LKÖRETM OKULLARINDA SOSYAL BLGLER ÖRETMNN ÖNCELKLER VE SOSYAL BLGLER ÖRETMEN YETTRMEYE YÖNELK ÇIKARIMLAR

Transkript

1 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007), LKÖRETM OKULLARINDA SOSYAL BLGLER ÖRETMNN ÖNCELKLER VE SOSYAL BLGLER ÖRETMEN YETTRMEYE YÖNELK ÇIKARIMLAR Pelin SKENDER Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Eitim Fakültesi. Orta Öretim Sosyal Alanlar Eitimi Tarih Anabilim Dalı edu.tr. Geli Tarihi : Yayına Kabul Tarihi: ÖZET Bu çalıma, ilköretim okullarındaki sosyal bilgiler öretiminin önceliklerini ve bundan hareketle sosyal bilgiler öretmeni yetitirmeye yönelik ne gibi çalımaların yapılması gerektii hakkındaki okul müdürü ve Milli Eitim Sosyal Bilgiler müfettilerinin görü ve düüncelerini tespit etmektedir. Çalımanın amacı daha etkili bir sosyal bilgiler öretimi için önceliklerin neler olduu ve bu dorultuda sosyal bilgiler öretmenlerinde olması beklenilen özellikleri tespit etmek ve çözüm önerileri getirmektir. Bu aratırmada Samsun il merkezi ve ilçelerindeki 170 ilköretim okul müdürü ve 9 Milli Eitim Sosyal Bilgiler müfettiine yöneltilen açık uçlu sorular dorultusunda çıkarılan sonuçlar deerlendirilmitir. Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler Öretimi, Sosyal Bilgiler Öretmeni, Sosyal Bilgiler Dersi THE PRIORITIES OF SOCIAL INSTRUCTION AND IMPLICATIONS TOWARDS TRAINING SOCIAL SCIENCE TEACHERS IN PRIMARY SCHOOLS ABSTRACT This study has been conducted to determine the opinions of school managers and National Education social science inspectors about the priorities of social science instruction in primary schools and what sort of studies could be carried out in order to train social science teachers. The aim of this study is to find out the priorities for more effective social science instruction and in line with this to determine the necessers qualitications required for social science teachers and put forward some suggestions. In this study, the results have been assessed in line with open ended questions asked to 170 primers school managers and 8 social science inspectors of National Education in Samsun and its towns. Key words: Social science nstruction, social science teacher, social science course

2 22 lköretim Okullarında Sosyal Bilgiler Öretiminin Öncelikleri P. skender 1. GR Ülkemizde son yıllarda eitim politikalarında yapılan çok sayıdaki deiiklik yeni yapılanmaları da beraberinde getirmitir. Bulunduumuz çada meydana gelen bilgi ve teknolojideki hızlı gelimelere ve deiime cevap verecek, istenilen nitelikte ve sayıda öretmenin yetitirilmesi bir takım problemlerin ortaya çıkmasına neden olmutur. Gelimi toplumları dierlerinden ayıran en önemli faktörlerin baında bilgiye ulamada izlenen yollar ve etkili bir eitim sistemi gelmektedir. Çaımızın insanından üretken, katılımcı, demokratik deer ve tutumlara sahip, problem çözme ve karar alma becerileri gelimi bireyler olması beklenmektedir. Bu da sosyal bilgilerin genel amaçları içine giren demokratik ve çada bir toplum için etkin vatandalar yetitirmektir. Bu amacı gerçekletirebilmek, örencileri iyi bir ülke ve dünya vatandaı haline getirmek, örencilere toplum içindeki rollerini benimsetmek, toplumsal yaama uyum salamak ve onlarla uyumlu bir biçimde yaamak için gerekli olan bilgi ve becerilerin önemli bir kısmı ilköretim okullarında okutulan sosyal bilgiler dersi yoluyla kazandırılmaya çalıılmaktadır (Erden, 1996; Sönmez, 1996). Sosyal bilgilerin amaçlarının gerçekletirilmesinde sosyal bilgiler öretmeninin çok önemli rolü vardır. lerlemenin ve deiimin sürekli olduu toplumlarda, sosyal bilgiler öretmeninin toplumun gelitirilmesindeki sorumluluu yüklenmesi gerekmektedir. Sosyal bilgiler öretmeninin görevi gelenekçi bilgi aktarımı yerine, gelimeleri ve ilerlemeleri takip ederek örencilerini topluma ve çaa hazırlamaktır. Bilim, teknoloji ve toplum sürekli geliip deiirken sosyal bilgiler öretmeninin kendisini gelitirmemesi düünülemez. Aratırmanın amacı, ilköretim okullarında sosyal bilgiler öretiminin önceliklerinin neler olduunu tespit ederek, eitim fakültelerinin ilköretim bölümü bünyesinde yer alan sosyal bilgiler öretmeni yetitirilmesine yönelik çıkarımları elde edebilmektir. 2. YÖNTEM Aratırmanın evreni, Samsun ili ve ilçelerindeki ilköretim okulu müdürleri ile l Milli Eitim müfettilerinden olumaktadır. Çalıma evreninin tamamına ulaıldıı için örneklem seçme yoluna gidilmemitir VER TOPLAMA ARAÇLARI Aratırma verileri, ilköretim okul müdürlerine ve Milli Eitim Sosyal Bilgiler Müfettilerine yöneltilen Sosyal Bilgiler öretimi açısından sizce bir sosyal bilgiler öretiminde öncelikli özellikler neler olmalıdır? açık uçlu sorusuna verilen cevaplarla toplanmıtır.

3 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) VERLERN ANALZ Yarı yapılandırılmı anket formuna okul müdürlerinin ve Milli Eitim sosyal bilgiler müfettilerinin verdikleri yanıtlar, içerik analizinde detaylı olarak alt gruplara ayrılmıtır. Okul müdürleri ve müfettilerinin sosyal bilgiler öretiminin öncelikli özelliklerine ilikin görüleri tablolatırılarak, frekans ve yüzdeleri belirlenmitir. 3. BULGULAR VE TARTIMA Sosyalbilgiler öretimindeki öncelikli özelliklere ilikin l Milli Eitim müfettileri ile ilköretim okulu müdürlerine yöneltilen Sosyal Bilgiler öretimi açısından sizce bir sosyal bilgiler öretiminde öncelikli özellikler neler olmalıdır? sorusuna verilen cevaplardan çıkan görülerden yararlanılarak iki farklı tablo oluturulmutur. Aaıda tablo 1 de l Milli Eitim müfettilerinin üzerinde durduu konular ve bu konuya kaç müfettiin deindii yer almaktadır. Tablo 2 de ise ilköretim okulu müdürlerinin üzerinde durduu konular ile bu konuya kaç ilköretim müdürünün deindii belirtilmektedir. Tablo 1. Milli Eitim müfettilerinin en çok üzerinde durduu konular Konular F % Konular güncelletirilerek ilenmeli 9 90 Konuların özelliine uygun yöntem ve teknikler belirlenmeli 7 70 Derse hazırlık ve çalımalarda örencilere gereken sorumluluk verilmeli Bilgiye ulama yolları örenciye verilmeli, örenci derste aktif duruma getirilmeli Öretmenler hizmet içi eitim kurslarına katılmalı 4 40 Örencilerin seviyeleri göz önüne alınarak ders planı yapılmalı 4 40

4 24 lköretim Okullarında Sosyal Bilgiler Öretiminin Öncelikleri P. skender Tablo 2. lköretim müdürlerinin en çok üzerinde durduu konular Konular F % Sosyal bilgiler öretimi ezbercilie deil anlamaya, kavramaya ve yorum yapabilme gücünü gelitirmeye yönelik olmalı Konular anlatılırken örencilerin geçmii anlayıp, yorumlayabilmesi ve ulatıkları sonuçları günlük hayatta kullanabilir hale getirebilmesi salanmalı Örenciyi daima uyanık ve aktif halde tutmak, düünmeye ve aratırmaya tevik etmek için çeitli öretim yöntemleri uygulanmalı Örencilere milli ve manevî deerler kavratılmalı; vatan, millet, insanlık ve doa sevgisi daha bilinçli ve kalıcı olacak ekilde verilmeli Araç-gereç ve teknoloji yeterli düzeyde kullanılabilmeli ve örencilerin de bunları kullanmasına izin verilmeli Dersler demokratik bir ortamda ilenerek, her türlü düünceye saygı duyulmalı, vatandalık ve insan hakları eitimine özen gösterilmeli Türkçe derslerde iyi ve etkili kullanılmalı Konular anlatılırken örencinin seviyesine inilerek, güncel ve görsel olmasına özen gösterilmeli Bilimsellik ve objektiflik ilkeleri dikkate alınarak, olaylar olduu gibi verilmeli Ölçme ve deerlendirme yerinde ve etkili kullanılmalı Sosyal bilgiler öretmeni sosyal bilgiler programına ve sosyal bilgilerle ilgili temel bilgilere sahip olmalı Dersle ilgili her türlü plan ve program zamanında, dikkatli ve titiz bir ekilde hazırlanmalı, hedef ve davranılar net bir ekilde sunulmalı Öretmen derse girmeden önce her türlü hazırlıını yaparak, iyi bir

5 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 25 öretim ortamı hazırlamalı Örencilerin konuları daha iyi anlayabilmeleri için dramaya yer verilmeli Okulun bulunduu yakın çevrenin fiziksel ve beeri kaynakları iyi bilinip, sosyal bilgiler eitiminin bir laboratuarı olarak düünülmeli Sosyal bilgiler dersi eskiden olduu gibi tarih ve corafya olarak ikiye ayrılmalı. Bran öretmenleri derse girmeli Örencilerin bilisel, duyusal ve devinisel alandaki gelimelerinde denge gözetilmeli Sosyal bilgiler öretmenleri alanları ile ilgili gelimeleri takip etmeli, her türlü seminer, sempozyum ve hizmet içi kurslara katılmalı Sosyal bilgilerle ilgili en az bir yayın takip edilmeli Önemli güncel deiiklikler ders programlarına alınmalı Sosyal Bilgiler dersi içeriinin konuları çok çeitli olmamalı SONUÇ VE ÖNERLER Bu aratırmada, sosyal bilgiler öretimindeki önceliklerin ilköretim okul müdürlerine ve sosyal bilgiler müfettilerine göre neler olduu, dolayısıyla sosyal bilgiler öretmeni yetitirirken nelerin göz önünde bulundurulması gerektii ile ilgili çıkarımlar elde edilmeye çalıılmıtır. Burada ileri sürülen bazı görüler, özellikle de sosyal bilgiler dersinin eskiden olduu gibi Tarih ve Corafya olarak ikiye ayrılması görüü, alınan eitimle ilgilidir. Çünkü bu görüte olanlar Fen-Edebiyat Fakültelerinin ilgili bölümlerinden ya da yeniden yapılanma öncesindeki Eitim Fakültelerinin ilgili bölümlerinden mezun olan kiilerdir. Kendi branlarında eitim almı oldukları ve sosyal bilgiler öretmeni olarak yetitirilmedikleri için dier disiplinlere uzak kalmılardır. Öretmenin derste daha verimli olabilmesi, örenciye yarar salaması, öz güveninin olabilmesi ve öretmenlik tutumunun olumlu gelimesi için girmi olduu dersin eitimini almı olması son derece önemlidir. Bütün bu görülerden yola çıkarak alan bilgisi, genel kültür, kiisel ve meslekî özellikler, öretme süreci, örenci ile olan ilikiler ve örenciye yaklaım gibi çeitli yönlerden

6 26 lköretim Okullarında Sosyal Bilgiler Öretiminin Öncelikleri P. skender daha etkili bir sosyal bilgiler öretmeni yetitirebilmek için u öneriler ortaya atılabilir: 1. Sosyal bilgiler öretmeni çevresine, ülkedeki ve dünyadaki olaylara ve gelimelere karı duyarlı olmalıdır. Bu nedenle sosyal bilgiler öretmen adaylarının ezberci deil sorgulayıcı, aratırıcı, fikir üretme ve gözlemleme yetenekleri gelimi bireyler olarak yetitirilmesine önem verilmelidir. leride öretmen olduklarında, daha etkili ve verimli olabilmek için konuları güncelletirilerek, günümüzden örnekler vererek anlatılmalı, örencilerin anlama, kavrama ve yorum yapabilme yeteneini gelitirebilmelidirler. Örenciler günlük yaantılarında kullanamayacakları konulara karı ilgisiz kalabilmektedirler. Tarih ile ilgili konuların nedenleri, sonuçları anlatılırken günümüzde yaanan benzer olaylarla ilikilendirmeli, bu olaylardaki ekonomik, siyasî, sosyal etkenler belirtilmeli, aralarındaki ba vurgulanmalıdır. Corafî olaylarda çevremizden, ülkemizden ve dünyadan çeitli örnekler verilerek somut anlatıma ve görsellie yer verilmelidir. 2. Sosyal bilgiler öretmeni, sosyal bir birey olarak yetitirilmelidir. Çünkü bulunduu çevre onun laboratuarını oluturmaktadır. Nasıl çevresindeki tarihi, kültürel ve turistik yerlere gezi ve inceleme yapıyorsa, iledii ders ile alâkalı olarak yerel yönetimlerle de diyalog halinde bulunmalıdır. Görev yapmı olduu yerdeki vali, kaymakam veya köy muhtarı ile jandarma, trafik polisi gibi yetkililerle iletiim kurmalıdır. Konuları anlatırken olayları yaamı kiilerden veya alanında uzman kii ya da kurumlardan yararlanabilmedir. Bunun için de sosyal yönü gelimi, giriimci yapıya sahip bireyler olarak yetitirilmelidir. 3. Farklı disiplinlerle ilgili kavramları bilmeli ve bunlardan derste yararlanmalıdır. Olaylara tek bir bakı açısından bakmamalıdır. yi bir sosyal bilgiler öretmeni tarih, corafya, sosyoloji, felsefe, ekonomi gibi disiplinler arasında balantı kurabilmelidir. Toplumun deer yargılarını, milli ve manevî deerlerini bilmeli, insanlık ve doa sevgisini örencilerine kalıcı olacak ekilde verecek eitimden geçmi olmalıdır. Demokrasiyi özümsemi olarak yetitirilmelidir ki kendisi de ileride dersini demokratik bir ortam yaratarak ilemeli, her türlü düünceye saygı duymalı, vatandalık ve insan hakları eitimine özen göstermelidir. Çalıacaı farklı bölge ve yörelerdeki kültürel deerlere saygı duymalı, bunları korumalı ve gelitirilmesine çalıarak, derste verdii bilgilerle toplum hayatında olumlu yönde deiiklikler meydana getirebilmelidir. 4. Konuların özelliine uygun yöntem ve teknikleri ders esnasında uygulayabilmelidir. Çünkü örenciler

7 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 27 yalnızca iittikleri konuları çabuk unutmaktadırlar. Bizzat katıldıkları bir eitim etkinlii onların konuyu daha iyi anlamalarına ve kolay unutmamalarına yardım etmektedir. Etkin bir öretim için yöntem zenginliine gidilmelidir. Bu anlamda çok sayıda yöntem vardır. Aynı zamanda her öretmen kendi yaratıcılıını katarak yeni yöntemler gelitirebilmektedir (Küçükahmet,2001). Eitim Fakültelerinde sosyal bilgiler öretmen adaylarına bu yöntem ve teknikler en iyi ekilde ve uygulamalı olarak verilmelidir. l milli eitim müfettilerinin ve ilköretim müdürlerinin özellikle drama teknii üzerinde durması ilgi çekicidir. 5. yi bir sosyal bilgiler öretmeni konularla ilgili teknik araç-gereç ve materyalleri en verimli ekilde ve sık olarak kullanmalı, bunun için bu konuda eitim almalıdır. Eitim Fakültelerinde sosyal bilgiler öretmen adayları zaman zaman konular, projeler, seminerler sunarken bu araç-gereçlerden azami ölçüde yararlanmaya tevik edilmelidir. Çünkü araç-gereç kullanmak daha fazla duyu organını aktif kıldıı için örenmenin kalitesini arttırır. Aynı zamanda, konuların daha etkili sunumu, dikkatin canlı tutulması, bilgilerin daha kalıcı olması, sürenin ekonomik kullanılması gibi kazançlar salar (Tapınar.2005). Öretmen adayları, öretmenlik yaantıları boyunca gelimelere açık olmaları, bunlarla ilgili her türlü hizmet içi kursa gitmeleri yönünde uyarılmalılar. Çünkü gelimelerdeki süreklilik öretmenlerden beklentileri de beraberinde getirmektedir. Özellikle toplumların en yeniliklere açık unsurunun öretmenler olması gerekmektedir. 6. Sosyal bilgiler öretmeni Türkçe yi düzgün ve doru kullanabilmelidir. Bu amaçla eitim fakültelerinde her öretmen adayının mutlaka iyi bir Türkçe öretmeni olacak ekilde yetitirilmesi gerekmektedir. Çünkü toplumların kültürleri büyük ölçüde dil ile gelecek kuaklara aktarılmaktadır. Diline sahip çıkmayan milletler kaybolmaya mahkûmdur. Burada da en önemli görev öretmenlere dümektedir. Düzgün bir telaffuzu olmayan, anlatacaı konuları iyi ve direk ifade edemeyen, yorum kabiliyetinden yoksun bir sosyal bilgiler öretmeninin örencilerine yarar salaması düünülemeyecei gibi zararları da dokunacaktır. Örenci anlamadıı dersten hiçbir zaman zevk almaz ve o dersi örenemez. Bu nedenle bir öretmenin alanına iyi hâkim olmasının yanında bunu karısındaki örencilerine en etkili ekilde aktarması da aynı derecede önemlidir. Bunun için de sosyal bilgiler öretmeninin Türkçe ye hâkim olması gerekmektedir. 7. Sosyal bilgiler öretmeninin sosyal bilgiler programını ve sosyal bilgilerle ilgili temel kavram ve bilgilere sahip olması, dersini bu dorultuda planlayıp ilemesi

8 28 lköretim Okullarında Sosyal Bilgiler Öretiminin Öncelikleri P. skender gerekmektedir. Bu nedenle sosyal bilgiler öretmen adayları yetitirilirken dersin içerii, müfredatı, dersi ile ilgili yapılan deiiklikler ve yenilikler, dersin hedef ve amaçları konusunda eitilip, bilgilendirilmeli, yapılan deiiklikler sınıflarda tartıılmalıdır. Böylelikle öretmen olduunda ders ile ilgili plan ve programı zamanında, dikkatli, titiz hazırlayıp, hedef ve davranıları yerinde hazırlayabilir. 8. Sosyal bilgiler öretmen adayı, örencilerin farklı bilisel, duyusal ve devinisel gelimeler izledii; geldii sosyal ve kültürel çevrenin de örenci üzerlerinde büyük bir etkisi olduu bilinciyle yetitirilmelidir. Dersini, sınıfındaki örenciler arasında bu dengeyi salayacak ekilde ilemelidir. Örencilerin geliim düzeylerine uygun yakından uzaa, somuttan soyuta ve basitten karmaıa giden eitim etkinliklerine ve dersin planlamasına yer vermelidir. 9. Ders planında belirlenen hedef davranılara uygun deerlendirme biçimini belirlemelidir. Bunun için de farklı yöntemler kullanmalıdır. Sosyal bilgiler öretmen adaylarının örencileri deerlendirirken nelere dikkat etmesi gerektii, nasıl bir deerlendirme sistemi uygulayacaı, yanlı ve eksik deerlendirmelerin örencilerin derse olan ilgisini nasıl azaltacaı kendisine verilmelidir. Sınav soruları hazırlarken amacın baarısızlıı ölçmek deil, örenciye kazandırılması amaçlanan bilgi ve davranıları ölçecek nitelikte ve nicelikte hazırlanmasına dikkat edilmesi gerektii özellikle vurgulanmalıdır. 10. yi bir sosyal bilgiler öretmeni örencilerine bilgisi, kültürü, davranıları, konuma ekli, giyimi gibi konularda örnek olmalıdır. Eer örencilerinin okumasını, çeitli konularda bilgi sahibi olmasını istiyorsa her eyden önce kendisi okumalı, alanı ile ilgili gelimeleri takip etmeli, meydana gelen olaylara duyarsız kalmamalı ve bunu örencileriyle ve meslektalarıyla paylamalıdır. Örencinin önünde en büyük örnek olan öretmen her yönüyle iyi bir örnek tekil etmelidir. Bunun için de eitim fakültelerinde yetitirilen öretmen adayları ve tabi ki sosyal bilgiler öretmen adayları öretmen olma misyonu ile yetitirilmeli gerek derslerinde gerekse staja gittii okullarda bu vasıflar ona en iyi ekilde verilmelidir. 11. Bir sosyal bilgiler öretmeni ülkesinin her bölge ve yöresinin sosyoekonomik ve kültürel yapısı hakkında bilgilendirilecek ekilde yetitirilmeli, stajının önemli bir bölümünü birletirilmi sınıfları olan ilköretim okullarında yapmalıdır. Aksi takdirde göreve baladıklarında beklentilerinden çok daha farklı durumlarla ve zorluklarla karılaabilmektedirler. Bu zorluklar barınma, ulaım, örencinin hazır

9 Ahi Evran Üniversitesi Kırehir Eitim Fakültesi Dergisi (KEFAD) Cilt 8, Sayı 1, (2007) 29 bulunuluu, çevre ile etkili iletiim, sosyal ve kültürel faaliyetler vb. olabilir. Yapılan istatistikler göstermitir ki bazı öretmenler karılatıkları bir takım güçlükler karısında meslekten istifa etmiler ya da yer deitirme talebinde bulunmulardır. Oysaki yurdun en ücra köesine kadar her örencinin eitim hakkı vardır. te sosyal bilgiler öretmeni yetitirilirken bütün bu karılaılacak güçlükler ve bunlarla ba edebilme yolları kendilerine önceden verilmelidir. 5. KAYNAKLAR Erden, M. (1996). Sosyal Bilgiler Öretimi. stanbul: Alkım Yayınevi Küçükahmet, L. (2001). Öretim lke ve Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayın Daıtım Sönmez, V. (1996). Sosyal Bilgiler Öretimi. Ankara: Program Gelitirme Merkezi, 11 Tapınar, M. (2005). Kuramdan Uygulamaya Öretim Yöntemleri. Ankara: Üniversite Kitapevi