Transkript

1 N A K Ý T S Ý Z Y A Þ A M Türkiye de Nakit ve Kart Ödemelerinin Karþýlaþtýrmalý Maliyeti Ceyhun Elgin, Refik Erzan ve Umut Kuzubaþ

2 Boðaziçi Üniversitesi Ekonomi ve Ekonometri Merkezi tarafýndan hazýrlanan bu çalýþma MasterCard Türkiye nin ilgili sektör, kiþi ve kuruluþlara armaðanýdýr.

3 Çalýþmanýn Kapsamý Bu çalýþma tüm banka ve kredi kartlarýnýn yalnýzca ödemeleri kolaylaþtýran bir araç olarak kullanýlmasýnýn etkilerini incelemektedir. Kartlarýn bakiyesinin her dönem sonu ödenmeyip ayný zamanda bir borçlanma aracý olarak kullanýlma olasýlýðý ve bunun etkileri çalýþmanýn kapsamý dýþýndadýr.

4 ÖNSÖZ Dünyadaki hýzlý geliþimine paralel olarak ödeme sistemlerinin ülkelerin finansal ve reel piyasalarýnýn verimliliðini belirlemede artýk çok etkin rolleri bulunuyor. Farklý ödeme sistemlerinin verimlilik dereceleri ve getirdikleri maliyet farklýlýklarý ise, gerek global anlamda gerekse de ülkemizde üzerinde tartýþýlmaya baþlanan bir konu MasterCard olarak bizler, Boðaziçi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü nün deðerli öðretim üyelerinin katkýlarýyla bir rapor hazýrladýk. Raporu hazýrlarken temel amacýmýz, bankalar, perakendeciler, tüketiciler gibi finansal toplumu oluþturan farklý segmentler bazýnda, nakit kullanýmýnýn maliyetini hesaplamak, kart kullanýmýndaki artýþýn Türkiye ekonomisine saðlayacaðý etkinlik ve büyümeye katkýsýný ortaya koymak oldu. Nakit kullanýmýnýn maliyeti ve kartlý ödemeye döndüðünde, finansal aktörlerin elde edeceði kazanç gözler önüne serildi. Bugüne kadar dünya üzerinde pek az örneðine rastladýðýmýz bu çalýþma Türkiye ekonomisi için de bir ilk. Ýlginç sonuçlarý ile bizlere büyük bir heyecan veren çalýþmayý gerçekleþtiren Boðaziçi Üniversitesi Ekonomi Bolümü Öðretim Üyeleri Ceyhun Elgin, Refik Erzan ve Umut Kuzubaþ'a teþekkürlerimizi sunar, çalýþmanýn ödeme sistemleri sektörüne deðer katmasýný dilerim. Mete Güney MasterCard Güney Doðu Avrupa Genel Müdürü 1

5 GÝRÝÞ GÝRÝÞ Ödeme sistemi bir ülkenin finansal ve reel piyasalarýnýn verimliliðinin önemli belirleyicilerinden biridir. Farklý ödeme sistemleri, farklý verimlilik düzeylerine sahip olduklarýndan ve deðiþik düzeyde maliyetler getirdiklerinden, ülke ekonomilerine etkileri ayný olmayacaktýr. Herhangi bir mal takasla deðil de çek, nakit ya da kartla ödendiðinde ticaret, deðiþim maliyetlerinin düþmesi nedeniyle önemli ölçüde artar. Günümüzde, dünyada ve Türkiye de en yoðun kullanýlan ödeme araçlarý nakit ile karttýr (kredi ya da banka kartý). Bu doðrultuda, ekonomi biliminde, var olan ödeme sistemlerinin etkinliði bir varsayým olarak kabul edilmektedir. Ancak bu varsayým sýklýkla kullanýlmasýna raðmen, farklý ödeme sistemlerinin göreceli özel ve sosyal maliyetleri hakkýnda pek az çalýþma yapýlmýþtýr. Türkiye ekonomisi için böyle bir çalýþma bulunmamaktadýr. Bergman, Guibourg ve Segendorf (2007), Ýsveç ekonomisinde 2002 yýlý için yaptýklarý tahminde ödeme sistemlerinin sahip olduðu paylarý ayný þekilde sürdürmenin toplam maliyetini yaklaþýk olarak GSYÝH nin % 0.4 ü olarak hesaplamýþlardýr. Sonuçlara daha farklý bir metotla, að ekonomisi yöntemlerini kullanarak Garcia Swartz, Hahn and Layne-Farrar (2006a, 2006b) da Hollanda örneðinde ulaþmýþlardýr. Gresvik ve Ovre (2003) ise benzer bir çalýþmayý Norveç ekonomisi için 2001 yýlý verilerini kullanarak yapmýþlardýr. Türkiye de nakit ve kart kullanýmýnýn özel ve sosyal maliyetleri üzerine bir çalýþma yokken, Kýzýlot, Kýlýç ve Tokatlýoðlu (2010) çeþitli makroekonomik ve mikroekonomik veriler ýþýðýnda kart kullanýmýnýn vergi gelirlerini arttýracaðýný hesaplamýþ ve kart kullanýmýnýn teþvik edilerek, kayýt dýþý ekonominin ve vergi kaçaðýnýn önlenmesinin ve ülke ekonomisinde canlýlýk yaratýlmasýnýn önünün açýlacaðýný vurgulamýþlardýr. Bu konuyu araþtýran az sayýdaki örnekten, Humphrey, Pulley ve Vesala (2000) ABD ekonomisi için yaptýklarý bir araþtýrmada, ABD de mevcut ödeme maliyetlerinin gayrisafi yurtiçi hasýla nýn (GSYÝH) %3 üne denk gelecek kadar yüksek olabileceðini hesaplamýþlardýr. Elektronik ödemelerin, toplam ödemelerin üçte biri ile yarýsý arasýnda olduðunu düþündüðümüzde (Moody s, 2013), elektronik ödeme sistemine geçiþin, sosyal maliyetleri GSYÝH nýn % 1 i ile % 2 si arasýnda düþüreceði anlaþýlmaktadýr. Elektronik ödemelerin kullanýmýndaki artýþ bir ülkenin ödeme sistemindeki sosyal maliyetleri, sistemi daha verimli kýlarak ve doðrudan maliyetleri azaltarak düþürebilmektedir. Bunun yanýnda devletin vergi kaçýrmaya karþý ekonomi politikasýnýn kalitesinde bir artýþ saðlar ve kayýt dýþý ekonominin büyüklüðünü de etkiler (Rogoff, 1998 ve Schneider ve Enste, 1998). Yapýlan az sayýda çalýþma farklý ülkelerdeki ödeme sistemleri arasýnda büyük farklýlýklar olduðunu göstermektedir. Bunun yanýnda hýzlý teknolojik geliþmeler ödeme sistemlerinin etkinliklerini de göreceli olarak etkilemektedir. Biz ise, bu çalýþmada, Türkiye de nakit ve kart kullanýmýnýn özel ve sosyal maliyetlerini tahmin etmeyi amaçladýk. Bu amaçla, 2012 yýlý verilerini kullanarak, yukarýda atýfta bulunulan çalýþmalar doðrultusunda farklý ödeme sistemlerinin özel ve sosyal maliyetleri için tahminlerde bulunduk. Özellikle Türkiye de en yoðun kullanýlan nakit ve kart kullanýmýný inceledik. Metodolojik olarak temel aldýðýmýz yaklaþým, Bergman, Guibourg ve Segendorf 2007) de kullanýlan modeldir. Buna karþýlýk, Türkiye de kayýt dýþý ekonominin Ýsveç ten farklý olarak göz ardý edilemeyecek bir büyüklüðe sahip olduðu için, bu modelden çýkacak tahminlere, kayýt dýþý ekonominin etkileþimini de ekleyecek metodolojik ve ampirik eklemeler yaptýk. Çalýþmamýzýn planý þu þekilde: Ýkinci bölümde Türkiye ekonomisinde kart piyasasýný inceledik ve geçmiþten günümüze kart kullanýmýnýn nasýl deðiþtiðini açýkladýk. Üçüncü bölümde ise, nakit ve kart kullanýmýnýn özel ve sosyal maliyetlerini ölçmek için kullandýðýmýz modeli tanýmladýk, daha sonra ise bu modeli kullanarak ulaþtýðýmýz maliyet büyüklüklerini sunduk. Daha sonra, dördüncü bölümde, bir önceki bölümdeki veriler ýþýðýnda Türkiye ekonomisinde kart kullanýmýnýn muhtemel geleceðini ve bu yönde uygulanmasý düþünülebilecek politika önerilerini tartýþtýk. Bir sonuç bölümüyle çalýþmamýzý bitirdik. 2 3

6 TÜRKÝYE DE KART PÝYASASINDA GELÝÞMELER TÜRKÝYE DE KART PÝYASASINDA GELÝÞMELER Türkiye de 1968 yýlýnda baþlayan kredi kartý kullanýmý dünyadaki trende paralel olarak geçen zaman içinde yaygýnlaþmýþ ve geniþ bir tüketici kitlesi tarafýndan kullanýlmaya baþlanmýþtýr yýlýnda bankalararasý takas ve otorizasyon iþlemlerinin yapýlmasý amacýyla 13 özel ve kamu bankasý ortaklýðý ile Bankalararasý Kart Merkezi (BKM) kurulmuþtur. Bu tarihten itibaren kredi kartý kullanýmýnda ciddi bir artýþ gözlenmiþtir yýlýnda 6 milyon olan banka kartý sayýsý 2012 yýlýnda, yaklaþýk 15 kat artarak 90 milyon seviyesine ulaþmýþtýr. Kredi kartlarý da, banka kartlarýndaki yükseliþe paralel olarak önemli bir artýþ göstermiþ, 1991 yýlýndaki 76 bin seviyesinden 50 milyon seviyesine yükselmiþtir. Aþaðýdaki grafikte, 1991 yýlýndan günümüze, banka ve kredi kartý sayýlarýndaki geliþmeler sunulmuþtur. 1 Grafik 1 : Türkiye de Banka ve Kredi Kartlarýnýn Geliþimi ( ) Banka Kartý Kredi Kartý Kaynak: BKM Kredi kartlarýnýn sayýsýndaki artýþa paralel olarak, bu kartlarla yapýlan iþlemlerin sayýsý ve hacminde önemli bir artýþ gözlemlenmiþtir. Grafik 2 ve Grafik 3 kredi kartlarý ile yapýlan toplam iþlem tutarýný ve adedini göstermektedir. Grafik 2 : Kredi Kartlarý Toplam Ýþlem Tutarý ( ) (milyon TL) Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 Grafik 3 : Kredi Kartlarý Toplam Ýþlem Adedi ( ) Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q Q3 Toplam Ýþlem Tutarý Kaynak: BKM Toplam Ýþlem Adedi Kaynak: BKM

7 TÜRKÝYE DE KART PÝYASASINDA GELÝÞMELER TÜRKÝYE DE NAKÝT VE KART KULLANIMININ ÖZEL VE SOSYAL MALÝYETÝ Türkiye de uzun dönem nakit kullanýmýnýn aðýrlýðýný koruduðu, ancak zaman içinde kredi kartý kullanýmýndaki artýþ ile beraber, alýþveriþlerde nakit kullanýmýnýn azaldýðý görülmektedir. Bu geliþmenin temel nedeni, harcama ile ödeme arasýnda geçen süre, enflasyondan korunma düþüncesi ve yine kredi kartlarýnýn faizsiz kredi kullanabilme aracý olarak görülmesidir. 2 Bunun yanýnda, iþyerleri, daha önceleri kullanýlan çek veya senet gibi ödeme yöntemleri yerine kredi kartýný tercih etmekte, bu sayede borcun ödenmeme riskini bankalara yansýtmaktadýrlar. Herhangi bir maliyet analizi yaparken ayrýlmasý gereken sosyal ve özel maliyet þeklinde iki olgu bulunmaktadýr. Özel maliyet kiþi ya da kurumlarýn tek baþlarýna üstlendikleri maliyet, sosyal maliyet ise toplumun bir bütün olarak üstlendiði maliyeti ifade etmektedir. Kimi kiþi ya da kurumlar için maliyet olarak gözüken bir kalem, diðer kiþi ya da kurumlar için gelir/fayda/kar olacaðý için sosyal maliyet, özel maliyet kalemlerinin toplamýndan daha az bir büyüklüðe sahiptir. Dolayýsýyla, özel ve sosyal maliyet kalemlerinin ayrý ayrý hesaplanmasý gerekmektedir. Kredi kartý harcamalarý ile nihai tüketim harcamalarý arasýndaki artýþta bir paralellik gözlemlenmektedir. Grafik 4 de 2000 yýlýndan günümüze kredi kartý harcamalarý ve nihai tüketim harcamalarýnýn seyri sunulmuþtur. Kredi kartlarý, tüketicilerin ertelenmiþ taleplerini hayata geçirmelerine yardýmcý olmasý ve gelirlerinin düzensiz olduðu durumlarda istikrarlý bir tüketim saðlamalarýna yardýmcý olmaktadýr. 3 Böylece, kredi kartlarý, tüketicilerin likidite kýsýtlarýný esnetmek suretiyle, üretim için gerekli talebin sürekliliðinin saðlanmasý konusunda önemli bir iþlev üstlenmektedir. Grafik 4: Kredi Kartý Harcamalarý ve Tüketici Nihai Tüketim Harcamalarý (milyon TL) Hane Halký Tüketimi Kredi Kartý Harcamalarý Kaynak: BKM Þekil 1. Ödeme iþlemlerinin özel ve sosyal maliyetleri H HALK A D E TAÞERON B BANKALAR I C PERAKENDE Diðer marketler e/den destek Þekil 1, bu maliyetleri ölçmede kullanacaðýmýz söz konusu modele görsellik kazandýrmak amacýyla arz zinciri içinde ödeme sistemlerinin maliyetlerinin þematik bir görünümünü sunmaktadýr. Modelde dört temel aktör bulunmaktadýr: Bunlar bankalar, perakende satýþ sektörü, halk (ya da tüketiciler) ve taþeron (ödeme sistemlerinin gerçekleþmesinde, para basýmý, taþýmasý, güvenlik vs. gibi çeþitli iþ yükünü üstlenen firmalar) olarak sýralanmýþtýr. Tek siyah çizgi halindeki oklar, ödeme hizmetleri için ödenen ücretleri, blok oklar ise, maaþlý çalýþanlar ya da zaman gibi diðer maliyetleri göstermektedir. F G J 6 2 Kirdaban, Ýbrahim, Ödeme Sistemlerindeki Geliþmeler ve Ödeme Sistemlerinin Finansal Sistem Ýstikrarý Üzerindeki Etkileri, TCMB uzmanlýk tezi 3 Kaynak: Kýzýlot, Þ., Kýlýç, C., Tokatlýoðlu, 2010 Kartlý Ödemeler Sistemi Ekonomik Katkýlar Raporu. 7

8 TÜRKÝYE DE NAKÝT VE KART KULLANIMININ ÖZEL VE SOSYAL MALÝYETÝ TÜRKÝYE DE NAKÝT VE KART KULLANIMININ ÖZEL VE SOSYAL MALÝYETÝ Ödemelerde Verimlilik Artýþýndan Elde Edilen Kazanç Örnekleþtirmek gerekirse, bankalarýn ödeme hizmeti için üstlendikleri özel maliyetler B+D olarak verilmiþtir. Bu maliyetler, kullanýlan iþgücü (B) ve sermaye (D) için gereken girdi maliyetlerini göstermektedir. Bankalar, verdikleri ödeme hizmeti karþýlýðýnda tüketicilerden ve perakende sektöründen sýrasýyla E ve F kadar bir ücret aldýklarý için, sosyal maliyeti hesaplamak için oluþturduðumuz net özel maliyeti hesaplarken bu büyüklükleri bankalara düþen B+D özel maliyet miktarýndan çýkartmamamýz gerekmektedir. Ödeme sistemleri analizinde diðer aktörleri de hesaba kattýðýmýzda oluþan özel maliyet, aktörler arasýndaki kaynak transferini düþtüðümüzde elde ettiðimiz net özel maliyet ve bunun aktörler üzerinden toplanmasý sonucu oluþan sosyal maliyet büyüklükleri Tablo 1 de özetlenmektedir. Tablo 1: Özel ve Sosyal Maliyetler Taþeron Bankalar Perakende Halk Sosyal Maliyet Özel Maliyet A B+D C+F+J E+H+I Net Özel Maliyet A-B-C B+D+E+F C+F+J+I E+H+I A+D+H+J Bu bölümde, yukarýdaki analitik metodoloji çerçevesinde, Türkiye de 2012 yýlý için nakit ve kart kullanýmýnýn özel ve sosyal maliyet analizini yapacaðýz. Bu amaçla, sýrasýyla önce nakit daha sonra ise kart kullanýmýnda piyasadaki aktörlerin üstlendikleri özel maliyetleri ve kendi aralarýnda gerçekleþtirdikleri transferleri toplayacaðýz ve bu þekilde sosyal maliyet hesabýna ulaþmýþ olacaðýz. Nihai amacýmýz ise, nakit ve kart kullanýmýnýn sosyal maliyet büyüklüklerini karþýlaþtýrmak ve aralarýndaki farký bulmak olacak. Bu þekilde, kart kullanýmýnýn nakit kullanýmýna göre, GSYÝH nin yüzdesi olarak ne kadarlýk bir sosyal maliyet düþüþüne yol açacaðýný hesaplamýþ olacaðýz. Nakit kullanýmýna bakýldýðýnda piyasadaki temel aktörler, Merkez Bankasý, bankalar, mevduat sahipleri, hane halký ve perakendeciler olarak göze çarpmaktadýr. Bu aktörler arasýnda para akýþýný kýsaca özetlemek gerekirse, Merkez Bankasý para emisyonunu saðlamakta, bu emisyonun bir kýsmý doðrudan mevduata dönüþmekte, bir kýsmý ise hane halkýnca perakendecilere yapýlan harcamalarla piyasada kalmakta ya da yeniden bankalara mevduat olarak geri gelmektedir. Türkiye de 2012 yýlýnda piyasadaki emisyon miktarý (M0) 2012 fiyatlarýyla yaklaþýk 60 milyar TL olarak tespit edilmiþ olup, bu 2012 yýlý GSYÝH nýn yaklaþýk % 4.60 ýna karþýlýk gelmektedir (TCMB, 2013). Bu oran her ne kadar 2011 yýlýna göre bir miktar artmýþsa da (2011 yýlý oraný %4.32 dir) 1998 yýlýndaki %1.89 luk oran hatýrlandýðýnda, geçtiðimiz 15 yýllýk dönemde sürekli arttýðý görülmektedir. (TCMB; 2011) Yine 2012 yýlýnda, BKM verilerine göre, ATM sisteminden yerli banka kartlarýyla çekilen nakit miktarý yaklaþýk 867 milyon adet iþlemle, yaklaþýk 294 milyar TL seviyesine ulaþmýþtýr (iþlem baþý ortalama 339 TL). Buna ek olarak, yerli banka kartlarýyla yapýlan alýþveriþ 436 milyonun üzerinde iþlemle yaklaþýk 16.2 milyar TL ye ulaþmýþtýr (iþlem baþý ortalama 37.1 TL). ( BKM Web sitesi) 8 9

9 TÜRKÝYE DE NAKÝT VE KART KULLANIMININ ÖZEL VE SOSYAL MALÝYETÝ Nakit Taþýmanýn Maliyetini Kimler Ödüyor? Buna ek olarak yerli kredi kartý kullanarak ATM sisteminden yapýlan nakit çekim miktarý, yaklaþýk 88.4 milyon adet iþlemde 28.3 milyar TL olurken (iþlem baþýna ortalama 320 TL), yine yerli kredi kartýyla toplamda 2.3 milyarý aþan iþlemde toplam milyar TL tüketim harcamasý yapýlmýþtýr (iþlem baþýna ortalama 142 TL) yýlý için toplam tüketimin yaklaþýk 992 milyar TL olduðu hatýrlandýðýnda, kredi ve banka kartýyla yapýlan tüketim harcamalarýnýn toplam tüketim harcamalarýnýn içindeki oraný %32.9 olarak gerçekleþmiþtir. Bu orana yabancý kredi ve banka kartlarýnýn kullanýmý da eklendiðinde oran %35 seviyesine ulaþmaktadýr yýlýnda bu oranýn %10 un, 2007 yýlýna kadar da % 20 nin altýnda olduðu düþünüldüðünde, artýþ trendinin seyri gözler önüne serilmektedir. Tüketim harcamasý amacýyla kart kullanýmý 10 yýl gibi kýsa bir süre içinde üç kattan fazla artýþ göstermiþtir. TCMB ye Maliyetleri TCMB 2011 bilançosu, 2012 verileri ve giriþ bölümünde atýfta bulunulan benzer çalýþmalar taranarak yapýlan tahminle TCMB nin nakit üretimi ve daðýtýmý için üstlenmiþ olduðu maliyet bulunmaya çalýþýlmýþtýr. TCMB bilançosundan alýnan bilgiye göre, banknot tabý maliyetleri 2011 yýlý için yaklaþýk 28 milyon TL civarýndadýr. Bu maliyetler 2012 yýlý için 30 milyon TL civarýnda gerçekleþmiþtir. Buna personel giderleri, haberleþme giderleri, vergi resmi harçlar, sosyal giderler vs. eklendiðinde ulaþýlan gider toplamý 365 milyon TL olmaktadýr. Bu miktar toplam para arzýnýn yaklaþýk % 0.61 ine denk gelmektedir. Bankalara Maliyetleri Yukarýda özet bilgileri verilen tüm bu harcamalar 2012 yýlý sonu itibariyle, Türkiye de bulunan yaklaþýk 2.1 milyon POS cihazý, 36 bini aþan ATM, 54 milyonun üzerinde kredi ve 91 milyonun üzerinde banka kartýyla gerçekleþmiþtir. Buna ek olarak, bankalar için ATM sisteminde iþlem baþýna maliyetin 0.53 TL olduðu 4 göz önüne alýndýðýnda, bu maliyet banka ve kredi kartýyla yapýlan nakit çekim adedi ile çarpýldýðýnda oluþan tahmini maliyet yaklaþýk 500 milyon TL olmaktadýr. Buna ek olarak, bankalarýn nakit daðýtýmý ve lojistiði için yapýlan harcamalarýn (ek personel giderleri vs.) Bergman, Guibourg, ve Segendorf Yöntemi yle (2007) deðerlendirdiðimizde, Türkiye de 1.3 milyar TL ye ulaþtýðýný tahmin etmek mümkündür yýlýnda iþlem baþýna olan maliyetlerin 35 kuruþ civarýnda olduðu bulgusundan hareketle 2012 yýlýna her yýl için yýllýk enflasyon oranýnda bir artýþla yükseltilerek bulunmuþtur. 11

10 Nakit Taþýmanýn Maliyetini Kimler Ödüyor? Nakit Taþýmanýn Maliyetini Kimler Ödüyor? Sektörün Maliyeti Tüketicilere Maliyetleri Türkiye de tüketiciler, kendi bankalarýnýn ATM lerini kullandýklarý sürece neredeyse hiçbir ücret ödememekte, ancak baþka banka ATM kullanýmlarýnda, kullaným baþýna bir miktar ücret ödemektedirler. Baþka bankalarýn ATM lerinin kullanýmý toplam ATM kullanýmýnýn %1 inin dahi altýnda kalmakta olsa da bu noktada tüketicilerin bankalara yaptýðý ödemenin miktarý 2012 yýlý için 225 milyon TL civarýndadýr. (Yýlmaz (2000) deki bulgulara dayanarak hesaplanmýþtýr.) Nakit kullanýmýyla ilgili olarak tüketicilerin üstlenmek zorunda olduðu baþka maliyetler de vardýr. Bunlardan birincisi, likit para taþýma maliyetidir. Bu maliyeti, ortalama nakit taþýma miktarýnýn faiz maliyeti olarak tanýmlayabiliriz. Ýkinci maliyet, literatürde shoe leather cost olarak geçen, en yakýn ATM ye gidiþ süresinin tüketiciye getirdiði maliyettir. Üçüncü tür maliyet ise, nakitle ödeme yapmak için nakit kasasýnda geçen maliyet olarak düþünülebilir. Bergman, Guibourg, ve Segendorf (2007) ta olduðu gibi tüketicilerin, bu maliyetleri minimize etmek amacýyla, ATM de yaptýklarý nakit çekimi sayýsýný optimize ettiklerini bir envanter-teorik model kapsamýnda varsaydýðýmýzda, ATM den banka ya da kredi kartýyla yapýlan kiþi baþý yýllýk nakit çekim sayýsý (12.7), yapýlan ortalama para çekimi (337 TL) ve 2012 yýlý yýllýk mevduat ortalama faiz oranýný (%7.5) hesaba katarsak, tüketicilerin yaklaþýk 315 milyon TL lik bir maliyet üstlendikleri hesaplanmýþtýr. Bu maliyetin yarýsý çekim maliyeti ( shoe leather maliyeti), kalan yarýsý ise, ortalama nakit çekimi nedeniyle kaybedilen faiz kazancýdýr. ATM de bir kart sahibinin yaklaþýk 1.5 dakika zaman harcadýðý, bunun öncesinde ortalama 1.5 dakika kadar da beklediðini varsayarsak, ortalama ücretleri ve kart kullanýcý sayýsýný göz önüne aldýðýmýzda, ek olarak 400 milyon TL lik 5 bir maliyeti daha maliyet hesabýna eklemek durumundayýz. Bütün bunlara ek olarak, hem tüketiciler hem de perakendeciler, nakit kasasýnda farklý tür zaman maliyetleriyle karþýlaþmaktadýrlar. Tüketiciler için bu zaman maliyeti yukarda ayrýntýlý olarak anlatýlmýþtýr. Perakende satýþ sektörü ise, kart ve nakit kullanýmýnda farklý maliyetlerle karþýlaþabilmektedir. Ýsveç te yapýlan bir araþtýrmadan (Svensk Handel, 2004) bu konuda farklý büyüklükteki perakende firmalarýnýn üstlenmek durumunda kaldýðý zamansal maliyetler toplanmýþ ve emisyon miktarý cinsinden büyüklükleri ölçülmüþtür. Bu zaman ölçümüne, nakit ödemelerin getirdiði ek zaman maliyetleri, bu nakdin sayýlmasý, ulaþýmý, düzenlenmesi vs. gibi aktiviteler dahil edilmiþtir. Benzer zamansal maliyetlerin Türkiye için de geçerli olduðunu düþündüðümüzde ulaþtýðýmýz 2.12 milyar TL düzeyindedir. Bu maliyetin %28 i nakit kasasýnda geçirilen zamanýn maliyeti, kalan %72 si nakit kullanýmýnýn getirdiði diðer maliyetlerin toplamýdýr. Bu toplama nakit kullanýmý nedeniyle kaybedilen faiz geliri de dahildir. Son olarak, nakit kullanýmýnda sahte para kullaným riskinin getirdiði maliyetin de hesaba katýlmasý gerekmektedir. Farklý ülkeler için hesaplanmýþ sahte para/emisyon oranlarýna göre yapmýþ olduðumuz tahminde, toplamda sahte para maliyetinin tüketici ya da perakendecilere yazabileceðimiz maliyetini 54 milyon TL olarak hesaplamaktayýz. Tablo 2: Nakit Kullanýmýnýn Özel ve Sosyal Maliyeti TCMB Bankalar Perakende Tüketiciler TOPLAM Özel Maliyet 365 milyon TL 1.8 milyar TL 2.12 milyar TL milyon TL 5 milyar 279 milyon TL Transferler 225 milyon TL 225 milyon TL 115 milyon TL 560 A+D+H+J milyon TL Net Özel Maliyet 365 milyon TL 1 milyar 575 milyon TL 1 milyar 900 milyon TL 879 milyon TL 4 milyar 719 milyon TL 2012 yýlý baz fiyatlarýyla hesaplanmýþtýr. Tablo 2 de bu þekilde hesapladýðýmýz özel maliyetler sýralanmýþtýr. Ancak, daha önce de deðinildiði gibi, kimi özel maliyet kalemleri (örneðin perakendecilerin zaman maliyeti nedeniyle çalýþanlarýna yaptýðý ödemeler), aktörler arasýnda yapýlan kaynak transferinden ibaret olup, bir sosyal maliyet olarak düþünülmemelidir. 5 Hesaplama ayrýntýlarý için Bergman, Guibourg ve Segendorf (2007) çalýþmasýna bakýlabilir

11 Kartlarýn Maliyeti Kartlarýn Maliyeti Bankalarýn Kart Maliyetleri Kartla yapýlan ödemelerin bankalar, kullanýcýlar ve perakende sektörü için farklý türde maliyetleri bulunmaktadýr. Tüketiciler, kart kullanýmý için gerektiðinde belli kullaným bedelleri ödemekte, perakende sektöründekiler kartla yapýlan alýþveriþlerde belli miktarda payý bankaya vermektedirler. Bankalar ise, kartlarýn getirdiði yönetim giderleri ve buna ek olarak, kullanýcýya verilen faizsiz kredinin getirdiði ek maliyetlerle karþýlaþmaktadýrlar. Bu noktada bankalarýn kart kullanýmý nedeniyle üstlendiði maliyetlerin 420 milyon TL civarýnda olduðu hesaplanmýþtýr. 6 Bu maliyetin yaklaþýk 330 milyon TL si kredi, 90 milyon TL si banka kartý kullanýmý nedeniyle oluþmaktadýr. Tüketicilerin Kart Maliyetleri Tablo 3: Kart Kullanýmýnýn Özel ve Sosyal Maliyeti Özel Maliyet Transferler Net Özel Maliyet Bankalar 420 milyon TL 3.25 milyar TL milyar TL Perakende 3.25 milyar TL 3.25 milyar TL Tüketiciler 540 milyon TL 540 milyon TL TOPLAM 4 milyar 210 milyon TL 3.25 A+D+H+J milyar TL 960 milyon TL 2012 yýlý baz fiyatlarýyla hesaplanmýþtýr. Kart kullanýcýlarýnýn üstlendikleri maliyetin önemli bir kýsmýný, kullanýcýlarýn kart kullanýmý nedeniyle üstlendikleri zaman ile ölçmekteyiz. Buna ek olarak, kart kullanýmýnda maliyeti artýran bir olgu da, ayrýca kart borcu ödemesi sýrasýnda harcanan zamandýr. Nakit kullanýmý için yaptýðýmýz hesabýn benzerini burada yaptýðýmýzda ulaþtýðýmýz maliyetin büyüklüðü yaklaþýk olarak 540 milyon TL olmaktadýr. Tablo 3 te kart kullanýmýnýn özel ve sosyal maliyetleri sunulmuþtur. Tablo 2 ve 3 e karþýlaþtýrmalý olarak baktýðýmýzda sosyal maliyet açýsýndan, kart kullanýmýnýn, nakit kullanýmýna göre yaklaþýk 3 milyar 759 milyon TL seviyesinde ve daha az maliyetli olduðu gözükmektedir rakamlarýyla, bu miktar GSYÝH nin yaklaþýk % 0.27 sine denk gelmektedir ve haliyle bu ihmal edilemeyecek bir büyüklüktür. Perakendeciler ise, kredi kartý kullanýmýyla, POS makinalarý, komisyon bedelleri ve yine kasada geçirilen zaman nedeniyle bir maliyet yaþamaktadýrlar. Bu maliyeti de yaklaþýk 3.25 milyar TL olarak hesaplamaktayýz. Bu maliyetin yaklaþýk 600 milyon TL si banka kartý, milyon TL si ise kredi kartý kullanýmý nedeniyle yaþanan maliyetlerdir Bu hesap yapýlýrken, Bergman, Guibourg ve Segendorf. (2007) de olduðu gibi kredi kartý kullanýmýnýn bankalarýn faizsiz kredi vermeleriyle eþ bir maliyet yarattýðý varsayýlýp, ortalama parametre deðerleri söz konusu çalýþmadan alýnmýþtýr. 15

12 Ekonomiyi Kayýt Altýna Almanýn Ülkeye Kazancý Ekonomiyi Kayýt Altýna Almanýn Ülkeye Kazancý Her ne kadar bir önceki bölümde sosyal maliyet yönünden kart kullanýmýnýn nakit kullanýmýna göre getireceði net avantaj büyüklüðü hesaplanmýþ olsa da, Türkiye gibi geliþmekte olan bir ülkede kart kullanýmýnýn nakit kullanýmýna göre getireceði tek maliyet avantajý bu deðildir. Getireceði etkinlik kazanýmýna ek olarak, kart kullanýmýnýn bir diðer olumlu boyutu da kayýt dýþý ekonomiyi kayýt altýna almaktaki etkisidir. Kart kullanýmýndaki artýþa paralel olarak, kayýt dýþýnýn küçülmesi ve kayýtlý ekonominin seviyesinde ve büyüme oranýnda bir artýþ yaþanmasýný beklemek yanlýþ olmayacaktýr. Ekonomik literatürde kayýt dýþý ekonomi, kayýtlý ekonomiye göre daha düþük verimlilikte, daha emek yoðun ve küçük ölçekli çalýþan bir sektör olarak tanýmlanmaktadýr. Ayrýca vergi denetimi dýþýnda bir sektör olarak, kayýtlý ekonomiyle karþýlaþtýrldýðýnda kamu yatýrýmlarýndan ve kamusal sermayeden de daha az yararlanabilmektedir. Kart kullanýmý artýþýnýn kayýt dýþý ekonomiyi hangi mekanizma ile etkileyeceði açýktýr. Alýþveriþlerde kart kullanarak yapýlacak iþlemler neredeyse otomatik olarak faturalandýrýlacaðýndan ve dolayýsýyla kamunun gözetimi altýna gireceðinden, bu iþlemlerin kayýt altýna girmesini zorunlu kýlacaktýr. Zaten bu nedenledir ki, kayýt dýþý ekonomi büyüklüðünü ölçme amacýný taþýyan birçok modelde nakit emisyon miktarý kayýt dýþý ekonominin bir göstergesi olarak ele alýnmaktadýr. (Buehn ve Schneider, 2012, Elgin ve Öztunalý, 2012) Dolayýsýyla, kart kullanýmýnýn artýþý sonucu, kayýt dýþý ekonomide gerçekleþecek düþüþ ile kayýtlý ekonominin artýþý ayný oranda olmayacaktýr. Bu iki geliþmenin muhtemel neticesini yeni geliþtirilen iki sektörlü bir dinamik genel denge modelini (Elgin ve Yücel, 2012) baz alan bir simülasyonla 7 tahmin edebiliriz. Türkiye de kayýt dýþý ekonominin 2012 yýlýndaki büyüklüðünü (yaklaþýk %30) sýfýra indirecek bir ekonomi politikasý izlendiðinde, kayýtlý ekonomideki artýþ miktarý, kayýt dýþý ekonominin tamamýnýn GSYÝH hesaplarýnda hiç gözükmediði varsayýmý altýnda dahi %4.2 civarýnda olacaktýr. Ancak daha makul bir varsayýmla (Buehn and Schneider, 2012) bu büyüklüðün yarýsýnýn GSYÝH hesaplarýnda görüldüðü varsayýldýðýnda, GSYÝH deki artýþýn %2.1 ile sýnýrlý kalacaðýný söyleyebiliriz. 8 Kayýt dýþý ekonominin büyüklüðünün GSYÝH nin %30 olduðunu hatýrladýðýmýzda bu artýþ çok yüksek gözükmeyebilir. Ancak, bu artýþ sadece GSYÝH nin düzeyiyle sýnýrlý kalmayacaktýr. Kayýtlý ekonominin kayýt dýþýna oranla daha yüksek toplam faktör verimlilik büyüme oranýna sahip olduðu düþünüldüðünde, bu sektörel kaymanýn, kayýtlý ekonominin büyüme oranýný da olumlu etkileyeceðini görebiliriz. Yukarýda kýsaca sözünü ettiðimiz modeli Roca, Moreno ve Sanchez (2001) in yaptýðý varsayýmlarla yeniden çözdüðümüzde, kayýt dýþý ekonominin (kayýtdýþýlýðýn tamamen ortadan kalktýðý bir ortamda) Türkiye de GSYÝH nin büyüme oranýnýn yaklaþýk % 0.25 oranýnda artacaðý sonucuna ulaþabiliriz. %0.25 lik büyüme artýþý 2012 rakamlarýyla yýllýk 3.5 milyar TL lik ek bir getiri anlamýna gelmektedir. Farklý araþtýrmalara göre kayýt dýþý ekonominin büyüklüðünün kayýtlý ekonomiye oranýnýn %30 u bulduðu (Elgin, 2012) Türkiye de kart kullanýmýnýn, nakit kullanýmýna göre getireceði etkinlik kazancý ortadadýr. Kayýt dýþý ekonomide var olan emek arzý ve firma faaliyetlerinin kayýt altýna alýnmasý vergi gelirlerini ve dolayýsýyla kamu yatýrýmlarýný arttýracaktýr. Ayrýca düþük verimlilikte çalýþan ve kayýtlý ekonominin yararlandýðý finansal araçlardan ve kamu yatýrýmlarýndan büyük ölçüde yoksun kalan kayýt dýþý ekonomi aktörlerinin kayýtlý ekonomi avantajlarýndan yararlanmasýný saðlayacaktýr. Doðaldýr ki, kayýt dýþý ekonominin kayýt altýna alýnmasý, daha önceden çeþitli vergilerden kaçýnan kayýt dýþý sektör aktörlerinin vergi denetimi altýna alýnmasýný zorunlu kýlacaðýndan bu aktörlerin üretim ve arz kararlarýný bir miktar olumsuz etkileyecektir. Kart kullanýmýnýn yaygýnlaþmasýnýn kayýt dýþý ekonomiye olan etkisini niceliksel olarak hesaplayabildiðimizde, kart kullanýmýndaki artýþýn kayýt dýþý ekonomide ne kadar bir düþüþe neden olacaðý ve bu düþüþün GSYÝH de ne kadar bir artýþ yaratacaðýný hesaplayabiliriz. Bu hesabý yapabilmek için öncelikle Türkiye de kayýt dýþý ekonominin ve tüketimde kart harcamalarýnýn oranýnýn zaman içinde nasýl seyrettiðinin bilinmesi gerekmektedir. Bu amaçla Grafik 5, yýllarý için yýllýk olarak bu iki deðiþkenin seyrini göstermektedir. Söz konusu dönemde, kayýt dýþý ekonominin GSYÝH ye oraný bir düþüþ trendi izlerken, kart kullanýmý da tüketim harcamalarýndaki yerini düzenli bir þekilde artýrmaktadýr. 7 Söz konusu model ekte sunulmuþtur Görüldüðü gibi kayýtdýþý ekonominin tamamen kayýt altýna alýnmasý, GSYÝH de kayýtdýþý ekonominin büyüklüðünden daha az bir artýþa neden olmaktadýr. 17

13

14 Kart Kullanýmýnýn Ülkeye Kazancý Kart Kullanýmýnýn Ülkeye Kazancý Grafik 7. Kiþi Baþý GSMH ve Kiþi Baþýna Düþen Kart Sayýsý y = 17499x ,3 R 2 = 0,4729 Türkiye Kaynak: Kiþi baþý GSMH: Eurostat / World Bank, Kiþi Baþýna Düþen Kart Sayýsý: Euromonitor Burada seçilen ülkeler kiþi baþýna GSMH seviyeleri açýsýndan belli bir geliþmiþlik düzeyini yakalamýþ ve geliþmekte olan ülkeleri içeren bir örneklem oluþturmaktadýr. Bu baðlamda, yapýlabilecek temel gözlem, hane halklarýnýn gelirleri arttýkça, kredi kartý kullanýmýnýn arttýðýdýr. Bu noktayý daha iyi analiz etmek için belli bir yýlda kiþi baþýna GSMH anlamýnda farklýlaþan ülkelerde kredi kartý kullanýmýnýn seviyesine bakýlabilir. Grafik 7, 2011 yýlý için kiþi baþýna GSMH ve kiþi baþýna kredi kartý sayýsýný göstermektedir. Kiþi baþýna GSMH ve kredi kartý sayýsý arasýnda pozitif bir iliþki olduðunu gözlenmektedir. Türkiye nin kiþi baþý GSMH oraný deðerlendirildiðinde, kiþi baþý kullanýlan kart sayýsýnýn görece yüksek olduðu ve kart kullanýmýnýn yaygýnlaþtýðý görülmektedir. Bu gözlemin yanýsýra, ADNKS (Ankete Dayalý Nüfus Kayýt Sistemi) 2012 verilerine göre, Türkiye nüfusunun %33.73 ü 18 yaþýn altýndadýr ve bu sebeple ancak velilerinin izniyle kart sahibi (banka ve kredi kartý) olabilmektedir. Türkiye nin genç nüfus yapýsý, önümüzdeki yýllarda kart piyasasý için önemli bir büyüme potansiyeli oluþturmaktadýr. Kredi kartý kullanýmýnýn yüksek olduðu ülkelerde kayýt dýþý ekonominin göreceli olarak daha küçük olduðu, kayýt dýþýlýk oranýný tahmin etmek amacýyla yapýlan çalýþmalar ile ortaya konmuþtur. (Elgin ve Öztunalý, 2012) Önceki bölümlerde yapýlan analiz, kredi kartý kullanýmýnýn artmasýnýn, kayýt dýþý ekonominin büyüklüðünü azaltacaðýný öngörmektedir. Dolayýsýyla kart kullanýmýnýn yaygýnlaþmasý, kayýt dýþýlýk ile mücadele için önemli bir adým olacaktýr. Ancak, kayýt dýþý ekonominin varlýðýna sebep olan koþullar ortadan kalkmadýkça, tüketicilerin, vergiden kaçýnmak amacýyla, kart kullanýmýna geçiþlerinde zorluklar ortaya çýkacaktýr. Bu noktada, kredi kartý kullanmayý teþvik edici politikalar etkin olarak kullanýlmak durumundadýr. Hâlihazýrda, kredi kartlarýnýn sunduðu taksit imkanlarý, tüketicilerin geçici likidite kýsýtlarýný rahatlatmak anlamýnda kart kullanýmýný arttýran önemli bir teþvik olarak görülebilir. Kartlý alýþveriþlerden elde edilen vergi iadeleri (rebate) de bir teþvik mekanizmasý oluþturmaktadýr. Örneðin, Brezilya da uygulanan bir program çerçevesinde kredi kartý ile yapýlan alýþveriþlerde, kredi kartý slibini ibraz eden tüketiciler, %30 a varan vergi iadesi almaktadýrlar. Kredi kartý ile yapýlan harcamalarda, harcama miktarýna göre vergi iadesi öngören benzer bir politika 1999 yýlýnda Güney Kore de yürürlüðe girmiþ ve yapýlan çalýþmalar bu politikanýn nakit harcamalarýn toplam tüketim oranýnda %5.2 lik bir düþüþe yol açtýðýný ortaya koymuþlardýr. Avustralya için yapýlan benzer bir akademik çalýþma, bu tür iade programlarýnýn sonucunda tüketicilerin kredi kartý kullanýmýnda marjinal maliyetinden daha düþük bir ödeme yaptýklarýný ortaya koymaktadýr. Amerika Birleþik Devletleri nde bankalar tüketicilere verdikleri kredilerin þartlarýný kredi skorlarýný deðerlendirerek belirlemektedir. Bu skora sahip olmak kredi kartý sahibi olmayý gerektirmektedir. Bu ve benzeri teþvik sistemlerinin oluþturulmasý, kredi kartý kullanýmýný yaygýnlaþtýracak ve kayýt dýþý ekonomi ile mücadele için önemli bir iþlev görecektir Bakýnýz Yoo (2006) 21

15 SONUÇ SONUÇ Kart Kullanýmý ile 2015 e Kadar Ülkenin Kazancý 43 Milyar TL Bu çalýþmanýn temel amacý kart kullanýmýnýn artýþýnýn Türkiye ekonomisi için getireceði etkinlik ve büyüme katkýsýnýn hesaplanmasýdýr. Yapýlan analiz ýþýðýnda, Türkiye de kart ile yapýlan tüketim harcamalarýnýn oraný 2013 yýlýnda bulunduðu 1/3 seviyesinden üç katýna çýkarak tüm tüketimi kapsadýðý durumda, Türkiye ekonomisi GSYÝH nin % 0.27 si oranýnda doðrudan bir etkinlik kazancý elde edebilecektir. Ayrýca kayýt dýþý ekonominin büyük ölçüde azalmasýndan kaynaklanan, GSYÝH nin %1.4 ü oranýnda bir kereye mahsus bir büyüme katkýsý mümkündür. 12 Bunlara ek olarak, kart kullanýmýndaki artýþýn GSYÝH nýi sadece düzeyini deðil, büyüme oranýný da yýlda % 0.25 oranýnda artýracaðý hesaplanmýþtýr. Kart kullanýmýnýn ekonomiye getireceði maliyet düþüþü, Tablo 4 te özetlenmiþtir makroekonomik hedeflerini kapsayacak mevcut Orta Vadeli Plan ýþýðýnda 2013, 2014 ve 2015 yýllarý için büyüme hedefinin sýrasýyla %4, %5 ve %5 olduðu düþünülürse, kart kullanýmýndaki bu þekilde gerçekleþecek bir artýþýn Türkiye ekonomisi için 2015 yýlýna kadar getireceði toplam kazancýn yaklaþýk 43 milyar TL olacaðý hesaplanmaktadýr. Bu, 2015 için tahmin edilen GSYÝH nýn yaklaþýk % 2.64 üne denk gelmekte olup, Türkiye ekonomisi için küçümsenmeyecek bir kazançtýr. 100 TL Harcama Nakit Yerine Kartla Yapýlýnca 2 TL Kazanç Son olarak, kart kullanýmýnýn nakit kullanýmýna göre ekonomiye kazandýrdýklarýný basite indirgemek için 100 TL harcama nakit yerine kartla yapýlýrsa ekonomiye ne etkisi olur? sorusunun cevabý kabaca Tablo 5 te verilmektedir. Hesaplarýmýzda GSYÝH nin yüzdesi olarak bulduðumuz verimlilik kazanýmýný (paydayý deðiþtirerek) tüketim harcamasý oraný olarak ifade edebiliriz. Böyle ifade edildiðinde 100 TL nakit kullanýmýnýn sosyal maliyeti 71 kuruþken kartta bu maliyet 29 kuruþtur, yani 42 kuruþluk bir verimlilik kazancý elde edilmektedir. Buna ek olarak, tüketimin tamamýnýn nakit yerine kartla yapýlmasý sonucu, kayýtdýþý ekonominin büyük ölçüde kayýt altýna alýnmasý neticesinde GSYÝH de bir seferlik % 1.4 lük bir büyüme elde edilecektir. Kabaca bu da, 100 TL de 140 kuruþ ek gelir olarak düþünülebilir. Nihayet, kart kullanýmýnýn GSYÝH nin yýllýk büyüme hýzýný % 0.25 düzeyinde arttýracaðý hesabýndan hareketle bu toplama bir 25 kuruþ daha ilave edilebilir. Böylece 100 TL de toplam kazanç, 1.40 TL si bir kereye mahsus olmak üzere, 2.07 TL yi bulmaktadýr. Tablo: TL Harcama Nakit Yerine Kartla Yapýnca Kazaným Tablo: 4 Kart Kullanýmýnýn Ekonomiye Katkýsý Mevcut Orta Vadeli Plan Büyüme Tahmini Kart Kullaným Artýþý Ortalama Büyüme Oraný Kart Kullanýmýnýn Getireceði Verimlilik Kazancý % %5 %5 %4.25 %5.25 % milyar TL KAYNAK Verimililik Kazancý Ekonomik Büyüme Etkisi Kayýtdýþý Ekonominin Kayýt Altýna Alýnmasý (Bir kereye mahsus) TOPLAM KAZANÇ TL 0,42 TL 0.25 TL 1.40TL 2.07 TL Kart Kullaným Artýþý ile GSYÝH Büyüme Oraný Artýþýndan Kaynaklanan Kazanç milyar TL Kart Kullanýmýndaki Artýþla Kayýtdýþý Oranýndaki Azalmanýn Katkýsý (1 kereye Mahsus) ( ) EKONOMÝYE KAZANÇ TOPLAM milyar TL 42,97 MÝLYAR TL Bakýnýz Katz (2001) 23

16 REFERANSLAR REFERANSLAR - Arbex, M Tax evasion: Is this a government fight or anyone can join Windsor Üniversitesi çalýþma tebliði - Bankalararasý Kart Merkezi (BKM) Web Sitesi: - Bergman, M., Gabriela Guibourg, and Björn Segendorf The Costs of Paying Private and Social Costs of Cash and Card Payments Sveriges Riksbank Working Paper Series (September) No Buehn, A., ve F. Schneider "Shadow Economies around the World: Novel Insights, Accepted Knowledge, and New Estimates." International Tax and Public Finance 19, no. 1: Elgin, C Vergiler ve Kayýdýþý Ekonomi: Bir Deðerlendirme ve Türkiye Örneði, ODTÜ Geliþme Dergisi, 39 (2), Elgin, C., ve Oztunali, O "Shadow Economies around the World: Model Based Estimates." Working Papers 2012/05, Bogazici University, Department of Economics. - Elgin, C. ve Yücel E Informal Sector and Preferences for Leisure, Bogazici University, mimeo. - Garcia Swartz, D., Hahn, R., Layne-Farrar, A., 2006a. The Move Toward a Cashless Society: A Closer Look at Payment Instrument Economics, Review of Network Economics, 5, Garcia Swartz, D., Hahn, R., Layne-Farrar, A., 2006b. The Move Toward a Cashless Society: Calculating the Costs and Benefits, Review of Network Economics, 5, Gresvik, O., Owre, G., Costs and Income in the Norwegian Payment System An Application of the Activity Based Costing Framework, Working Paper 2003/8, Norges Bank - Humphrey, David B., Lawrence B. Pulley, and Jukka M. Vesala. "Cash, Paper, and Electronic Payments:A Cross-CountryA nalysis."journal of Money, Credit, and Banking 28 (1996), Kýzýlot, Þ., Kýlýç, C. Ve Tokatlýoðlu, Ý. (2010) Kartlý Ödeme Sistemleri ve Ekonomik Katkýlar Raporu ve 2008 Krizinde Kartlý Ödeme Sistemlerinin Olumlu Etkileri, Gazi Üniversitesi Maliye-Vergi Hukuku Uygulama ve Araþtýrma Merkezi - Moody s Analytics, (2013) The Impact of Electronic Payments on Economic Growth, - Roca, J. C. C., Moreno, C. D., Sanchez, J. E.G Underground economy and aggregate fluctuations, Spanish Economic Review, vol. 3(1), pages Rogoff, K. (1998). Blessing or Curse? Foreign and underground demand for the euro notes, Economic policy: The European Forum 26 (July), pp Schneider, F. and Enste, D. (1998). Increasing Shadow Economics All Over the World Fiction or Reality? Working Paper 9819, Institute of Economics, University of Linz. - Svensk Handel 2004, Kostnader för olika betalningsmedel, december Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasý 2011 Faaliyet Raporu (2011) - TCMB 2013 Web Sitesi Elektronik Veri Daðýtým Sistemi - Yýlmaz, Eyyüp, 2000 Plastik Kart Sistemlerinin Bankalar Arasýnda Ortak Kullanýlmasý, Bankacýlar Dergisi 32, Yoo B.H. Why Did the Demand for Cash Decrease Recently in Korea? Bank of Korea -Katz, M. (2001) Reform of Credit Card Schemes in Australia II, Sydney, Australia: Reserve Bank of Australia

17 EK BÝLGÝ EK BÝLGÝ 26 27

18 Boðaziçi Üniversitesi Ekonomi ve Ekonometri Merkezi tarafýndan hazýrlanan bu çalýþma MasterCard Türkiye nin ilgili sektör, kiþi ve kuruluþlara armaðýnýdýr.