Bipolar Affektif Bozuklu ğu Olan Hastalar ın Aile İşlevlerinin Değerlendirilmesi

Transkript

1 Bipolar Affektif Bozuklu ğu Olan Hastalar ın Aile İşlevlerinin Gülseren ÜNAL * ÖZET Bu çal ışmada bipolar affektif bozuklu ğu olan nin aile işlevlerinin ne ölçüde sağlıkl ı olduğunun araşt ırılmas ı amaçlanmıştır. 54 bipolar affekitf bozuku ğu olan hasta ve eşi yaka grubunu oluştururken, 54 ruhsal bozuklu ğu olmayan hasta eşi kontrol grubunu oluşturdu. Hasta eşlerine tanıtıcı bilgi formu ve A.D.Ö. (Aile Değerlendirme Ölçeği) uyguland ı. Verilerin analizinde yüzde da ğıl ımları, Ki kare, varyans analizi, t testleri SPSS 6.0 prognam ı uygulanarak yapıldı. Araştırmada yer alan yaka grubu ve kontrol grubu A.D.Ö.' nün problem çözme, ileti şim roller gereken ilgiyi gösterebilme, genel i şlevler ve davran ış kontrolü alt boyutunda farklıl ık gösterirken, bu fark duygusal tepki verme alt boyutunda görülmemi ştir. Bulgular; hastalık ve olumsuz aile i şlevleri arasında ilişki oldu ğunu ortaya koymu ştur. Anahtar kelimeler: Bipolar affektif bozukluk, aile de ğerlendirme ölçeği, aile işlevleri Dü şünen Adam; 2002, 15(4): SUMMARY In this study, it is aimed to investigate that what measure to healty of the spouses of the bipolar affecnf disorder: In bipolar affective disorders patients group, 54 spouses chosen as the event group, and 54 spouses chosen gram healty volunteers as control group. The identifying information form and family function assessment scale have been applied to spouses of the patients. In the analysis of the data with help o fthe percent distributions, analysis of variance, chi square test, t test have been used with SPSS for windows 6.0 programme. The event group included in the research fi-om the control group in the problem solving, communication, roles, giving the necessary assistance, general functions, behavior control. But this differance is not observed in the sub dimension called giving an emotional reaction. The data showed that was relationship between negative family function and disorder Key words: Bipolar affective disorder, family function, family assesment scale GIRIŞ Toplumun temel ve en önemli birimlerinden biri olma özelli ğini yüzy ıllardır kaybetmeyen aile, bireye hayat vermekte ve onu etkilemektedir. Aile içi dinamiklerde meydana gelen de ği şimler bireyin ya şantıs ında sorun yaratabildi ği gibi, bireyin yaşadığı krizler de aile içi ili şkilere yans ımakta ve fonksiyonlarda değişmelere neden olmaktad ır. Ruhsal belirtillerle ba şvuran bireylerin ele al ınmas ında ve sağaltım sürecinde, onlar ın içinde yaşadığı ailenin değerlendirilmesi, gerek tan ı koymada gerekse uygun sağaltıma yönlerdirmede; ayr ıca klinik gidiş ve sonucun belirlenmesinde önem ta şır. Bireyin ruhsal sorunlan aile dinamikleri ile ili şkili olabileceği gibi, evde hasta bir ki şinin varlığı nedeni ile ailede i şlevler felce uğram ış olabilir (5). * Atatürk Sa ğl ık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Öğr. Gör. 221

2 Binalar Affektif Bozuklu ğu Olan Hastaların Aile islevlerinin Son y ıllarda aile i şlevlerinin ve sosyal deste ğin tıbbi ve psikiyatrik hastal ıklar üzerinde etkisi önem kazanm ıştır. Hasta yan ında ailesinin de te şhis ve tedaviye etkin bir şekilde kat ılmas ı, süreçlerin daha sa ğ- lıkl ı geçirilmesini sağlayacağından, özellikle ya şamda kriz olabilecek olan bipolar affektif bozukluk için temeldir (2,3). Bipolar affektif bozukluk gibi epizodlarda seyreden kronik bir hastal ıkla karşı karşıya kalan hastalar, fiziksel, sosyal, ya şamsal alışkanlıklar yönünden çoğu zaman güçlükler ya şamakta ve bu aileyi de yak ından etkilemektedir. Güleç (7) ; Kohlve ve ark'n ın ailedeki psikiyatrik hastalığı olan bireyler üzerinde yapt ığı çal ışmalarında şu sonuçlara vard ığın ı ifade etmi ştir: Ruhsal hastal ığı olan bireyler, uygun bir tedavi ile iyile ştirildiklerinde bile oldukça ciddi aile krizlerinin ortaya ç ıkmas ına neden olmaktad ırlar. Klinik gözlemlerde; şizofrenik hastaya sahip ailelerin baz ı üyelerinin sab ırs ız, öfkeli, çaresiz, umutsuz, b ıkkın, ilgisiz tav ırlar sergiledikleri şeklindedir. Bu da, bu tip ailelerin her zaman psikiyatrik bir tan ı koyduracak kadar olmasa bile bir tak ım ruhsal bozukluk belirteleri verdiklerini ortaya koymaktad ır (16,17). Bipolar affetif bozukluk manik epizot sonunda, ailece yayg ın bir şekilde posttravmatik stres bozuklu ğu görüldüğü dü şünülmektedir. Hastay ı da içeren aile üyelerinin epizodu süregeliyorsa ya da herhangi bir zamanda nüks ediyorsa, üyeler emosyonel olarak birbirinden uzaktalarm ış gibi hislerle dolarlar. Emosyonel durumları labil olabilir ve bazen impulsif olarak kendini gösterebilir (13 ). Leahey taraf ından yap ılan araştırmada ise, aile sistemi hem şireli ğinin aktif toplu bak ım veren hastanelerde uygulanmas ının ba şarıl ı olabilece ği vurgulanm ışt ır. Ayakta tedavi gören hastalar ın tedavi gördü ğü ünitelerdeki aile sistemi hem şireliğinin ba şarısı ve ilgisi nedeni ile, Callgory Bölge Hastanesinde aile sistemi hem şireliği pratiklerinin yay ılmas ı konusunda cesaret verici çal ışmalar yapılmıştır. Aile ve hastane görü şmeleri, özellikle zor durumda olan ailelerin sorunlarının çözümünde aile sistemi hem şireliği enstitüsündeki personel birlikte düzenlenmi ştir (8). Sonuç olarak; hem şire terapist, terapötik ritüellerin oluşumunun temelinde yatan ailenin ya şam deneyimlerini anlamaya çal ışır. Seçilen giri şimlerde önemli olan, ailenin dünyaya bak ış açıs ın ı kapatmas ıyla ilgili ritüeller, problemler, tan ımlanan çözümlerdir. Ailenin deneyimleri, hem şire terapist repertuarında değilse, meslekta şlann ın konsültasyonu, toplumun uzmanları, ailenin net bir şekilde anlaşılmasının kolaylaşmas ını Sağlar. GEREÇ ve YÖNTEM Araştırmanın Tipi Bu çal ışma tan ımlayıc ı ve kesitsel türde bir ara ştırmadır. Araşt ırman ın Yeri Araştırma, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Ege Üniversitesi Ara ştırma ve Uygulama Hastaneleri ile Atatürk Devlet Hastanesi'nde yap ılmıştır. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Sözü edilen hastanelerin klinik ve polikliniklerinde 1 Haziran-31 Ağustos 1998 tarihleri aras ında yatarak yada ayaktan tedavi alan bipolar affektif bozuklu ğu olan hasta e şleri (yaka grubu n=54) ile ruhsal bozukluğu olmayan hasta e şleri (Kontrol Grubu n=54) ara ş- tırman ın evrenini olu şturmaktad ır. Araştırman ın evreni ayn ı zamanda örneklemidir (n=108). Veri Toplama Araçlar ı Verilerin toplanmas ından hastalar ve e şleri ile ilgili bilgileri toplamak için TANITICI BILGI FORMU ve Bulut tarafından ülkemizde geçerlilik güvenilirliliği yap ılmış olan AILE DEĞERLENDIRME ÖLÇEĞI (ADÖ) kullan ılmıştır. 1. Tanıtıcı Bilgi Formu: Bipolar affektif bozuklu ğu olan ve olmayan hasta e şlerinin baz ı sosyo demografik özellildere (yaş, aile tipi, gelir durumu, e ğitim düzeyi, cinsiyet, meslek grubu, gelir düzeyleri, sosyal konum, evlilik y ılı, göç etme durumlar ı) yönelik saptamaları ortaya koymaktad ır. 2. Aile Değerlendirme Ölçe ği (ADÖ): Aile değer- 222

3 Bipdlar Aff ẹktif Bozuldu ğu Olan Hastaların Aile i şlevlerinin Tablo 1. Bipolar affektif bozuklu ğu olan ve olmayan hasta aileleri ile ilgili tan ıtıc ı bilgiler. Tan ıt ıcı Bilgiler Bipolar affektif bozuklu ğu olan Say ı Ruhsal hastal ığı olmayan Say ı Ya ş ve üstü Cinsiyet Kad ı n Erkek Eğitim Düzeyleri ilkokul mezunu Orta-lise mezunu Fakülte-yüksek okul Diğer (okur-yazar) Meslek grubu İşçi Memur Serbest meslek Küçük esnaf Ev han ım ı Çiftçi Gelir düzeyleri Gelir giderken yüksek Gelir gidere dengeli Gelir giderden dü şük Sosyal konum Üst tabaka Orta tabaka Alt tabaka Aile tipleri Çekirdek aile Geni ş aile Göç etme durumlar ı Göç eden Göç etmeyen Evlilik y ı l ı I ve daha az y ı l y ı l y ı l ve üzeri Toplam lendirme ölçe ği bir bütün olarak aile sisteminin çeşitli boyutları hakkında bilgi toplamak ve bu bilgiyi direkt olarak aile üyelerinden almak amac ındadır. Bu ölçek, ailenin yap ısal ve örgütsel özelliklerini ve aile üyeleri aras ındaki etkile şimi, sağlıkl ı ve sağlıks ız olarak ay ırt edebilecek şekilde tan ımlanmıştır. Daha önce geli ştirilmi ş olan MC. Master Aile i şlevleri Modelinin klinik olarak aileler üzerinde uygulanmas ı ile elde edilmi ştir. 7 alt ölçekten olu şmuştur. Bunlar; problem çözme, ileti şim, roller, duygusal tepki verebilme, gereken ilgiyi gösterebilme, davran ış kontrolü, genel i şlevler'dir. 60 sorudan olu şmaktad ır. Ülkemizde geçerlilik güvenilirli ği I. Bulut taraf ından yap ılmıştır (4). 223

4 Bipolar Affektif Bozuklu ğu Olan Hastaların Aile İşlevlerinin Degedendirilmesi Tablo 2. Bipolar affektif bozuklu ğu olan ve olmayan hasta e şlerinin fiziksel sorunlar ı olma durumlar ına göre da ğıl ımlar ı. Bipolar affektif bozuklu ğu olan Ruhsal hastal ığı olmayan Say ı % Say ı % Hastal ık durumu Hastal ık var Hastal ı k yok Toplam Hastal ığı n ç ı k ış zaman ı E şin hastal ığı ndan sonra E şin hastal ığı ndan önce Toplam Tablo 3. Bipolar affektif bozuklu ğu olan ve olmayan nin aile içi yaşamlar ı n ı değerlendirme durumlar ına göre dağılımlar ı. Bipolar affektif bozuklu ğu olan Ruhsal hastal ığı olmayan Say ı % Say ı % Aile içi yaşamlar ı n ı değerlendirme durumlar ı yap ı ve i şleyi şi sağl ıkl ıdı r Yap ı ve i ş leyi şi k ı smen sağ l ıkl ı ya da sağl ıks ı z Toplam Verilerin Toplanmas ı : Sözü edilen hastanelerde Psikiyatri kliniğinde yatarak ya da ayaktan tedavi gören hasta e şleri al ınm ıştır. Bu grup denek grubunu olu ştururken, kontrol grubu da ayn ı hastanelerin farkl ı klinikleri seçilen ruh hastal ığı olmayan hasta eşleri meydana gelmi ştir. Anketlerin uygulanma süresi yakla şık 30 dk.'d ır. Verilerin : Verilerin de ğerlendirilmesinde SPSS program ı kullan ılmıştır. Verilerin say ı ve yüzde da ğılımları t testi, x2 testi, ANOVA kullanarak de ğerlendirilmi ştir. BULGULAR VE TARTIŞMA 1. TANITICI B İLGİLER Araştırma kapsam ındaki bipolar affektif bozuklu ğu olan hasta e şlerinin % 14.8'i ya ş grubunda, % 29.6's ı ya ş grubunda, % 20.4'ü yaş grubunda, % 35.2'si 51 ya ş ve üstündedir; % 53.7'si kad ın ve% 46.3'ü erkektir, % 48.1'i ilkokul mezunu, % 29.6's ı orta okul mezunu, % 20.4'ü fakülte ve yük- sekokul mezunu, % 1.9'u okur yazard ır; % 35.2'si ev han ım ı, % 27.8'si memur, geri kalan ı işçi, serbest meslek, küçük esnaf ve çiftçidir; % 57.4'ünün gelir düzeyi dengeli, % 57.4'ü kendini orta tabaka olarak nitelendirmektedir. Bipolar affekitf bozuklu ğu olan hastalar ın aile tipleri % 79 gibi bir oranla daha fazla çekirdek aile yönünedir. Göçdurumlar ına bakıldığında e şlerin % 63 gibi büyük bir kısm ın ın yaşam ında göç yer almaktad ır. Evlilik y ıllarına göre bipolar affekitf bozuklu ğu olan hastalar incelenidi ğinde % 72.2'lik k ısım ile 10 ve üzeri y ıll ık evliler ilk s ıray ı almaktad ır. 2. HASTA E ŞLER İNİN FİZİKSEL HASTALIK DURUMLARI Bip ılar affektif bozuklu ğu olan hasta e şlerinin % 46.3'ü fiziksel soruna sahip olurken, % 53.1'i bu soruya negatif yan ıt vermi ştir. Ailede ruh hastal ığı olmayan hasta e şlerinde de durum benzerdir. Yine % 63'lük büyük ço ğunluğun herhangi bir fiziksel sorunu olmadığı ortaya ç ıkmıştır. 224

5 Binalar Affektif Bozuklu ğu Olan Hastaların Aile i şlevlerinin Tablo 4. Bipolar affektif bozuklu ğu olan ve olmayan hasta e şlerinin, sosyal destek ve psikolojik yard ıma duyduklar ı ihtiyaca göre dağı l ımlar ı. Bipolar affektif bozuklu ğu olan Ruhsal hastal ığı olmayan hasta e şleri Say ı % Say ı % Sosyal destek ve psikolojik yard ıma duyulan ihtiyaç Bazen Zaman zaman Çok s ık ihtiyaç duymad ım Toplam Vaka grubu e şlerde fiziksel hastal ığı olanların % 72'sinin hastal ığı, eşin hastalığından sonra ortaya ç ıkm ışt ır. Kontol grubunda ise sonuç aksidir. Bu sonuç ailedeki ruhsal hastal ığın varl ığının, diğer alie üyelerinin sağlığını olumsuz yönde etkiledi ği sonucunu ortaya koymaktad ır. 3. AILE İÇİ YAŞAMLARINI DEĞERLENDİR- ME B İÇ İMLERİ Bipolar affektif bozuklu ğu olan hasta e şleri aile iiçi yaşamlar ını değerlerdirirken %66.7'lik k ısım kısmen sağlıklı ya da sağlıks ız olarak nitelendirmi şlerdir. %33.7'lik k ıs ım sağlıklı olarak nitelendirmi ştir. Ruhsal hastal ığı olmayan hasta e şlerinde durum farkl ıd ır. %44.1'lik k ısmen sağlıklı ya da sağlıks ız olarak nitelendirilmi ştir. Bu sonuç, ruhsal bozuklu ğu olan hastas ıyla birlikte ya şam ın aile i şlevlerini daha olumsuz etkiledi ğini ve ileriki dönemlerde e şlerin kriz durumu ile kar şı karşıya gelebileceklerini düşü ndürmektedir. 4. EŞLER İN SOSYAL DESTEK VE PSİKOLO- JİK YARDIMA DUYDUKLARI İHTİYAÇ Bipolar affektif bozuklu ğu olan hasta e şleri, hastalarına bakım verirlerken, çe şitli sıklıklarda bir uzmana ihtiyaç duyduklar ın ı belirtmi şlerdir. 54 ki şilik hasta populasyonunun sadece %29.6'l ık kısm ı herhangi bir sosyal destek ya da psikolojik yard ıma ihtiyaç duymadığını belirtmi ştir. Ruhsal hastal ığı olmayan hasta eşlerinde ise durum farkl ıdır. Bu grubun %61.1'i ihtiyaç duymadığını belirtmi ştir. İki grup aras ında yapılan X2 önemlilik testi ile bipo- lar affektif bozuklu ğu olan ve olmayan hasta e şlerini sosyal destek ve psikolojik yard ıma duydukları ihtiyaçlar ı aras ında anlaml ı farkl ılık bulunmu ştur (X2=10.82, SD=3,. 5. B İPOLAR AFFEKTIF BOZUKLU ĞU OLAN VE OLAMAYAN HASTA EŞLERININ ADÖ ALT ÖLÇEK PUANLARININ KAR ŞILAŞTI- RILMASI Hasta e şlerinin sorunlarla ba şa ç ıkma kapasitesi ailenin düzeyini gösteren problem çözme alt boyutunda (t=3.94,, aile üyeleri aras ında doğrudan ya da dolayl ı geli şen ilişki şeklini oluşturan ileti şim alt boyutunda (t=2.47, ailenin maddi ve manevi ihtiyaçlar ını karşılayan davranış örüntülerin ifade eden roller alt boyutunda (t=2.36,, aile üyelerinin birbirine gösterdi ği ilgi bakım ve sevgiyi ifade eden gereken ilgiyi gösterebilme alt boyutunda (t=2.07,, psikolojik ve sosyal tehlikenin alg ı- landığı durumlarda aile üyelerine standart konulmas ı ve disiplin sağlanmas ı anlamını taşıyan davran ış kontrolü alt boyutunda (t=3.64,, di ğer tüm alt boyutu kapsayan genel işlevler alt boyutunda (t=4.11, bipolar affektif bozuklu ğu olan hasta e şlerinin, ruh hastalığı olmayan hasta e şlerine oranla daha yüksek puan ald ıktan gözlenmi ştir. Ortalamalar arasındaki bu fark istatistiksel olarak anlaml ıdır. Her türlü duygunun a ğırlıklı bir şekilde sözle ve hareketle ifade edebilme şeklini gösteren duygusal tepki verebilme alt boyutunda ise bipolar affektif bozukluğu olan hasta e şlerinin ruh hastal ığı olmayan hasta eşlerinden daha dü şük puan aldıkları, aralar ındaki bu farkın ise istatistiksel olarak anlams ız olduğu ortaya 225

6 Bipolar Alfrktit Bozuklu ğu Olan Hastalar ın Aile işlevlerinin Tablo 5. Bipolar affektif bozuklu ğu olan ve olmayan hasta e şlerinin ADÖ puan ortalamalar ının incelenmesi. Bipolar Affektif Bozuklu ğu Olan Hasta Eşleri Ruh Hastal ığı Olmayan Hasta Eşleri Alt t)lçekler SS x SS t p Problem çözme <0.05 İ leti şim <0.05 Roller <0.05 Duygusal tepki verebilme >0.05 Gereken ilgiyi gösterebilme <0.05 Davran ış kontrolü <0.05 Genel i ş levler <0.05 ç ıkm ış t ır (t=0.59,. A ş t ı t l) psikiyatri kliniklerinde taburcu olmaya haz ır hasta ve hasta ailelerinin gereksinimlerini ara ştırdığı çal ışmas ında ve Hoagwood ve Kimberly (9) cinsel olarak kötüye kullanan çocuklar ın aile fonksiyonlar ın ı de ğerlendirme durumlar ı üzerine yapt ığı çal ışmalar ın da bulgular ım ız ı destekler yönde sonuçlar elde etmi şlerdir. Özdemir ve ark.'lar ı ( 15) tarafından yap ılan çal ışmada psikotik tan ı alan üyeye sahip ailelerin aile i şlevleri ve sosyodemografik bilgileri içeren anket formu ve ADÖ uygulanm ışt ır. Sonucunda genel olarak psikiyatrik bozukluğu olan hastaya sahip ailelerin aile i şlevlerinin sağlıks ız olduğu saptanm ıştır. 6. VAKA KONTROL GRUBU HASTA EŞLE- R İN İN SOSYODEMOGRAFİK ÖZELL İKLE- RE GÖRE ADÖ ALT ÖLÇEK PUAN ORTALA- MALARININ DEĞERLEND İRİLMES İ Vaka kontrol gruplar ı, Ya ş guruplarma göre dağılımlar ı incelendiğinde: - Problem çözme alt boyutunda grubunda (t= Roller alt boyutunda 51 ve üstü ya ş grubunda (t=2.31 aralar ı ndaki fark ın istatistiksel olarak anlaml ı oldu ğu ortaya ç ıkm ışt ır. Cinsiyete Göre Da ğıl ımlar ı incelendi ğinde: - Problem çözme alt boyutunda kad ınlarda (t= İleti şim alt boyutunda kad ınlarda (t= Duygusal tepki verebilme alt boyutunda erkeklerde (t= Gereken ilgiyi gösterebilme alt boyutunda erkeklerde (t= Davran ış kontrolü alt boyutunda erkeklerde (t= Genel i şlevler alt boyutunda erkeklerde (t=3.15 aralarındaki farkın istatistiksel olarak anlaml ı olduğu ortaya ç ıkm ıştır. Eğitim durumuna göre da ğılımları incelendiğinde: - Problem çözme alt boyutunda orta-lise mezunu olanlarda (t= İleti şim alt boyutunda orta-lise mezunu olanlarda (t=2.62 aralar ındaki farkın istatistiksel olarak anlaml ı olduğu ortaya ç ıkmıştır. Kişilerin eğitim durumları değer yarg ılarını etkiler. Ruh hastal ıklarına karşı tutum ve onları kabullenme ya da onlarda etkilenme, olumlu ili şkiler turma aç ı- s ından eğitim durumunun önemli bir yer te şkil ettiğine inan ılmaktadır. Alg ılad ıklar ı sosyal tabakalara göre da ğıl ımlar ı incelendi ğinde: - İleti şim alt boyutunda kendini alt tabaka olarak nitelendirenlerde (t İki ortalama aras ındaki farkın önemlilik testi ile aralarındaki fark ın istatistiksel olarak anlaml ı olduğu ortaya ç ıkm ıştır. 226

7 Bipolar Affektif Bozuklu ğu Olan Hastaların Aile i şlevlerini,: Aile tiplerine göre da ğılımlar ı incelendiğinde: - Problem çözme alt boyutunda çekirdek aile (t=3.54 p<0.01) - İletişim alt boyutunda çekirdek aile (t= Roller alt boyutunda çekirdek aile (t=2.5 - Gereken ilgiyi gösterebilme alt boyutunda çekirdek aile (t= Davran ış kontrolü alt boyutunda çekirdek aile (t=3.44 p<0.01) - Genel i şlevler alt boyutunda çekirdek aile (t=3.7 p<0.01) - iki ortalama aras ındaki fark ın önemlilik testi ile aralar ındaki fark ın istatistiksel olarak anlaml ı oldu ğu ortaya ç ıkm ışt ır. Ya şanan göç olay ına göre dağılımları incelendiğinde: - Problem çözme alt boyutunda göç eden (t=3 p<0.01) - İletişim alt boyutunda göç eden (t=2.2 - Davran ış kontrolü alt boyutunda göç eden (t= Genel i şlevler alt boyutunda göç eden (t=2.5 - İki ortalama aras ındaki farkın önemlilik testi ile aralarındaki fark ın istatistiksel olarak anlaml ı olduğu ortaya ç ıkm ıştır. İç ve d ış göç birey ve ailenin yap ı, işlev ve uyum sürecini önemli ölçüde etkilemektedir. aile haz ırlık ve göç sürecini gerçekle ştirdikten sonra, gidilen ortamda a şırı bir uyum çabas ına girer. Bunun sonucunda ailenin dengesi bozulabilir ve göç süreci aile yap ısını değiştirebilir, i şlevlerini bozabilir (6). Gelir durumuna göre dağıl ımlar ı incelendiğinde: - Problem çözme alt boyutunda gelir gidere dengeli olanlarda (t=2.44 Geliri giderlerden dü şük olanlarda (t= İleti şim alt boyutunda gelir giderden dü şük olanlarda (t= Davran ış kontrolü alt boyutunda geliri giderden yüksek olanlarda (t=6.9 Geliri giderden dü şük olanlara (t= Roller alt boyutunda geliri giderden yüksek olanlarda (t=4.24 p<0.01) aralar ındaki fark ın istatistiksel olarak anlaml ı oldu ğu ortaya ç ıkm ıştır. Ekonomik sorunlar, evde ileti şimi bozan ve dayan ışmayı engelleyen etkenler aras ındadır. ancak sorun en önemli yönü ekonomik olanaks ızlıktır ( 1,14). Bipolar affektif bozuklu ğu olan hastalar manik dönemde pek çok davran ışları gibi para yönetimi konusunda da sorun ya şarlar. Böylece birlikte ya şadığı aile de bu durumdan etkilenir ve zarar görür. Maizade ve ark.'n ın ( 12) demografik karakter ile aile fonksiyonlar ı aras ındaki ilişkiyi ara ştıran çal ışmas ında, sosyo ekonomik durum ile aile fonksiyonlar ı ara-, sında anlaml ı bir ilişki olduğu ortaya konmu ştur. Bu çalışma bulgular ım ızı destekler niteliktedir. Aile yaşamlar ın ı değerlendirme biçimlerine göre dağılımlar ı incelendiğide: - Problem çözme alt boyutunda sa ğl ıks ız olarak nitelendirenler (t=4.6 p<0.01) - Roller alt boyutunda sa ğlıks ız olarak nitelendirenler (t=3.67 p<0.01) - Davran ış kontrolü alt boyutunda sa ğlıks ız olarak nitelendirenler (t=7.42 p<0.01) - İleti şim alt boyutunda sa ğlıks ız olarak nitelendirenler (t=2.6 - Genel i şlevler alt boyutunda sa ğlıks ız olarak nitelendirenler (t=8.16 p<0.01) aralar ındaki farkın istatistiksel olarak anlaml ı olduğu ortaya ç ıkm ıştır. Aile üyelerinden herhangi biri hastal ık epizodu taşıyorsa, bu tüm aileyi kötü etkiler da ğıtır, aile üyeleri ne yapacaklann ı bilmek isteler; daha az zarar görmek için bu periyotta nas ıl davranmalar ı gerekti ğini öğrenmeye çal ışırlar (11,13,15). Miklowitz'in ( 13 ) bipolar affektif bozuklu ğu olan hasta aileleri üzerine yapt ığı çal ışmas ında; inkar safhas ın ı yaşayan ailelerin, hastal ığa inanmas ının zor olduğunu belirtmi şlerdir ve aile anla şılmadığını ya da tedavi edilmedi ğini dü şünür. Aile stres devam ettiğinde, tekrarlam ıyaca ğın ı ve kronik bir hastal ık olduğuna inanmadığını ifade eder. Bu durum aile i şlevlerinde bozulmalar ın başladığı evredir. SONUÇ Araştırma bulgular' de ğerlendirildi ğnde: 227

8 Bipolar Affektif Bozuklu ğu Olan Hastaların Aile İşlevlerinin Vaka ve kontrol grubu hasta e şlerinin aile i şlevlerinde ADÖ'nün problem çözme, ileti şim, roller gereken ilgiyi gösterebilme, davran ış kontrolü ve genel i şlevler alt boyutlannda farkl ılık gösterdikleri; ancak duygusal tepki verebilme alt boyutunda bunun olmadığı ortaya ç ıkmıştır. Vaka ve kontrol grubu hasta e şleri sosyodemografik özelliklerine göre ADÖ'nün alt ölçüklerinde teker teker incelendi ğinde; Problem çözme alt boyutunda ya ş grubunda, kadınlarda, orta-lise e ğitim düzeyinde olanlarda, geliri giderden dü şük ve yüksek olanlarda, çekirdek aile yap ısı gösterenlerde, göç ya şayanlarda, aile yaşam ını sağl ıks ız olarak nitelendirenlerde, İleti şim alt boyutunda, kad ınlarda, orta-lise e ğitim düzeyinde olanlarda, geliri giderden dü şük olanlarda, kendini alt tabaka olarak nitelendirenlerde, çekirdek aile yap ısı gösterenlerde, aile ya şam ın ı sağlıks ız olarak nitelendirenlerde, Roller alt boyutunda, 51 ve üstü yaş grubunda, geliri giderden yüksek olanlarda, çekirdek aile yap ısı gösterenlerde, aile ya şam ını sağlıks ız olarak netelendirenlerde, Gereken ilgiyi gösterebilme alt boyutunda, erkelerde, geliri giderden dü şük ve yüksek olanlarda, çekirdek aile yap ıs ı gösterenlerde, Davran ış kontrolü alt boyutunda, erkeklerde, geliri giderden dü şük ve yüksek olanlarda, çekirdek alie yapısı gösterenlerde, göç ya şamış olanlarda, aile yaşam ın ı sağıks ız olarak nitelendirenlerde, Genel i şlevler alt boyutunda, erkeklerde, çekirdek aile yap ısı gösterenlerde, göç ya şamış olahlarda, aile yaşam ını sağlıks ız olarak nitelendirenlerde iki grup aras ında anlaml ı farkl ılıklar gözlenmi ştir. ÖNER İLER Aile üyelerinin i şlevlerini sağlıklı olarak yerine getirememesini, sorun ya şamas ı anlam ına gelen kriz döneminde çözüme aileyi de katmak, onlar ın ileriki krizlerde ba şa ç ıkma yetisini art ıracak, tüm sorumlulu ğun hastan ın üzerine olmas ın ı engelleyecek, gereksiz hospitalizasyonlara engel olaca ğıra inan ılmaktad ır. Tüm PS İKİYATRİ EKİB İNİN, aile üyelerine özellikle tedavi sürecini ve beklentilerini içeren mesajlar ı vermeleri, taburculuk sonras ı aile içinde ya şanabile- cek sorunları minimalize edece ğine inanılmaktad ır. Bipolar affektif bozukluk gibi tekrarlay ıcı ve kronik bir hastalığı olan bireye sahip olan ailelere psikiyatri ekibi tarafından destek verilmesi ileriki dönemde hasta ailelerini i şlevlerini sağlıklı olarak yerine getirmesini sağlayacağı, bu sürecin ba şlang ıc ı olan taburculuk plan ının oluşturulmas ında ve erken tan ı, stres ve ruhsal dengeyi bozabilecek etkenleri önlemek amac ıyla sosyal ve ki şisel beceriler kazand ırmak, başa çıkma yöntemlerini ö ğretmek ve sosyal destek geliştirilmesini amaçlayan koruyucu psikiyatri alanında anahtar görevi PS İKİYATRİ HEMŞİRES İNİN yapacağına inan ılmaktadır. KAYNAKLAR 1. Aştı N: Psikiyatri kliniklerinde taburcu olmaya haz ır hasta ve hasta ailelerinin gereksinimlerinin kar şılanmas ı. 31. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bildiri Özet Kitapç ığı, İstanbul s.27-30, Ayd ın C, Yalç ın S: Psikiyatrik hastalar ve anababalar ın ruhsal belirtilerinin kar şılaştırılmas ı. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Günleri Kongre Kitab ı s , Bright MA: Therapeutic ritual helping families grow. J Psychosacial Nurs 28:25-29, Bulut I: Aile De ğerlendirme Ölçe ği El Kitab ı. Özügeli ş Matbaas ı s: 1-7, Eker D: Ailenin ve toplumun akıl hastal ıklar ı ile ilgili tutumlar ı. Aile ve Toplum 2:72-77, Fidaner H: Ruh Sağlığı Hizmetlerinde Aileye Yakla şım. Sevdi Matbabac ılık s.64-85, Güleç C: Aile ve evlilik krizlerinde acil psikoterapi. Psikoloji Dergisi 6:20-26, Hegap S, Guffın Akisal, Schucht M: Training and research in service setting comorbidity and bipolar disorder. Genetics of bipolar disorder. Bipolar Disorders Book of Abstract s.38-42, Hoagwood J, K ımberly M: Sexual abused children's perceptions of family functioning. Child Adolesc Soc Work J 6: , Howells J: Advances in family psychiatry. Copyright International Universities Press New York , Kocaman G Ailelerin hastal ık durumlar ında gösterdikleri davran ışsal yanıtlann incelenmesi. II. Ulusal Hem şerilik Kongresi Bildirileri 16-24, Maizade M: The relationship between family functioning and demographic characteristics in an epidemiological study. Can J Psychiatry 32: , Miklowitz G: Bipolar illness and family. First International Conferance on Bipolar Disorder, Pittsburgh-Pensilvania , Mürüvet B: Sağlıkl ı İnsan ili şkileri s:20-38; 86-93, 1998, Armani Ltd. Şti. Ankara. 15.Özdemir H, Öz şahin A, Cesur G: Psikotik ve nevrotik tan ı alan üyeye sahip ailelerin aile i şlevlerinin kar şılaştırılmas ı. XXXII. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bildiri Özet Kitapç ığı, Ankara s.22-35, Penn D, Mueser K: Research up date on the psysocial treatment of schizoprenia. Am J Psychiatry 153: , Yener F, Kirli S: Şizofrenlerin aile bireylerinde görülen ruhsal bozukluklar ın ve belirtilerin incelenmesi. Dü şünen Adam 4:21-23,