Transkript

1

2 2

3 3

4

5 5

6 ORGANİZASYON ŞEMASI ÜNİTE: PSİKOLOJİ BİLİMİNİ TANIYALIM A. PS KOLOJ N N KONUSU B. PS KOLOJ N N B L M OLMA SÜREC C. PS KOLOJ N N ÖLÇÜTLER VE AMAÇLARI Ç. PS KOLOJ N N YÖNTEM VE TEKN KLER D. ET K LKELER E. PS KOLOJ N N ALT DALLARI Psikolojinin Temel Bilim Alt Dallar Psikolojinin Uygulamal Alt Dallar F. PS KOLOJ N N fi ALANLARI G. PS KOLOJ VE D ER B L MLER DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI ÜNİTE: PSİKOLOJİNİN TEMEL SÜREÇLERİ A. DAVRANIfiIN OLUfiUM SÜREC B. PS KOLOJ K VE B YOLOJ K SÜREÇLER C. KALITIM VE ÇEVRE Ç. YAfiAM BOYU GEL fi M D. GEL fi M DÖNEMLER N N TEMEL ÖZELL KLER Geliflim Dönemleri a. Yeni Doğan b. Bebeklik ve Çocukluk c. Ergenlik Dönemi ç. Yetişkinlik Dönemi d. Yaşlılık Dönemi Biliflsel ve Ahlaki Geliflimin Kuramlar E. ERGENL K DÖNEM VE HIZLI DE fi M F. ERGENL K DÖNEM N N TEMEL ÖZELL KLER DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI (I)

7 G. DUYUMUN ÖZELL KLER H. UYARILMA VE DAVRANIfi I. ALIfiMA VE DUYARLILAfiMA ALGI J. ALGIYI ETK LEYEN ETKENLER K. GÜDÜLENMEY ORTAYA ÇIKARAN ETKENLER L. KEND N GERÇEKLEfiT RME GEREKS N M M. DUYGULAR N. B L NÇ VE B L NÇALTI O. D KKAT VE TÜRLER Ö. B L NÇL L K TÜRLER P. SOSYAL PS KOLOJ R. SOSYAL B L fi VE SOSYAL ETK S. DAVRANIfi VE SOSYAL ETKENLER DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI (II) ÜNİTE: ÖĞRENME, BELLEK, DÜŞÜNME A. Ö REN LM fi DAVRANIfi B. Ö RENME TÜRLER Koflullanma a. Klasik Koşullanma b. Edimsel Koşullanma Biliflsel Ö renme a. Gizil Öğrenme b. Model Alarak Öğrenme c. Kavrayarak Öğrenme C. Ö RENMEY ETK LEYEN ETKENLER Biyolojik ve Sosyokültürel Etkenler Ö renilmifl Çaresizlik Birey, Ö renme Malzemesi ve Yöntemin Etkisi a. Öğrenenle İlgili Özellikler b. Öğrenilen Malzeme İle İlgili Özellikler Ö renme Stratejileri Hayat Boyu Öğrenme ?? DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI (I)

8 Ç. BELLEK TÜRLER Duyusal Bellek Çal flma Belle i ve K sa Süreli Belek Uzun Süreli Bellek D. BELLE N TEMEL filem AfiAMALARI E. DÜfiÜNMEN N YAPI TAfiLARI F. DÜfiÜNME VE D L G. KARAR VERME H. ZEKÂ KAVRAMI I. ZEKÂ TÜRLER İ. ZEKÂ VE YARATICILIK DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI (II) ÜNİTE: RUH SAĞLIĞININ TEMELLERİ A. K fi L N GEL fi M B. K fi L K KURAMLARI C. B REYSEL FARKLILIKLAR Ç. K fi L N ÖLÇÜLMES DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI (I) D. STRES VE NEDENLER E. STRES VE GÜNLÜK YAfiAM F. SAVUNMA MEKAN ZMALARI G. RUH SA LI ININ ÖNEM VE ÖLÇÜTLER H. RUH SA LI ININ KORUNMASI I. NORMAL DIfiI DAVRANIfi TÜRLER Duygu-Durum Bozukluklar Psikosomatik Bozukluklar Kayg Reaksiyonları PS KOLOJ K DESTEK TÜRLER DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI (II) EKLER SÖZLÜK KAYNAKÇA CEVAP ANAHTARI

9 ORGANİZASYON ŞEMASI Te mel Kav ram lar Ko nu da ge çen ve an la m üze - rin de du ru lan kav ram la r n top lu hâl de gö rül me si ni sa lar. Et kin lik Ko nu nun ifl len me si ne yar d m - c olan ve da ha iyi an la fl l ma s n sa la yan ça lış ma la rı kap sar. A. PS KO LO J N N KO NU SU TEMEL KAVRAMLAR KO NU YA HA ZIR LA NA LIM Psi ko lo ji Afla da ki ka ri ka tü rü in ce le ye rek so ru la r ya n t la y n z. Or ga niz ma Dav ra n fl 1. Psi ko lo ji zi hin de ge çen bi linç olay la r n n in ce len me si dir. Psi ko lo ji ki fli ler ara s ilifl ki le ri in ce le yen bi lim dir. Psi ko lo ji, çev re den ge len ve ken di le ri de nes nel ola rak göz - le ne bi len uya r c la ra he men ce vap ve ren bir or ga niz ma n n nes - nel ola rak göz le ne bi len tep ki le ri nin in ce len me si dir. Yu ka r da ki ta n m lar dan ya rar la na rak psi ko lo ji yi bir de siz ta n m la y n z. 2. Psi ko lo ji bil mek; bir gen ce, bir ö ret me ne, bir has ta ne bafl he ki mi ne, bir si ya si li de re ve bir dok to ra han gi ko nu lar - da ne ler ka zan d ra bi lir? 3. Dav ra n fl de yin ce ne an l yor su nuz? Ör nek ve re rek aç k - la y n z. 4. Or ga niz ma ne de mek tir? Bil di i niz or ga niz ma la ra ör - nek ler ve ri niz. 5. Fel se fe, ev ren ve in san üze rin de ya p lan sor gu la ma, on la r bü tün cül ola rak aç k la ma et kin li i dir. Bu ta n ma gö re fel se fe, psi - ko lo jiy le il gi li olay la r da ko nu ola rak al r. lk so ru da yap t n z ta n m da göz önü ne ala rak psi ko lo - ji nin olay la r ele al fl fel se fe den han gi aç lar dan fark l d r? Tar t fl n z. Ka ri ka tür 1. 1: Öz gün Uy sal 6. Yan da ki ka ri ka tür, psi ko lo jiy le il gi li ne ler an lat mak ta d r? A. Psi ko lo ji söz cü ü si ze ne le ri ça r fl t r yor? Bu ko nu da s n f n z da ki tüm ö ren ci le rin ka t la ca bir be yin f r t na s ya p n z. Ko nu yu bir kaç da ki ka dü flü nüp et kin li e öy le bafl la y n z. Söy le nen fi kir le ri bir iki söz cük le özet - le ye rek tah ta ya ya z n z. Her tur da yal n z ca bir fi kir söy le yi niz. Fik ri niz yok sa Ge çi niz. di ye bi lir, son ra ki tur da dü flün ce ni zi yi ne söy le ye bi lir si niz. Kim se nin söy le ye cek fik ri kal ma d n da et kin li i so na er di ri niz. Et kin lik s ra s n da elefl ti ri ve yo rum yap ma y n z. Et kin li in so nun da tah ta da ya z lan fi kir le ri grup lan d r n z ve psi ko lo ji yi tek rar ( ko nu ya ha z r la na l m bö lü mün de ki ta n m n z da göz önü ne ala rak) ta n m la ma ya ça l fl n z. Be yin f r t na s tek ni i hak k n da bil gi edin mek için ki ta b n z n ek ler bö lü mü ne ba k n z. Ko nu ya Hazırlanalım Ö ren ci le rin ko nu yla ilgili ön bil gi le ri - ni yok la ma ve mo ti vas yo nu nu sağlama amacıyla dik kat çe ki ci re sim, ka ri ka tür, ga ze te ha be ri ve so ru lar yer alır. Be yin f r t na s Dü şün ce fark lı lık la rın dan yo la çı kı la - rak doğ ru la ra ulaş ma yön te mi dir. Be yin fır tı na sı ile her ke sin o ko nu da ki dü şün - ce si ni açık ça söy le ye bil me si, di ğer öğ - ren ci ler ta ra fın dan bun la rın say gıy la din len me si, uz la şı la rak or tak bir nok ta - ya ge lin me si sağ la nır. 14 Bil gi No tu Ko nuy la il gi li bil gi le rin ve ril di ği me tin dir. Bi li yor muy du nuz? Ko nuy la il gi li il ginç olay - la r n bi lin me si ni sa lar. KAS, HÂL, DEN GE DU YUM LA RI VE D ER LE R Kas ve ha re ket du yu mu; du yu or gan la r n n du ru mu nu, vü cut du ru flu nu, el ve ayak la r n po zis yo - nu nu bil di rir. Bi ze bu bil gi yi sa la yan al c lar üç fark l yer de bu lu nur. Bun lar dan bi ri, is ke let kas la r n - da bu lu nan kas i cik le ri dir. Bu i cik ler için de ki al c lar, ka s n ne ka dar uza d hak k n da bil gi ve rir. Bir di e ri, kas la r ke mi e ba la yan ki rifl ler de bu lu nur. Bu al c lar, ki rifl ler de ki ge ril me yi bil di rir. So nun cu - su, ek lem ler de bu lu nan ve ek le min po zis yo nu nu bil di ren al c lar d r. Hâl du yu mu, iç or gan la r m z hak k n da bil gi ve rir. Bun lar; aç l k, tok luk, su suz luk, yor gun luk ve mi de bu lan t s gi bi du yum lar d r. Hâl du yu mu nun na s l mey da na gel di i he nüz tam ola rak bi lin me mek te dir. Den ge du yu mu, be de ni mi zin den ge si hak k n da bil gi ve ren du yum dur. Be yin cik ve iç ku lak ta ki ya r m dai re ka nal la r y la sa la n r. Bun lar d fl n da de ri yo luy la s cak l k, so uk luk, ba s nç, ac ve a r du yum la r da al n r. Ka fl n t, yan ma, pü rüz lü lük, düz gün lük gi bi tüm kar ma fl k de ri du yum la r, bu dört de ri du yu mun dan bi ri ne in dir ge ne bi lir. Ac ve a r du yu mu nun mey da na gel me si için uya r c la r n çok flid det li ol ma s ge re kir. Çün kü ac ve a r du yum la r n alan si nir ip lik çik le ri, de ri nin de rin yer le rin de bu lu nur. Is, i ney le del me, de ri ye sert - çe vur ma gi bi pek çok uya r c, ac du yu mu na yol açar. ç or gan lar da ac et ki le ri ne du yar l nok ta lar çok az d r. S cak l k ve so uk luk bir bi rin den ay r, ba m s z du yum lar d r. Bun lar da de ri yo luy la al g la n r ama do kun may la do ru dan il gi le ri yok tur. Hiç bir fle ye do kun ma dan da so uk luk ve s cak l al g la r z. Ba s nç du yum la r n, k l ke se cik le ri ve bun la ra ba l olan si nir uç la r yo luy la al r z. De ri al t do ku - lar da bu lu nan iki ci sim cik ten bi ri ha fif ba s n c, ikin ci si a r ba s n c al r. Çev re mi zi ve ken di be de ni mi zi ta n ma m z du yu or gan la r ara c l y la olur. Bun lar, or ga niz ma n n çev re ye aç lan pen ce re le ri gi bi dir. Hem be den den hem de çev re den ge len et ki le ri an cak du yum lar ara - c l y la ala bi li riz. On lar ol maz sa d fl çev re ve be de ni miz bi zim için yok olur. Bu da ya fla ma mak la ay - n an la ma ge lir. B L YOR MUYDUNUZ? AÇ MI SI NIZ? Si ne ma sa lon la r n da film ka re le ri nin ara la r na yer lefl ti ri len ve alt du yum efli i ni afla ma yan ba z ürün - le re ait h z l ka re ler, iz le yi ci yi film ara la r n da o ürü nü al ma ya yö ne lik tü ke tim dav ra n fl la r na sü rük le mek - te ve bu psi ko lo jik özel lik bir rek lam ara c ola rak kul la n l mak ta d r. Ör ne in fil min her han gi bir ye rin de iz le yi ci le rin fark ede me ye cek le ri sü re de bir Aç m s n z? Öy ley se pat la m fl m s r al n. ya zan bir ka re, çok k sa bir sü re ya n p sö nü yor. Bun dan et ki le nen iz le yi ci le rin ço u fil me ara ve ril di in de pat la m fl m - s r al ma dav ra n fl n da bu lu nu yor lar. Bu da alt du yum efli i ni afl ma d hâl de uya r c la r n bi linç siz ola - rak al na bil di i ni gös te ri yor. Ta kis top ad ve ri len ba z ay g t lar la bi linç efli i nin al t n da ka la cak fle kil de h z l ca yan s t lan gör sel im ge le rin h z la r, efl za man l ola rak bi linç d fl n da bey ne kay de dil me ye ye te cek fle kil de ayar la n yor. Bi lim sel arafl t r ma lar, bu fle kil de ve ri len ve bi linç efli i nin al t n da ka lan du yu sal uya r c la r n al g ve duy gu lar da de i flim ya ra ta bi le ce i ni gös ter mek te dir. Ör ne in ya p lan de ney ler de de nek le re mut lu ya da üz gün in san fi gür le ri bi linç efli i nin al t n da ka la cak fle kil de gös te ri li yor. Bu ki fli ler ye ni bir uya ra na ma ruz kal d k la r n da onu se vip sev me me le ri böy le ce ön ce den ve ri len ve bi linç siz al nan uya r c lar la be - lir le ne bi li yor. 20 c. Ekin, gök gü rül tü sün den çok kor ku yor ve ya mur lu ha va lar da ne re ye sak la na ca n bi le mi yor. ç. Ak n, sü rek li an ne si ne ken di siy le alay eden ma hal le ar ka dafl la r n fli kâ yet edi yor. C. Tab lo da ki do ru ifa de le rin ya n na X ko ya rak bunları bi rer ör nek le aç k la y n z. Bit ki ler de duy gu la ra ve dü flün me ye da ya nan dav ra n fl lar bu lun ma d için psi ko lo ji sa de ce in san ve hay van or ga niz ma la r y la il gi le nir. n san dav ra n fl la r tek ne den li ve ba sit tir. Dav ra n fl lar üze rin de d fl et ken ler ka dar iç et ken le rin de ro lü var d r. Bir uya r c çe flit li dav ra n fl la ra yol aça bi lir. n san dav ra n fl la r sü rek li de il dir. Psi ko lo ji nin so nuç la r n n do ru lu u ka n t la na maz. Psi ko lo ji, dav ra n fl di er bi lim le rin her han gi bir ol gu yu in ce le di i gi bi in ce ler. PS KO LO J Psi ko lo ji söz cü ü, Yu nan ca psyche (psi ke; ruh, ne fes, zi hin) ve lo gos (dü zen li söz, bil gi) te rim le - rin den olufl mufl tur. Ke li me ola rak kar fl l, ruh bil gi si de mek tir. Psi ko lo ji, or ga niz ma n n göz le ne bi lir ve öl çü le bi lir dav ra n fl la r n in ce le yen po zi tif bir bi lim dir. Or ga niz ma, can l bir var l olufl tu ran or gan la r n uyum lu bü tün lü ü dür. n san, hay van ve bit ki ler bi rer or ga niz ma d r. Dav ra n fl, iç ten ve ya d fl tan ge len et ki le re kar fl or ga niz ma n n yap t tep ki dir. Bu tep ki, gö rü le bi - len ve ya ifli ti le bi len, ko nufl ma y da kap sa yan vü cut ha re ket le ri ola bi le ce i gi bi on lar ka dar ko lay göz - le ne me yen duy gu lar, dü flün ce ler de ola bi lir. Fel se fe, in sa n n me rak ve kufl ku duy ma, sor gu la ma gi bi özel lik le ri so nu cu or ta ya ç kan bir dü flün - me bi çi mi dir. Fi lo zof lar her konu gibi ruh ve dav ra n flı da sorgulamışlardır. Fel se fe de ya n t lar dan çok so ru lar önem li dir. Onun özü, her han gi bir bil gi ye sa hip ol mak de il, o bil gi yi ara ma y amaç edin mek - tir. Bu ne den le de fel se fe so ru la r n n bü yük bö lü mü Ne dir? li so ru lar d r. Oy sa bi lim Ne den? so ru - su na ya n t arar. Ola n ol du u gi bi in ce ler. Bi lim de ke sin lik söz ko nu su dur. Fel se fe de ise ula fl lan so - nuç la r n ke sin li in den söz edi le mez. Ay r ca fel se fe, var l bü tün ola rak ele al r. Oy sa bi lim ler, var l ko nu la r na gö re par ça la ra bö ler ve yal n z o alan da aç k la ma ge ti rir ler. fl te bu ne den ler le po zi tif bir bi - lim olan psi ko lo ji fel se fe den çok fark l d r. PERFORMANS GÖREVİ Amaç: Psi ko lo ji nin bir bi lim da l olufl sü re ci ni kav ra mak Sü re: 1haf ta Ko nu: Han gi afla ma lar dan son ra psi ko lo ji po zi tif bir bi lim ol mufl tur? Bu sü reç te or ta ya ç kan fark l yak la fl m lar han gi le ri dir ve bun la r n psi ko lo ji ye kat k la r ne ler ol - mufl tur? Per for mans Gö re vi Ko nu ile il gi li arafl t r ma ya p l ma s, ye ni bir ürün or ta ya ko nul ma s ve ö re ni len le rin pe kifl ti ril me si gi - bi amaç lar la ya p lan ders d fl ça l fl ma lar d r. 9

10 Ders D fl Et kin lik Ö ren ci le rin ders d fl n da ko nuy la il gi li ö ren dik le ri ni uy gu la ya rak pe kifl tir me le ri ni ve arafl t r ma yap ma la r n sa lar. Ba z ders d fl et kin lik - le rin ö ren ci nin har ca d ça ba y, ge çir di i ev re le ri gös te ren ba fla r la - r n bir ko lek si yo nu olan ö ren ci ürün dos ya s na ko nul ma s ya rar l d r. Münazara Yapalım Ko nu ya fark lı açı lar dan ba ka bil me ve tar tı şa bil me alış kan lı ğı ka za nıl ma - sı nı he def le yen et kin lik tir. Ders Dı şı Et kin lik Ho bi le ri olan ki fli ler le gö rü flü nüz. On lar dan ho bi le rin sa l a ya rar la r ile il gi li dü flün ce le ri ni ö re ni niz. Hazırlanma sü re niz bir haf ta d r. Bu nun için gö rüfl me ön ce si ko nuy la il gi li ön bil gi edi ni niz. Gö rüfl me ya pa ca n z ki fli ler den ran de - vu al n z. Ö ret me ni niz le bir lik te ko nu ile il gi li so ra ca n z so ru la r be lir le yi niz. Ki ta b n z n ek ler k s m n - da ki gö rüfl me kon trol lis te si ni dol du ru nuz. Yi ne ay n bö lüm de ki gö rüfl me ra po ru nu dol du ra rak ö ret - me ni ni ze tes lim edi niz. A. Ka ri ka tü rü in ce le ye rek so ru la r ya n t la y n z. 1. le ti fli min sa lan ma s için ne ler ge rek li dir? 2. Ka ri ka tür de ko nu flan ve din le yen adam lar han gi ile ti - flim ku ral la r na uy ma m fl lar d r? 3. Ka ri ka tür de ki iki adam ile ti flim ku ra bil se ler di ne le ri sa la ya bi lir ler di? Ka ri ka tür 4. 5: Grze gorz Szu mows ki B. Afla da ba fla r l ile ti flim le il gi li bir me tin ve ril mifl tir. Met ni oku ya rak al t çi zi li olan k s m la ra bi rer ör nek ve ri niz. LE T fi M VE ÖNE M Can l lar, var l k la r n sür dür mek için ile ti flim kur mak zo run da d r lar. Bu nu ya par ken ses, be den di li gi bi çe flit li araç lar dan ya rar la n r lar. Kar fl ta raf, kul la n lan ara c n tem sil et ti i an la m ay rt ede bi li yor sa ile ti flim ku ru la bi lir. An la m n ay rt edil me si sü re cin de e i ti min, kül tü rün, dü flün ce nin, al g n n, be de ni kul lan ma n n, mi za c n, için de bu lu nu lan ko nu mun, kul la n lan ile ti flim ara c n n ve ile ti fli me gi ren ki fli le - rin ni ye ti nin ro lü var d r. Söz lü ile ti fli min sa lan ma s n da ko nufl ma ve din le me ol mak üze re iki ana be ce ri ye ge rek si nim du - yu lur. Ko nufl ma da; ses to nu nu ayar la ma, söz cük le ri iyi seç me, vur gu la ma, is te ni le ni aç k ça söy le me, çok h z l ya da ya vafl ko nufl ma ma, es pri ler yap ma gi bi et ken ler ile ti fli mi ko lay lafl t r r. Et ki li din le me; be - den di liy le din le mek, ge rek ti in de so ru sor mak, göz te ma s kur mak, ko nufl ma c ya ge ri bil di rim ver - mek ve önem li k s m la r not al mak yo luy la sa la n r. le ti flim de be den di li nin öne mi bü yük tür. Çün kü be den di li, as l n da in san la r n ne de mek is te dik le ri ko nu sun da dün ya da ko nu flu lan tüm dil ler de ki söz cük ler den da ha çok fley an la t r. Yüz ifa de le ri, jest - ler, be den du ru flu ile ti fli mi et ki li du ru ma ge ti rir. le ti flim çok ka nal l bir sü reç tir. Gör sel, iflit sel, do kun sal, ko ku sal ve tat sal ka nal la ra sa hip tir. Bu ka - nal lar ara s n da da uyum var d r. Bu uyu mun bo zul ma s ruh sa l n n bo zuk ol du u nun be lir ti si ola rak yo rum la na bi lir. fl te, bü tün bu be ce ri ler le do na na rak ger çek lefl ti ri le bi le cek olum lu bir ile ti flim, bi re yin ken di si ve çev re siy le uyu mun da bi rin cil ro le sa hip tir. Mü na za ra Ya pa l m Dil, prob lem çöz me de de önem li rol oy nar. Grup lar, Dil üze rin de dü flün me mi Prob le min iyi ifa de edi lip or ta ya kon ma s ve do - yok sa dü flün me üze rin de dil mi da ha et ki li - ru an la fl l ma s, çö züm yol la r n n bu lun ma s n ko - dir? ko nu su ile il gi li ön ha z r l k ça l fl ma la r n lay lafl t r r. Bu da dil le ola nak l d r. s n fa su na cak lar d r. Da ha son ra se çi le cek Dil le dü flün me et ki le fli mi kar fl l k l d r. Yal n z dil bir jü ri, su nu la r ki ta b n z n ek ler k s m n da ki dü flün me üze rin de de il, dü flün me de dil üze rin - de re ce li pu an la ma anah ta r ile de er len di re - de et ki li dir. Dü flün me, di lin do ru ve gü zel kul la - cek tir. ki se çe ne in güç lü ve za y f yön le ri n l ma s n sa lar. E er dü flün me ol ma say d dil de hep bir lik te ye ni den göz den ge çi ri le cek tir. ol maz d. G. KARAR VERME TEMEL KAVRAMLAR KO NU YA HA ZIR LA NA LIM r de le me Aşa ğı da ki so ru la rı ya nıt la yı nız. Ka rar ver me 1. Ba m s z ka rar ver me, öz gür ce ken di ken di ne ve ri len ka rar la r içe - rir. Man t k l ka rar ver me, man t k il ke le ri ni ve tüm ko flul la r göz önü ne al p plan la ya rak ve ri len ka rar la r kap sar. ç te pi sel ka rar lar, he men o an da içi miz den ne ge li yor sa ona gö re ve ri len ka rar lar d r. Ka rar s z l k ise en kö tü sü dür ve bir tür lü so nu ca ula fla ma ma du ru mu nu gös - te rir. Bu dört ka rar ti pi ne ya fla m n z dan ör nek ler ve re rek so nuç la r n kar fl lafl t r n z. 2. Dü flü nüp plan la ya rak ver di i niz ka rar lar da han gi et ken le ri göz önü ne al r s n z? 3. Fi lo zof Je an (Jan) Bü ri dan n an lat t bir öy kü ye gö - re aç l k ve su suz luk tan k r lan efle in bir ta ra f na yu laf se pe - ti, di er ta ra f na da su ko va s ko nur. Re sim de gör dü ü nüz ka dar flans l ol ma yan eflek çik ölür. Siz ce bu nun ne de ni ne ola bi lir? Afla da ki ör nek le ri oku yu nuz, yandaki bil gi no tun dan da KARAR VERME ya rar la na rak so ru la r ya n t la y n z. Ka rar ver me sü re ci üze rin de duy - Okul dan s k l yo rum. di ye so ru nu nu söy le yen Ali ve Ay - gu sal ve bi lifl sel et ken ler et ki li dir. Ge - fle ba k n bu ko nu da han gi ka ra r ve re cek ler: nel lik le ya flan t, de ne yim ve bi ri kim ler Ali flöy le dü flü nü yor: Oku la git mek ten s k l yo rum. Ne - bu sü reç te önem li rol oy nar. lk ka rar den? Çün kü okul dan zevk al mak is ti yo rum. Ne den? Okul - ver me ev re le rin de ka rar lar ah la ki il ke - dan zevk al r sam ders le ri me da ha is tek li ça l fl r, s n f m ge - ler ve is tek ler do rul tu sun da ve ri lir. çer ve me zun olu rum. Ne den okul dan me zun ol mak is ti yor - Da ha son ra ki ev re ler de ise ya sa lar ve sun? Ya k n çev re min k s t la y c ko flul la r n dan kur tu lup öz gür top lum sal il ke ler et ki li olur. Ka rar ver - ol mak için da ha iyi e i tim al mam ge rek ti i ni dü flü nü yo rum. me stra te ji si, bi re yin ka rar ver me du Ön Ça lış ma Gö re vi İş le ne cek ko nu ya alt ya pı oluş tur mak ve öğ ren ci yi araş - tı rı cı ol ma ya yö nelt mek ama cıy la ve ri len gö rev le ri kap sar. Sa n k la r so rufl tur ma tek ni i, gör gü ta n k la r n n dü fle bi le ce i ya n l sa ma la r n sap tan ma s, suç ifl le me yö ne li mi nin ön ce den bi lin me si, suç lu ço cuk la r n ye ni den e i tim yo luy la top lum ya fla m na uyum la r n n sa lan ma s gi bi ko nu lar la il gi le nen psi ko lo ji da l d r. Psi ko lo ji nin be den sel per for man s et ki le yen psi ko lo jik ve zi hin sel fak tör le ri arafl t ran da l d r. Bul gu la r bi rey sel ve ta k m per for man s n art t r mak ta kul la n l r. Bu alan da ya p lan ça l fl ma lar la spor cu lar, zi hin le ri ni gev fle tip ya r fl ma ko flul la r - n n üzer le rin de ya ra ta bi le ce i stres fak tö rü nü azal ta bi lir ler. İfl ya fla m n iyi lefl tir mek ve üre ti mi art t r mak ama c y la psi ko lo ji nin il ke le rin - den ya rar la nan bir psi ko lo ji da l d r. Bu alan da ça l flan psi ko log lar; plan yap ma, ka li te li yö ne tim, ör güt sel de i flim gi bi alan lar da ele man ör güt len me si ve e i ti mi ko nu la r n da ça l fl ma lar ya par lar. Ör güt sel ya p, ifl ve ri mi, ifl do yu mu, tü ke ti ci dav - ra n fl, per so nel se çi mi, per so ne lin ge lifl ti ril me si gi bi ko nu lar la il gi le nir ler. Din sel inanç la r ve uy gu la ma la r psi ko lo jik ba k m dan aç k la yan psi ko lo ji da - l d r. Din sel inanç la r n bi rey psi ko lo ji sin de ki ifl le vi, din de ifl tir me nin psi ko lo jik bo yu tu, di ni al g y be lir le yen psi ko lo jik et men ler, ko nuy la il gi li ba z bi linç hâl le ri bu ala na gi ren arafl t r ma ko nu la r d r. Ön Ça l fl ma Gö re vi G rup la r n, der se ha z r l k ya pa rak olufl tur duk la r kart lar, ö ret me ne tes lim edi le cek tir. Ö ren - ci ler, ö ret me nin ka r fl t ra rak tek rar grup la ra da t t kart la r ala cak, her grup s ray la kart ta ki bil gi - le ri oku ya cak ve di er ö ren ci ler bu ifa de nin han gi da la ait ol du u nu söy le ye cek ler dir. Da ha son ra hep bir lik te psi ko lo ji nin alt dal la r ve il gi len dik le ri ko nu lar de er len di ri le cek tir. Psi ko lo ji nin alt dal la r nı yazarak aşağıdaki fle ma y ta mam la y n z. Bi lifl sel yak la fl m Je an Pia get Bi lifl sel sü reç ler al g la ma, bel lek ve dü flün me gi bi zi hin sel sü reç ler dir. (Jan Pi ya je, ) Bu sü reç le ri kul la na rak bi rey; ken di si ve çev re si hak k n da ye ni bil gi ler edi - nir, es ki olay la r ha t r lar, or ta ya ç kan so run la r çö zer ve ge le cek le il gi li plan - lar ya par. n san pa sif bir var l k de il; uya r c la r al g la yan, ifl le yen, an lam - lan d ran ak tif bir sis tem dir. Bu ne den le psi ko lo ji, d fl tan göz le ne me yen bi - lifl sel sü reç le rin tü rü ve ya p s y la göz le ne bi len dav ra n fl la r n tü rü ve özel lik - le ri ara s n da ki ilifl ki yi arafl t r ma l d r. Bi lifl sel yak la fl m, zi hin sel sü reç le ri in ce - ler ken de ney sel yön tem ler kul lan ma ya özel lik le dik kat eder. Bi re yin d fl dün - ya y na s l iç sel lefl ti rip uya r c la r ken di si ne öz gü bir bi çim de al g la d n an - la mak is ter. Bu yak la fl m, dav ra n fl n olu flu mun da bi lifl sel sü reç le re faz la a r l k ver di in den elefl ti ril mifl tir. Bi yo lo jik yak la fl m Adolf Me yer( ) Bu yak la fl ma gö re her dav ra n fl n te me lin de son de re ce kar ma fl k si nir - sel olu flum lar yer al r. Be yin de ger çek le flen si nir sel olu flum lar di zi si kas la - ra ge çer ve göz le ne bi len dav ra n fl lar hâ lin de d fla r ya yan s r. Ör ne in arafl - t r ma lar, be yin ka bu u nun sal d r gan e i lim le ri s n r la ma ifl le vi gör dü ü nü or ta ya koy mufl tur. Bu ne den le, e i til mifl kim se ler de be yin ka bu u da ha çok ge lifl ti in den sal d r gan dav ra n fl la ra da ha az rast lan mak ta d r. Bu da bey nin ya p ve ifl le yi fliy le dav ra n fl ara s n da ilifl ki ol du u nu gös ter mek te dir. Bi yo - lo jik yak la fl m, dav ra n fl yal n z ca bi yo lo jik ne den le re da yan d r la ma ya ca n - dan elefl ti ril mifl tir. Tab lo 1. 1: Psi ko lo ji de yak la fl m lar 1. Kö pek ler den afl r kor kan bir ki fli nin dav ra n fl n n ne de ni ni, yukarıdaki tab lo da aç k la ma la r - n gör dü ü nüz dav ra n fl ç, psi ko di na mik, hü ma nis tik, bi lifl sel ve bi yo lo jik yak la fl m na s l aç k lar? 2. Yap t n z her aç k la ma da, psi ko lo jik yak la fl m la ra gö re ek sik olan yön ler han gi le ri dir? 3. Tab lo ya gö re psi ko lo ji nin bir bi lim da l ol ma sü re ci na s l açıklanmıştır? 4. Psi ko lo ji yak la fl m la r n n gü nü müz psi ko lo ji si ne kat k la r ne ler ol mufl tur? 5. Ömer Hay yam n Genç ken ö ren me ye, bi li me me rak sar d m ve fi lo zof lar la, din adam la r y la ya k n l k kur dum. Bir çok fley din le dim fa kat han gi ka p dan gir diy sem o ka p dan ç k t m. 5 sö zü nü ö - ren di i niz yak la fl m lar aç s n dan yo rum la y n z. Okuyalım Şe ma 1. 4: Psi ko lo ji nin alt dal la r Uzmandan Dinleyelim S n f n za, psi ko lo ji nin ifl alan ları ile il gi li aç k la ma ya pa cak bir psi ko log çağırınız ve bu konuda ha z r l k ya p n z. Uzmana sor mak is - te di i niz so ru la r be lir le yi niz. ÜÇ ÜNLÜ TÜRK PS KOLO U Mazhar Osman Usman ( ), Türkiye de ilk modern ruh sa l hastanesini kuran Türk bilim insan d r. Ülkemizde klinik psikolojinin öncülerinden olan Mazhar Osman Usman, Berlin ve Münih te nöroloji ve psikoloji e itimi alm flt r. Bak rköy deki terk edilmifl bir k flla olan Refladiye K fllas n n bulundu u araziyi devletten talep etmifl, dönemin cumhurbaflkan Mustafa Kemal Atatürk ün onay ile 1924 y l nda bafllayan süreç, 15 Haziran 1927 tarihinde Bak rköy Ruh ve Sinir Hastal klar Hastanesinin kurulmas yla tamamlanm flt r. Uzun süre bu hastanede baflhekimlik görevinde bulunan Mazhar Osman, 1933 te stanbul Üniversitesi Psikiyatri Klini ine ordinaryüs profesör olarak Fo toğ raf 1. 1: Mazhar Osman Usman ın kurduğu Bakırköy Ruh ve Sinir atanm fl, 1952 y l na kadar çal flmalar n sürdürmüfltür. Hastalıkları Hastanesinden bir görünüm Uz man dan Din le ye lim Ko nuy la il gi li bir uz man dan gö rüş al ma et kin li ği - dir. Öğ ren ci le rin ko nuy la il gi li me rak et tik le ri ni yet - ki li bir ağız dan öğ ren me le ri ama cı na yö ne lik tir. Okuyalım Ko nuy la il gi li il ginç bu la - bi le ce i niz me tin ler dir. 10

11 De er len dir me Ça l fl ma la r Bil gi nin ö re nil me de re ce si nin be lir len me si ama c y la ha z r la nan fark l tip te ki so ru la r kap sar. Öze lefl ti ri Tab lo su Üni te son la r n da öğ ren ci le rin ken di - le ri ni de er len di re bil me le ri, ek sik le ri ni gö re bil me le ri ve ta mam la ma yo lu na gi - de bil me le ri ama c y la ko nul mufl tur. Tu tum Öl çe i Psi ko lo ji der si ile ta n fl mak üze re olan ö - ren ci le rin bu ko nu ya ilifl kin tu tum la r n be lir - le mek ama c y la ve ril mifl tir. Ders y l so nun da ay n öl çek uy gu la na rak ö ren ci le rin fel se fe ile il gi li tu tum de i flik lik le ri sap ta na cak t r. A. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n do ru se çe nek le ri ni ifla ret le yi niz. 1. Dok tor luk, avu kat l k, mu ha se be ci lik gi bi ba z ifl kol la r n da ça l flan la r n stres ten da ha faz la et ki - len di i gö rü lür. Bu nun ne den le ri ara s n da afla da ki ler den han gi si sa y la maz? A. flin faz la yo un ol ma s B. H z l ça l fl ma y ge rek tir me si C. Ka zan c n ye ter siz ol ma s D. Tek no lo ji nin h z la de ifl me si E. So rum lu lu un faz la ol ma s Afla da yer alan öz elefl ti ri tab lo sun da ki so ru la r ya n t la ya rak bu üni te de ö ren dik le ri ni zi de - er len di ri niz. ÖZ ELEŞTİRİ TABLOSU Bu bö lüm den ön ce, ruh sağlığı hak - Bu bö lüm de ruh sağlığı ile il gi li k n da ne ler bi li yor dum? Neler ö rendim? Neleri kavrayamad m? Kavrayamad klar m nas l ö renebilirim? PSİKOLOJİ DERSİNE YÖNELİK TUTUM ÖLÇEĞİ Ö ren ci nin Ad :... So ya d :... S n f :... Aç k la ma: Afla da bu y l gö re ce i niz psikoloji der si ne ilifl kin tu tum la r n z be lir le me ye yö ne lik cüm - le ler ve kar fl la r n da se çe nek ler ve ril mifl tir. Dik kat li ce oku duk tan son ra ken di ni ze uy gun se çe ne i ifla ret - le yi niz. 2. Ya flam da pek çok en gel le kar fl la fl l r. En gel len me so nu cun da or ga niz ma, ha yal k r k l ya flar. Bu da bi rey de ger gin lik, sal d r gan l k, içe ka pan ma, ha yal kur ma, a la ma, sü rek li ko nufl ma gi bi tep ki ler ya - ra ta bi lir. Bu na gö re afla da ki ler den han gi si en gel len me nin bi re yin dav ra n fl la r na et ki si ni gös te - ren bir ör nek tir? A. Bo yu k sa ol du u için bas ket bol oy na ya ma yan ki fli nin ken di ne gü ve ni ni yi tir me si B. Psi ko lo ji der si ni çok se ven ö ren ci nin psi ko lo ji ö re ni mi gör mek is te me si C. Gir di i s na v ka za na ma yan ö ren ci nin so ru la r n zor ol du u nu söy le me si D. Ar ka da fl na çok k zan gen cin ka p y h z la vu ra rak oda y terk et me si E. Bü yük an ne si ni kay be den to ru nun onu çok k sa sü re de unut ma s 4. ÜNİ TE DİP NOT LAR 1. Orhan Hançerlio lu, Ruhbilim Sözlü ü, s Orhan Hançerlio lu, Ruhbilim Sözlü ü, s Cemal Y ld r m, Bilimin Öncüleri, s Norman L. Munn, Psikoloji, C 2, s Jerry M. Burger, Kiflilik, s Acar Baltafl, Zuhal Baltafl, Stres ve Bafla Ç kma Yollar, s Acar Baltafl, Zuhal Baltafl, Stres ve Bafla Ç kma Yollar, s Ayd n Ankay, Ruh Sa l ve Davran fl Bozukluklar, s Acar Baltafl, Zuhal Baltafl, Stres ve Bafla Ç kma Yollar, s Ayd n Ankay, Ruh Sa l ve Davran fl Bozukluklar, s D. Schultz, S. Schultz, Modern Psikoloji tarihi, s Üstün Dökmen, letiflim Çat flmalar ve Empati, s Ayd n Ankay, Ruh Sa l ve Davran fl Bozukluklar, s D. Schultz, S. Schultz, Modern Psikoloji tarihi, s Nazl Eray, Marilyn Venüs ün Son Gecesi, s. 55. ÖL ÇÜT LER Psikoloji der si ko nu la r hak k n da bil gi ye sa hip de i lim. Hiç katılmıyorum. Katılmıyorum. Kararsızım. Katılıyorum. Tamamen kat l yorum. 3. Her is te i ye ri ne ge ti ri len bir genç, dok tor ol mak için bafl ka bir kent te ö re nim gör mek zo run - da d r. An cak bu, ar t k fl mar t l ma ma s ve ken di so rum lu lu u nu ta fl ma s an la m na ge le cek tir. Afla da ki ler den han gi si böy le bir du rum da se çim yap ma zor lu u nun bi rey üze rin de ki et - ki le rin den bi ri dir? A. Ra hat la ma ve mut lu luk duy ma B. Hu zur suz luk ve ka rar s z l k duy ma C. Üzün tü ve se vinç duy ma D. Se vinç ve pifl man l k duy ma E. Öf ke ve kor ku duy ma Psikoloji der si ne yö ne lik il gi ve ye te nek le ri min var ol du - u na ina n yo rum. Psikoloji der si nin ko nu la r n ö ren mek ten zevk ala ca - ma ina n yo rum. Psikoloji der si için ay r lan za ma n n faz la ol ma s n is te - rim. Psikoloji der si ne ça l fl r ken za ma n m n ve rim li ge çe ce - i ne ina n yo rum. Psikoloji der si nin be nim için ge rek li ol du u nu dü flü nü - yo rum. 4. Yok sul bir ki fli nin zen gin ol du u nu düfl le me si, ko lu k r lan bi ri nin aya n n k r l ma d için se vin - me si gün lük ya flam da stres le ba fla ç k ma yol la r n dan iki si dir. Afla da ki ler den han gi si bun la r n bi rey üze rin de olum suz et ki le ri ara s n da sa y la bi lir? A. Bi re yi ça t fl ma lar dan ve ger gin lik ten kur tar ma B. Bi re yin k sa sü re li i ne ra hat la ma s n sa la ma C. Afl r kul la n m n da ger çek le ba lan t s n ko par ma D. Bi re yin top lum sal çev re ye uyu mu nu ko lay lafl t r ma E. Bi re yin olay lar so nu cu ya fla d kay g y azalt ma Dip not lar Üni te de ya rar la n lan ba z me - tin le rin, söz le rin al n d ya zı lı ve sa nal kay nak la r kap sar. Psikoloji der si nin bi re yin sos yal lefl me si ne kat k sa la ya - ca na ina n yo rum. Psikoloji der sin de s n f d fl ö re tim et kin lik le ri nin kul la - n l ma s n ar zu edi yo rum. Psi ko lo ji der si nin gi ri flim ci lik, ya ra t c l k ve eleş ti rel dü - şün me be ce ri le ri mi aç a ç ka ra ca na ina n yo rum. Psi ko lo ji der si ile il gi li ön ce den edin di im her han gi bir bilgi yok tur Ek ler Per for mans gö re vi ve di ğer ba - zı ça lış malarda kul la nı la cak de - er len dir me form la r nı kap sar. Söz lük Ki tap için de kul la nı lan söz cüklerin, kav - ramların, te rim le rin ge nel ve kul la nıl dık la rı bağ - la ma gö re an lam la rı nı açıklama amacını taşır. Kay nak ça Ki tap için de alın tı ya pı lan ya zı lı ve gör sel mal ze me nin kay na ğı nın gös te ril di ği bö lüm dür. Be yin F r t na s Be yin f r t na s, be lir li bir du rum ve ya prob le me ilifl kin fi kir ve se çe nek le ri or ta ya koy mak t r. Be yin f r t na s na ka t l mak, in sa n n ken di ne gü ve ni ni art t r r ve e len ce li - dir. Be yin f r t na s et kin li i nin, dört te mel ko flu lu sa la ma s ge re kir: Ki fli nin, ha yal gü - cü nü kul la na bil me si ve zih nin de im ge le me ya pa bil me si için dü flün ce le ri nin yar g la na ca en di fle sin den uzak ol ma s ge re kir. Üre ti len fi kir le rin do ru olup ol ma ma s n dan çe ki nil mez, ak - si ne de i flik fi kir ler tefl vik edi lir. Bun lar, ye ni çö züm yol la r n n or ta ya ç k ma s na yar d m c olur. Te mel il ke, müm - kün ol du un ca çok sa y da fi kir üret mek ve iyi bir çö züm bul ma ola s l n art t r mak t r. Tek nik uy gu la n r ken ko nu flu lan la r ve gö rüfl le ri ya za cak bir sek re ter se çil me li dir. Bu tek nik le ifl le ne cek olan prob lem su nul ma l d r. S n fa, ak l la r na ge len her han gi bir fik ri, man t k öl çü le ri ne vur ma dan söy le me le ri nin ge re - i be lir til me li dir. Tek ni in de va m es na s n da elefl ti ri le re yer ve ril me me li dir. Tar t fl ma n n so nun da, fi kir ler ta ra n p de er len dir me si ya p l ma l d r. Son ola rak, prob lem için uy gun olan çö züm bi çi mi özet len me li dir. D NLED M VE Ö REND M Ö ren ci nin ad ve so ya d : Konu : Uzmanın ad : Sunufl s ras nda ö rendiklerim: Ö rendiklerimin yaflam ma katk s : Sunufl s ras nda yaflad m duygular: A am ne zi : Bel lek yi ti mi. Ge nel an lam da, her han gi bir bel lek kay b ; özel an lam da, ki fli nin kim li i ni, ta n d ki fli ve du rum la r unut ma s y - la be lir le nen bir nev ro tik re ak si yon tü rü. ana to mi : 1. n san, hay van ve bit ki le rin ya p s n ve or gan la r n n bir bi riy le olan il gi le ri ni in ce le yen bi - lim. 2. Be den ya p s, göv de ya p s. 3. Bir fle yin olu flu mun da gö ze çar pan özel ya p. B bas t r ma : Be lir li ruh sal et kin lik ve sü reç le ri, ki fli nin is te i d fl n da bi linç al t na it me si ya da bu iti len - le rin bi linç ala n na ç k ma s n n ön len me si. bi linçal t sü reç ler : Ki fli nin far k n da ol ma d psi ko lo jik sü reç ya da olay lar. bi lifl sel sü reç : Or ga niz ma n n bir nes ne ya da ola y n var l na ilifl kin bil gi edin me ya da bi linç li hâ le gel me sü re ci. D dav ra n fl : Or ga niz ma n n iç ya da d fl uya r c la ra kar fl gös ter di i, öl çü le bi len ya da göz le ne bi len her tür lü tep ki. de ifl ken : Göz lem den göz le me fark l de er ler ala bi len bir ko flul ya da ob je. de nek : De ney ler de kul la n lan can l. den ge len me : Or ga niz ma da ki, en el ve rifl li ya fla ma ko flul la r n n ken di li in den de va m n sa la yan do al dü zen le me, ho me os ta tis. de vam l pe kifl tir me : Do ru dav ra n m n her ya p l fl n da pe kifl ti ril me si. duy gu : Be lir li nes ne, olay ya da ki fli le rin bi re yin iç dün ya s n da uyan d r d iz le nim. du yu sal alan : Bey nin du yu sal ifl lev ler le il gi li olan k s m. dür tü : Dav ra n fla ve ya fa al ça ba la ma ya iten güç. E edim : Be lir li bir du rum la kar fl lafl t n da ki fli nin ya pa bil dik le ri. en for mas yon : Bel li bir alan da ve bel li bir top lum da bil gi ve ha ber le rin ya y l ma s na ola nak sa la yan araç - la r n tü mü. Ya p lan d r l m fl ve ri ler bü tü nü. edim sel ko flul la ma : Olum lu pe kifl ti re cin el de edil me si ni ya da iti ci olay lar dan kaç ma ve ka ç n ma y sa la yan dav ra n m ö ren me. eflik : Ge nel ola rak tep ki nin or ta ya ç k ma s n da et ki li olan ruh sal, fiz yo lo jik nok ta. Du yu or ga n - n n tep ki de bu lun du u uya r c flid de ti s n r. F fark efli i : ki uya ran ara s n da du yum la na bi len en kü çük flid det far k. fiz yo lo jik gü dü : Vü cut ta ki ba z ek sik lik ve ya yet mez lik ler den, hor mon lar dan ya da vü cu dun di er ko flul la - r n dan do an gü dü. G ge nel uya r l m fl l k hâ li : Or ga niz ma n n kas ge ri li mi nin art t, te tik te, uya n k ve ö ren me ye ha z r ol du u du rum. An kay, Ay d n, Ruh Sa l ve Dav ra n fl Bo zuk luk la r, Tur han Ki ta be vi, An ka ra, Ataç, Fü sun, Psi ko lo jik Ge li flim, Be ta Ya y n c l k, s tan bul, Bal tafl, Acar; Zu hal Bal tafl, Stres ve Ba fla Ç k ma Yol la r, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Ba fla ran, b ra him Et hem, E i ti me Gi rifl, Ka d o lu Mat baa s, s tan bul, Bay mur, Fe ri ha, Ge nel Psi ko lo ji, n k lap Ki ta be vi, s tan bul, Bin ba fl o lu, Ca vit, Ö ren me Psi ko lo ji si, Ka d o lu Mat baa s, An ka ra, Blo om fi eld, Ha rold; Mic ha el Ca in; De nis Jaf fe; Ro bert Kory, Tran san den tal Me di tas yon, çev.: Na hit Oral bi, n k lap Ki ta be vi, s tan bul, Bur ger, Jerry M., Ki fli lik, çev.: Er gu van Sa r o lu, Kak nüs Ya y n c l k, s tan bul, Bus cag li a, Le o, Ki fli lik, n k lap Ki ta be vi, s tan bul, Ce viz ci, Ah met, Ay d n lan ma Fel se fe si, Ez gi Ki ta be vi, Bur sa, Cü ce lo lu, Do an, n san ve Dav ra n fl, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Cü ce lo lu, Do an, Ye ni den n san n sa na, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Cü ce lo lu, Do an, çi miz de ki Ço cuk, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Da co, Pi er re, Ça dafl Psi ko lo ji nin Ola a nüs tü Ba fla r la r, çev.: A. Gü rün, n k lap Ki tap Evi, s tan bul, Doğan, Mehmet H., Estetik, Dokuz Eylül Yayınları, İzmir, Dök men, Üs tün, le ti flim Ça t fl ma la r ve Em pa ti, Sis tem Ya y n c l k, s tan bul, Dyer, Wayne W., Hatalı Alanlarımız, çev.: Nizamettin Bilgiç, Profil Yayınevi, İstanbul, Enç, Mi tat, Ruh Sa l Bil gi si, n k lap ve Aka Ki ta be vi, s tan bul, Eray, Nazlı, Marilyn Venüs ün Son Gecesi, Doğan Yayıncılık, İstanbul, Fre ed man, Jo nat han L.; Da vid O. Se ars; Mer rill Carl Smith, Sos yal Psi ko lo ji, m ge Ki ta be vi, s tan bul, Ga tes, Art hur; Art hur Jer sild; Ro bert Chall man, E i tim Psi ko lo ji si, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Geç tan, En gin, Ça dafl Ya flam ve Nor mal D fl Dav ra n fl lar, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Geç tan, En gin, n san Ol mak, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Gil let, Ric hard; Pat rick Pi et ro ni, Dep res yon, çev.: Zi ya Kü te vin, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Gökçe, Birsen, Toplumsal Bilimlerde Araştırma, Savaş Yayıncılık, İstanbul, Han çer li oğ lu, Or han, Dü flün ce Ta ri hi, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Han çer li o lu, Or han, Ruh bi lim Söz lü ü, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Hanımefendi dergisi, ABY Ajans, İstanbul, Ağustos, Hay yam, Ömer, Ru bai ler, Al ter Ya y n c l k, An ka ra, Hor ney, Ka ren, Nev roz lar ve n san Ge li fli mi, çev.: Sel çuk Bu dak, Aç Ya y n c l k, An ka ra, Hor ney, Ka ren, Ruh sal Ça t fl ma la r m z, çev.: Sel çuk Bu dak, Aç Ya y n c l k, An ka ra, Hor taç su, Nu ran, n san lifl ki le ri, Rem zi Ki ta be vi, An ka ra, n ce o lu, Me tin, Tu tum, Al g, le ti flim, Ver so Ya y n c l k, An ka ra, Ka t ç ba fl, Çi dem, n san ve n san lar, Se vinç Mat baa s, s tan bul, Kök nel, Öz can, Zor la nan n san, Al t n Ki tap lar Ya y ne vi, s tan bul, Kök nel, Öz can, Ki fli lik, Al t n Ki tap lar Ya y n Evi, s tan bul, Ma uri ce, Re uch lin, Psi ko lo ji Ta ri hi, çev.: Tan ju Gök çöl, Rem zi Ki ta be vi, s tan bul, Mor gan, Clif ford T., Psi ko lo ji ye Gi rifl, çev.: Ko mis yon, Ha cet te pe Üni ver si te si Ya y n la r, An ka ra, Munn, Nor man L., Psi ko lo ji, çev.: Na hit Ten dar, MEB Ba s me vi, s tan bul, Orwell, George, 1984, çev.: Nuran Akgören, Can Yayınları, İstanbul,

12 PSİKOLOJİ DERSİNE YÖNELİK TUTUM ÖLÇEĞİ Ö ren ci nin Ad :... So ya d :... S n f :... Aç k la ma: Afla da bu y l gö re ce i niz psikoloji der si ne ilifl kin tu tum la r n z be lir le me ye yö ne lik cüm - le ler ve kar fl la r n da se çe nek ler ve ril mifl tir. Dik kat li ce oku duk tan son ra ken di ni ze uy gun se çe ne i ifla ret - le yi niz. ÖL ÇÜT LER Hiç katılmıyorum. Katılmıyorum. Kararsızım. Katılıyorum. Tamamen kat l yorum. Psikoloji der si ko nu la r hak k n da bil gi ye sa hip de i lim. Psikoloji der si ne yö ne lik il gi ve ye te nek le ri min var ol du - u na ina n yo rum. Psikoloji der si nin ko nu la r n ö ren mek ten zevk ala ca - ma ina n yo rum. Psikoloji der si için ay r lan za ma n n faz la ol ma s n is te - rim. Psikoloji der si ne ça l fl r ken za ma n m n ve rim li ge çe ce - i ne ina n yo rum. Psikoloji der si nin be nim için ge rek li ol du u nu dü flü nü - yo rum. Psikoloji der si nin bi re yin sos yal lefl me si ne kat k sa la ya - ca na ina n yo rum. Psikoloji der sin de s n f d fl ö re tim et kin lik le ri nin kul la - n l ma s n ar zu edi yo rum. Psi ko lo ji der si nin gi ri flim ci lik, ya ra t c l k ve eleş ti rel dü - şün me be ce ri le ri mi aç a ç ka ra ca na ina n yo rum. Psi ko lo ji der si ile il gi li ön ce den edin di im her han gi bir bilgi yok tur. 12

13 13

14 A. PS KO LO J N N KO NU SU TEMEL KAVRAMLAR Psi ko lo ji Or ga niz ma Dav ra n fl Ka ri ka tür 1. 1: Öz gün Uy sal KO NU YA HA ZIR LA NA LIM Afla da ki ka ri ka tü rü in ce le ye rek so ru la r ya n t la y n z. 1. Psi ko lo ji zi hin de ge çen bi linç olay la r n n in ce len me si dir. Psi ko lo ji ki fli ler ara s ilifl ki le ri in ce le yen bi lim dir. Psi ko lo ji, çev re den ge len ve ken di le ri de nes nel ola rak göz - le ne bi len uya r c la ra he men ce vap ve ren bir or ga niz ma n n nes - nel ola rak göz le ne bi len tep ki le ri nin in ce len me si dir. Yu ka r da ki ta n m lar dan ya rar la na rak psi ko lo ji yi bir de siz ta n m la y n z. 2. Psi ko lo ji bil mek; bir gen ce, bir ö ret me ne, bir has ta ne bafl he ki mi ne, bir si ya si li de re ve bir dok to ra han gi ko nu lar - da ne ler ka zan d ra bi lir? 3. Dav ra n fl de yin ce ne an l yor su nuz? Ör nek ve re rek aç k - la y n z. 4. Or ga niz ma ne de mek tir? Bil di i niz or ga niz ma la ra ör - nek ler ve ri niz. 5. Fel se fe, ev ren ve in san üze rin de ya p lan sor gu la ma, on la r bü tün cül ola rak aç k la ma et kin li i dir. Bu ta n ma gö re fel se fe, psi - ko lo jiy le il gi li olay la r da ko nu ola rak al r. lk so ru da yap t n z ta n m da göz önü ne ala rak psi ko lo - ji nin olay la r ele al fl fel se fe den han gi aç lar dan fark l d r? Tar t fl n z. 6. Yan da ki ka ri ka tür, psi ko lo jiy le il gi li ne ler an lat mak ta d r? A. Psi ko lo ji söz cü ü si ze ne le ri ça r fl t r yor? Bu ko nu da s n f n z da ki tüm ö ren ci le rin ka t la ca bir be yin f r t na s ya p n z. Ko nu yu bir kaç da ki ka dü flü nüp et kin li e öy le bafl la y n z. Söy le nen fi kir le ri bir iki söz cük le özet - le ye rek tah ta ya ya z n z. Her tur da yal n z ca bir fi kir söy le yi niz. Fik ri niz yok sa Ge çi niz. di ye bi lir, son ra ki tur da dü flün ce ni zi yi ne söy le ye bi lir si niz. Kim se nin söy le ye cek fik ri kal ma d n da et kin li i so na er di ri niz. Et kin lik s ra s n da elefl ti ri ve yo rum yap ma y n z. Et kin li in so nun da tah ta da ya z lan fi kir le ri grup lan d r n z ve psi ko lo ji yi tek rar ( ko nu ya ha z r la na l m bö lü mün de ki ta n m n z da göz önü ne ala rak) ta n m la ma ya ça l fl n z. Be yin f r t na s tek ni i hak k n da bil gi edin mek için ki ta b n z n ek ler bö lü mü ne ba k n z. 14

15 B. Afla da ki f k ra y oku ya rak so ru la r ya n t la y n z. Kü çük R za okul dan dön müfl tü. O gün ö ren dik le ri ni dü flü nü yor du. R za y se vinç le kar fl la yan ba ba - s, o lu nun dü flün ce li hâ li ni gö rün ce me rak la Ne yin var? di ye sor du. Kü çük R za, ka fa s n kur ca la yan fle yi ba ba s na an lat t : Yer çe ki mi ka nu nu ol ma sa he pi miz ha va da uçar m fl z. Bu nu bi li yor muy dun? Ba ba s Te mel, ona flafl k n l k la bak t : Vay ca n na, pe ki ne za man ka bul edil mifl bu de di in ka nun? 1. R za ve ba ba s han gi göz le ne bi len dav ra n fl lar da bu lun mufl lar d r? 2. Ba ba s, R za n n ne dü flün dü ü nü göz le ye me di i hâl de ne den ona Ne yin var? di ye sor - mufl tur? 3. Ba ba s n n ve R za n n göz le ne me yen dav ra n fl la r ne ler dir? 4. Psi ko lo ji yal n z ca d fl tan göz le ne bi len dav ra n fl la r in ce le mek le mi ye tin me li dir? A. Afla da ki gör sel le ri in ce le yi niz. Sayfa 16 daki Psikoloji adlı bil gi no tun dan da ya rar la na rak so - ru la r ya n t la y n z. BÜ TÜN GÜN BÖY LE DO LAŞ TIM, HER KES BİR SEV Gİ LİM VAR ZAN NE DE CEK... Karikatür 1. 2: b ra him Öz da bak Ka ri ka tür 1. 3: Sel çuk Er dem 1. Gör sel ler de ki or ga niz ma la r ve özel lik le ri ni söy le yi niz. 2. Gör sel ler de ki gö rü le bi len ve gö rü le me yen dav ra n fl la r söy le ye rek dav ra n fl ta n m la y n z. 3. Psi ko lo ji, gör sel ler de ki ko nu lar la il gi le nir mi? Ne de ni ni be lir ti niz. 4. lk ka ri ka tür de ki Var m y m, yok mu yum? so ru su ile psi ko lo ji mi, yok sa fel se fe mi il gi le - nir? Ne de ni ni aç k la y n z. B. Aşağıda ve ri len ör nek le ri oku ya rak bun lar da sö zü edi len dav ra n fl la r n psi ko lo ji nin il gi len di i ko - nu lar olup ol ma d n ve or tak özel lik le ri ni tar t fl n z. a. Okul fut bol ta k m n n, bir bafl ka oku lun fut bol ta k m ile yap t maç ta iki ta k m n oyun cu la r ara - s n da kav ga ç k t. b. Fun da, kar de fli nin efl ya la r n ka r fl t r ma s na afl r si nir le ni yor ve yal n z kal d n da bu so run la na - s l bafl ede bi le ce i ni, öf ke si ni na s l de net le ye bi le ce i ni dü flü nü yor. 15

16 c. Ekin, gök gü rül tü sün den çok kor ku yor ve ya mur lu ha va lar da ne re ye sak la na ca n bi le mi yor. ç. Ak n, sü rek li an ne si ne ken di siy le alay eden ma hal le ar ka dafl la r n fli kâ yet edi yor. C. Tab lo da ki do ru ifa de le rin ya n na X ko ya rak bunları bi rer ör nek le aç k la y n z. Bit ki ler de duy gu la ra ve dü flün me ye da ya nan dav ra n fl lar bu lun ma d için psi ko lo ji sa de ce in san ve hay van or ga niz ma la r y la il gi le nir. n san dav ra n fl la r tek ne den li ve ba sit tir. Dav ra n fl lar üze rin de d fl et ken ler ka dar iç et ken le rin de ro lü var d r. Bir uya r c çe flit li dav ra n fl la ra yol aça bi lir. n san dav ra n fl la r sü rek li de il dir. Psi ko lo ji nin so nuç la r n n do ru lu u ka n t la na maz. Psi ko lo ji, dav ra n fl di er bi lim le rin her han gi bir ol gu yu in ce le di i gi bi in ce ler. PS KO LO J Psi ko lo ji söz cü ü, Yu nan ca psyche (psi ke; ruh, ne fes, zi hin) ve lo gos (dü zen li söz, bil gi) te rim le - rin den olufl mufl tur. Ke li me ola rak kar fl l, ruh bil gi si de mek tir. Psi ko lo ji, or ga niz ma n n göz le ne bi lir ve öl çü le bi lir dav ra n fl la r n in ce le yen po zi tif bir bi lim dir. Or ga niz ma, can l bir var l olufl tu ran or gan la r n uyum lu bü tün lü ü dür. n san, hay van ve bit ki ler bi rer or ga niz ma d r. Dav ra n fl, iç ten ve ya d fl tan ge len et ki le re kar fl or ga niz ma n n yap t tep ki dir. Bu tep ki, gö rü le bi - len ve ya ifli ti le bi len, ko nufl ma y da kap sa yan vü cut ha re ket le ri ola bi le ce i gi bi on lar ka dar ko lay göz - le ne me yen duy gu lar, dü flün ce ler de ola bi lir. Fel se fe, in sa n n me rak ve kufl ku duy ma, sor gu la ma gi bi özel lik le ri so nu cu or ta ya ç kan bir dü flün - me bi çi mi dir. Fi lo zof lar her konu gibi ruh ve dav ra n flı da sorgulamışlardır. Fel se fe de ya n t lar dan çok so ru lar önem li dir. Onun özü, her han gi bir bil gi ye sa hip ol mak de il, o bil gi yi ara ma y amaç edin mek - tir. Bu ne den le de fel se fe so ru la r n n bü yük bö lü mü Ne dir? li so ru lar d r. Oy sa bi lim Ne den? so ru - su na ya n t arar. Ola n ol du u gi bi in ce ler. Bi lim de ke sin lik söz ko nu su dur. Fel se fe de ise ula fl lan so - nuç la r n ke sin li in den söz edi le mez. Ay r ca fel se fe, var l bü tün ola rak ele al r. Oy sa bi lim ler, var l ko nu la r na gö re par ça la ra bö ler ve yal n z o alan da aç k la ma ge ti rir ler. fl te bu ne den ler le po zi tif bir bi - lim olan psi ko lo ji fel se fe den çok fark l d r. PERFORMANS GÖREVİ Amaç: Psi ko lo ji nin bir bi lim da l olufl sü re ci ni kav ra mak Sü re: 1haf ta Ko nu: Han gi afla ma lar dan son ra psi ko lo ji po zi tif bir bi lim ol mufl tur? Bu sü reç te or ta ya ç kan fark l yak la fl m lar han gi le ri dir ve bun la r n psi ko lo ji ye kat k la r ne ler ol - mufl tur? 16

17 Ün lü psi ko log la r n fo to raf ve re sim le - ri ni bu la rak bir ta rih fle ri di olufl tu ru nuz. Bu fle rit üze ri ne psi ko lo ji yak la fl m la r n ta rih s - ra s na gö re yer lefl ti ri niz. Ko nuy la il gi li sö zel bir su num ha z r la - y n z. Yan da ki fle ma y in ce le yi niz. Sunumunuzu hazırlarken bilgi toplama, bazı soruları yanıtlama, bilgiyi analiz etme aşamalarında neler yaptığınızı düşününüz. Bu çalışmanın size kazandırdığı sosyal ve üst düzey düşünme becerilerinin neler olduğunu söyleyiniz. Şe ma 1. 1: Performans görevi ile öğ ren ci den bek le nen ler B. PS KO LO J N N B L M OL MA SÜ RE C TEMEL KAVRAMLAR Ya p sal c yak la fl m (strük tü ra lizm) fl lev sel ci yak la fl m (fonk si yo na lizm) Dav ra n fl ç yak la fl m Psi ko di na mik yak la fl m Hü ma nis tik yak la fl m Bi lifl sel yak la fl m Bi yo lo jik yak la fl m Re sim 1. 2: Sig mund Fre ud, Ver ner Hor vath KO NU YA HA ZIR LA NA LIM Yan da ki res mi in ce le ye rek so ru la r ya n t la y n z. 1. Bi lim ler için de ko nu su en kar ma fl k olan lar han gi le ri dir? Bu bilim dallarının karmaşık olma ne - de ni ni tar t fl n z. 2. Psi ko lo ji nin di er tüm po zi tif bi lim le rin kul lan d - de ney yön te mi ni kul lan ma s ge rek mez. gö rü flü ne ka t l r m s n z? 3. Do a bi lim le rin de ki ge lifl me ler sa lan ma say - d psi ko lo ji bir bi lim dalı hâ li ni ala bi lir miy di? 4. Psi ko lo ji, ken di ta n m la r n bi le ar d n da b ra kan bir bü yü me flek li ne sa hip tir. n san ya fla m n n kar ma fl k - l, bu nu ne re dey se ka ç n l maz ya par. 1 sö zü psi ko lo - ji nin ge li fli mi ile il gi li ne yi vur gu la mak ta d r? 5. Re sim de Fre ud ne den böy le çi zil mifl ola bi lir? Tah min edi niz. 6. Ba na, ye tifl tir mek üze re bir dü zi ne sa l k l be bek ve rin. Bun lar dan rast ge le seç ti im bi ri ni e i lim le ri ni, tut - ku la r n, ze kâ la r n, ye te nek le ri ni ve r k n dik ka te al mak - s z n di le di im her han gi bir uz man l k ala n n da ye tifl ti re - bi li rim. Bu ki fli yi; dok tor, avu kat, tüc car ve evet hat ta di - len ci ve ya h r s z ola rak e i te bi le ce i mi ga ran ti edi yo - rum. 2 di yen John Wat son (Con Vat s n), dav ra n fl la - r n ka za n l ma s n da ne ye önem ver mek te dir? 7. Wat son söylediğini ya pa bi lir miy di? 8. Psi ko lo ji nin bir bi lim da l ol ma sü re ci ne Wat - son n kat k s ne ola bi lir? 17

18 Afla da psi ko lo ji bi li mi nin ge li fli miy le il gi li bir me tin ve ril mifl tir. Met ni oku ya rak fle ma y ör nek te ki gi bi ta mam la y n z. PS KO LO J N N GE L fi M Psi ko lo ji uzun za man fel se fe ye ba l kal - d. Yu nan fi lo zof la r na gö re psi ko lo ji, in san ru hu nu ko nu alan bir bil gi da l y d. Pla ton (MÖ ) a gö re ruh, an cak ak l la kav ra na bi - lir di ve be den or ta dan kalk sa bi le ru hun var - l de vam eder di. Aris to te les (MÖ ), ru hun be de - nin bir ifl le vi ol du u nu sa vu nur. Ci sim sel ol - ma yan ruh, be de nin ha re ket le ri ni bir ama ca do ru yö nel ten ne den dir. René Des car tes (Rö ne De kart, ), o dö nem ler de si nir sis te mi nin ya p s iyi bi lin me di i hâl de dav ra n fl ; du yu or gan la - r, si nir sis te mi ve kas lar la aç k la ma ya ça l fl r. Bir bi lim ola rak psi ko lo ji nin or ta ya ç ka bil - me si için ön ce lik le di er bi lim le rin ge lifl me si ge rek mifl tir. Ör ne in Wil li am Har vey (Vil y m Har vey, ) in kan do la fl m y la il gi li bu lu flu bu ko nu da at lan önem li bir ad m d. Fi zik ve kim ya bi lim le rin de ki ge lifl me ler de psi ko lo ji nin bir bi lim hâ li ni al ma s n da et ki li dir. Ses, renk ve du yum ko nu la r n da ki arafl t r ma lar, psi ko lo ji de de ölç me ya p la bi le ce i ni gös ter mifl tir. He in rich We ber (Hay nrih Ve ber, ), in san la r n tep ki sü re le ri ni ve de ri du yar l l n öl çe - rek psi ko lo ji ye, in san dav ra n fl la r üze rin de de arafl t r ma ya p la bi le ce i dü flün ce si ni ge tir mifl tir. Bi lim ler de ki bu ge lifl me ler so nu cu psi ko lo ji, fel se fe den ay r la rak ba m s z bir bi lim kim li i ne ka vufl - mufl tur. Wil helm Wundt (Vil helm Vunt, ), ilk psi ko lo ji la bo ra tu va r n aç n ca psi ko lo ji, po zi tif bir bi lim ola rak kabul edilmiştir. Bun dan son ra n san la r na s l in ce le me li yiz? so ru su fark l bi çim ler de ce vap lan d r l m fl, bu nun so nu cu de i flik psi ko lo ji ekol ve yak la fl m la r gö rül me ye bafl la m fl t r. B L YOR MUYDUNUZ? GEV HER NE S BE VE MA N SA fi FA HA NE S Ana do lu nun s lam dö ne mi ne ait en es ki has ta ne - si ve ilk t p med re se si Kay se ri de dir. Ve rem den ölen k z kar de fli Gev her Ne si be Ha tun un va si ye ti üze ri ne Sel çuk lu Sul ta n I. G ya set tin Key hüs rev ta ra f n dan, y l la r ara s n da ya p lan da rüfl fli fa (sa l k yur du, has ta ne), gü nü müz de t p ta ri hi mü ze si ola rak kul la n l mak ta d r. Türk le rin yap t r d on bi rin ci bü yük has ta ne olan da rüfl fli fa, dün ya da ki t p e i ti mi ya p lan ilk sa l k mer - ke zi dir. Bu ra da ruh sa l ko ufl la r ve bir ec za ne bö - lü mü de var d r. Gev her Ne si be fii fa ha ne sin de pek çok bi lim in sa n ye tifl mifl, üc ret siz ba k lan pek çok has ta fli fa bul mufl tur. 3 Ka nu ni Sul tan Sü ley man n an ne si Haf sa Sul tan ise 1522 de Ma ni sa da bir kül li ye yap t r m fl ve bu ra da bir ak l has ta l k la r mer ke zi kur mufl tur. Haf sa Sul tan has - ta la n n ca ken di si ne, bu mer kez de ya p lan ve içi ne k rk bir çe flit ba ha rat ka t lan bir ma cun gön de ri lir. Haf sa Sul tan ma cun sa ye sin de k sa sü re de iyi le flir. fl te Ma - ni sa n n ün lü me sir ma cu nu ve her y l 21 Mart ta kut - la nan me sir flen lik le ri de böy le or ta ya ç kar. 4 Şe ma 1. 2: Psi ko lo ji nin bir bi lim da l ol ma s n da ki önem li kö fle tafl la r 18

19 Psi ko lo ji de yak la fl m lar, in san dav ra n fl n n kar ma fl k ya p s n, fark l bi çim ler de ele ala rak aç k lar. An - cak in san dav ra n fl bir bü tün dür ve psi ko lo ji bu yak la fl m lar dan hiç bi ri de il dir, tü mü dür. Yak la fl m la - r n her bi ri, dav ra n flı fark l aç lar dan açıklayarak onun iyi an la fl l ma s n sa la mak ta ve bir bi ri ni ta mam - la mak ta d r. Do la y s y la psi ko lo ji de dav ra n fl çe flit li aç lar dan ele al mak ta ama onu bir bü tün ola rak aç k la ma ya ça l fl mak ta d r. Afla da ki tab lo da psi ko lo ji bi li min de ki önem li yak la fl m lar ve ril mifl tir. Bun - la r oku ya rak ö ren dik le ri ni zi 20. sayfadaki so ru lar do rul tu sun da yo rum la y n z. Yak la fl m Sa vu nan lar Gö rüfl le ri Ya p sal c yak la fl m (strük tü ra lizm) Wil helm Wundt Psi ko lo ji, in san zih ni nin ya p s n, öge le ri ni in ce le me li dir. Kul la n la - cak tek nik, içe ba k fl ya da iç göz lem (bi re yin ken di ken di si ni göz le - yip el de et ti i bil gi le ri, arafl t r ma c ya ak tar ma s ) ol ma l d r. Zih nin ya - p s n n ve öge le ri nin arafl t r la bi le ce i ni or ta ya koy du un dan gü nü - müz psi ko lo ji si ne gi den yo lu aç m fl t r. An cak iç göz lem sa lam bil - gi ler el de et me ye uy gun bir yön tem ol ma d için de elefl ti ril mifl tir. fl lev sel ci yak la fl m (fonk si yo na lizm) Dav ra n fl ç yak la fl m Psi ko di na mik yak la fl m Hü ma nis tik yak la fl m Wil li am Ja mes (Vil y m Cey mis, ) John De wey (Con Dö vi, ) John Wat son (Con Vat s n, ) van Pav lov ( van Pav lov, ) Fre de ric Skin ner (Fre de rik Sikeynır, ) Ed ward Thorn di ke (Ed v rd Törn dayk, ) Psi ko di na mik yak la fl m Sig mund Fre ud (Sig mund Froyd, ) Al fred Ad ler ( ) Karl Jung (Karl Yung, ) Ka ren Hor ney (Ka ren Hor ni, ) Erich Fromm (Erih From, ) Ab ra ham Mas low (Ab ra ham Mas lov, ) Carl Ro gers (Karl Ra c rs, ) Dar win in ev rim ku ra m n dan et ki le nir. Zih nin ya p s ya n n da dav - ra n fl n ve zi hin sel ya fla m n, or ga niz ma n n çev re ye uyu mun da ne gi - bi ifl lev le ri bu lun du u nun da in ce len me si ge rek ti i ni sa vu nur. Çün - kü dav ra n fl ve zi hin sel sü reç ler, ki fli nin de i flen çev re ko flul la r na uyu mu nu sa lar. Bu yak la fl m, ki fli nin tüm dav ra n fl la r n uyum ça - ba s na in dir ge di i için elefl ti ril mifl tir. Psi ko lo ji nin de di er po zi tif bi lim ler gi bi bir ko nu su ol ma l d r. Zi - hin de olup bi ten dü flün ce ve duy gu lar; göz le ne bi len, öl çü le bi len ko nu lar de il dir. n san da göz le nip öl çü le bi len, onun ha re ket le ri dir. O hâl de psi ko lo ji nin ko nu su bun lar ol ma l d r. Uya r c -tep ki (U-T) psi - ko lo ji si ola rak da bi li nir. Or ga niz ma n n için de olup bi ten bi yo lo jik ve ya bi lifl sel sü reç ler le il gi len mez. Ama c, çev re de ki uya r c lar la or - ta ya ç kan dav ra n fl ara s n da ki ilifl ki yi göz lem ve de ney yo luy la in - ce le mek tir. Bu yak la fl m, çev re ye faz la önem ver di i, zi hin sel sü - reç le rin in ce le ne me ye ce i ni sa vun du u için elefl ti ril mifl tir. n sa n n her dav ra n fl n n ki fli li in den kay nak la nan bir ne de ni var - d r. Bu ne den, onun be bek lik, ço cuk luk, genç lik ça la r na da ya n r. n san, do ufl tan ge len iki te mel e i li me sa hip tir: cin sel lik ve sal d r - gan l k. Bun lar, onun bir top lum için de ya fla ma s n zor lafl t r d n dan sü rek li bas k al t n da tu tu lur ve bi linç li ol ma yan bir ala na iti lir. Ruh sal ya p, bir bi riy le ilifl ki li üç kav ram la aç k la n r: bi lin çal t, bi linç ve bi linç ön ce si. Psi ko lo ji, ki fli lik te ki ak sak l k la r n bi lin çal t n da ki ne den le ri ni bul ma l ve te da vi et me li dir. Bu nun için de bi re yin geç mifl ya flan t s - n or ta ya ç kar ma y amaç la yan va ka in ce le me si yön te mi ni kul lan ma - l d r. Te da vi ye yö ne lik ola rak da kli nik yön tem ler den ya rar lan ma l d r. Bu yak la fl ma gö re in sa n n do um la bafl la yan ve ömür bo yu sü - ren fiz yo lo jik, top lum sal ve psi ko lo jik ge rek si nim le ri (aç l k, cin sel lik, su suz luk, uy ku gi bi ge rek si nim le rin ya n n da; gü ven, sev gi, say g, ken di ni ger çek lefl tir me) var d r. Bun la r n kar fl lan ma ma s ruh sal ya - fla m n bü tün lü ü nü bo zar. n san, ge rek si nim le ri ni önem s ra s na gö - re do yur ma l ve sa la d do yu ma gö re afla ma afla ma ge lifl me li dir. n san, ge li fli mi ta mam lan m fl bir var l k de il dir. Ge lifl me gü cü nü ken - din den alan, olu flum hâ lin de bir var l k t r. Bu yak la fl m, or ta ya koy - du u grup te ra pi si ve psi kod ra ma gi bi ba z tek nik ler le psi ko lo ji ye kat k da bu lun mufl tur. An cak de ney yön te mi ni red det ti i için de elefl ti ril mifl tir. 19

20 Bi lifl sel yak la fl m Je an Pia get (Jan Pi ya je, ) Bi lifl sel sü reç ler al g la ma, bel lek ve dü flün me gi bi zi hin sel sü reç ler dir. Bu sü reç le ri kul la na rak bi rey; ken di si ve çev re si hak k n da ye ni bil gi ler edi - nir, es ki olay la r ha t r lar, or ta ya ç kan so run la r çö zer ve ge le cek le il gi li plan - lar ya par. n san pa sif bir var l k de il; uya r c la r al g la yan, ifl le yen, an lam - lan d ran ak tif bir sis tem dir. Bu ne den le psi ko lo ji, d fl tan göz le ne me yen bi - lifl sel sü reç le rin tü rü ve ya p s y la göz le ne bi len dav ra n fl la r n tü rü ve özel lik - le ri ara s n da ki ilifl ki yi arafl t r ma l d r. Bi lifl sel yak la fl m, zi hin sel sü reç le ri in ce - ler ken de ney sel yön tem ler kul lan ma ya özel lik le dik kat eder. Bi re yin d fl dün - ya y na s l iç sel lefl ti rip uya r c la r ken di si ne öz gü bir bi çim de al g la d n an - la mak is ter. Bu yak la fl m, dav ra n fl n olu flu mun da bi lifl sel sü reç le re faz la a r l k ver di in den elefl ti ril mifl tir. Bi yo lo jik yak la fl m Adolf Me yer( ) Bu yak la fl ma gö re her dav ra n fl n te me lin de son de re ce kar ma fl k si nir - sel olu flum lar yer al r. Be yin de ger çek le flen si nir sel olu flum lar di zi si kas la - ra ge çer ve göz le ne bi len dav ra n fl lar hâ lin de d fla r ya yan s r. Ör ne in arafl - t r ma lar, be yin ka bu u nun sal d r gan e i lim le ri s n r la ma ifl le vi gör dü ü nü or ta ya koy mufl tur. Bu ne den le, e i til mifl kim se ler de be yin ka bu u da ha çok ge lifl ti in den sal d r gan dav ra n fl la ra da ha az rast lan mak ta d r. Bu da bey nin ya p ve ifl le yi fliy le dav ra n fl ara s n da ilifl ki ol du u nu gös ter mek te dir. Bi yo - lo jik yak la fl m, dav ra n fl yal n z ca bi yo lo jik ne den le re da yan d r la ma ya ca n - dan elefl ti ril mifl tir. Tab lo 1. 1: Psi ko lo ji de yak la fl m lar 1. Kö pek ler den afl r kor kan bir ki fli nin dav ra n fl n n ne de ni ni, yukarıdaki tab lo da aç k la ma la r - n gör dü ü nüz dav ra n fl ç, psi ko di na mik, hü ma nis tik, bi lifl sel ve bi yo lo jik yak la fl m na s l aç k lar? 2. Yap t n z her aç k la ma da, psi ko lo jik yak la fl m la ra gö re ek sik olan yön ler han gi le ri dir? 3. Tab lo ya gö re psi ko lo ji nin bir bi lim da l ol ma sü re ci na s l açıklanmıştır? 4. Psi ko lo ji yak la fl m la r n n gü nü müz psi ko lo ji si ne kat k la r ne ler ol mufl tur? 5. Ömer Hay yam n Genç ken ö ren me ye, bi li me me rak sar d m ve fi lo zof lar la, din adam la r y la ya k n l k kur dum. Bir çok fley din le dim fa kat han gi ka p dan gir diy sem o ka p dan ç k t m. 5 sö zü nü ö - ren di i niz yak la fl m lar aç s n dan yo rum la y n z. Okuyalım ÜÇ ÜNLÜ TÜRK PS KOLO U Mazhar Osman Usman ( ), Türkiye de ilk modern ruh sa l hastanesini kuran Türk bilim insan d r. Ülkemizde klinik psikolojinin öncülerinden olan Mazhar Osman Usman, Berlin ve Münih te nöroloji ve psikoloji e itimi alm flt r. Bak rköy deki terk edilmifl bir k flla olan Refladiye K fllas n n bulundu u araziyi devletten talep etmifl, dönemin cumhurbaflkan Mustafa Kemal Atatürk ün onay ile 1924 y l nda bafllayan süreç, 15 Haziran 1927 tarihinde Bak rköy Ruh ve Sinir Hastal klar Hastanesinin kurulmas yla tamamlanm flt r. Uzun süre bu hastanede baflhekimlik görevinde bulunan Mazhar Osman, 1933 te stanbul Üniversitesi Psikiyatri Klini ine ordinaryüs profesör olarak atanm fl, 1952 y l na kadar çal flmalar n sürdürmüfltür. Fo toğ raf 1. 1: Mazhar Osman Usman ın kurduğu Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesinden bir görünüm 20