D HEKML+NDE KAN AKIMI ÖLÇÜMÜ VE LASER DOPPLER FLOWMETRY. Yrd. Doç. Dr. Ahmet Umut GÜLER**

Transkript

1 D HEKML+NDE KAN AKIMI ÖLÇÜMÜ VE LASER DOPPLER FLOWMETRY Dt. Deniz KÖKÇÜ* Yrd. Doç. Dr. Murat YENSEY** Yrd. Doç. Dr. Ahmet Umut GÜLER** BLOOD FLOW MEASUREMENT IN DENTISTRY AND LASER DOPPLER FLOWMETRY ÖZET Laser Doppler Flowmetry (LDF), hareket halindeki bir nesneden yans%yan radyasyonun frekans%nda oluan Doppler kaymas%n%n ölçülmesi esas%na dayan%r. T%pta ilk defa 1972 y%l%nda kullan%lan Laser Doppler Flowmetry, son y%llarda di hekimli>inin tüm dallar%nda kullan%lmaya balanm%t%r. Bu teknik düük güçlü monokromatik lazer %%n% ta%yan bir optik prob sayesinde doku kan ak%m%n%n non invaziv ve sürekli ölçümüne imkan tan%r. Anahtar kelimeler: Laser Doppler Flowmetry, kan ak%m%, di hekimli>i. GR Günümüzde t%pta ve di hekimli>inde kan ak%m%n% ölçmek amac%yla çeitli yöntemler kullan%lmaktad%r. Di hekimli>inde kan ak%m% ölçümü; çürük, di preparasyonu, travma, osteotomiler, ortodontik hareketler ve di üzerine uygulanan çeitli dental materyallerin di ve çevre dokular%n kanlanmas% üzerindeki etkisini de>erlendirmek amac%yla gerekli olmaktad%r. ABSTRACT Laser Doppler Flowmetry (LDF) is a technique on measurement of Doppler shift formed in the frequency of radiation that is reflected by a moving object. It has been first used in medical science in 1972 and is commonly being used in dentistry in the recent years. This technique, with an optic probe carrying low power monochromatic laser ray, allows measurement of tissue blood flow in a non invasiv and continuous manner. Key words: Laser Doppler Flowmetry, blood flow, dentistry. Bu amaçla günümüze kadar kullan%lan yöntemlerden baz%lar%; aç%ktaki damarlardaki de>iikliklerin çal%ma s%ras%nda in vivo olarak gözlenebildi>i vital mikroskopi 1, çeitli alt gruplara sahip olan ve genellikle t%pta kullan%lan Doppler ultrasound, kapillerlerdeki k%rm%z% kan hücrelerinin say%s%n% belirten transmitted light photoplethysmography 2 ve günümüzde güncel kullan%ma sahip olan Laser Doppler Flowmetry (LDF) dir 3. * Ondokuzmay%s Üniversitesi Di Hekimli>i Fakültesi Protetik Di Tedavisi Anabilim Dal% Arat%rma Görevlisi. ** Ondokuzmay%s Üniversitesi Di Hekimli>i Fakültesi Protetik Di Tedavisi Anabilim Dal% Ö>retim Üyesi. 55

2 LASER DOPPLER FLOWMETRY T%pta ve di hekimli>inde dokudaki kan ak%m%n%n sürekli ve noninvaziv ölçümü amac%yla kullan%lan yeni bir tekniktir. Doppler etkisi ilk olarak Avusturalya l% matematikçi ve fizikçi Johann Christian Doppler taraf%ndan tan%mlanm%t%r (1842). LDF ile ilgili kayda de>er gelimeler, 1964 y%l%nda Yeh ve Cummins in çal%malar% ile balam%t%r. lk kez 1972 y%l%nda Riva taraf%ndan tavan retinas%nda kan ak%m%n% ölçmek için kullan%lm%t%r. Ticari olarak piyasaya sürülmeleri 20 y%l öncesine rastlar. Bu dönemden sonra sadece 1990 y%l%na kadar 600 ü ak%n yay%n yap%lm%t%r. 90 l% y%llara kadar, temel olarak deneysel t%bbi arat%rmalarda kullan%lm%t%r 4.Günümüzde rutin klinik ilemlerde de kullan%labilece>i ifade edilmitir 3. LDF, hareket halindeki bir nesneden yans%yan radyasyonun frekans%nda meydana gelen Doppler kaymas%n%n ölçülmesi temeline dayan%r. Bu teknikte düük güçlü monokromatik lazer %%n% ta%yan bir optik prob kullan%lmaktad%r. Ölçüm probu içerisinde %%n% dokuya ta%yan verici fiber ve dokudan geri saç%lan %%nlar% foto dedektöre ta%yan toplay%c% fiber bulunmaktad%r. I%n demeti probla dokuya iletildi>inde, %%n%n bir k%sm% dokuda absorbe olurken büyük bir k%sm% dokudan yans%maktad%r. I%>% yans%tan statik nesneler dalga boyunu de>itirmezken %%>% yans%tan hareketli kan hücreleri Doppler kaymas%na neden olmaktad%r. Doppler kaymas% meydana gelmi olan %%n demeti sinyalleri oluturmakta, bu sinyallerden elde edilen de>erler perfüzyon ya da flux olarak tan%mlanmaktad%r. Bir LDF cihaz%; lazer %%n kayna>%,foto dedektör, fiber optik düzen ve sinyal ilemciden oluur 4. LDF cihazlar%ndan 4 ayr% veri elde edilebilir 3. Bunlar: Hareketli Kan Hücrelerinin Konsantrasyonu (CMBC), h%z (velocity), perfüzyon ünitesi (PU)= CMBC x Velocity ve total backscatter (TB) d%r. Cihaz%n verdi>i perfüzyon de>eri mutlak de>ildir yani belli bir sürede, belli bir hacimdeki dokudan geçen gerçek hücre say%s%d%r gibi fizyolojik bir tan%mlama yap%lamaz. Ayn% birey ve farkl% bireyler aras%ndaki periferal perfüzyonda fizyolojik çeitlilik çoktur. Ayr%ca lokal doku alanlar%nda ufak mesafeler aras%nda ve zamana ba>l% olarak kapiller yo>unluk ve permeabilitede de>iiklikler vard%r. Bu faktörler perfüzyon ünitelerinin fizyolojik aç%dan de>erini s%n%rlarlar 3,4. Yap%labilecek en önemli ey standardizasyonu sa>lamakt%r. Örne>in çürük ve sa>lam dilerdeki perfüzyon de>erlerini ölçüp kar%lat%rmak istedi>imizde; bir bireyin çürük diinden elde edilen perfüzyon de>erini, ayn% bireyin simetrik sa>lam dii ile kar%lat%rmak uygun olabilir fakat farkl% bir kiinin dii ile kar%lat%rman%n bir anlam% yoktur. Farkl% arat%r%c%lar%n LDF verilerini kar%lat%rabilmeleri için ölçümlerin standart olmas% gerekir. Farkl% zamanlarda yap%lan ölçümlerin kar%lat%r%labilmesi için gerekli olan ey, eit bir %s% ortam%d%r. Bu en iyi ekilde %s% kontrollü bir oda kullan%- larak elde edilebilir 3. Ölçüm derinli>i genellikle doku yüzeyinin alt%nda yüzey %%>%n%n penetre oldu>u ve yüzeye geri dönebildi>i derinli>in yakla%k 2/3 si olarak 56

3 tarif edilir. Kapiller yata>%n yap%s% ve yo>unlu>u gibi doku özelliklerine, %%>%n dalga boyuna ve probdaki fiberler aras% uzakl%>a ba>l%d%r (fiber seperasyonu) 3. Cihaz%n ölçüm derinli>i 1 mm civar%nda olmas%na ra>men, daimi dite ortalama 2 ile 3,5 mm kal%nl%kta olan mine ve dentin a%larak, bir diin pulpas%n%n kan ak%m% ölçülebilmektedir. Bu, çekilmi dilerde pulpa bolu>una yerletirilmi kanül vas%tas%yla, farkl% h%zlarda ve yo>unlukta kan pompalanmas% ile elde edilen kay%tlarda gösterilmitir 5. Sa>lam bir diin kronundan kaydedilen sinyalin bir k%sm% pulpa d%%ndaki dokulardan elde edilir. Domuz kesici dileri üzerindeki deneylerde, gingival marjinden 2 mm insizale yerletirilmi olan bir prob ile kaydedilen sinyalin yakla%k %10 unun pulpal orijinli olmad%>% bulunmutur. Bu, pulpa kesilmeden önce ve sonra yap%lan kay%tlarla saptanm%t%r. Kay%tlar di yüzeyi yerine aç%>a ç%km% dentinden elde edildi>inde, pulpadan gelen sinyal artm% ve pulpa d%% dokulardan oluan sinyalin oran% azalm%t%r 5. Cihaz prob ucuna göre oluan tüm hareketleri kaydetti>i için probun ölçüm yap%ld%>% s%rada hareketsiz kalmas% gereklidir, aksi takdirde kan hücrelerinden baka yap%lar da Doppler kaymas% olutururlar. Bu artifakt kayna>% yumuak dokudan ziyade dilerde kay%t yap%l%rken, probun ilgili bölgeye haz%rlanan bir splint vas%tas%yla rijit olarak sabitlenmesiyle daha kolay engellenebilir 3,6,7. Cihaz için gerekli parametreler; cihaz%n tipi, lazer %%>%n%n dalga boyu, probun tipi, probun fiber separasyonu, süre-s%cakl%k, cihaz%n band genili>i, yaz%c% ayarlar% eklindedir. Hasta için gerekli parametreler ise; vücut s%cakl%>% (bölgenin s%cakl%>%), kan%n po 2, pco 2 ve ph de>erleri, sistemik kan bas%nc%, kardiak output, ilaç kullan%m%, sigara kullan%m%, diyet gibi durumlar, hastan%n fiziksel konumu, biyolojik s%f%r de>eridir. LDF nin kullan%m alan% sadece bilimsel arat%rmalarla s%n%rl% de>ildir. Plastik rekonstrüktif cerrahi 8,9,10,11, damar cerrahisi 12, dermatoloji 13,14,15, iç hastal%klar% 16, nöroloji 17,18 ve di hekimli>inde diagnostik de>ere sahiptir. Polat ve arkadalar% y%l%nda vital ve kök kanal tedavili dilerden kaydedilen kan ak%mlar%n% LDF ile kar%lat%rm%lard%r. Önlemler (rubber-dam uygulamas% gibi) al%nmad%>% takdirde sinyallerin bir k%sm%n%n pulpa d%% dokulardan geldi>ini bildirmilerdir. Zannetta-Barbosa ve arkadalar% y%l%nda yapt%klar% çal%mada implant ilemleri ve kemik augmentasyonu sonras%nda membran% örten flebin kan perfüzyonunu de>erlendirmiler ve operasyon öncesine göre daha düük LDF de>erleri saptam%lard%r. LDF nin dola%msal de>iiklikleri erken safhada belirleyebilmek aç%s%ndan yararl% bir yöntem oldu>unu belirtmilerdir. Öztürk, Polat ve Y%lmaz y%l%nda yapt%klar% çal%mada 1/100,000 lik epinefrin içeren solüsyon uyguland%>%nda pulpal ve gingival kan ak%m%n%n, enjeksiyon yap%ld%>% andan itibaren 10. dakikada maksimuma ulat%>%n%, 1/200,000 lik epinefrin içeren solüsyon uyguland%>%nda ise 20. dakikada maksimuma ulat%>%n% 57

4 LDF kullanarak göstermilerdir. Buckley ve arkadalar% y%l%nda yapt%klar% çal%mada maksiller osteotomi vakalar%nda cerrahi sonras% kan ak%m%nda bir art% oldu>unu fakat 6 ay sonras%nda cerrahi ilem öncesiyle kar%lat%r%ld%>%nda istatistiksel olarak önemli bir azalma oldu>unu LDF kullanarak göstermilerdir. Wong y%l%nda LDF ile sinüs greftlerinde vitalitenin bir ölçüsü olarak kan ak%m%n%n klinik incelemesi üzerine bir çal%ma yapm%t%r. Justus ve arkadalar% y%l%nda Le Fort I osteotomi sonras% gingival ve pulpal kan ak%m%n%, Öztürk ve arkadalar% y%l%nda rapid palatal ekspansiyon vakalar%nda kortikotomi ve midline osteotomi sonras%, Sato ve arkadalar% y%l%nda tek segmentli Le Fort I osteotomi sonras%, Harada ve arkadalar% y%l%nda iki farkl% maksiller osteotomi uygulamas% sonras% maksiller dilerde pulpal kan ak%m% de>iikliklerini LDF ile incelemilerdir. Strobl ve arkadalar% y%l%nda yapt%klar% çal%mada 15 travma vakas%nda repozisyon ve splint tedavisi uygulanan tek maksiller santral kesicilerde pulpal kan ak%m% de>erini LDF ile ölçmülerdir. LDF nin iskemik epizodlar%n de>erlendirilmesinde ve avasküler nekroz ve doku kayb% gibi riskler ta%yan dilerin incelenmesinde yararl% olabilece>ini belirtmilerdir. Splint süresini saptamak ve fraktürlü dilerde pulpal kan ak%m%nda erken dönemde meydana gelen azalmalar% belirlemek için kullan%l% bir alet olabilece>ini bildirmilerdir. Yine Strobl ve arkadalar% y%l%nda; lükse daimi maksiller santral kesicilerin repozisyonu ve splintlenmelerinden sonra pulpal kan ak%mlar%nda k%sa ve uzun vadedeki de>iiklikleri LDF ile incelemiler ve uygulama sonras% iskemik epizodlar%n de>erlendirilmesinde yararl% olabilece>ini ifade etmilerdir. ntrüzyon tipi lüksasyonlarda standart klinik testlerden beklenenden çok daha erken bir süre olan 12 haftal%k takip sonucu pulpal kan ak%m% de>erlerinde önemli azalmalar oldu>unu, elektriksel ve termal pulpa testleriyle kar%lat%r%ld%>%nda LDF nin çok daha duyarl% bir teknik oldu>unu belirtmilerdir. Probe holder, gingival izolasyon materyali, flowmeter özellikleri, ve mine-dentin mineralizasyonu gibi faktörlerin; optik probun diin oklüzaline, servikaline, ya da ortas%na yerletirildi>i farkl% LDF tekniklerini etkiledi>i gerçe>i daha fazla çal%ma yap%lmas% gerekti>ini gösterir. Ramsay, Arthur ve Martinen y%l%nda yapt%klar% çal%mada, LDF probunun di üzerindeki konumunun ölçüm sonuçlar%n% etkileyip etkilemedi>i ve ayn% bölgeden yap%lan ölçüm de>erlerinin zamanla de>iip de>imedi>ini incelemilerdir. Sonuçta diin vestibül yüzünün ortas%ndan insizale yakla%ld%kça ölçüm de>erinin azald%>%, dietine yakla%ld%kça artt%>% gösterilirken, mesiodistal yönde kayd%r%lan ölçüm noktalar%nda ölçüm de>erlerinde belirgin bir fark olmad%>% ifade edilmitir. Ayr%ca ayn% noktalardan farkl% zamanlarda yap%lan ölçümler aras%nda da istatistiksel olarak önemli bir fark olmad%>% belirtilmitir. Hinrichs ve arkadalar% y%l%nda LDF kullanarak kök yüzeyi düzeltmesi ileminden önce ve sonra intrasulkular ölçümler 58

5 yapm%lard%r. Kerdvongbundit ve arkadalar% y%l%nda LDF yard%m%yla sa>l%kl% ve inflamasyonlu gingivan%n mikrosirkülasyon ve mikromorfolojisini incelemilerdir. Develio>lu ve Demirer in y%l%nda yapt%klar% çal%mada, sigara kullananlarda dieti kan ak%m%n%n kullanmayanlardan daha yüksek oldu>u ancak istatistiksel bir fark olmad%>% bildirilmitir. Meekin ve arkadalar% y%l%nda yapt%klar% çal%mada LDF kullanarak hafif ve a>%r sigara içicilerinde gingival kan ak%m%n% ciltteki kan ak%m%yla kar%lat%rm%lard%r. Sigara içiminin gingivada lokal vazokonstrüksiyon etkisinin bulunmad%>% fakat ön yüzdeki ciltte, hafif içicilerde; a>%r içicilerle ya da içmeyenlerle kar%lat%r%ld%>%nda akut bir art%a neden oldu>unu belirtmilerdir. Mavropoulos ve arkadalar% y%l%nda tütün çi>nemenin dieti kan ak%m% üzerine etkisini de>erlendirmek için yine LDF kullanm%lard%r. Vag ve Fazekas 36, ve 2002 y%llar%nda yapt%klar% çal%mada kron marjininin ve restoratif uygulamalar%n marjinal gingivadaki kan ak%m%na etkisini arat%rm%lar ve sonuçta inflamasyonlu marjinal gingivan%n iyileme döneminde LDF nin yararl% bilgiler sa>layaca- >%n% bildirmilerdir. Yine Fazekas ve arkadalar% 38, ve 2002 y%llar%nda retraksiyon materyallerinin ve farkl% solüsyonlar emdirilmi retraksiyon iplerinin gingival marjin mikrosirkülasyonu üzerine etkisini incelemiler ve LDF nin topikal vazokonstrüksiyonu sa>layacak yeterli miktarda epinefrini ölçmek için uygun bir teknik oldu>unu bildirmilerdir. Akazawa ve Sakurai y%l%nda yapt%klar% çal%mada hafif di s%kma sonucu olutu>u varsay%lan devaml% bas%nc%n, di ya da di-doku destekli mandibuler protezler alt%ndaki mukozan%n kan ak%m%na etkisini LDF ile ölçmüler, hafif de olsa devaml% di s%kman%n iskemiyle sonuçland%>%n% ve protez alt%ndaki mukozan%n bas%nç ortadan kalkt%ktan sonra iyilemesini geciktirdi>ini ifade etmilerdir. Yanpiset ve arkadalar% y%l%ndaki çal%malar%nda, reimplante edilen immatür köpek dilerinde revaskülarizasyonu de>erlendirmede LDF nin yeterlili>ini arat%rm%lar ve sonuçta revaskülarize pulpay% nekrotik pulpadan ay%rt etmede LDF nin son derece hassas sonuçlar verdi>ini görmülerdir. Roeykens ve arkadalar% y%l% çal%malar%nda travmaya u>ram% anterior alt% maksiller diin vitalitesini 30 hafta boyunca LDF ile de>erlendirmiler ve di>er tüm vitalite testlerinde endodontik tedavi endikasyonu olmas%na ra>men LDF ile daha güvenilir, kesin ve bireysel de>erlere ulam%lard%r. Bunu destekler ekilde Gazelius un sözlü ifadesine göre, elektrikli pulpa testlerinde devital gözüken, LDF nin kan perfüzyonu oldu>unu gösterdi>i dilerde, pulpan%n canl%l%>% ile ilgili olarak LDF nin güvenilirlik oran% %100 dür 43. Akp%nar ve arkadalar% y%l%nda labial ve palatinal gingivan%n LDF ölçümleri üzerine etkisini arat%rm%lar ve labial gingivan%n ölçümlere katk%s%n%n palatinal gingivadan daha 59

6 fazla oldu>unu belirtmilerdir. Ishikawa ve arkadalar% y%l%nda yapt%klar% çal%mada damak bölgesinde skar dokusu da>%l%m%n% ve bunun maksiller dental ark formuyla ilikisini inceledikleri çal%mada LDF kullanm%lard%r. Chu ve arkadalar% y%l%nda yapt%klar% çal%mada damak bölgesinde postoperatif skar dokusunun da>%l%m%n% incelemede LDF nin etkinli>ini de>erlendirmilerdir. Buckley ve arkadalar% y%l%nda ortognatik cerrahi sonras% maksiller pulpal kan ak%- m%ndaki de>iiklikleri LDF kullanarak de>erlendirmilerdir. Firestone ve arkadalar% y%l%nda yapt%klar% çal%mada sabit uygulamalar%n yap%ld%- >% ortodontik tedavilerde pulpal cevab%n belirlenmesinde LDF nin de>erli bir kaynak oldu>unu bildirmilerdir. Barwick ve Ramsay y%l%nda ortodontik olarak uygulanan intrüziv kuvvetlerin, Ikawa ve arkadalar% y%l%nda k%sa süreli intrüzyonun, Sano ve arkadalar% y%l%nda sürekli intrüzyonun pulpal kan ak%m% üzerine etkisini LDF ile incelemilerdir. Ebihara ve arkadalar% y%l%nda horizontal kök k%r%>% olan bir dite pulpal kan ak%m%n% LDF ile incelemilerdir. Fratkin ve arkadalar% y%l%nda yapt%klar% çal%mada insan süt kesici dilerinde kan ak%m%n%n belirlenmesinde LDF nin kullan%- m%n% de>erlendirmilerdir. Grigar ve arkadalar% y%l%nda kalsiyum hidroksit içeren bir pulpa kaplama materyalinin (Dycal; DeTrey) pulpa üzerine etkisini LDF ile incelemi ve pulpal mikrosirkulasyon üzerinde sadece akut bir etkisinin oldu>unu belirtmilerdir. Chandler ve arkadalar% y%l%nda çürük molar dilerden lazer %%>%n%n geçiini de>erlendirmi ve prob uygun yerletirildi>inde hastal%kl% posterior dilerde LDF ile pulpan%n sa>l%>%n% belirlemenin mümkün oldu>unu belirtmilerdir. Erdem y%l%nda yapt%>% çal%mada, çürük ve sa>l%kl% dilerin pulpal kan ak%mlar%n% ölçmü ve tedavi sonras% de>erlerle kar%lat%rm%t%r. LDF ile pulpa sa>l%>%n%n ve tedaviye verilen cevab%n direkt olarak ölçülmesinin, prognoz ve tedavi planlamas%n%n hassas ekilde de>erlendirilmesi için mükemmel bir gösterge oluturdu>u ifade edilmitir. Ikawa ve arkadalar% y%l%nda yapt%klar% çal%mada LDF ile yaa ba>l% pulpal kan ak%m% de>iikliklerini de>erlendirmiler ve kan damarlar%n%n say%s%nda azalma, artan kalsifiye doku sebebiyle pulpa boyut ve hacminde azalma gibi histolojik bulgulara paralel olarak yala birlikte istirahat kan ak%m%nda azalma kaydedilmitir. Vekil 1 60

7 Avantajlar8 Avantajlar% non-invaziv olmalar%, kullan%m kolayl%>% ve devaml% veya belirli aral%klarla kay%t sa>lamalar%d%r 3,4,58,59. Ayr%ca, cihaz bilgisayara ba>lanarak, özel yaz%l%m% vas%tas%yla veriler grafikler halinde izlenebilir ve istatistiksel olarak analiz edilebilir. Temel prensip, çeitli t%bbi ve biyolojik uygulamalara teknik olarak adapte edilebilir 3,58. Çal%%lan dokuya ba>l% olarak, teknik hem invaziv hem de non invaziv olarak uygulanabilmektedir. Estetik cerrahi ve sinir cerrahisindeki invaziv uygulamalar% için özel problar% vard%r. Sipari üzerine amaca yönelik özel problar da üretilebilmektedir. Çok problu sistemler ile, ayn% anda 1 den fazla bölgede perfüzyon ölçümleri yap%labilmektedir. Cihaza, kay%t probunun yan%nda, özel eklentiler vas%tas%yla, %s%t%c% problar ve iyontoforez sistemleri de eklenebilmektedir 3,4,58. Dezavantajlar8 Temel dezavantajlar%, elde edilen ç%k% de>erlerinin mutlak olmamas% ve her zaman kan ak%m% ile do>rusal ilikiye sahip olmamas%d%r. Örne>in, e>er ç%k% sinyali %100 artm%sa, bu kan ak%m% oran%n%n %100 artt%>% anlam%na gelmeyebilir 7. Do>rusal olmamas%, hareketli hücrelerle fotonlar%n çoklu çarp%mas%n%n etkileri nedeniyle oluur. Bir dokuda k%rm%z% hücre hacminin %1 i at%>% durumda do>rusall%k kaybolur. Bu oran pulpada ve di>er ço>u dokuda muhtemelen daha fazlad%r 60,61. Tüm hareketleri kaydeder. Optik fiberler, hatal% sinyallere neden olabilecek ekilde harekete duyarl%d%r 3,4,62. Lazer stabilitesindeki bozukluk ve çevreden gelen %%nlar ölçüm hatalar%na neden olabilir 4. SONUÇ Laser Doppler flowmetry nin dihekimli>inde kullan%m% yeni oldu>undan, verilerin ne anlama geldi>inin anla%labilmesi ve do>ru yorumlanabilmesi için cihaz%n özelliklerinin tam olarak kavranmas% gereklidir. T%p alan%nda deneysel amaçl% olarak çok yayg%n kullan%lan bu cihaz%n klinik kullan%m alan% da genilemitir. Arat%r%c%n%n bilgisi, hayal gücü ve olanaklar%na ba>l% olmakla birlikte gelecekte bu cihazlardan çok daha yayg%n ekilde faydalanabilece>i söylenebilir. KAYNAKLAR 1- Ivanyi I, Balogh AE, Fazekas A, Rosivall L, Nyarasdy I. Comparative analysis of pulpal circulatory reaction to an acetone-containing and an acetone-free bonding agent as measured by vitalmicroscopy. Oper Dent 2002; 27: Miwa Z, Ikawa M, Iijima H, Saito M, Takagi Y. Pulpal blood flow in vital and nonvital young permanent teeth measured by TLP: a pilot study. Pediatr Dent 2002 Nov-Dec; 24(6): User s manual. Stockholm: perimed Öberg PA. Laser Doppler Flowmetry. Critical reviews in Biomedical Engineering. 1993; 18(2): Vongsavan N, Matthews B. Experiments on extracted teeth into the validity of using laser Doppler techniques for recording pulpal blood flow. Archs Oral Biol 1993; 38(5):

8 6- Matthews B, Vongsavan N. Advantages and limitations of laser Doppler flowmeters. Int Endod J 1993; 26(1): Baab DA, Öberg PA. The effect of cigarette smoking on gingival blood flow in humans. J Clin Periodontol : Roth AC, Zook EG, Brown R, Zamboni WA. Nipple-areolar perfusion and reduction mammaplasty: correlation of laser Doppler readings with surgical complications. Plast Reconstr Surg 1996 Feb; 97(2): Park DH, Hwang JW, Jang KS, Han DG, Ahn KY, Baik BS. Use of laser Doppler flowmetry for estimation of the depth of burns. Plast Reconstr Surg 1998 May; 101(6): Banwell PE, Tyler MP, Watts AM, Roberts AH, McGrouther DA. Burn depth estimation: use of laser Doppler flowmetry. Plast Reconstr Surg 1999 Jan; 103(1): Yuen JC, Feng Z. Monitoring free flaps using the laser Doppler flowmeter: five-year experience. Plast Reconstr Surg Jan; 105(1): Light TD, Jeng JC, Jain AK, Jablonski KA, Kim DE, Phillips TM, Rizzo AG, Jordan MH. The 2003 Carl A Moyer Award: real-time metabolic monitors, ischemia-reperfusion, titration endpoints, and ultraprecise burn resuscitation. J Burn Care Rehabil Jan-Feb; 25(1): Kreft B, Marsch WC, Wohlrab J. Unilateral nevoid telangiectasia syndrome. Dermatology 2004; 209(3): Haase H, Junger M. An expert system for cutaneous blood flow in melanocytic skin lesions. Clin Hemorheol Microcirc 2004; 30(3-4): Gloor M, Senger B, Langenauer M, Fluhr JW. On the course of the irritant reaction after irritation with sodium lauryl sulphate. Skin Res Technol 2004 Aug; 10(3): Prunell GF, Mathiesen T, Svendgaard NA. Experimental subarachnoid hemorrhage: cerebral blood flow and brain metabolism during the acute phase in three different models in the rat. Neurosurgery 2004 Feb; 54(2): ; discussion Kilic E, Kilic U, Reiter RJ, Bassetti CL, Hermann DM. Prophylactic use of melatonin protects against focal cerebral ischemia in mice: role of endothelin converting enzyme-1. J Pineal Res 2004 Nov; 37(4): Shibata M, Ohtani R, Ihara M, Tomimoto H. White matter lesions and glial activation in a novel mouse model of chronic cerebral hypoperfusion. Stroke Oct 7 [Epub ahead of print] 19- Polat S, Er K, Akpinar KE, Polat NT. The sources of laser Doppler blood-flow signals recorded from vital and root canal treated teeth. Arch Oral Biol Jan; 49(1): Zanetta-Barbosa D,Klinge B, Svensson H. Laser Doppler flowmetry of blood perfusion in mucoperiosteal flaps covering membranes in bone augmentation and implant procedures. A pilot study in dogs. Clin Oral Impl Res 1993; 4: Öztürk M, Polat S, Y%lmaz D. Farkl% oranlarda epinefrin HCl içeren %4 artikain HCl ün di ve dietinin kanlanmas% üzerine olan etkilerinin Lazer Doppler flowmetry tekni>i ile incelenmesi. CÜ Dihek Fak Derg 1998; 1: Buckley J G, Jones ML, Hill M, Sugar AW. An evaluation of the changes in maxillary pulpal blood flow associated with orthognathic surgery. Br J Orthod 1999; 26: Wong K. Laser Doppler flowmetry for clinical detection of blood flow as a measure of vitality in sinus bone grafts. Implant Dent 2000; 9(2):

9 24- Justus T, Chang BL, Bloomquist D, Ramsay DS. Human gingival and pulpal blood flow during healing after Le Fort I osteotomy. J Oral Maxillofac Surg 2001 Jan; 59(1): 2-7; discussion Ozturk M, Doruk C, Ozec I, Polat S, Babacan H, Bicakci AA. Pulpal blood flow: effects of corticotomy and midline osteotomy in surgically assisted rapid palatal expansion. J Craniomaxillofac Surg 2003 Apr; 31(2): Sato M, Harada K, Okada Y, Omura K. Blood-flow change and recovery of sensibility in the maxillary dental pulp after a singlesegment Le Fort I osteotomy. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2003 Jun; 95(6): Harada K, Sato M, Omura K. Blood-flow and neurosensory changes in the maxillary dental pulp after differing Le Fort I osteotomies. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004 Jan; 97(1): Strobl H, Emshoff I, Bertram S, Emshoff R. Laser Doppler flow investigation of fractured permanent maxillary incisors. J Oral Rehabil 2004; 31: Strobl H, Haas M, Norer B, Gerard S, Emshoff R. Evaluation of pulpal blood flow after tooth splinting of luxated permanent maxillary incisors. Dent Traumatol 2004; 20: Ramsay DS, Arthur J, Martinen SS. Reliability of pulpal blood-flow measurements utilizing Laser Doppler Flowmetry. J Dent Res 1991; 70(11): Hinrichs JE, Jarzembinski C, Hardie N, Aeppli D. Intrasulcular laser Doppler readings before and after root planing. J Clin Periodontol 1995 Nov; 22(11): Kerdvongbundit V, Vongsavan N, Soo-Ampon S, Hasegawa A. Microcirculation and micromorphology of healthy and inflamed gingivae. Odontology 2003 Sep; 91(1): Develio>lu H, Demirer S. Sigara kullanan ve kullanmayan bireylerde dieti kan ak%% (GBF) ölçümlerinin kar%lat%r%lmas%. CÜ Dihek Fak Derg 1999; 2: Meekin TN, Wilson RF, Scoot DA, Ide M, Palmer RM. Laser Doppler flowmeter measurement of relative gingival and forehead skin blood flow in light and heavy smokers during and after smoking. J Clin Periodontol 2000; 27: Mavropoulos A, Aars H, Brodin P: The acute effects of smokeless tobacco (snuff) on gingival blood flow in man. J Periodont Res 2001; 36: Vag J, Fazekas A. Effect of crown magrin on the condition of the gingiva. Fogorv Sz Feb; 93(2): Vag J, Fazekas A. Influence of restorative manipulations on the blood perfusion of human marginal gingiva as measured by laser Doppler flowmetry. J Oral Rehabil ; Fazekas A, Csabai Z, Csempezs F, Vag J. Effect of retraction materials on the blood supply of marjinal gingiva. Fogorv Sz 2000 Oct; 93(10): Fazekas A, Csempesz F, Csabai Z, Vag J. Effects of pre-soaked retraction cords on the microcirculation of the human gingival margin. Oper Dent 2002 Jul-Aug; 27(4): H. Akazawa, K Sakurai. Changes of blood flow in the mucosa underlying a mandibular denture following pressure assumed as a result of light clenching. J Oral Rehabil 2002; 29: Yanpiset K, Vongsavan N, Sigurdsson A, Trope M. Efficiacy of laser Doppler flowmetry for the diagnosis of revascularization of reimplanted immature dog teeth. Dent Traumatol 2001; 17: Roeykens HJJ, Van Maele GOG, Martens LCM, De Moor RJC. A two-probe laser Doppler flowmetry assessmaent as an exclusive diagnostic device in a long term follow-up of traumatised teeth: a case report. Dent Traumatol 2002; 18:

10 43- Andreasen J.O., Andreasen F.M., Textbook and Color Atlas Of Traumatic Injuries to the Teeth. 3 ed Munkssgaard Copenhagen. Mosby, Akpinar KE, Er K, Polat S, Polat NT. Effect of gingiva on laser doppler pulpal blood flow measurements. J Endod 2004 Mar; 30(3): Ishikawa H, Nakamura S, Misaki K, Kudoh M, Fukuda H, Yoshida S. Scar tissue distribution on palates and its relation to maxillary dental arch form. Cleft Palate Craniofac J 1998 Jul; 35(4): Chu S, Ishikawa H, Kim T, Yoshida S. Analyasis of scar tissue distribution on rat palates: a laser Doppler flowmetric study. Cleft Palate Craniofac J 2000 Sep; 37(5): Buckley JG, Jones ML, Hill M, Sugar AW. An evaluation of the changes in maxillary pulpal blood flow associated with orthognathic surgery. Br J Orthod 1999 Mar; 26(1): Firestone AR, Wheatley AM, Thuer UW. Measurement of blood perfusion in the dental pulp with laser Doppler flowmetry. Int J Microcirc Clin Exp 1997 Nov-Dec; 17(6): Barwick PJ, Ramsay DS. Effect of brief intrusive force on human pulpal blood flow. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1996 Sep; 110(3): Ikawa M, Fujiwara M, Horiuchi H, Shimauchi H. The effect of short-term tooth intrusion on human pulpal blood flow measured by laser Doppler flowmetry. Arch Oral Biol 2001 Sep; 46(9): Sano Y, Ikawa M, Sugawara J, Horiuchi H, Mitani H. The effect of continuous intrusive force on human pulpal blood flow. Eur J Orthod 2002 Apr; 24(2): Ebihara A, Tokita Y, Izawa T, Suda H. Pulpal blood flow assessed by laser Doppler flowmetry in a tooth with a horizontal root fracture. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod Feb; 81(2): Fratkin RD, Kenny DJ, Johnston DH. Evaluation of a laser Doppler flowmeter to assess blood flow in human primary incisor teeth. Pediatr Dent 1999 Jan-Feb; 21(1): Grigar A, Ivanyi I, Balogh AE, Rosivall L, Nyarasdy I. Acute effect of calcium hydroxide cement in rat s dental pulpal microcirculation. Fogorv Sz 2001 Jun; 94(3): Chandler NP, Pitt Ford TR, Watson TF. Pattern of transmission of laser light through carious molar teeth. Int Endod J 2001; 34(7): Erdem M., Klinik Tan%da Lazer Doppler Flowmetry Metodundan Yararlan%lmas%. Doktora Tezi, Ankara, Ikawa M, Komatsu H, Ikawa K, Mayanagi h, Shimauchi H. Age-related changes in the human pulpal lood flow measured by laser Doppler flowmetry. Dent Traumatol 2003; 19: Periflux Systems, System 4000, Perimed. 59- Ahn J, Pogrel MA. The effects of %2 lidocaine wth 1:100,000 ephinephrine on pulpal and gingival blood flow. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998; 85: Vongsavan N, Matthews B. Some aspects of the use of laser Doppler flowmeters for recording tisue blood flow. Experimental Physiology 1993; 78: Vongsavan N, Matthews B. The vascularity of dental pulp in cats. J Dent Res 1992; 71(2): Miserendino LJ, Pick RM. Lasers in dentistry. 1 ed Quintessence Publishing Co, Inc. Chicago, Berlin, London, Tokyo, Sao Paulo, Moscow and Warsaw Yaz89ma Adresi: Dt. Deniz Kökçü Ondokuzmay%s Üniversitesi Di hekimli>i Fakültesi Protetik Di Tedavisi Anabilim Dal% Kurupelit / SAMSUN Tel: / 3023 Fax: kokcudeniz@yahoo.com 64