D N KÜLTÜRÜ VE AHLAK B LG S

Transkript

1 LKÖ RET M D N KÜLTÜRÜ VE AHLAK B LG S 4 Ö RETMEN KILAVUZ K TABI Prof. Dr. Recai Doğan Bu ki tap, Mil lî Eği tim Ba kan lı ğı Ta lim ve Ter bi ye Ku ru lu Baş kan lı ğı nın 28 Kasım 2011 ta rih ve 173 sa yı lı ka ra rıy la öğ re tim yı lın dan iti ba ren, beş yıl sü rey le ders ki ta bı ola rak ka bul edil miş tir. Bahçekap Mah Sok. Nu.: fiaflmaz/ankara tel.: (0-312) (pbx) belgeç: (0-312)

2 Bu kitabın tamamının ya da bir kısmının, kitabı yayınlayan şirketin izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır. Bu kitabın tüm hakları, YILDIRIM YAYINLARI na aittir. Haberleşme Adresi YILDIRIM YAYINLARI Bahçekapı Mah Sok. Nu.: Şaşmaz/ANKARA tel.: (0-312) (pbx) belgeç: (0-312) e-posta: yildirim@yildirimyayinlari.com.tr SERTİFİKA NO: ISBN: Editör Y lmaz KARAHAN Dil Uzman Riyazi CANBOLAT Görsel Tasar mc Nurcan KAYA Program Gelifltirme Uzman Türkân YILDIRIM Ölçme ve Değerlendirme Uzman Zafer ÜNAL Rehberlik Uzman Emel TEKEL Baskı ve Cilt tel.: (0-312) (pbx) belgeç: (0-312) e-posta: tuna@tunamatbaacilik.com.tr 2 Baskı Yeri ve Yılı Ankara, 2014

3 ST KLÂL MARfiI Korkma, sönmez bu flafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin y ld z d r, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olay m, çehreni ey nazl hilâl! Kahraman rk ma bir gül! Ne bu fliddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlar m z sonra helâl... Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaflad m, hür yaflar m. Hangi ç lg n bana zincir vuracakm fl? fiaflar m! Kükremifl sel gibiyim, bendimi çiğner, aflar m. Y rtar m dağlar, enginlere s ğmam, taflar m. Garb n âfâk n sarm flsa çelik z rhl duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nas l böyle bir iman boğar, Medeniyet! dediğin tek difli kalm fl canavar? Arkadafl! Yurduma alçaklar uğratma, sak n. Siper et gövdeni, dursun bu hayâs zca ak n. Doğacakt r sana va dettiği günler Hakk n... Kim bilir, belki yar n, belki yar ndan da yak n. Bast ğ n yerleri toprak! diyerek geçme, tan : Düflün alt ndaki binlerce kefensiz yatan. Sen flehit oğlusun, incitme, yaz kt r, atan : Verme, dünyalar alsan da, bu cennet vatan. Kim bu cennet vatan n uğruna olmaz ki fedâ? fiühedâ f flk racak toprağ s ksan, flühedâ! Cân, cânân, bütün var m als n da Huda, Etmesin tek vatan mdan beni dünyada cüdâ. Ruhumun senden, lâhi, fludur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar-ki flahadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tafl m, Her cerîhamdan, lâhi, boflan p kanl yafl m, F flk r r ruh- mücerred gibi yerden na fl m; O zaman yükselerek arfla değer belki bafl m. Dalgalan sen de flafaklar gibi ey flanl hilâl! Olsun art k dökülen kanlar m n hepsi helâl. Ebediyen sana yok, rk ma yok izmihlâl: Hakk d r, hür yaflam fl, bayrağ m n hürriyet; Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif ERSOY 3

4 ATATÜRK ÜN GENÇL E H TABES Ey Türk genç li ği! Bi rin ci va zi fen, Türk is tik lâ li ni, Türk cum hu ri ye ti ni, ile le bet, mu ha fa za ve mü da fa a et mek tir. Mev cu di ye ti nin ve is tik ba li nin ye gâ ne te me li bu dur. Bu te mel, se nin, en k y met li ha zi nen dir. s tik bal de da hi, se ni, bu ha zi ne den, mah rum etmek is te ye cek, da hi lî ve ha ri cî, bed hah la r n ola cak t r. Bir gün, is tik lâl ve cum hu ri ye ti mü da fa a mec bu ri ye ti ne dü fler sen, va zi fe ye at l mak için, için de bu lu na ca ğ n va zi ye tin im kân ve fle ra i ti ni dü flün me ye cek sin! Bu im kân ve fle ra it, çok nâ mü sa it bir ma hi yet te te za hür ede bi lir. s tik lâl ve cum hu ri ye ti ne kas te de cek düfl man lar, bü tün dün ya da em sa li gö rül me mifl bir ga li bi ye tin mü mes si li ola bi lir ler. Ceb ren ve hi le ile aziz va ta n n, bü tün ka le le ri zapt edil mifl, bü tün ter sa ne le ri ne gi ril mifl, bü tün or du la r da ğ t l m fl ve mem le ke tin her kö fle si bil fi il ifl gal edil mifl ola bi lir. Bü tün bu fle ra it ten da ha elîm ve da ha va him ol mak üze re, mem le ke tin da hi lin de, ik ti da ra sa hip olan lar gaf let ve da lâ let ve hat tâ h ya net için de bu lu na bi lir ler. Hat tâ bu ik ti dar sa hip le ri flah sî men fa at le ri ni, müs tev li le rin si ya sî emel le riy le tev hit ede bi lir ler. Mil let, fakr u za ru ret için de ha rap ve bî tap düfl müfl ola bi lir. Ey Türk is tik ba li nin ev lâ d! fl te, bu ah val ve fle ra it için de da hi, va zi fen; Türk is tik lâl ve cum hu ri ye ti ni kur tar mak t r! Muh taç ol du ğun kud ret, da mar la r n da ki asîl kan da, mev cut tur! 4

5 Mustafa Kemal ATATÜRK ( ) 5

6 Ç NDEK LER ORGAN ZASYON fiemasi...8 ÖN SÖZ...9 GENEL AÇIKLAMALAR...9 ÜN TELEND R LM fi YILLIK PLAN Ünite: DİN VE AHLAK HAKKINDA NELER BİLİYORUM? Günlük Konuflmalar m zda Dine liflkin fadeler Bismillâhirrahmânirrahîm Allah a fiükür Sevap ve Günah Kavramlar Dilek ve Dualar m zda Dinî fadeler Selamlafl yoruz Kelime-i Tevhit ve Kelime-i Şehadet i Öğreniyoruz Dini Öğrenmenin Önemi Din Güzel Ahlakt r Güzel Söz Söyleyelim Güzel Davran fllarda Bulunal m Sübhâneke Duas ve Anlam...39 Ünite Değerlendirmesi / Bilgilerimizi Ölçelim...39 Kendimi Değerlendiriyorum Din ve Ahlak Hakkında Neler Biliyorum? Ünitesi Gözlem Formu Ünite: TEMİZ OLALIM Dinim Temiz Olmam stiyor Be de ni mi ve Elbiselerimi Te miz Tu ta r m Çevremi Temiz Tutar ve Korurum Te miz lik Sağlığım İçin Önemlidir Sözünde Durmak, Dürüst ve Güvenilir Olmak Fâtiha Suresi ve Anlam...52 Ünite Değerlendirmesi / Bilgilerimizi Ölçelim...52 Proje Görevi...54 Kendimi Değerlendiriyorum...56 Temiz Olalım Ünitesi Gözlem Formu Ünite: HZ. MUHAMMED İ TANIYALIM Hz. Muhammed in Doğduğu Çevreyi Tan yal m Hz. Muhammed in Aile Büyüklerini Tan yal m Hz. Muhammed in Doğumu, Çocukluk ve Gençlik Y llar Hz. Muhammed in Çocukluk ve Gençlik Y llar ndaki Erdemli Davran fllar Kevser Suresi ve Anlam...66 Ünite Değerlendirmesi / Bilgilerimizi Ölçelim...66 Performans Görevi...68 Kendimi Değerlendiriyorum...70 Hz. Muhammed i Tanıyalım Ünitesi Gözlem Formu...71

7 4. Ünite: KUR AN-I KERİM İ TANIYALIM Son lahî Kitap Kur an- Kerim Kur an- Kerim in Hz. Muhammed e ndirilifli Kur an- Kerim in Kitap Hâline Getirilmesi ve Çoğalt lmas Kur an- Kerim in ç Düzeni Ayet Sure Cüz Bilge İnsan: Hz. Lokman...79 Ünite Değerlendirmesi / Bilgilerimizi Ölçelim...79 Performans Görevi Kendimi Değerlendiriyorum...83 Kur an-ı Kerim i Tanıyalım Ünitesi Gözlem Formu Ünite: SEVGİ, DOSTLUK VE KARDEŞLİK Sevmek ve Sevilmek Bir htiyaçt r Sevgi Allah n Bize Verdiği Bir Nimettir Allah Yaratt klar n Sever Dostluk ve Kardeflliğin Temeli Sevgidir slam Dini Dostça ve Kardeflçe Yaflamay Öğütler...92 Ünite Değerlendirmesi / Bilgilerimizi Ölçelim...92 Kendimi Değerlendiriyorum...95 Sevgi, Dostluk ve Kardeşlik Ünitesi Gözlem Formu Ünite: AİLE VE DİN Aile Toplumun Temelidir Anne ve Babam Benim yiliğimi ster Kardefllerimle yi Geçinirim Ailemizde Birbirimize Sayg Gösterir, Yard m Ederiz Ailemizde Birbirimizi Anlamal y z ve Sorunlar m z Birlikte Çözmeliyiz Aile çi liflkilere Yönelik slam n Öğütleri Ünite Değerlendirmesi / Bilgilerimizi Ölçelim Proje Görevi Kendimi Değerlendiriyorum Aile ve Din Ünitesi Gözlem Formu EKLER

8 1. M. Âs m Köksal, Hz. Muhammed ve slamiyet Mekke Devri, s Alak suresi, 1-5. ayetler. 3. Buhari, Sahih, Bedyu l-vahy, Kadr suresi, 1. ayet. 2. Furkân suresi, 32. ayet. 1. Hayati Ülkü, slam Tarihi, s Mâide suresi, 3. ayet. ORGAN ZASYON fiemasi 3. Ünite Üni te nin ifl le nifl sü recin de ya p la cak la r n an la t l d ğ bö lüm 72 ÜN TE SÜREC NDE 1. Konular i le me ye geç me den ön ce ö ren ci le ri ni ze üni te nin ad n söy le yi niz. Ko nu lar hak k n da ge nel ola rak ta n t c nitelikte bilgiler veriniz. Bu ünitenin din kültürü ve ahlak bilgisi dersindeki önemi ve yeriyle ilgili aç k la ma lar ya p n z ve ka za n m la r n ger çek le tir me le ri du ru mun da ne le ri ba a ra bi le cek le ri hakk nda on la r te vik edip ce saret len di ri niz. 2. Bu üni te de ö ren ci le re do ru dan ve ri le cek de er ler; sayg, ho gö rü, bi lim sel lik tir. Ad ge çen de er le rin han gi ko nu da, han gi et kin lik ler le ve ri le bi le ce i üni te ka za n m lar n n i le ni in de be lir til mi tir. De er ler ö ren ci le re il gi li ka za n m la r n i len di i ko nu lar da s n f içi ve s n f d ya p la cak et kin lik ler le ve ril me li dir. 1. la hî ki tap kav ra m n n an la m n öğ re ne rek def te ri ni ze ya z n z. ÜN TE M ZE HA ZIR LA NA LIM 2. Kur an- Ke rim in ne za man ve ne re de in di ril me ye bafl lan d ğ n ve inen ilk ayet le rin han gi le ri ol du ğu nu arafl t r n z. 3. Bu üni te de ö ren ci le re ka zan d r la cak be ce ri ler; 3. Kur an- Ke rim in ki tap hâ li ne ge ti ril me si ve ço ğal t l ma s y la il gi li bil gi top la y n z. 4. Ayet, sure ve cüz kavramlar n n anlamlar n sözlüklerden bularak defterlerinize yaz - n z. prob lem çöz me, ara t rma, Türkçeyi do ru, gü zel ve 5. Hz. Lokman ın hayatını Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisinden araştırınız. 62 etkili kullanma, Kur an- Ke rim mea li kul lan ma d r. Ad ge çen be ce ri le rin han gi ka za n m la r n i le ni in de ve ri le bile ce i be lir til mi tir. Bu bö lüm ler üze rin de önem le du ra rak ö ren ci le ri ni zin be ce ri le ri ka zan ma la r n sa la y n z. 4. Üni te bo yun ca a a da ki aç k la ma la ra dik kat et me niz üni te nin ka za n m la r n n ger çek le me si aç s ndan önem li dir: Bu üni te de Kur an- Ke rim in in di ri li i, ki tap hâ li ne ge ti ri li i ve ço al t l ma s süreci ay r nt la ra inil me den ge nel ola rak ele al na cak ve Kur an- Ke rim ayet, su re ve cüz gi bi özel lik le riy le e kil aç s n dan ta n t la cak t r. Kur an- Ke rim in ini sü re ciy le il gi li za man e ri di olu tu ru la cak t r. 3. kazan m i lenirken Hz. Ali nin Kur an a hizmetlerine ve katk lar na da yer verilecektir. Ö ren ci le rin so mut de ne yim le rin den müm kün ol du un ca ya rar la n la cak t r. 5. Ö ren ci le ri niz bu üni te nin ka za n m la r ile il gi li baz deneyimlere sahip ola bi lir ler. Üni te sü re sin ce bun lar dan da ya rar la na bi lir si niz: Evlerinde Kuran- Ke rim var d r ve onu gör mü ola bi lir ler. Ku ran- Ke rim oku yan bi ri ni din le mi ve ya oku ma y ö ren mi ler dir. Ku ran- Ke rim in bir bö lü mü nün Türk çe si ni oku mu lar d r. Kur an- Ke rim ile il gi li su re, ayet vb. kav ram la r bi li yor ola bi lir ler. Kur an- Ke rim in Hz. Mu ham med e ini i ile il gi li film sey ret mi ve ya bü yük le rin den bil gi edin mi ola bi lir ler. 6. Ö ren ci le ri ni zin ikin ci dö nem ha z r la ya cak la r performans görevi bu üni te nin so nun da ve ril mi tir. Ö ren ci le ri ni zin per for mans gö re vin den bek le nen be ce ri le ri gös te re bil me le ri için ge rek li yön len dir me ve aç k la ma la r ya p n z. Ö rencilerinize per for mans gö re vi ile bir lik te de er len dir me öl çüt le ri ni ve re rek onlar n yapt k la r ça l ma n n nas l de erlendirilece ini gör me le ri ni sa la y n z. Ünite kapağ Kur an- Kerim i Tan yal m KAZANIMLA LG L PLANLAMA Ka za n m: 2. Kur an n Hz. Muhammed e in di ri li sü re ci ni özetler. Ko nu: 2. Kur an- Ke rim in Hz. Mu hammed e ndirili i Süre: 1 ders saa ti De er ler: say g, ho görü, bi lim sel lik. Be ce ri ler: prob lem çöz me, ara t r ma. Ö retim yöntem ve teknikleri: soru-cevap, an la t m. Kay nak, araç ve ge reç ler: ders kitab, Kur an- Kerim meali, hadis kaynaklar, bilgisayar, projeksiyon cihaz /tepegöz, asetat. 8 Kü çül tül müfl ki ta b say fa la r ders Kur an- Kerim in Hz. Muhammed e ndirilifli Kur an- Ke rim Hz. Mu ham med(s.a.v.) e nasıl gönderilmiş olabilir? Miladi yedinci yüzyılın başlarında tüm dünyada, özellikle de Arabistan Yarımadası nda pek çok olumsuzluk yaşanmaktaydı. İnsanların çoğu putlara tapıyor, onlar için kurban kesiyor, kendi elleriyle yaptıkları putlardan dileklerde bulunuyorlardı. Putları, Allah a ulaşmanın aracı olarak görüyorlardı. Zenginler fakirleri, güçlüler zay flar eziyordu. Ahlaks zl k ve adaletsizlik artm flt. Kad nlara ve k z çocuklar na değer verilmi yor du. Hz. Mu ham med (s.a.v.) insanların bu durumuna çok üzülüyor ve çareler arıyordu. Bu nedenle 35 yafl ndan itibaren ramazan aylar nda Mekke den uzaklafl yor, Nur Dağ ndaki Hira Mağaras na gidiyordu. Orada Allah a dua ediyor, insanlar bu kötü durumdan kurtarmak için çareler düflünüyordu. 1 Hz. Mu ham med k rk ya fl na gel mifl ti. 610 y l n n ra ma zan ay n da Al lah a du a ve iba det 2. Fotoğraf: Alak suresinin 1-5. ayetleri Kur an- Ke rim in in di ri len ilk ayet le ri dir. et mek için yine Hi ra Ma ğa ra s na git mifl ti. Bir gece sa ba ha kar fl va hiy me le ği Ceb ra il gel di ve Hz. Mu ham med e: Oku, de di. Hz. Muhammed: Ben oku ma bil mem, di ye ce vap ver di. Cebra il yi ne: Oku, de di. Hz. Mu ham med ay n fle kil de cevap verdi. Cebrail üçüncü defa: Oku, de di. Hz. Mu ham med: Ne okuyayım, de yin ce Ceb ra il, ona Yü ce Al lah tan ge tir di ği flu ayet le ri öğretti: Ya ra tan Rabb inin ad y la oku! O in sa n alak tan ya rat t. Oku! Se nin Rabb in en cö mert olan d r. O, 3. Fotoğraf: Hz. Mu ham med e Kur an- Ke rim in ilk ayet le ri Nur Da ğ nda ki Hi ra ka lem le yaz ma y öğ re ten dir, in sa na bil me di ği ni Ma ğa ra s nda in di ril mifl tir. öğ re ten dir. 2 Bu ayetler, Kur an- Ke rim in in di ri len ilk ayet le ri dir (2. Fotoğraf). 3 Kur an- Kerim, Hz. Muhammed e Kadir Gecesi nde indirilmeye bafllanm flt r (3. Fotoğraf). Bu durum Kur an-ı Kerim de şöyle be lir ti lir: fiüp he siz biz onu (Kur an ) Ka dir Ge ce si nde indirdik. 1 Böylece Hz. Mu ham med e ilk va hiy gel mifl ol du. Va hiy, Yü ce Al lah n peygamberlerine iletmek istediği emir, yasak ve öğütlerini doğrudan doğruya veya Cebrail adlı melek vasıtasıyla bil dir me sine denir. lk vah yin in di ri li flin den son ra Pey gambe ri mi ze bir müd det va hiy gel me mifl tir. Da ha son ra va hiy tek rar in di ril me ye bafllanm fl ve Hz. Muhammed insanlar slam di ni ne ça ğ r mak la gö rev len di ril mifl tir. O ken di si ne ge len ayet le ri in san la ra bil dir mifl ve aç k la m fl t r y l n da bafl la yan Kur an- Ke rim in in di ri li fli, Hz. Mu ham med in ve fat et ti ği Fotoğraf: Medine de bulunan Mescid-i y l na ka dar yak la fl k 23 y l de vam et mifl tir. Nebi den bir görünüş Bu nun 13 y l Mek ke de, 10 y l Me di ne de ger çek lefl mifl tir (4. Fotoğraf). Kur an- Ke rim, Pey gam be ri mi ze bir defada toptan değil, bazen birkaç ayet bazen de tam bir sure olarak bö lüm ler hâ lin de in di ril mifl tir. Bu du rum, onun in san lar ta ra f n dan anlaşılmasını ve ezberlenmesini kolaylaştırmıştır. Yü ce Al lah, Kur an- Ke rim in bir de fada top lu ca in di ril me yi fli nin se be biy le il gi li flöy le bu yu rur: n kâr eden ler, Kur an ona bir de fa da top tan in di ril sey di ya! de di ler. Biz Kur an la se nin kal bi ni pe kifl tir mek için onu böy le k s m k s m in dir dik ve onu ağ r ağ r oku duk. 3 Hz. Mu ham med (s.a.v), Ceb ra il ta ra f n dan ken di si ne ge ti ri len ayet le ri ez ber ler ve he men va hiy kâ ti bi (va hiy ya z c s ) de ni len Müs lü man la ra yaz d r r d. Hz. Mu hammed in ya fla d ğ dö nem de kâ ğ t ol ma d ğ n dan ayet ler pa pi rüs le re, cey lan de ri le ri ne, yas s ke mik le re, sert ağaç ka buk la r na ve ya hur ma dal la r na ya z l r d. Müs lü man la r n ço ğu Hz. Mu ham med ta ra f n dan bil di ri len ayet le ri ez ber ler ler di. Hz. Mu ham med za man n da, inen bü tün Kur an ayet le ri ni ez ber le yen ha f z lar var d. 610 y l n da bafl la yan Kur an- Ke rim in in di ri li fli, Hz. Mu ham med e son ge len flu ayet le de ta mam lan m fl t r: Bu gün si zin için di ni ni zi ke ma le er dir dim. Si ze ni me ti mi ta mam la d m ve si zin için din ola rak s lam seç tim 4 5N1K Ya palım Kur an- Ke rim in Hz. Mu ham med e in di ri lifl sü re ciy le il gi li öğ ren di ği niz bil gi ler den ha re ket le s n f ta ki ar ka dafl la r n z la afla ğ da ki 5N1K ça l fl ma s n ya p n z. NASIL? K ME? N Ç N? NE ZAMAN? NE? NEREDE? KUR AN-I... KER M LEN 1. Ö ren ci le ri ni ze Ön ce Dü ü ne lim bö lümündeki soru yu so rup gö rü le ri ni al n z. Böyle ce on la r n ko nu ya ha z r lan ma la r n sa lay p bil gi se vi ye le ri ni be lir le me ye ça l n z. 2. Ö ren ci le ri niz den ko nuy la il gi li sayfalardaki Kur an- Ke rim in in di ri li i ile il gili aç klama pa rag raf la r n oku ma la r n ve 2. Foto raf, 3. Foto raf ve 4. Foto raf in ce le me le ri ni is te yi niz. Ö ren ci le ri ni ze; Kur an- Ke rim, Hz. Mu ham med e ne re de ve ne za man in di ril me ye ba lan m t r? lk in di ri len ayet ler han gi le ri dir? Kur an- Ke rim in 23 y l da bö lüm ler hâ lin de in di ril me si nin se bep le ri ne ler dir? Kur an- Ke rim in in di ri li i kaç se ne sürmü ve han gi ayet le ta mam lan m t r? gi bi so ru lar yö nel te rek on la r n Kur an- Ke rim in Hz. Mu ham med e in di ri li sü re ci ni kav ra mala r n sa la y n z. Bu sü reç te önem li a a ma la r s n f ça tah ta ya not edi niz. Bu et kin lik te ö ren cile ri ni ze Üni te mi ze Ha z r la na l m bölümündeki ikin ci haz rl k çal mas için ev de yap t k la r ara t rmalar ndan ya rar lan ma la r n söy le yi niz. 3. Siz de Alak su re si nin ilk be aye ti ile Furkân suresinin 32 ve Mâide suresinin 3. ayetini yans tarak gerekli aç klamalar ya p n z ve der si özetleyiniz. 4. Ö ren ci le ri ni ze 66. say fa da ki 5N1K Yapal m adl etkinli i yap t r n z. Böylece onlar n Kur an n Hz. Peygambere indirili sürecini genel hatlar yla kavramalar n sa lay n z. ÖLÇME VE DE ERLEND RME Ö rencilerinizin ö renme düzeylerini a a daki sorularla belirleyip de erlendiriniz: Hz. Mu ham med in va hiy gel me den ön ce Hira Ma a ra s na git me si nin se be bi ne dir? Be lirti niz. Kur an- Ke rim in 23 y l da in di ril me si nin öne mi ne dir? Aç k la y n z. Kur an- Ke rim ayet le ri na s l ko run mu tur? Be lir ti niz. GELECEK DERSE HAZIRLIK Ö renci le ri niz den ge le cek der se Üni te mi ze Haz r la na l m ça l ma la r n dan üçün cü sü nü ev de ha z r la ya rak gel me le ri ni is te yi niz. 75 Kazan ma iliflkin planlama bölümü Ko nu la r n ifl le ni fli ile il gi li aç k la ma lar ve yönlen dir me lerin yer ald ğ ifllenifl basamaklar bölümü Ko nu son la r n da öğ ren ci le rin öğrenme düzeylerinin belirlenip değerlendirildiği sorular n yer ald ğ bölüm Ge le cek ders te ifl lene cek ko nu ile il gi li öğ renci le rin ya pa cak la r ça l flma la r n yer al d ğ bö lüm

9 ÖN SÖZ De ğer li Öğ ret men ler, Bu Öğ ret men K la vuz Ki ta b, il köğ re tim 4. s n f din kül tü rü ve ah lak bil gi si ko nu la r n n ifl le ni flin de siz le re yar d m c ola bil mek ama c y la ha z r lan d. Ki ta b m z n Ge nel Aç k la ma lar bö lü mün de, ders prog ra m n n öğ ren ci mer kez li ve ya p lan d r ma c an lay fl doğ rul tu sun da, ya rar la na bi le ce ği niz bil gi le re ve öne ri le re yer ve ril mifl tir. Üni te len di ril mifl Y l l k Plan da, ka za n m la r n ve ifl le ne cek ko nu la r n ay la ra ve haf talar a da ğ l m yer al mak ta d r. Bu plan bir ör nek ni te li ği ta fl - mak ta olup y l la ra ve flart la ra gö re ye ni den dü zen le ne bi lir. Üni te bafl la r n da ve ri len Üni te mi ze Ha z r la na l m bö lü mün de ki so ru lar ve ça l fl ma lar öğ ren ci le ri ni zin üni tede ifl le ne cek ko nu la ra mo ti vas yo nu nu sağ la ma ya yö ne lik tir. Bu bö lüm de de amaç lar doğ rul tu sun da de ği flik lik ler ya p la bi lir. Üni te Sü re cinde bölümünde ko nu la r n ifl le ni fli ne ilifl kin öne ri ler bu la cak s n z. Üni te ko nu la r nın ifl le ni flin de Ka za n m, Ko nu, Sü re, Kav ram, De ğer ler, Araç ve Ge reç ler, Öğ re tim Yön tem ve Tek nik le ri, Be ce ri ler bir tab lo da su nul mufl tur. Bu tab lo, ifl le ni fli plan la ma n z da siz le re yar d m c ola cak t r. Der se Ha z r l k ve fl le nifl bö lüm le ri, ya pa ca ğ n z ça l fl ma la r s ra s y la aç k la mak ta d r. Bu aç k la ma lar la il gi li ders ki ta b gö rün tü le ri ay n say fa lar da ve ri le rek bir uyum sağ lan m fl t r. Ay r ca ki ta b m z da Ölç me ve De ğer len dir me, Ge le cek Der se Ha z r l k bö lüm le ri ile üni te son la r n da de ğer len dir me ya pa bil me ni zi sağ la yacak bil gi le re ve ça l fl ma la ra yer ve ril mifl tir. Ki ta b m z n son k s m n da ise ders ifl le me sü re cin de ya rar la na bi le ceği niz form la r n yer al d ğ Ek ler bö lü mü bu lun mak ta d r. Ki ta b m z n siz öğ ret men le re ya rar l ola ca ğ n umu yo ruz. Ba fla r di lek le ri miz le... GE NEL AÇIK LA MA LAR Mil lî Eği tim Ba kan l ğ ta ra f n dan ha z r la nan l köğ re tim Din Kül tü rü ve Ah lak Bil gi si Der si Öğ re tim Prog ra m, öğ ren ci mer kez li bir an la y fl la ya p lan d r ma c l k (kons trük ti vizm) yak la fl m n te mel al mak ta d r. Ya p lan d r ma c l k ya da kons trük ti vizm, öğ ren ci yi ve öğ ren me yi mer ke ze alan bi lifl sel bir yak la fl m ola rak ta n m la na bi lir. Ya p lan d r ma c yak la fl m da bi rey, öğ ren me sü re ci ni ken di ya flan t la r n dan ha re ket le ya p lan d r r. Bu yak la fl m, kap sa m ba k m n dan ele al n d ğ n da afla ğ da ki özel lik le ri gös te rir: Ki fli ler öğ ren me le ri ni ken di le ri ya p lan d r r lar. Öğ ren me bir bü tün dür. Öğ ren me sü re cin de öğ re nen le rin et ki le flim le ri ge rek li dir. Et ki li öğ re tim, öğ ren ci le rin mev cut bi lifl sel ya p la r na uy gun öğ ren me ak ti vi te le ri ve yar d m içe rir. Öğ ret men, kav ram la r n ya p lan d r l ma s n da öğ ren ci le rin bil dik le ri ni kul la na rak öğ re tim stra te ji si ni ku rar. Ağ r l k l ola rak bil gi ak ta r m n dan çok, öğ ren me yi öğ ren me üze rin de yo ğun la fl l r. Ya p lan d r ma c yak la fl m doğ rul tu sun da ha z r la nan bu iki li ki tap se ti nin ya z m n da te mel al nan nok ta lar ge nel ola rak flu fle kil de özet le ne bi lir: Bil gi, bi rey ta ra f n dan d fl dün ya dan ol du ğu gi bi al na maz, bi re yin ak tif fle kil de de ne yim le ri so nu cu bi çimlen di ri lir. Ye ni bil gi ler sü rek li ola rak var olan bil gi ler le et ki le flim ler so nu cu ya p lan d r l r. Bil gi nin ya p lan d r l ma s iç sel lefl tir mey le, ya ni de ne yim le rin ya da ya flan t la r n ye ni bil gi ler le ilifl ki len di rilme siy le müm kün dür. Bu ne den le öğ ren ci nin, öğ re nil me si ge re ken ko nu hak k n da da ha ön ce den ne bil di ği ve bu nu s n f or ta m n da ye ni bil gi ler le na s l ya p lan d r d ğ, ya p lan d r ma sü re cin de ne ler yap t ğ önem li dir. Okulda öğ ren me sü re ci nin sos yal bir et ki le flim so nu cu ol du ğu bir ger çek tir ve öğ ren ci le rin bi rey sel ve top lu ola rak bir lik te ça l fl ma la r, bil gi ye ulafl ma ve ya p lan d r ma la r aç s n dan göz önün de bu lun du rul ma l d r. Bu ne den le, ha z r la nan ki tap lar da, öğ ren ci le rin hem tek bafl la r na hem de grup lar hâ lin de ça l fl ma la r n des tek le yi ci bir yak la fl m var d r. Unu tul ma ma l d r ki her bi rey sos yal bir var l k t r, top lum ve çev rey le sü rek li ola rak et ki le flim de dir. Bu et kile flim on la r n bi lifl sel, fi zik sel, ruh sal yön den sağ l k l bi rey ler ola rak ye tifl me si ba k m n dan s n f or ta m n da da ge rek li dir. Ge nel ola rak eği ti min ama c, öğ ren ci nin bir bü tün ola rak tüm yön le riy le ge lifl me si ne yar d m et mek tir. Bu na gö re biz eği tim ci le rin; öğ ren ci le rin ge li flim, ih ti yaç ve ka pa si te le ri ne uy gun he def le re ula fla bil me miz için ge li flim sel dö ne min özel lik le ri hak k n da bil gi li ve du yar l ol ma m z ge re kir. GE L fi M PS KO LO J S Ge li flim psi ko lo ji si ne gö re ge li flim sel özel lik ler dö nem le re ay r l m fl t r. Her dö ne min de ken di ne öz gü ge liflim sel gö rev le ri var d r. So rum lu lu ğu nu üst len di ği miz öğ ren ci ler 9-11 yafl gru bun da ol du ğu için afla ğ da ki tüm bil gi ler bu yafl gru bu na gö re dü zen len mifl tir. Ge li flim psi ko lo ji si, bi rey le rin ha yat la r bo yun ca ge çir dik le ri her tür lü de ği flim ve bi rey ler ara s n da ki ge li flimsel fark l l k la r in ce le yen bir bi lim da l d r. Öğ ren ci le rin po tan si yel güç le ri ni ta n mak ve ge lifl ti re bil mek aç s n dan ge li flim psi ko lo ji si bü yük önem ta fl mak ta d r. Afla ğ da ki bil gi ler il köğ re ti min 4 ve 5. s n f la r n kap sa mak ta d r. 9

10 Son Ço cuk luk Dö ne mi Ge li flim sel Gö rev le ri Gün de lik oyun lar için ge rek li fi zik sel be ce ri le ri öğ ren me Bü yü yen bir or ga niz ma ola rak ken di ne kar fl ya rar l bir tu tum olufl tur ma Ya fl t la r y la ge çin me yi öğ ren me (sos yal lefl me) Oku ma yaz ma ve he sap ile il gi li te mel be ce ri ler ge lifl tir me Gün de lik ya flam için ge rek li kav ram la r ge lifl tir me Vic dan, ah lak ve de ğer ler sis te mi ge lifl tir me Ki fli sel ba ğ m s z l ğa ulafl ma Sos yal grup ve ku rum la ra kar fl tu tum ge lifl tir me Ge li flim, arafl t r ma ve göz lem ama c y la üç te mel alan da in ce len mek te dir. Bu alan lar flun lar d r: Bi lifl sel ge li flim; bi re yin zi hin sel ya p s n da mey da na ge len sis te ma tik de ği flik lik le ri in ce ler. Fi zik sel ge li flim; in san la r n be de nin de mey da na ge len bü yü me ve ol gun lafl ma ya bağ l de ği flik lik le ri içe rir. Psi ko sos yal ge li flim; ki fli nin duy gu la r n da ki, bafl ka in san lar la olan ilifl ki le rin de ki ve ki fli li ğin de ki de ği flik lik le ri içe rir. l köğ re tim Dö ne mi Fi zik sel (De vin sel) Ge li flim l köğ re tim dö ne mi ço cuk la r bir çok be den sel ha re ke ti ya pa bi le cek ol gun lu ğa erifl mifl ler dir. Özel lik le il köğ reti min ilk üç y l n da yü rü me, kofl ma gi bi be ce ri ler ger çek lefl tir me le rin de hiç bir so run ol ma ma s na kar fl n, er kek ço cuk la r n ay r n t lar la il gi li el-göz efl gü dü mü ne ait be ce ri le ri ger çek lefl tir me de so run la r var d r. Bu ne den le çok uzun sü re li ka lem tut ma ve kü çük pun to lar la yaz ma y ge rek ti ren ev ve okul ça l fl ma la r, oku la kar fl olum suz bir tu tum ge lifl tir me si ne ne den ola bi lir. l köğ re ti min ikin ci ya r s na ge lin di ğin de böy le bir so run kal maz. Bu na bağ l ola rak ço cuk lar, ay r n t lar la uğ rafl ma y ge rek ti ren ifl ler den hofl lan ma ya bafl lar lar. Ço cuk la ra, okul ya fla m n n ilk üç y l n da, ya z, yu mu flak ve yu var lak bir kur flun ka lem le ve iri harf ler le yaz d r l ma l d r. Üçün cü s n f ta harf ler bi raz kü çü le bi lir fa kat bun la r n hiç bir za man ye tifl kin le re gö re olan harf ler ka dar kü çük ol ma s is ten me me li dir. Ço cuk la r n ço ğu, zor lan ma d k ça hem ça buk hem de oku nak l yaz ma y öğ re nir ler. Bu dö nem ço cuk la r n n ba z be ce ri le ri ger çek lefl ti re bi le cek kas la r ge lifl me di ği için uzun sü re li ya z -çiz gi ça l fl ma la r n n ya p l ma ma s ; mutla ka yü rü me, kofl ma, dans et me gi bi ha re ke te da ya l et kin lik le rin de öğ re tim or ta m na efl gü düm lü bir fle kil de al n ma s ge rek mek te dir. l köğ re tim Dö ne mi Bi lifl sel Ge li flim Bu dö nem de ço cuk, olay la r di ğer in san la r n gö züy le gör me ye bafl lar. Mad de nin de ğifl mez li ği, s n f lan d r ma, cin si yet rol le ri, düfl ve ger çek ay r m gi bi ko nu lar da ol duk ça ge li flir. Bu dö ne min te mel bi lifl sel ge li flim özel lik le ri flun lar d r: Nes ne ve olay la ra ilifl kin man t k l ola rak dü flü ne bi lir. Sa y (6 yafl), küt le (7 yafl) ve ağ r l k (9 yafl) ko ru nu mu kav ram la r n edi nir. Nes ne le ri fark l özel lik le ri ne gö re s n f lar ve on la r bir özel li ğe gö re s ra ya ko ya bi lir. Ge ri ye dö ne bi lir lik ve mer ke zi yet siz lik ge li flir. Ço cuk la r n s n f la ya bil me ve ko ru num özel lik le ri on la r n ko nu, kav ram ve prob lem çö zü mün de doğ ru dü flüne bil me le ri ni ve öğ ren me le ri ni sağ lar. Yi ne ço cuk; bil di ği bir ke li me yi, bil me di ği bir fle kil de kul lan d ğ n da, dü flünce de ge ri ye dö ne bil me il ke si ni kul la na rak, ay n ke li me yi, ör ne ğin yaz ke li me si ni hem mev sim hem de ya z yaz mak ola rak kul la na bi le ce ği ni öğ re ne cek tir. Bu, okul da ki öğ re tim fa ali yet le ri aç s n dan ol duk ça ge rek li dir. Uy gun öğ re tim ya flan t la r y la bi lifl sel ge li fli mi sü rek li bes le mek ge rek mek te dir. Ne ka dar zen gin kay nak tan ve ne ka dar çok ze kâ ala n na hi tap ede cek ça l fl ma ders le re yan s r sa bi lifl sel ge li flim de o oran da des tek le ne cektir. Ço cuk lar da dil ge li fli mi ni des tek le mek için öğ re tim ya flan t la r n n uy gu lan ma s n da öğ ren ci nin ken di ni ifa de ede bil me si ne, duy gu ve dü flün ce le ri ni aç k la ya bil me si ne f r sat ya ra t l ma l d r. Psi ko sos yal Ge li flim Ele al d ğ m z dö nem aç s n dan te mel sos yal öge ler, ana-ba ba ve il köğ re tim öğ ret men le ri dir. Bu ne den le bu dö nem ço cu ğu na ye te nek le ri öl çü sün de ba fla r l ola bi le ce ği öğ ren me du rum la r dü zen le ye rek ba fla r s n destek le mek, bafl ka la r y la k yas la ma dan, geç mifl ba fla r s ile flim di ki ba fla r s n kar fl lafl t r mak ge rek mek te dir. Çün kü bu dö nem de ço cuk uy gun ya flan t lar ge çi rir se ba fla r ve ye ter li lik duy gu la r ge lifl ti re bi lir. Eğer uy gun eği tim or tam la r plan lan maz sa, ye te nek li ol ma d ğ na ina na rak ye ter siz lik duy gu la r edi ne bi lir. Bu dö nem de ço cuk la ra, ken di le ri ni ifa de ede bi le cek le ri, tak dir edil me duy gu su nu ya fla ya rak ken di le ri ne gü ven le ri ni ge lifl ti re bi le cek le ri et kin lik f r sat la r sağ lan ma l d r. 10 Di nî ve Ah la ki Ge li flim Di nî Ge li flim Ço cuk dün ya ya gel di ği an dan iti ba ren ha ya t n de vam et ti re bil mek ve dün yay la ile ti fli mi ni sağ la mak için uzun bir ge lifl me sü re ci ne gir mek te dir. Di nî eği li mi ni ve ye te ne ği ni do yur mak için bi tip tü ken me yen me rak duygu su ve ken di si ni ko ru ya cak, ken di si ne yar d m ede cek son suz bir kuv vet ara y fl için de dir. Bu me rak ve is tek le ile ri de kut sal ve mut lak ola rak ad lan d ra ca ğ ila hî kuv ve ti dur ma dan arar. An cak bu öz le min ve ara y fl n tefl-

11 vik edil me si ge rek mek te dir. Çün kü ço cuk, d fla r dan ala ca ğ des tek le di nî duy gu la r n ge lifl tir me, de rin lefl tir me ye te ne ği ne sa hip tir. Tür ki ye de ya p lan arafl t r ma lar da ço cu ğun di ne kar fl can l bir il gi duy du ğu nu, cofl ku lu bir me rak la Al lah öğ ren mek ve an la mak is te di ği ni, di nî ko nu la ra kar fl son suz bir öğ ren me is te ği için de bu lun duğu nu gös ter mek te dir. Ço cuk, Al lah iç ten ge len bir is tek le ara mak ta d r; onu bul ma da d fl sal des tek le re ih ti yaç duy mak ta d r. Ço cu ğun di nî ge li fli mi iki te mel fak tö re bağ l d r. Bun lar dan bi ri, do ğufl tan ge tir di ği ru hi güç le ri, di ğe ri kül türel çev re si dir. Bu iki fak tö rü ge nifl le te rek ço cu ğun di nî duy gu ve dü flün ce si nin ge lifl me si ne et ki eden iç ve d fl fak tör le ri or ta ya ç ka ra bi li riz. ç fak tör ler; do ğufl tan sa hip olu nan inan ma duy gu su ve ih ti ya c ile bu duy gu yu des tek le yen di ğer iç sel fak tör ler den olu flur. Me rak, sev gi, kor ku, gü ven, bağ lan ma vb. des tek le yi ci fak tör ler aras n da gös te ri lir. D fl fak tör ler ara s n da ise ai le fert le ri, bü yük ler, ai le ve ai le d fl n da olu flan di nî ve ah la ki at mosfer için de ço cu ğun göz lem le ri, ço cu ğun din le di ği di nî ko nu lar, din gö rev li le ri nin eği ti ci ve öğ re ti ci kat k s, okul ve oyun ar ka dafl la r bu lun mak ta d r. Ço cu ğun di nî ki fli li ği bu iç ve d fl fak tör le rin et ki siy le olufl mak ta d r. Özel lik le d fl et ken ler ve bu nun için de de ai lenin et ki si en önem li fak tör ola rak gös te ril mek te dir. Ço cuk ta di nî dü flün ce nin olufl ma ya bafl la d ğ ve ge lifl ti ril di ği ilk yer ge nel lik le ai le si dir. Çev re, okul, ar ka dafllar gi bi di ğer fak tör ler çe flit li öl çü ler de ço cu ğu et ki ler. Ço cu ğun ai le sin de di nî bir at mos fe ri te nef füs et me si onu ye ni aç l m la ra gö tü re cek tir. Ço cuk, ye tifl kin ler den al d k la r n ken di ka bi li yet le ri nin ge li fli mi öl çü sün de ka bul eder ve onu ken di ruh sal ya p s na gö re ifl le me ye ça l fl r. Ai le den son ra ço cu ğun dinini öğrenmesinde te mel et ken di ğer çev re si dir. Ço cu ğun oku lu, s n f ve oyun ar ka dafl la r, ak ra ba la r, öğ ret men le ri, iz le di ği te le viz yon prog ram la r, din le di ği rad yo, et ra f n da gör dü ğü di nî ni te lik li ku rum ve ku ru lufl lar, sa nat eser le ri, oku du ğu ki tap, der gi ve ga ze te le rin hep si onu et ki le yen çev re sel fak tör le rin içi ne gir mek te dir. Ço cuk, okul ön ce si dö nem de ken di si ne an la t lan hi kâ ye ler de ve ya olay lar da ge çen me lek, fley tan, gü nah, se vap, cen net, ce hen nem gi bi ke li me le re il gi du yar, on la r n an lam la r n me rak eder ve so ru lar so rar. Böy le ce ço cuk okul ça ğ n dan ön ce bu tür bil gi le ri de al ma ya ha z r lan m fl bu lun mak ta d r. Ço cuk ta, 6 ya fl n dan son ra bi linç li ve ger çek çi bir din ara y fl n n bafl la d ğ be lir ti lir. Te mel eği tim ça ğ n da ki ço cuk la r n zih nî fonk si yon la r da ol duk ça ge lifl ti ği için on lar be lir li ko nu lar da yo rum lar ya pa bi lir ler. Bu dö nem de ço cuk lar da so mut tan so yu ta doğ ru bir ge çifl var d r. lk ço cuk luk dö ne mi nin son ya fl olan 6 yafl ile son ço cuk luk dö ne mi nin bafl lan g c 7. yafl ço cuk lar da di nî duy gu nun uyan d ğ yafl ve son ço cuk luk ça ğ n n di ğer yafl la r da di nî duy gu la r n ge lifl ti ği yafl lar ola rak gö rül mek te dir. Ço cuk 7 ya fl n dan iti ba ren inanç la il gi li ko nu lar la da ha ya k n dan il gi le nir. Okul ön ce si dö nem de Al lah in sa ni özel lik ler le dü flü nen ço cuk 7 ya fl n dan iti ba ren onu da ha so yut ve ru ha ni bir var l k ola rak dü flün me be lir ti le ri gös ter me ye bafl lar. 7 ya fl n da ki ço cuklar Al lah n na s l bir var l k ol du ğu nu ken di le ri ne gö re k sa ifa de ler le aç k la ya bil mek te dir ler. Onun tüm var l k la r n ya ra t c s ol du ğu fik ri ne sa hip ola bil mek te dir ler yafl ço cuk la r di nî inanç la r n da ha net ifa de et mek te dir ler yafl la r n da me ta fi zik ala na ilifl kin so ru lar so rul ma ya bafl la n r. An cak 7-9 yafl ço cuk la r bun la ra gö re ifa dele rin de da ha iç ten, sa de ve duy gu sal d r lar. 7-9 yafl gru bun da ki ço cuk lar me le ğin, fley ta n n, ci nin ne ol du ğu nu, ne den gö rül me dik le ri ni; fley ta n n in sa n ne den kan d r d ğ n, onun in sa na ne den kö tü lük et ti ği ni; se va b, he la li, ha ra m ve Al lah n ne den böy le fley ler be lir le di ği ni me rak eder ler yafl ço cuk la r ise da ha çok Müs lü man l - ğ n ne de mek ol du ğu nu, ne den bir de ğil de çok çe flit li din le rin ol du ğu nu, s lam di ni nin di ğer din ler den fark l yönle ri ni, Al lah n ne den bü tün in san la r Müs lü man yap ma d ğ n vb. ko nu la r me rak eder ler. Bu dö nem de ki ço cu ğun Al lah ta sav vu ru ben mer kez li dir. Al lah ön ce onu ya rat m fl t r. Her za man onun ya n n da d r. Al lah, ço cuk la r di ğer in san lar dan da ha çok se ver. Bu dü flün ce 7-9 yafl la r n da yafl la r na gö re da ha be lir gin dir. Ya p lan arafl t r ma lar da di nî dü flün ce nin ge lifl me sin de eği ti min et ki si aç k bir fle kil de ken di ni gös ter mek te dir. Ço cu ğa di nî bil gi ler ya ak ta r l mak ta ya da ço cuk an la mak ve öğ ren mek için sor mak ta d r. Bu aç dan ba k l d ğ n da an la ma n n di nî dü flün ce nin ge lifl me sin de ki de ğe ri aç k ça gö rü lür. Ço cuk lar, Al lah zih nî va s ta lar ve eği ti min des te ği ile dü flün mek te dir ler. Zih nî va s ta lar ge li flip eği ti min des te ği art t k ça ço cuk la r n Al lah kav ra m n an lama la r da o öl çü de ko lay lafl mak ta d r. Ah la ki Ge li flim Ah lak ge li fli mi, ço cu ğun dav ra n fl la r na yön ve ren, onlara iyi ya da kö tü, doğ ru ve ya yan l fl ola rak de ğer bi çen, için de ya fla d ğ top lu mun il ke le ri ni ve de ğer le ri ni ka zan ma s sü re ci dir. Ah lak ge li fli mi ki fli lik ge li fli mi nin ay r l maz bir par ça s d r ve bu ge li flim bi re yin ha ya t bo yun ca de vam eder. Ah la ki ge li fli mi et ki le yen çe flit li fak tör ler var d r. Bun lar bireyin ai le bi rey le ri, ak ran grup la r, okulu, öğ ret menleri ze kâ dü ze yi dir. Gü nü müz de ço cu ğun ah la ki ge li fli mi ile il gi li çe flit li ku ram lar or ta ya kon mufl tur. Bun lar dan özel lik le Pia get (Piyaje) ve Kohl berg(kolberg) in ku ram la r en çok il gi gö ren le ri dir. Pia get e Gö re Ah la ki Ge li flim Pia get, ço cuk la r n ah la ki ge li flim le ri ni be lir le mek için on la r n yafl la ra gö re ku ral la r na s l yo rum la d k la r n arafl t r m fl t r. Bu nun için, ço cuk la r n oyun la r n gözlemlemifltir. Ona gö re ço cu ğun bi lifl sel ge li fli mi ile ah la ki yar g ge li fli mi ara s n da ilifl ki var d r. Ço cu ğun ah la ki ve sos yal ku ral la r kav ra y fl, onun zi hin sel ge li flim dü ze yi ne bağ l d r. 11

12 Pia get, yap t ğ arafl t r ma lar so nun da flu so nuç la ra ulafl m fl t r: 1. De ği flik yafl lar da ki ço cuk lar, dü flün ce ve prob lem çö züm le rin de ni te lik sel fark l l k lar gös te rir ler. 2. Her ço cuk be lir li dev re ler den ay n s ra y ta kip ede rek ge çer ve böy le ce bi lifl sel ge li fli mi ni ta mam lar. Bu dö nem ler kül tü rel ve top lum sal fark la ra rağ men ev ren sel lik gös te rir. 3. Her dö nem de da ha ön ce ki dö nem le rin sen te zi ya p l r ve prob lem çö zü mü ne da ha et ki li ve ak l c yak lafl m ge lifl ti ri lir. Pia get, ço cuk la r n ah la ki ge li flim le ri ni in ce le mek için on la ra k sa hi kâ ye ler an lat m fl ve on lar dan han gi hi kâye de ki dav ra n fl n da ha kö tü ol du ğu nu söy le me le ri ni is te mifl tir. Bu nun la il gi li ör nek ler flöy le dir: 1. An ne si, Ali yi oda s n day ken ye me ğe ça ğ r r. Ali ye mek oda s na gi rer ken ka p n n ar ka s n da ki 15 ta ne ta bak tan ha be ri ol ma d ğ için on la r k rar. 2. Meh met, an ne si ev de yok ken ka va noz dan bis kü vi al mak is ter. Ka va noz yük sek te ol du ğu için san dal ye ye ç kar fa kat ka va no zu dü flü rür ve k rar. Pia get bun dan son ra han gi ço cu ğun dav ra n fl n n da ha kö tü ol du ğu nu so rar. Bu ve bu na ben zer an lat t ğ hi kâ ye le re al d ğ ce vap la r ve ço cuk la r n oyun la r n göz le yen Pia get, ah la ki ge li fli mi iki dö ne me ay ra rak in cele mifl tir: 1. D fl sal Ku ral la ra Bağ l l k Dö ne mi: He te ro nom Dö nem 2. Ah la ki Özerk lik Dö ne mi: Oto nom Dö nem Pia get in be lir le di ği ah la ki ge li flim dö nem le ri nin özel lik le ri ni flöy le bir tab lo ile gös te re bi li riz: He te ro nom Dö nem (Bafl ka s na ba ğ m l ah la ki ba sa mak) Oto nom Dö nem (Ba ğ m s z ah la ki ba sa mak) Yak la fl k ola rak yafl lar: Okul ön ce sin den se kiz ya fl - na ka dar. Özel lik le ri 1. Mut lak l k- Ku ral lar sor gu la na maz. 2. Dav ra n fl la r n so nuç la r ni yet ten da ha önem li dir. 3. Ku ral lar as la de ğifl ti ri le mez. 4. Her yer de var olan bir ada let duy gu su hâ kim dir. Yan l fl ya pan lar Al lah ta ra f n dan ce za lan d r la caklar d r. Pia get in Ah lak Ge li fli mi Ba sa mak la r Yak la fl k ola rak yafl lar: Se kiz yafl ve son ra s. Özel lik le ri 1. Gö re ce li lik- Ay n ku ral lar her yer de ve her za man uy gu lan ma ya bi lir. 2. So nuç la ra da ha çok ni yet ler iti ba r yla ba k l r. 3. Eğer her kes ka bul eder se ku ral lar de ğifl ti ri le bi lir. 4. Had di aflan la ra kar fl dai ma eflit fle kil de dav ran l ma ya ca ğ fik ri ge lifl me ye bafl lar. 12 Kohl berg e Gö re Ah la ki Ge li flim Kohl berg ah lak ge li fli min de da ha çok ada let kav ra m üze rin de dur mufl ve ah lak ge li fli mi ni üç dü ze ye ay - ra rak in ce le mifl tir. Bu üç dü ze yin de her bi ri ni iki ara dö ne me ay r m fl ve ah lak ge li fli mi ni top lam al t dü zey de ele al m fl t r. Kohl berg in hi kâ ye le ri Pia get nin hi kâ ye le rin den da ha kar ma fl k ve da ha de rin ah la ki ça t fl ma la r di le ge tirmek te dir. Bu hi kâ ye ler ve bun lar la il gi li so ru lar de nek le rin müm kün ol du ğu ka dar de rin dü flün me le ri ni ge rek tirmek te dir. Kohl berg in de nek le re sor du ğu ve en çok kul lan d ğ iki lem He inz in hi kâ ye siy di. Hi kâ ye flöy le dir: Av ru pa da bir ka d n, bir çe flit kan ser den öl mek üze re dir. Dok tor lar, ay n fle hir de bir ec za c n n ye ni bul du ğu bir tür rad yu mun ka d n te da vi ede bi le ce ği ni söy ler ler. la c yap mak pa ha l d r, an cak ec za c ila c n ken di si ne mal olufl fi ya t n n on ka t n is te mek te dir. O, ila c yap mak için 400 do lar har ca m fl, an cak kü çük bir doz için do lar pa ra is te mek te dir. Has ta ka d n n ko ca s He inz in bu ka dar pa ra s yoktur. Heinz, ödünç pa ra ala bil mek için ta n d ğ tüm in san la ra gi dip mefl ru her yo lu de ner. An cak ilaç pa ra s n n ya r s olan do la r güçlükle bir araya ge ti re bi lir. O, ec za c ya, ka r s n n öle ce ği ni, ila c ya da ha ucu za sat ma s n ya da ka lan pa ra y da ha son ra öde ye ce ği ni söy ler. An cak ec za c Ha y r, bu ila c ben kefl fet tim ve on dan pa ra ka zan mak is ti yo rum. der. Böy le ce He inz her tür lü mefl ru yo lu de ne yip çözüm bulamay nca ha yal k r k l ğ na uğ ra ya rak ada m n dük kâ n na gi rip ha n m için ila c çal ma ya ka rar ve rir. Bu du rum da He inz ila c çal ma l m d r, çal ma ma l m d r, ni çin? Kohl berg, ve ri len ce vap la r n ana li zi doğ rul tu sun da, her bi ri iki dü zey den olu flan üç ev re li bir teo ri ge lifl tir mifl tir. Kohl berg in ah la ki ge li flim ku ra m n n bafl l ca özel lik le ri özet le flu fle kil de ifa de edi le bi lir: 1. Her bi re yin ah la ki yar g ge li fli mi ay n fle kil de dir. 2. Ah la ki ge li flim afla ma l ola rak de vam eder ve sü rek li lik arz eder. 3. Bel li bir dö nem de bi rey, o dö ne me ait yar g lar da bu lu nur; na di ren da ha alt dö nem le re ge ri ler. 4. Ah la ki ge li flim spon ta ne ola rak ger çek le flir, eği tim sa de ce bir son ra ki dö ne me ge çil me si ne yar d m eder.

13 Kohl berg in be lir le di ği ah la ki ge li flim ev re le ri nin öze ti ni flöy le bir tab lo ile gös te re bi li riz: Basamak ve Evre Özellikleri BA SA MAK I-Ge le nek Ön ce si Dü zey Ev re 1- Oto ri te ye ita at ve ce za eği lim li Ev re 2- Kar fl l k l ç kar la ra da ya l ilifl ki ler ve araç sal eği lim li BA SA MAK II-Ge le nek sel Dü zey Ev re 3- Ki fli le r a ra s uyum/iyi ço cuk eği lim li Ev re 4- Ka nun ve dü zen eği lim li BA SA MAK II I-Ge le nek Üs tü/öte si Dü zey Ev re 5- Sos yal hak lar ve ki fli sel hak lar eği lim li Ev re 6- Ev ren sel ah lak eği lim li Kohl berg in Ah lak Ge li fli mi Ev re le ri 1. Ço cuk lar ce za lan d r l ma korkusundan do la y ah lakl d r lar. 2. Ço cuk lar bir fle ye sa hip ola bil mek için ah lak l - d r lar. 3. Ço cuk lar di ğer le ri nin ona y n al mak için ah lakl d r lar. 4. Ço cuk lar kö rü kö rü ne ku ral la r uy gu lar lar. 5. Bi rey ler ba zen in san la ra hiz met için ka nun la r n ih lal edil me si ge rek ti ği ne ina n r lar. 6. Bi rey ler dâ hi lî (de ru ni) pren sip le ri ve stan dart la r iz ler ler. Bi rey le re say g, or ta ya kon mufl ku ral lar dan da ha önem li dir. Kohl berg de Pia get gi bi ah la ki ge li fli min so mut tan so yu ta doğ ru bir se yir ta kip et ti ği ni, bafl lan g ç ta oto ri te ye itaa ti esas alan bi re yin so nun da oto nom ah la ki yar g ev re si ne ula fla bil di ği ni ile ri sür mek te dir. B REY SEL Ö REN ME FARK LI LIK LA RI Her öğ ren ci nin ze kâ dü ze yi, al g la ma ve dü flün me ba sa mak la r ile öğ ren me stil le ri fark l d r. Ör ne ğin ba z öğ ren ci ler grup ça l fl ma la r n da da ha ba fla r l olur ken ba z öğ ren ci ler bi rey sel ça l fl ma y ter cih ede bi lir ler. Ba z la r oku ya rak, ba z la r gö re rek, ba z la r du ya rak da ha iyi öğ re ne bi lir. K sa ca s fark l yol lar la dü flü nür ve öğ re nir ler. Ay r ca s n f la r n z da özel eği ti me ih ti ya c olan öğ ren ci ler de bu lu na bi lir (Öğ ren me güç lü ğü çe ken, zi hin sel ge ri li ği olan, ko nufl ma ve dil bo zuk lu ğu olan, fi zik sel en gel ve ya sağ l k prob le mi olan, üs tün ze kâ l ve ya ye te nek li ço cuk lar vb.). Özel eği ti me ih ti ya c olan ço cuk lar için özel dü zen le me ve yak la fl m la ra ih ti yaç var d r. Öğ ren me - öğ ret me sü re cin de öğ ret me nin, hem ye ter siz lik ten et ki le nen öğ ren ci nin hem de s n f n da ki tüm öğ ren ci le rin ge rek si nim le ri ni kar fl la ya bil me si için afla ğ da ki il ke le ri bil me si ve uy gu la ma s ge re kir. 1. Bü tün öğ ren ci ler öğ re ne bi lir: Ye ter siz ol mak ye ni bil gi, be ce ri ve dav ra n fl la r n edi nil me si ne en gel de ğildir. Her öğ ren ci nin öğ ren me h z fark l d r. Ba z öğ ren ci ler ba z fley le ri di ğer le ri ne gö re da ha ça buk, ba z la r ise da ha ya vafl öğ re ne bi lir. Önem li olan öğ ren ci le rin ne ler ya pa bi le ce ği ni bil mek ve ya pa ma d k la r y la il gi li uy gun öğ re ti mi sun mak t r. 2. Öğ ren me dav ra n fl de ği flik li ği dir: Öğ ren ci ler ye ni be ce ri ler öğ ren dik le rin de da ha ön ce den öğ ren dik leri be ce ri ler de uz man la fl r lar. Öğ ret men, öğ ren me sü re cin de öğ ren ci yi sü rek li de net le ye rek ye ni dav ra n fl lar ka zan ma s için reh ber lik et me li dir. 3. Öğ re tim, or tam dü zen le me yi içe rir: Öğ ret me nin öğ re ti mi ger çek lefl ti re bil me si için dav ra n fl ön ce si ve son ra s fak tör le ri kontrol et me si ge rek li dir. Ak tif öğ re tim tek nik le ri ile il gi li et kin lik ler dav ra n fl ön ce si dü zen lenme li dir. Bu tür et kin lik ler öğ ren me yi ko lay lafl t r r. Dav ra n fl son ra s et kin lik ler ise dav ra n fl iz le yen ödül ve pe kiflti reç ler dir. Bun lar öğ ren me nin ger çek lefl me sin de önem li araç lar d r. Ge li flim ge ri li ği olan öğ ren ci ler de bu özel lik ol duk ça önem li dir. On lar için öğ re tim ön ce si da ha ba sit dü zey de et kin lik ler se çil me li ve ya pa rak öğ re ne bi le ce ği et kin lik ler ter cih edil me li dir. Dav ra n fl son ra s da pe kifl ti reç le ri da ha s k tek rar la mak ge re kir. 4. Ve ri top la ma, öğ re ti mi et ki li hâ le ge ti rir: Öğ ret men, öğ re tim ön ce sin de ve so nun da öğ ren ci nin per for mans n ve gös ter di ği ge li fli mi kay det me li dir. Eğer dav ra n fl is te nen fle kil de de ğifl mifl se uy gu la nan yön tem et ki li dir. De ğifl me mifl se tüm öğ re tim sü re ci ni ve yap t ğ dü zen le me le ri göz den ge çi re rek da ha et ki li et kin lik ler de ne meli dir. Öğ ren ci le rin amaç la r ger çek lefl ti re me di ği du rum lar da ek su num la ra ve ek al fl t r ma la ra yer ver me li dir. Öğ ret men, öğ ren ci nin amaç la r ka zan d ğ, an cak fark l ma ter yal le re ve fark l or tam la ra ge nel le ye me di ği du rum lar da ise öğ re tim et kin lik le ri ni zen gin lefl tir me li, çe flit li ak ti vi te le re yer ver me li dir. Ay r ca ödül len dir me öl çütü nün de ğifl ti ril me si de amaç la r n ka za n l ma s na hiz met eder. Özel eği ti me ih ti ya c olan öğ ren ci ler de, öğ re ti min ba fl n da en kü çük iler le me yi ödül len dir me li, öğ ren ci ba ğ m s z lafl t k ça ödül len dir me s k l ğ azal t l ma l d r. Ödül se çi mi öğ ren ci nin il gi si ne ve ter ci hi ne gö re ge re ki yor sa de ğifl ti ril me li dir. Öğ ren ci le ri niz de öğ ren me güç lü ğü, dav ra n fl prob le mi ya da zi hin sel bir ge ri lik ol du ğun da yu ka r da ki il ke le ri uy gu la ya rak öğ re tim or ta m n z dü zen le ye bi lir si niz. An cak ba z ço cuk lar da bu et kin lik ler le dav ra n fl de ğifl tir mek müm kün ol ma ya bi lir. Bu gi bi du rum lar da oku lun reh ber lik ser vi sin den ya da reh ber lik arafl t r ma mer kez le rinden yar d m al mak ge re ke bi lir. Bu mer kez ler si ze bir lefl ti ril mifl eği tim prog ra m (BEP) ha z r la ma n z da yar d m c ola cak t r. Bir bafl ka önem li nok ta ise her bi re yin bir di ğe rin den fark l ola rak öğ re ne bi le ce ği dir. S n f için de bir grup öğ ren ci için ve rim li olan öğ re tim du ru mu, bafl ka bi rey ler için ve rim li ol ma ya bi lir. Hat ta s n f içi yö ne tim prob lemle ri nin or ta ya ç k ma s na da ne den ola bi lir. Bu aç dan ele al n d ğ n da Fark l bi rey ler, fark l öğ re nir. gö rü flü, öğ ret men ler ta ra f n dan be nim sen me li ve öğ ren ci le rin ih ti yaç la r n kar fl la ya bi le cek ak tif öğ ren me tek nik le ri kulla n la rak et kin lik ler ya p lan d r l ma l d r. Afla ğ da bu nun için si ze ör nek ler su nul mufl tur. 13

14 Ö RE T M YÖN TEM VE TEK N K LE R Öğ ren me sü re ci nin ve öğ ren ci nin mer ke ze al n d ğ bu yak la fl m doğ rul tu sun da ha z r la nan ki tap lar da siz öğ ret men le rin rol ve so rum lu luk la r n da da de ği flik lik ler ola ca ğ ka ç n l maz d r. Da ha çok ak ta r c gö re vi ni üstlen mifl olan ge le nek sel yak la fl m be nim se mifl öğ ret men rol le ri miz den reh ber lik eden eği tim ci ro lü ne yö nel memiz çağ dafl eği tim yak la fl m la r n n ge re ği dir. Bu ne den le öğ re tim yön tem ve tek nik le ri hak k n da ge nel bir öze tin ve ril me si nin siz le re yar d m c ola ca ğ n dü flün dük. Ya p lan d r ma c yak la fl m da öğ re tim yön tem ve tek nik le ri nin sü reç için de önem li bir ye ri var d r. Öğ ren me or ta m n n zen gin ol ma s ve et kin lik le rin ama c na ula fla bil me si, öğ re tim yön tem ve tek nik le ri nin ye rin de ve amac na uy gun kul la n l ma s ile sağ la na bi lir. Ya p lan d r c yak la fl m da öğ ren ci nin bil gi yi ken di si nin ya p lan d r ma s ve ye ni bil gi ya p la r n fle kil len dir me si amaç lan d ğ n dan öğ ren ci nin mer ke ze al n ma s ve et kin lik le rin te me lin de ol ma s he def len mek te dir. Bu du rum, öğ re tim yön tem ve tek nik le ri nin öğ ren me yön tem ve tek nik le ri ne dö nüflme si ne ne den ol mak ta d r. Öğ re tim yön tem ve tek nik le ri iki bi çim de be lir ti le bi lir. Bun lar, öğ ren ci mer kez li yön tem ve tek nik ler ile öğ retmen et kin li ği ne da ya l yön tem ve tek nik ler dir. Öğ ren ci mer kez li yön tem ve tek nik ler, öğ ren ci nin ye ni bil gi ye eri fle rek var olan bil gi yi ge lifl tir me si ni, ya p lan d ra rak ye ni bil gi bü tü nü nü olufl tur ma s n he def le mek te dir. Bu tür yön tem ve tek nik ler de öğ ren ci ile et ki le flim esas t r. Be yin f r t na s, bü yük ve kü çük grup tar t fl ma la r, rol yap ma, ev ça l fl ma s, pro je ça l fl ma s, al fl t r ma, prob lem çöz me, ifl bir lik li öğ ren me, sem poz yum, rö por taj, de ney yöntem ve tek nik le ri bu grup için de be lir ti le bi lir. Ay r ca, öğ ren ci ça l fl ma la r n n son lan d r l ma s ba k m n dan, su num ve ser gi yön tem ve tek nik le ri de bu grup için de de ğer len di ri le bi lir. Öğ ret men et kin li ği ne da ya l yön tem ve tek nik ler ise özel lik le öğ ret me nin or yan tas yon yap ma s ve öğ ren ci yi ka za n ma ulafl t ra cak bil gi le rin ve ril me sin de kul la n lan yön tem ve tek nik ler ola rak be lir ti le bi lir. An la t m, so ru-cevap, gös te ri, ör nek olay in ce le me si, eğit sel ders ge zi si, göz lem, ak ros tifl et kin li ği ve kay nak ki fli den ya rar lan ma bu grup için de de ğer len di ri le bi lir. Her iki grup ta yer alan öğ re tim yön tem ve tek nik le ri, s n f içi et ki le fli mi des tek le mek ve öğ ren ci nin ak tif ol ma s n sağ la mak ama c y la kul la n l mak ta d r. Öğ re tim yön tem ve tek nik le ri nin ba fla r y la uy gu la na bil me si için öğ ret me nin; çok iyi bir ha z r l k yap ma s, ama c n dan öğ ren ci yi ha ber dar et me si, öğ ren ci yi et kin ve ak tif k la cak uy gu la ma lar da bu lun ma s ve uy gu la ma so nu cun da öğ ren ci yi ka za n m lar doğ rul tu sun da de ğer len dir me si ge rekmek te dir. AK T F Ö REN ME TEK N K LE R Ak tif öğ ren me, öğ re ne nin öğ ren me sü re ci nin so rum lu lu ğu nu ta fl d ğ, öğ re ne ne öğ ren me sü re ci nin çe flit li yön le ri ile il gi li ka rar al ma ve öz dü zen le me yap ma f r sat la r n n ve ril di ği ve kar ma fl k öğ re tim sel ifl ler le öğ re ne nin öğ ren me s ra s n da zi hin sel ye te nek le ri ni kul lan ma ya zor lan d ğ bir öğ ren me sü re ci dir. Ak tif öğ ren me nin ya fla ma ge çi ril me si, dü flün ce le ri nin uy gu lan ma s, öğ ren ci le re ger çek an lam da ak tif öğ renme f r sat la r n n sağ lan ma s, bü yük öl çü de, uy gun öğ re tim stra te ji le ri nin kul la n l ma s na bağ l d r. Uy gun öğ re tim yön tem ve tek nik le ri kul la n l ma d k ça en doğ ru, en ya rar l dü flün ce ler bi le te ori de ka la cak t r. Afla ğ da ba z ak tif öğ ren me tek nik le ri ta n t l ma ya ça l fl la cak t r. Bu tek nik le ri et kin lik le ri niz de kul lan mak öğ ren ci le ri ni zin bil gi le ri ni trans fer ede bil me le ri ni ve da ha ko lay kav ra ya bil me le ri ni sağ la ya cak t r. Ki tap ta et kin lik le ri miz bu tek nik ler göz önü ne al na rak ya p lan d r l m fl t r. Uy gun gör dü ğü nüz ko nu lar da bun la r uy gu la ya bi lir si niz. 14 5E Yön te mi Bu yön tem, Din Kül tü rü ve Ah lak Bil gi si öğ re ti mi ni ko lay lafl t r c, ya p lan d r ma c yak la fl ma uy gun bir yöntem dir. Öğ ren ci ler olay ve ol gu lar ara s n da bağ lar ku rup zi hin le rin de ya p lan d r ma y es nek ve sar mal bir bi çimde bir bir le riy le ilifl ki len di re rek an la ya bi lir ler. Bu ya p lan d r ma 5 ev re de ger çek le flir. 1. Dik kat çek me [ En ga ge (in geyc)]: Gi rifl bö lü mü dür. Ye ni bil gi le ri öğ ren mek için da ha ön ce ki bil gi ler den yo la ç ka rak far k n da ol ma, ko nu ya bafllamay sağ la ma ya yö ne lik tir. Öğ ren ci le rin ko nuy la ta n fl ma la r n sağ lar. Bafl lan g ç bil gi le ri nin ha t r lan ma s ve de ne yim le rin kul la n la rak ko nu ya ad m at ma, ka t l ma bö lü mü nü olufl tu rur. 2. Kefl fet me [Exp lo re (iks plö(r)]: Çe flit li et ken ler le es ki bil gi le re ye ni bil gi ler le des tek ve re rek öğ ren me aflama s na ka t l ma bö lü mü dür. Öğ ren ci; ken di ne sağ la nan bir yol, bir sür priz li an la t m ya da eğ len ce ola nak la r ile ko nu yu kefl fe der. Yal n z ken di dü flün ce le ri ni or ta ya ko ya rak, de ney ve hi po tez ler ku ra rak olay la r kav ra ma ya, kefl fet me ye ça l fl r. Sü re cin uzun lu ğu ya da k sa l ğ ko nu ya gö re de ği fle bi lir. 3. Aç k la ma [Exp la in (iks pleyn)]: Öğ ren ci, öğ ren dik le ri ni film, vi de o, gös te ri, söz lü an la t m gi bi yön tem ler den bi riy le an lat ma ya ça l fl r. Bu bö lüm de öğ ret me nin yar d m na ih ti yaç var d r. 4. De rin lefl tir me [Ela bo ra te (i la ba rit)]: Öğ ren ci, öğ re ni len le ri sar mal öğ ren me mo de li ne gö re fle kil len di rip de rin lefl ti re bi lir. Bu afla ma da ye ni el de edi len bil gi ler de ği flik du rum la ra uy gu la na bi lir. Ge nel le me ler ya p la bi lir. Öğ re ni len ler eni ne bo yu na tar t fl l r, de rin lefl ti ri lip ol gun lafl t r l r. 5. De ğer len dir me [Eva lua te (i val yü eyt)]: Bu afla ma da öğ ren ci, olay hak k n da ki an la y fl n, kav ra y fl n ve yak la fl m la r n bi lim sel ola rak ele al r. Bir il ke, kav ram ya da ku ra l zi hin sel ya p s n da de ğer len di rip bir yar g ya ula fl r. De ğer len dir me ge nel le me ve sen tez dir. Bu befl öğ re tim afla ma s ya p lan d r ma c l k yak la fl m n n te me li dir. Her afla ma da tüm bi lim sel öğ re nim sü reçle ri kul la n l ma l d r.