THE PREVALENCE OF PSYCHIATRIC SYMPTOMS ON WOMEN

Transkript

1 KAD İNLARDA RUHSAL BEL İ RT İLER İ N YAYG İ NL İĞİ Yrd. Doç. Dr. Orhan DO Ğ AN*, Dr. Hikmet ÖZBEK**, Dr. Haluk GÜLMEZ**, Dr. Canan CO ŞKUNERDEM** ÖZET: Bu yaz ıda kadınlarda ruhsal belirtileri,: yaygınl ığı sunulmaktad ır. 167 deneğe bir anket forum ve Belirti Tarama Listesi verilmi ş tir. Ruhsal belirti puanı ya şlar arasındaki ilkokul mezunu, daha önce psikiyatriyle ili şkisi olan, gelir düzeyi düşük olan kad ınlarda yüksek bulunmu ştur. Sonuçlar tartışılın ış t ır. THE PREVALENCE OF PSYCHIATRIC SYMPTOMS ON WOMEN SUMMARY: In Iliis report, it has heen presented the prevalence of psychiatric sy ınpton ıs on women. An inquiry form and Symplom-distress Check List-90 (SCL-90) were giyen to the one-hundredsixyseven women. Asa result, psychiatric symptorns sco ı -e has heen found high on the persons who are years old, persons who have primary school education, persons who have applied to the psychiatric outpatient units formerly. The results have been discussed. GIRI Ş Toplumda ruhsal bozukluklar ın çe şitli demografik özelliklerle ili şkisi psikiyatrik epidemiyolojinin ilgi alan ı içindedir. Bir bozuklu ğun yaygı nl ığı, dağı l ım ı, nedenleri, risk gruplar ı - n ın saptanmas ı gibi konular koruyucu ruh sa ğl ığı için oldu ğu kadar; bir ülkenin ruh sa ğl ığı politikas ın ın belirlenmesi için de gereklidir. Bunlar ı sağlayacak en iyi çal ışmalar alan çal ış - maland ır (7, 8, 16, 17, 23, 25). Çeşitli ara ştırmalar toplumdaki bir bozukluk veya durumun epidemiyolojik özelliklerini incelerken ç ık ış noktas ı olarak yaygın biçimde e ş eyi (cinsiyet) alm ışt ır. Eşey hem kolay incelenen, hem de üzerinde iinemle durulmas ı gereken bir özelliktir. Toplumlar ın eşeye verdikleri rol ve de ğerler farkl ı l ı klar gösterir. Bu farkl ı l ıklar kad ın ve erkeklerin hastal ık patemini, sa ğl ığ a kar ş i tutumlar ı n ı, sağl ı k kurumların ı kullann ı a s ı kl ı kların ı da etkilemektedir. Ara ş t ırmalar kad ı nların erkeklere göre sa ğ l ık konusunda daha duyarl ı oldukları n ı, erkeklerin ise "hasta rolünü (sick role) erkekliklerini kaybetme ve kad ı nsı nitelikler gösterme gibi alg ı lad ı klar ın ı ve bundan korktuklar ı n ı göstermektedir. Öte yandan baz ı ruhsal bozukluklar ın kad ınlarda erkeklere göre daha yüksek oranda ve psikiyatri polikliniklerine daha çok ba şvurduklar ı bilinmektedir (4, 7, 8, 15, 16, 17, 10). Toplumun kad ına verdi ği de ğer, aile için a şır ı sorumluluk, edilgenlik gibi özellikler sadece bozukluk düzeyinde de ğil, belirti düzeyinde de kad ınlar aleyhinde i şleyebilir. Bu aç ıdan bak ıld ığında, kad ı nlar ın ruhsal bozukluklar ve belirtiler yönünden bir risk grubu olu ş- turabilecekleri dü şünülmektedir. Bu ara ş tırmada kad ı nlar aras ında ruhsal belirtilerin yayg ı n- l ığı ve çe şitli sosyodemografik etkenlerle ili ş kilerinin ara ş tı - r ı lmas ı amaçlamn ış t ı r. GEREÇ VE YÖNTEM Ara ş t ırman ın evrenini Sivas ili merkez ilçesi Yiiceyurt Mahallesi'nde oturan, ya ş lar ı aras ındaki ciddi organik ve ruhsal bozuklu ğu olmayan, kad ı nlar; örneklemini de bu mahallenin 20 soka ğı ndan tesadiifi örneklem yöntemiyle seçilen 7'si (5., 5., 7., 12., 15., 17., 18. sokaklar)olu ş turmu ştur (20). Evren büyüklü ğü saptanamad ığından, bulunabilen tüm kad ınlar çal ışmaya al ınm ışt ır. 176 dene ğe anket formu ve Belirti Tarama Listesi (Symptom-distress Check List-90 SCL-90) verilmi ş, Wunun verileri eksik oldu ğundan iptal edilerek 1 67'si de ğerlendirmeye al ınm ıştır. Araştırmada deneklere bir anket formu ve SCL-90 verilmi ştir. Okur-yazar olmayanlara bunlar ara ştırmac ılar taraf ından okunmu ş ve verdikleri yan ıtlara göre doldurulmu ştur. Anket formunda deneklere ya ş, eşey, e ğitim durumu, psikiyatriyle daha önceden ili şkilerinin olup olmad ığı, şimdiye kadar adli bir olaya (karakolluk veya san ı k olma, ceza alma...) karışıp karışmad ı klar ı, ortalama ayl ı k gelirleri gibi bilgiler sorulmu ş tur. SCL-90 ruhsal belirtileri içeren 90 maddelik bir ölçektir; 9 alt grup ve 1 ek skaladan olu şur. Alt gruplar somatizasyon, obsesif-kompulsif özellikleri, ki şileraras ı ili şkilerde duyarl ıl ı k, depresyon, bunalt ı (anksiyete), öfke-dü ş- manl ık, fobik bunaltı, paranoid dü şünce ve psikotisizmdir. Maddeler 0-4 aras ındaki puanla de ğerlendirilir (3, 5, 6, 7, 8, 17). BULGULAR Veriler elde de ğerlendirilmi ş ve iki ortalama aras ındaki fark ı n önemlilik testi uygulanm ış tır (20). Deneklerin en küçüğü 16, en büyü ğü 65 ya şında ve ortalama ya ş idi. Tablo l'de deneklerin ortalama alt grup puanlar ı () ile ba ş ka bir afa ş tırrnadaki erkeklerin gösterilmi ş tir (8). Buna göre ortalama belirti puan ı (OBP) 'ttir. Tablo Irde deneklerin e ğitim düzeylerine göre da ğı - l ım ı gösterilmi ş tir. Okur-yazar olmayan I. grupta (65- %38.9) OBP , ilkokul mezunu olanlar ın bulundu ğu II. grupta (82- %49.1) , ortaokul ve üstü e ğitim düzeyindekilerin bulundu ğu III. grupta (20- %12) olarak bulunmu ş tur. I. II., I. III. gruplar aras ındaki farklar istatistiksel yönden anlams ız (p 0.05), II. III. gruplar aras ındaki fark anlaml ı bulunmuştur (p ). ( 4') C.Ü.T.F. Psikiyatri ABD Ö ğ retim Üyesi (**) C.O.T.F. Psikiyatri ABD Araşt ı rma Görevlisi 13

2 Tablo III'te deneklerin ya şlar ına göre da ğıl ım ı gösterilmi ştir. Buna göre ya ş gnıbundakilerin (28- %16.8) OBP , ya ş grubundakilerin (92- %55.1) , ya ş grubundakilerin (47- %28.1 ) olup aralarındaki farklar istatistiksel yönden anlaml ı bulunmam ış tır (p 0.05). TABLO I: DENEKLER İN VE ERKEKLERIN İLE KAR Ş ILA Ş TIRILMASI Kad ın (167 C İNS İYET Erkek (109) Obsesif-kompulsif özellikler Kişileraras ı ili ş kilerde duy Bunalt ı Öfke-dü şmanl ık Fobik bunalt ı Paranoid dü şünce Ek skala TABLO: II DENEKLER İN EĞİTİM DÜZEYLERINE GÖRE DAĞILIMI 2. Obs.-komp. özel. 3. Ki şileraras ı du. 5. Bunalt ı 6. öfke-dü şmanl ı k 7. Fobik bu nalb 8. Paranoid dü ş. 10. Ek skala EĞİTİM DÜZEYI Okurya. de. tlkok. ma. O.O. ve üstü (65- %38.9) (82- %49.1) (20- %12) Okurya. de. -- ilkokul n ı ez. için: t , tt-1.98, Sd p 0.05 OYD - 00-için: t1i-0.84, tt-1.98, p için: t1i tt-2.35, Sd-0.1, p 0.02 TABLO III: DENEKLER İN YA Ş LARINA GÖRE DAĞILIMI YA Ş GRUPLARI (28- %16.8) (92- %55.1) (47-%28.1) Obs. - komp. özel Ki ş ileraras ı du Bunaltı Öfke-dü şmanl ık Fobik bunalt ı Paranoid dü şünce Ek skala (16-19)- (20-44) için: th-0.22, tt-1.98, Sd-0.13, p 0.05 (16-19) - (45-70) için: t , tt-1.98, Sd-0.14, p 0.05 (20-44)- (45-70) için: ti1-0.22, tt-1.98, Sd-0.09, p 0.05 Tablo IV'te deneklerin medeni durumlar ına göre da ğı l ım ı gösterilmi ştir. Buna göre bekarlar ın (37- %22.2) OBP , evlilerin (116- %69.5) , bo şanm ış veya dulların (di ğer grup, 14- %8.4) olup aralar ındaki farklar istatistiksel yönden anlaml ı bulunmam ış tı r (p 0.05). Tablo V'te deneklerin daha önceden psikiyatriyle ili şkilerinin olup olmamas ına göre da ğıl ım ı gösterilmi ş tir. Buna göre psikiyatriyle ili şkisi olanlar ın (33- %19.8) OBP , olmayanlann (134- %80.2) olup aralarındaki fark istatistiksel yönden anlaml ı bulunmuş tur (p0.02) Tablo VI'da deneklerin şimdiye kadar adli bir olaya kar ı - şıp karışmad ı klanna göre da ğıl ım ı gösterilmi ş tir. Buna göre adli bir olaya kar ışanlann (10- %6) OBP , karışmayanlar ın (157- %94) olup aralar ındaki fark istatistiksel yönden anlaml ı bulunmam ış tır (p 0.05). Tablo VII'de deneklerin ortalama ayl ık gelir düzeylerine göre da ğı l ım ı gösterilmi ş tir. Ortalama ayl ık geliri TL. ve altında olanları kapsayan I. grupta (34- %20.3) OBP , TL. aras ında olanlar ı kapsayan Il. grupta (113- %67.7) , TL. ve üstünde olanlar ı kapsayan III. grupta (13-%7.8) 'dur. IL-III. gruplar ın OBP aras ındaki farklar anlaml ı bulu nmam ış (p 0.05), I.-III. gruplar aras ındaki fark anlaml ı bulunmu ş tur (p 0.05). 14

3 TABLO IV: DENEKLER İN MEDENI DURUMLARINA GÖRE DAĞILIMI 2. Obs. - komp. özel. 3. Kişileraras ı duy. 5. Bunalt ı 6. Öfke-dü şmanl ık 7. Fobik bunalt ı 8. Paranoid dü şünce t O. Ek skala Bekar (37- %22.2) Q MEDENI DURUM. Evli Di ğer (116- %69.5) (14-%8.4) Bekar-Evli için: t , tt--1.98, Sd-0.11, p 0.05 Bekar-Di ğer için: th-0.44, tt-1.98, Sd-0.16, p 0.05 Evli-Di ğer için: th-0.07, tt-1.98, Sd-0.14, p 0.05 Tablo V: DENEKLER İN PS İK İYATR İYLE ILI Ş KILERINE GÖRE DAĞILIMI 2. Obs. - komp. özel. 3. Ki şileraras ı duy. 5. Bunaltı 6. Öfke-dü şmanl ık 7. Fobik bunaltı 8. Paranoid dü şünce 10. Ek skala PS İKİYATR İYLE ILI Ş KI Var Yok (33- %19.8) 134- %80.2) Var-Yok için: t1i- 2.49, tt-2.35, Sd-0.12, P Tablo VI: DENEKLER İN ADLİ B İR OLAYA KARI Ş IP KARI Ş MADIKLARINA GÖRE DAĞILIMI ADLİ B İR OLAYA KARI ŞMA Var (10- %6) Yok (157- %94) Obs. - komp. özel Ki şileraras ı duy Bunaltı Öfke-dü şmanl ı k Fobik bunaltı Paranoid dü şünce Ek skala Var-Yok için: tii-0.13, tt-1.98, Sd-0.15, p 0.05 Ortalama ayl ık geliri bilinmeyen 7 ki şi (%4.2) de ğerlendirmeye almmam ış hr. TARTI ŞMA Çe şitli toplumlarda yap ılan epidemiyolojik ara ştırmalar ruhsal bozukluklara yakalanma olas ı l ığı n ın kad ı nlarda erkeklerden daha yüksek oldu ğunu ortaya koymu ştur (7, 9, 11, 14, 15, 16, 21, 23, 24). Ruhsal belirtilerin e ş eye göre da ğı l ı - m ında da kad ınlarda ruhsal belirti puan ının daha yüksek oldu ğu bulunmu ştur. SCL-90'la Ankara'da yap ılan bir ara ştırmada toplumda ortalama ruhsal belirti puan ı 0.41 olarak bulunurken, ara ş tırmam ızda kad ınlarda olarak bulunmu ş tur (3). Bu da ayn ı toplumda farkl ı kültürler aras ında ruhsal belirtilerin yaygınl ığının de ği şti ğini gösterir. Benzer bir çal ışmada ise kad ınlann ruhsal belirti puan ı , erkeklerinki bulunmu ştur (8). Bu farkl ıl ığın nedenleri aras ında kültürel olarak kad ınların toplumdaki yeri, duygular ın ı rahatça ifade edememeleri, aile içi sorumluluklar ının fazla olmas ı, sağl ık konular ına daha duyarl ı olmalar ı gibi etkenler say ılabilir. Ruhsal belirti puanlar ı sıras ıyla en yüksek obsesif-kompulsif özellikler, somatizasyon, ki ş ileraras ı ili şkilerde duyarl ıl ık, depresyon ve bunalt ı alt gruplarında bulunmu ştur. Bu durumun yukar ı da say ılan etkenlerin önemini vurgulad ığı dü şüncesindeyiz. Eğitim düzeyi yükseldikçe ruhsal bozukluk oran ının dü ş - tü ğü bildirilmektedir (10, 15, 17, 18, 19, 21, 22). Bir ara ş tırmada bu durumun ruhsal belirti düzeyi için de geçerli oldu ğu bulunmu ştur (8). Ara ştırmam ızda okur-yazar olmayanlarda somatizasyon alt grubu en yüksek 'na ula şırken, ilkokul mezunlar ında ki şileraras ı ili ş kilerde duyarl ıl ık, ortaokul ve üstü eğitim düzeylilerde obsesif-kompulsif özellikler alt grubu en yüksek de ğere ula şmaktad ır. Bu konuda okur-yazar olmayanlar ın toplumsal konumlar ına boyun e ğdikleri ve beden dilini daha çok kulland ıkları, di ğer gruptakilerin bununla yetinmedikleri dü şünülebilir. 15

4 TABLO VII: DENEKLERIN GEL İR DÜZEYLERINE GÖRE DAĞ ILIMI ORTALAMA AYLIK GEL İR 100 Bin TL Bin TL. 200 Bin TL. ve üstü (34- %20. 3) (113- %67.7) (13- %7.8) Obs. - komp. özel Ki ş ileraras ı duy Bunaltı Öfke-dü şmanl ık Fobik bunalt ı Paranoid dü şünce Ek skala NOT: Ortalama ayl ık geliri bilinmeyen 7 ki şi (% 4.2) de ğerlendirmeye almmam ıştı r. T. H. grup için: t1i-0.37, Sd-0.10, p 0.05 I.-III. grup için: th tt-1.98, Sd--0.09, p 0.05 grup için: t , tt-1.98, Sd-0.10, p 0.05 Epidemiyolojik ara ş t ırmalarda ya ş önemli bir de ğişkendir. Gençler ve ya ş l ılar ın ruhsal bozukluk yönünden daha yüksek bir risk alt ında olduklar ı bilinir (6, 12, 16, 17, 23, 24). En yüksek ya ş grubunda ki şileraras ı duyarl ıl ık, ya ş grubunda obsesif-kompulsif özellikler, 45 ya şın üstündekilerde somatizasyon alt grubunda bulunmu ştur. Gençler- de ya ş l ılarda depresyon alt gruplar ın ın di ğer yaş gruplar ından daha yüksek de ğere ula şmas ı dikkat çekici, ayn ı zamanda beklenen bir durun ıdur (2, 6, 8, 21, 23) ya ş grubunun OBP'n ın yaş grubunun de ğerinden yüksek olmas ı toplumda kad ı nlara verilen rol ve soru ınluluklarla ilgili olabilir. Çe ş itli ara ş tırmac ılar medeni durumla ruhsal bozukluklar aras ında bir ili ş ki oldu ğunu bulmuş ve bo ş anm ış ve d ııllann en yüksek, sonra bekarlar ın, en az da evlilerin risk ta şıdığı n ı belirtmi ş lerdir (1, 10, 13, 16, 17, 18, 19, 21, 23, 24, 25). Ara ş tırmam ızda en yüksek bekarlarda ki şileraras ı duyarl ıl ık, evlilerde ve di ğer grupta somatizasyon alt grubunda bulunmu ş tur. Evlilerin OBP bekarlardan sonra ikinci yüksek de ğer olarak bulunmu ş tur. Bu da toplumsal yönden e ş ve anne olarak kad ına verilen sommluluklann fazlal ığına ba ğlanabilir. Psikiyatriyle ili ş kisi olanlar ın tüm ili şkisi olmayanlannkinden daha yiiksek bulunmu ştur. Bu beklenen bir sonuçtur. Ba ş ka bir ara ş t ırmada da benzer sonuç bulunmu ş- tur (8). Adli bir olaya kan şman ı n OBP'n ı ytikseltece ği dü şünülmü ş ancak ara ş t ırma ın ızda bu görü ş desteklenmemi ş tir. Bir ara ş - tı rmada adli olaya kan şanlann OBP karışmayanlar ınkinden yüksek oldu ğu geni ş bir ara ş t ırmada ki şileraras ı ili ş kilerde duyarl ı l ık, öfke-dti şınanl ık ve paranoid dü şünce alt gruplar ı - n ın 'n ın daha yüksek bulunabilece ğ i dü şünülmektedir. Ekonomik durumla ruhsal bozukluk aras ında bir ili şki olup olmad ığı tart ışmal ıd ır. Ancak yaygı n kan ı, dü şük gelir düzeyindekilerde ruhsal bozukluklar ın daha çok görüldü ğü yönündedir (8, 17, 25). Belirti düzeyinde de gelir düzeyi dü ş- tiikçe OF1P'n ın yükseldi ği bulunmuştur. Ekonomik güçlükler beslenme, bar ınma gibi konularda sorunlar yaratabildi ği gibi; bunalt ı, depresyon, ki şileraras ı ili şkilerde duyarl ıl ık ve öfke gibi belirtiler de ortaya ç ıkabilir. Sonuç olarak kad ınlarda ruhsal belirti ortalama puan ı genç yaş ta olma, evli olma, daha önce psikiyatriye ba şvurmu ş olma, ilkokul mezunu olma, dü şük gelir düzeyine sahip olma gibi etkenler etkileyebilmekte; bunlar ın yan ısıra kad ın ın toplumdaki konumu da genel olarak ruhsal belirti puan ın ı yükseltel bir etki yapabilmekte'dir. Buna göre kad ın olman ın ruhsal bozukluk yönünden bir risk e tkeni oldu ğu söylenebilir. KAYNAKLAR 1- Arpaz, A.: Ruhsal Bozukluklar ın Sıkl ık ve Da ğıl ım ın ın Epidemiyolojik Bir Ara ştırma İle Saptanmas ı: Uluslararas ı Standart Bir Muayene Yönteminin Yank ırsal Bir Bölgede Uygulanmas ı. Uzmanl ık Tezi, Ankara Atakan, Z.: Yank ırsal Kesimde Epidemiyolojik Bir Ara ş - tırma. Uzmanl ık Tezi, Ankara Birsöz, S.: Hastal ık Öncesi Ya şam De ğ işimleri ve Ruhsal Sonuçları Üzerine Bir İnceleme. Doçentlik Tezi, Ankara Demiriz, E.: Yar ı kırsal Bir Bölgede Ruhsal Bozukluklar ın S ı kl ığı ve Depresyon Epidemiyolojisi Üzerine Bir Ara ş - tırma. Uzmanl ık Tezi, Ankara Derogatis, L11.., et al.: The SCL-90 and the MMI"I: A Step in the Validation of a New Self-Report Scale. Brit J Psychiatry, 128: , Doğan, O., Gö ğü ş, A.K.: Yeti ştirme Yurtlannda Symptom Check List-90 (SCL 90) İle Yap ılan Bir Çal ışma. Nöroloji-Nöm şirii ıji-psikiyatri, Cilt: 2, Say ı : 4, s Doğan, O.: Sivas'taki Psikiyatri Hastalar ın ın Sosyodemografik Ara ş t ırmas ı: Kad ın ve Psikiyatri. (C.Ü.T.F. Dergisi'nde yay ınlanacak) 8- Doğan, O., Özbek, H., Gülmez, II., Co şkunerdem, C.: Ruhsal Belirtilerin Toplumda Da ğıl ım ı. (C. 0.T. F. Dergisi'nde yay ınlanacak) 9- Gruenberg, EM., Turns, DM.: "Epidemiyology". Freedman AM, Kaplan HI, Sadock BJ (Eds.), Comprehensive Textbook of Psychiatry, third ed., Williams and Wilkins Co., Baltimore Hanc ıoğlu, M.: Kentleşme ve Psikiyatrik Epidemiyoloji: Gecekondu ve Kent Merkezlerinde Kar şılaş t ırmal ı Alan Çal ışmas ı. Uzmanl ık Tezi, Ankara Ilibbard, JII., Pope, CR.: Gender Roles, Illness Orientation and Use of Medical Services. Soc. Sci. Med, 17 (3): Jegede, RO.: Qıı tpatient Psychiatry in on Urban Clinic in a Developing Country. Social Psychiatry, 13: Levovo, I., Arnon, A.: Emotional Disorders in Six Israeli Villages. Acta Psychiatr Scand, 53: Lieban, RW.: Gender Aspects of Illness and Practitioner Use Among Filipinos. Soc Sci Med, 17 (13): Myers, JK., Weissman, MAı, Tischler, GL.: Six-Month Prevalence of Psychiatric Disorders in Three Communities. Arch Gen Psychiatry, 41: Nathanson, CA.: Sex, Illness, and Medical Care A Review of Data, Theory, and Method. Soc Sci Med, 11: Öztürk, MO.: Ruh Sa ğ l ığı ve Bozukluklar ı. Nurol Matbaas ı, Ankara Robins, LN., Helzer, JI., et al.: Lifetime Prevalence of Specific Psychiatric Disorders in Il ıree Cites. Arch Gen Psychiatry, 41:

5 19- Sethi, BB., Gupta, SC., Mahendru, RK., Kumars, P.: Mental Health and Urban Life: A Study of 850 Families. Brit J Psychiatry, 124: Siimbilloğlu, K.: Sa ğl ık Bilimlerinde Ara ş t ı rma Teknikleri ve istatistik. Mati ş Yay ınlar ı, Ankara Ş atır, Psikiyatrik Epidemiyolojide Kullan ılan 051- çekler ve Standart Bir LSIçe ğ'in Gecekondu Bölgesinde Uygulanmas ı. Uzmanl ık Tezi, Ankara Tarnopolsky, A., et al.: Prevalence of Psychiatric Morbidity in on Industrial Suburbans of Buenos Aires. Soc Psychiatry, 12: Ünal, M.: Ruh Hastal ıkların ın Yaygınl ığı ve Sosyo-ekonomik Olgularla Ili şkisi. Doçentlik Tezi, Ankara Westbrook, MT., Mitchell, RA.: Changes in Sex Role Stereotypes from Health to Illness. Soc Sci Med, 13A: Yöriikoğlu, A.: "Ruh Hastal ı klarının Epidemiyolojisi". Ruh Sağl ığı ve Hastal ıklan'nda (Yay ın Sor.: MO. Öztürk). Meteksan Ltd. Ş ti. Ankara ÇOCUK VE ERGENLERDE İNT İHAR Dr. Fulya MANER*, Dr. Solmaz TAPTIK*, Dr. P ınar Y. ZIYALAN*, Dr. Niyazi UYGUR* ÖZET: Bu yaz ıda çocuk ve ergenlerde intihar davranışına ilişkin demografik, psikolojik, aileye ili şkin sosyo-kültürel risk faktörleri ile ilgili son y ıllarda yapılan çalışmalar gözden geçirilmiş ve koruyucu önlemler tart ışılmrş tir. SUMMARY: In this paper current studies on demographic, psychological, sociocullural and faınily risk factors for suicidai behavior among children and adolescents are reviewed and strategies for prevention are discussed y ıl ında Amerika Birle şik Devletleri'nde ya ş grubunda ölüm nedenleri aras ında intihar ikinci s ıradad ır (14, 18). Son 20 y ılda gençlik intiharlar ındaki art ış toplumsal bir sorun olmu ş tur. Tüm ergen ölümlerinin yakla şık 1/4'ü intihar nedeniyledir (10). Ancak bu konuda Türkiye'ye ait veri henüz yoktur. Çocuk ve ergenlerin intiharlan, risk faktörlerinin belirlenmesi ve bu faktörlerin azalt ılmas ı ile önlenebilir. Ergenlerde ve gençlerde intihar giri şiminin gerçek prevalans ı kesin olarak bilinmemektedir. Yap ılan çal ışmalar son y ıllarda genç intiharlanndaki art ışın depresyon (13), ailelerdeki kopmalar ve intihar arac ı olarak ate şli silah kullanma oranlar ındaki art ış (4) ile ko şutluk gösterdi ğini belirlemektedir ya ş aras ındaki yüksek intihar oran ına karşın 5-14 yaşlannda intihar bütün ya ş gruplanndan daha dü şük oranda görülmektedir (14). Shaffer (21) ya şında intihar eden 30 ergende affektif bozukluk ve anti-sosyal özelliklerin yüksek prevalans gösterdi ğini bildirmiş tir. Shafii ve ark. (22) psikolojik otopsi yöntemi ile ya şında iken intihar eden gençler üzerinde yapt ı kları çal ışmada, intiharla ilgili psikolojik risk faktörlerini, daha önce intihar fikri ve giri şiminin olmas ı, drog ve alkol kötüye kullan ım ı ve anti-sosyal davran ış olarak saptam ış tır. Holden (II) intihar edenlerin %95'inin (kontrol grubunda %48) DSM III kriterlerine göre en az bir psikiyatrik bozukluk gösterdi ğini bildirmi ş tir. ölümle sonuçlanmayan intihar davran ışı nı ara ştıran çal ış - malar depresif belirtiler ve/veya DSM Tifo göre majör depresif bozukluk ile intihar giri şimleri aras ında ko şutluk oldu ğunu göstermektedir. ErOnlerde majör depresif bozukluk ve intihar davran ışı aras ındaki s ıkı ili şki dikkat çekmektedir (14). Intihar giri şiminde bulunan psikiyatrik hastalarda madde ve alkol kullan ım ına ve borderline ki ş ili ğe de sık rastlan ır. Friedman ve ark. (18) depresyonu ve borderline ki şili ği olan hastalar ın %92'sinin bir ya da iki kez intihar giri şimi oldu ğunu saptam ışt ı r. Intihar davran ışı ile anti-sosyal davran ış aras ındaki ili ş ki özellikle suç i ş lemiş ergenlerde tan ımlanm ış tı r (14). Cezavinde bulunan sald ırgan davran ış gösteren 71 genç üzerinde yap ılan bir çal ışmada, bunlar ın %68'inin intihar e ğilimlerinin oldu ğu, bunlardan majör depresyonu ve/veya borderline ki şilik bozuklu ğu olanlarda anlaml ı olarak daha yüksek oranda ciddi intihar giri şimi saptandığı bildirilmiş tir (14). Gerfingel ve ark. (10) intihar giri şimi sonucu hastaneye kabul edilen ergenlerin ço ğunun yüksek doz ilaç ald ığı n ı, bu gençlerin ortak özelliklerinin disforik mizaç, saldırganl ı k, hostilite ve s ı kl ıkla yaşıtlanyla ili ş kilerinde somnluluk oldu ğunu bildirmi ş tir. Izleme çal ışmaları nda risk altında olan ergen ve genç yeti ş kinlerde üç özellik göze çarpmaktad ır. Bunlar; önceki intihar davran ışı, baz ı DSM III tan ıtan, intiharla ili şkili tipik erken psikososyal özelliklerdir. En belirgin bulgu, erken ya şta intihar giri şiminde bu davran ış larını s ı kl ıkla yineledikleridir (19). Welnes ve ark. (24) 8-10 y ıll ık izleme çal ışmalar ında yaş lar ında 77 psikiyatrik hastada erken ya şta baş layan bipolar bozuklu ğun kötü prognozlu oldu ğunu, bu hastalardan %25'inin intihar etti ğini ortaya koymu ş tur. Ergenlerin intihar ında çevra ve ki şiler aras ı ili şkiler de, ındaa ır. Shafii ve ark. (22) intiharla önemli risk faktörleri aras bağlantı l ı çevre de ğ i ş kenliklerini, arkada ş, anne-baba ya da akrabalar ın intihar dü şünceleri, tehditleri veya giri şimlerinin olmas ı, anne-baban ı n duygusal sorunlar ı, anne-baban ın yoklu- * Bak ı rköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi III. Psikiyatri Birimi 17