tanımlanabilir: <<Class Role>> 0..* /C1 <<meta level constraints>> {self.kind=persistent} ekil 1. Sınıf Model Elemanlarının Rol ile Gösterilmesi.

7 <<Class Role>> dorudan kaynak meta modeldeki sınıfa karılık gelmektedir ve bu rol model ile model içerisinde o sınıftan türeyen model elemanlarının kalıcı olanları ifade etmektedir. 0..* ise bu rolü oynayan birden fazla sınıf olabilecei belirtilmektedir. * sembolü, aslında o rolü oynayan sınıfların bir döngü ile ileneceini belirtmektedir. Bu grafiksel rol gösterimleriyle birlikte OCL tabanlı metinsel kısıtlamaların kullanılması, dönüüm için gerekli bütün kısıtların ve kuralların gösterilmesine olanak salamaktadır. Her bir rol model, üst (meta) seviyede bulunan bir üst sınıftan türetilmektedir. Bu üst sınıflar ise kendilerinden türeyen model elemanlarının aynı zamanda tipini belirtmektedir. ekil-1 de rolü oynayan model elemanlarının tipi Class dır. <<Class Role>>, o rolü oynayan model elemanlarının tipini belirtilmekte ve belirtilen tipe göre model elemanları elenebilmektedir. Rol gösteriminde tanımlanan bütün özellikler ve kısıtlamalar, o rolü oynayan model elemanlarını eleyebilmek için kullanılmaktadır. QVT kapsamında gelitirilen dier dillerde, model elemanları arasına izlenebilirlik linkleri (treceability link) konulurken, rol model tabanlı bir dilde, rol modeller arasına konulan dönüüm kurallarını temsil eden roller tanımlanarak çözülebilir. Kaynak ve hedef model elemanlarının izlenmesi bu roller üzerinden gerçekletirilir. Dil içerisinde birden fazla adımdan oluan dönüümler tanımlanırken ilem, alt dönüümlere bölünebilir ve alt dönüümler de bir dönüüm oldukları için ana dönüüm içerisinden çarılabilir Model Dönüüm Dili Elemanları le Üst model Elemanları Arasındaki iliki QVT, model dönüüm dillerinin MOF modelleri eklinde ifade edilmesini tanımlamaktadır. Bu nedenle model dönüüm dilleri temelde üst modeller ile gösterilmektedir. Dönüüm dilinde rol model kullanmanın sonucu olarak, üst model içerisinde tanımlanan bütün dil yapılarına o üst sınıfları esas alan roller aracılııyla eriilebilecektir. Bu da bize dil içerisindeki bütün tanımların roller aracılııyla gerçekletirilebileceini, yani tamamıyla rol tabanlı bir model dönüüm dili gelitirilebileceini göstermektedir. Dil içerisindeki bütün kavramların roller ile ifade edilmesine karılık, dile üst modeli ile olan ilikilere bakıldıında iki deiik rol yer almaktadır. Birinci rolde, dil içerisinde yer alan rolü oynayan sınıflar kaynak ya da hedef modellerde yer almaktadır. Bu nedenle rolün tanımladıı üst sınıflar kaynak ya da hedef üst modellerinde yer alırken rolün türedii üst sınıf dil üst modelinde yer almaktadır. ekil 2. Kaynak Üst Modeli - Dil Üst Modeli likisi. ekil-2 de kaynak üst modeli ile dil üst modeli arasındaki iliki görülmektedir. Dil üst modelinde yer alan Role üst sınıfından örneklenen <<Class Role>> kaynak üst model içerisinde yer alan <<Class>> üst sınıfını tanımlamakta ve bu üst sınıftan örneklenen model elemanları bu <<Class

8 Role>> rolünü oynamaktadır. Kaynak ya da hedef modellerde yer alan model elemanlarının oynadıı roller aynı zamanda dil üst modelinde yer alan Role üst sınıfından türetilmektedir. ekil 3. Dil Üst Modelinde Rol Üst Sınıf likisi. ekil-3, ikinci tip rollerin dil üst modelindeki üst sınıflarla olan ilikisini göstermektedir. Dil içerisinde yer alan ikinci tip roller, dil içerisinde dönüüm kuralları gibi dil üst sınıfında yer alan üst sınıflar tarafından oynanmaktadır. Bu tip sınıflar dil içerisindeki temel kavramları oluturmaktadır. Örnein dönüüm bilgisini tutan Transformation sınıfı, dönüüm kurallarını temsil eden TRule sınıfı gibi üst sınıfların oynadıı rollerin dil üst modeliyle olan ilikileri daha farklıdır. Dönüümün kendisini tanımlayan <<Transformation Role>> rolü, ekil-2 de olduu gibi kaynak ya da hedef model elemanları tarafından oynanmayıp, dorudan doruya dil üst modeli yer alan Transformation üst sınıfı tarafından oynanmaktadır. Bunun gibi dil üst sınıfları tarafından oynanan roller ekil- 2 deki gibi Role üst sınıfından örneklenmeyip yine rolü oynayan üst sınıftan türetilmektedir. ekil- 3 teki <<Transformation Role>> rolü ile Transformation üst sınıfı arasında hem <<determines>> hem de <<instanceof>> ilikisi mevcuttur. <<Transformation Role>> hem Transformation üst sınıfından türedii gibi hem de bu üst sınıfı tanımlamaktadır. 7. Sonuç Model dönüümlerini gerçekletirebilmek için önerilen deiik yaklaımlar içerisinde uygulanabilirlii en yüksek olan yaklaım, model dönüüm dillerinin kullanılmasıdır. Model dönüüm dillerinin, mantıksal ilemleri desteklemesi, ve kaynak, hedef desen tanımları hem de dönüüm kurallarının her üçünü birden tek bir çatı içerisinde tanımlayabilmesi, kendisini dier yaklaımlardan bir adım öne çıkarmaktadır. Rol tabanlı model dönüüm dili ile dönüüm dili içerisindeki tüm yapıların roller ile ifade edildii ve aynı seviyede ve farklı seviyelerde dönüümlerin gerçekletirilebildii bir dönüüm dili hedeflenmektedir. Bu dilin dier dillerden temel farkı, görsel gösterim ile metinsel kısıt dilini birletirebilmesi ve model iyiletirmesi gibi (model refactoring) karmaık dönüüm ilemlerini karılayabilecek yapıda olmasıdır.

9 Kaynakça [1]. Atkinson, C., Kühne, T.: The Role of Metamodeling in MDA Proceedings of the Workshop in Software Model Engineering 2002), 2002 [2]. Duddy, K., Gerber, A., Lawley, M., Raymond, K., Steel, J.: Model Transformation: A declarative, reusable patterns approach. In Proceedings 7 th IEEE International Enterprise Distributed Object Computing Conference (EDOC 2003), pp [3]. Judson, S., France, R., Carver, D.: Specifying Model Transformations at the Meta-model Level. Workshop in Software Model Engineering (WISME@UML 2003), San Francisco USA, October (2003) [4]. Kalnins, A., Barzdins, J., Celms, E.: Model Transformation Language MOLA. Model Driven Architecture: Foundations and Applications (MDAFA 2004), Sweden, June (2004) [5]. Kim, D., France, R., Ghosh, S., Song, E,: Using Role-Based Modeling Language (RBML) as Precise Characterizations of Model Families. The 8th IEEE International Conference on Engineering of Complex Computer Systems (ICECCS), (2002). [6]. Kurtev, I., Berg, K.: A Language for Model Transformations in the MOF Meta-modeling Architecture. Model Driven Architecture: Foundations and Applications (MDAFA 2004), Sweden, June (2004) [7]. Kurtev, I., Berg, K.: Unifying Approach for Model Transformations in the MOF Metamodeling Architecture. 1 st European Workshop on Model-Driven Architecture with Emphasis on Industrial Applications (MDA-IA 2004), Enschede The Netherlands, March (2004) [8]. OMG, UML Infrastructure Specification Version 2.0, The Object Management Group, [9]. OMG: MDA Guide Version The Object Management Group, Document Number: omg/ (2003) [10]. OMG, Meta Object Facility (MOF) Specification, The Object Management Group, 2000, [11]. OMG: MOF 2.0 Query/Views/Transformations RFP. The Object Management Group (2002) [12]. Rational XDE, [13]. Seidewitz, E.: What Models Mean IEEE Software, Vol. 20, pp , 2003 [14]. Sendall, S., Kozaczynski, W.: Model Transformation the Heart and Soul of Model-Driven Software Development. IEEE Software Sep/Oct. (2003), pp [15]. Staron, M., Kuzniarz, L.: Implementing UML model transformations for MDA. 11th Nordic Workshop on Programming and Software Development Tools and Techniques (NWPER 2004), Turku Finland, August (2004) [16]. Wagner, A.: A pragmatical approach to rule-based transformations within UML using XMI.difference. Workshop on Integration and Transformation of UML models (WITUML 2002), Malaga Spain, June (2002) [17]. Warmer, J., Kleppe, A.: Object Constraint Language, The: Getting Your Models Ready for MDA. Addison-Wesley Publishing, 2003 [18]. XSL Transformations,