Türkiye de Enflasyon ile Ticaret Açıklığı Arasındaki İlişki The Relationship Between Inflation and Trade Openness in Turkey

Transkript

1 Anadolu Üniversiesi Sosyal Bilimler Dergisi Anadolu Universiy Journal of Social Sciences Türkiye de Enflasyon ile Ticare Açıklığı Arasındaki İlişki The Relaionship Beween Inflaion and Trade Openness in Turkey Yrd. Doç. Dr. Özlem Ayvaz Kızılgöl - Arş. Grv. Dr. Evren İpek Öz 1980 li yılları akiben hızlı bir dışa açılma süreci yaşayan Türkiye ekonomisi aynı zamanda yüksek enflasyonun hakim olduğu zorlu dönemlerden de geçmişir. Uluslararası icaree açıklık ile enflasyon arasındaki olası ekileşim bu çalışmanın çıkış nokası olmuşur. Çalışmanın emel amacı icare açıklığı ve enflasyon arasındaki ilişkiyi Türkiye için ampirik olarak analiz emekir. Ampirik analizlerde Türkiye ekonomisinin 1992:1-2013:3 dönemine ai çeyrek yıllık veriler kullanılarak sınır esi ve ARDL yönemleri uygulanmışır. Elde edilen sonuçlara göre, dış icare açıklığı ve enflasyon değişkenleri arasında eşbüünleşme ilişkisi mevcuur ve dış icare açıklığı hem uzun dönemde hem de kısa dönemde enflasyonu poziif yönde ekilemekedir. Anahar Kelimeler: Ticari Açıklık, Enflasyon, Sınır Tesi, ARDL Absrac Turkish economy which has experienced a fas liberalizaion process following he 1980s, has also passed hrough difficul periods ha are dominaed by high inflaion. The possible ineracion beween inernaional rade openness and inflaion has been he saring poin of his sudy. The main purpose of his paper is o empirically invesigae he relaionship beween inflaion and rade openness for Turkey. In he empirical analysis, we applied bound es and ARDL procedure by using quarerly daa for he period 1992:1-2013:3 of Turkish economy. According o he resuls, here is a coinegraion relaionship beween rade openness and inflaion series and rade openness affec inflaion posiively boh in he shor run and in he long run. Keywords: Trade Openness, Inflaion, Bound Tes, ARDL Giriş Uluslararası icare veya bir ülkenin diğer ülkelerle olan ekonomik ilişkilerinin derecesi her zaman için o ülkede özellikle ekonomiyle ilgilenen yöneici veya akademik alandaki kesimlerin yakından ilgilendiği konular arasında yer almışır. Bu bağlamda, ülkemiz açısından değerlendirildiğinde eskiden beri süregelen bir arışmanın varlığından söz emek mümkündür. Bazı ikisaçılar, ülke ekonomisinin yeerli rekabe gücü olmadığı için dış icarein yerli üreimi gerileiğini ve ülkeyi dışa bağımlı hale geirdiğini iddia ederken, diğer bir kısım ikisaçılar da dışa açıklığın rekabe gücünü arıracağını ve ülkeyi dünya pazarlarında pay sahibi olan sağlıklı bir endüsriyel gelişme sürecine sokacağını ileri sürmekedir (Güneş ve Konur, 2013, s.8). Türkiye de (özellikle planlı dönemin başladığı 1960 lı yıllardan iibaren) 1980 li yıllara kadar ihal ikamesine dayalı dışa kapalı bir ekonomi poliikası uygulamışır. Ancak dış konjonkürün yaraığı krizlerden ya da durgunlukan uzak kalınamamışır. Çoğu zaman döviz darboğazları yüzünden ara ve yaırım malları ihalaı sekeye uğramış, üreim düşmüş, işsizlik armışır. Üreimde içe (yuriçi alebi karşılamaya) dönük, girdilerde dışa bağımlı, dış icaree korumacı, sanayileşmede ihal ikameci, ikisa poliikalarında planlamacı ve buna bağlı olarak fiya, kur ve faiz konrollerine dayanan yapı 1980 öncesi yirmi yıllık sürecin emel özelliğiydi (Arı, 2001, s.73) lerin sonunda yaşanan ekonomik kriz sonunda, ekonominin döviz darboğazını aşamaması sonucunda 1980 den sonra ekonomi poliikasında köklü bir değişim yapılarak, piyasa ekonomisine ağırlık veren ihracaa dayalı dışa açık ekonomi poliikası izlenmeye başlanmışır (Okur, 2002, s.45). Türkiye de 1980 sonrası yaşanan dışa açık ekonomi poliikası uygulamasında klasik neoklasik kökenli poliika uygu- Yrd. Doç. Dr. Özlem Ayvaz Kızılgöl, Bandırma Onyedi Eylül Üniversiesi İİBF, ozlemayvaz@gmail.com Arş. Grv. Dr. Evren İpek, Bandırma Onyedi Eylül Üniversiesi İİBF, eipek@balikesir.edu.r sbd.anadolu.edu.r 43

2 Türkiye de Enflasyon ile Ticare Açıklığı Arasındaki İlişki lamalarına geçilmesinin ardında, dışa açık poliika uygulamalarının başarılı örnekleri ekili olmuşur yılından iibaren ekonominin dışa açılması sonucunda dış icare hacminin milli gelir içindeki payı hızla armışır. Özellikle yılları arasında genişleyici para ve maliye poliikaları uygulanmışır. Enflasyon da bu genişlemenin sonucu olarak yüksek seyremişir (Arı, 2001, s.75) da sermaye harekelerinde serbesleşmeye gidilmesi, 1994 yılından sonra yapılmaya başlayan sand-by anlaşmaları enflasyon sorununa kalıcı bir çözüm bulamamışır. Dolayısıyla enflasyon ülke ekonomisi açısından en büyük sorun haline gelmişir yılında uygulanmaya çalışılan güçlü ekonomiye geçiş programının 2001 Şuba krizinde iflas emesi ile enflasyon sorunu daha da derinleşmişir krizinden sonra uygulamaya konulan sıkı maliye poliikası, enflasyon hedeflemesi poliikasına geçilmesi, döviz kurunda da 1999 da uygulanmaya başlanan çıpa siseminden (konrollü) dalgalı kur sisemine geçilmesi sonucu enflasyon 2008 yılından iibaren ek haneli rakamlara düşürülmüşür (Emsen vd., 2012, s.26) lı yıllardan iibaren küresel enflasyon oranlarında düşüşler ve ülkelerarası büünleşme eğiliminde arışlarla birlike ekonomilerin dış icaree açıklık derecelerinde arışlar gözlenmekedir. Bu dönemde ayrıca makroekonomik poliika oramı kurallara dayalı hale geirilmiş ve Merkez Bankası bağımsızlığını amaçlayan kurumsal düzenlemelere gidilmişir lı yıllarda Merkez Bankalarının bağımsız hale geirilmesi ve sabi döviz kuru, enflasyon hedeflemesi gibi hedefleme sraejilerinin ön plana çıkması, oraya konulan çözüm önerilerinin uygulamadaki yansımaları olarak karşımıza çıkmakadır. Söz konusu uygulamaların dış icaree açıklık ile enflasyon ilişkisini ne şekilde ekilediğinin belirlenmesi, para poliikası süreçlerinde büyük önem aşımakadır (Araç, 2013, s.27) sonrası dönemde enflasyon oranları düşerken üreim açısından kayıpların oraya çıkmaması, haa bazı durumlarda üreimde arışların gözlenmiş olması, para poliikasına ilişkin değerlendirmelerde dış icaree açıklık unsurunun da dikkae alınması gereğine işare emekedir (Araç, 2013, s.27). Dolayısıyla, ekonominin dış icaree açıklık derecesi ile enflasyon ilişkisinin oraya konulması giikçe aran bir önem aşımakadır. Türkiye de dışa açıklık ile enflasyon arasındaki ilişkiyi ele alan ampirik çalışmaların sayısı sınırlıdır ve bu çalışmalarda söz konusu ilişkinin varlığı ve yönü ARDL yönemi ile araşırılmamışır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye ekonomisinin dışa açıklığı ile ekonomide uzun yıllardır önemli bir sorun olan enflasyon ilişkisinin ARDL yönemi ile analiz edilmesidir. Çalışmanın, bu konuda sınırlı olan lieraüre farklı bir yönem kullanılarak kakı sağlayacağı düşünülmekedir. Çalışmanın ikinci bölümünde dış icaree açıklık ve enflasyon ilişkisi ele alınmış, üçüncü bölümünde lieraür aramasına yer verilmiş, dördüncü bölümünde veri sei ve değişkenler açıklanmış, kullanılan yönem anıılmış, analiz sonuçları değerlendirilmiş ve beşinci bölümünde sonuçlar verilmişir. Ticare Açıklığı ve Enflasyon İlişkisi Ülke ekonomisinin dışa açıklık derecesi ile enflasyon arasındaki ilişki eorik ve ampirik olarak üzerinde görüş birliği sağlanabilmiş bir konu değildir. Bazı çalışmalar dış icarein özellikle ihala yönüyle enflasyonis olduğunu savunurken, diğer bazı çalışmalar uluslararası uzmanlaşmanın ve ölçek ekonomilerinin maliyeleri düşürebileceğini ve dolayısıyla uluslararası icarein ani-enflasyonis eki oluşuracağını ileri sürmekedir (Güneş ve Konur, 2013, s.8). Dış icaree açıklık derecesindeki arışın enflasyon üzerindeki ers yönlü ekisi, para poliikasının duruma bağlı poliika uygulamaları ile açıklanmakadır. Duruma bağlı poliika oramı, poliika ooriesinin öngörülmeyen enflasyonu kısa dönemli üreim kazançları elde emek amacıyla kullanmasının engellenmediği bir oramdır. Ekonomi dış icaree açıldıkça, öngörülmeyen parasal genişlemelerin yüksek enflasyon maliyeleri dolayısıyla üreim kazançları düşmekedir. Bu nedenle, para ooriesi öngörülmedik enflasyon yoluyla genişleme yaramayı ercih ememekedir. Böylece, dış icaree açıklık arıkça oralama enflasyon oranı düşmekedir (Araç, 2013, s.28). Başka bir deyişle, bir ülke dışa ne kadar açık ise o kadar düşük bir enflasyon oranı ile karşı karşıya kalacakır. Açıklık ile enflasyon arasındaki bu ers yönlü ilişkiyi sağlayan mekanizma şu şekilde açıklanabilecekir: Para arzı arışlarının enflasyonun başlıca nedeni olduğu varsayılmakadır. Ayrıca öngörülebilir parasal genişlemenin reel ekilerinin olmadığı çünkü özel 44

3 Cil/Vol.: 15 - Sayı/No: 4 (43-54) kesimin ileriye dönük bekleyiş oluşurduğu kabul edilmekedir. Bu koşullarda, poliika oorieleri üreim ve isihdam gibi reel değişkenleri ekilemek için beklenmedik para arzı arışlarına başvuracaklardır. Parasalcı yaklaşıma göre, genişleici para poliikası ülkenin para biriminin reel olarak değer kaybemesine yol açmakadır. Reel kurdaki yükseliş ise ihal malları fiyalarının yerli para birimi cinsinden yükselmesi anlamına gelir ki bu durumda ihal mallarının ükeici fiya endeksi içindeki ağılığına ve üreimde kullanılan ihal girdilerin payına bağlı olarak enflasyonis ekiler oluşacakır. Diğer yandan GSMH içerisinde ihracaın payının arması da yuriçi mal arzını azalmak yoluyla fiya arışlarına neden olacakır. Bu olgulara bağlı olarak daha açık ekonomilerde para oorielerinin genişleici poliikalar uygulama ve bu yolla enflasyon yarama eğilimleri daha düşük olmakadır (Arı, 2001, s. 41). Yeni Büyüme Teorisi ne göre, dışa açıklık çıkı üzerinde yaraığı ekiler kanalıyla enflasyonu ers yönlü olarak ekileyebilmekedir. Aradaki bağlanı şu kanallardan açıklanabilecekir: a) aran verimliliğin, ulusal ve uluslararası olarak sağlanan girdilerin kompozisyonundaki değişmeler aracılığıyla maliyeleri azalabilmesi, b) kaynakların daha ekin dağıımı, c) kapasie kullanım oranındaki arış, d) yabancı yaırımlardaki arışın ulusal hasılayı arırması ve fiyaları düşürmesi şeklinde sıralanabilir (Samimi vd., 2012, s.574). Para arzındaki arışın enflasyonis ekisinin ekonominin dışa açılması ile arığı şeklindeki görüşler de yaygındır (Sekmen, 2007, s.172). Özellikle küçük ve dışa açık ekonomilerde genişleyici maliye poliikasının GSMH yı ekileme gücünün zayıf olması, dış icare ile yerel arz ilişkisi ve ara malı maliye arışları gibi unsurlar da hesaba kaıldığında dışa açıklığın enflasyonis olma ihimali söz konusudur. Dışa açık ekonomilerde, ihal ara malları fiyalarında yaşanan arışlar üreim maliyelerini arırmak yoluyla enflasyonis ekiler doğurabilmekedir (Güneş ve Konur, 2013, s.9). Dışa açıklık ile enflasyon arasındaki ilişkiyi ele alan ve farklı bulgular oraya koyan çalışmalar aşağıda açıklanmaya çalışılmışır: Romer (1993) a göre, daha az açık olan bir ekonomi para arzının genişlemesi için daha büyük bir güdüye sahip olacak ve böylece o ülkede enflasyon oranı daha yüksek bir denge değerinde oluşacakır. Bu ilişki, beklenmedik parasal bir genişlemenin reel döviz kurunun azalmasına neden Anadolu Üniversiesi Sosyal Bilimler Dergisi olmasıyla açıklanabilir. Daha açık ekonomilerin reel döviz kuru azalmasından olumsuz bir şekilde ekilenmesi daha muhemel olduğu için, beklenmedik parasal genişlemenin yararları açıklığın derecesiyle negaif bir ilişkiye sahipir. Bu yüzden, eğer para ooriesi açıklığı para poliikası için önemli bir durum değişkeni olarak göz önüne alırsa, para oorieleri daha açık ekonomilerde para arzını daha az genişleecek ve oralama enflasyon oranları daha düşük olacakır. Böylece, para poliikasının nasıl olacağına dair önceden bir söz verme durumu yoksa ekonominin dışa açıklık derecesi arıkça, daha düşük bir enflasyon oranıyla karşılaşılacak demekir. Lane (1997), ekelci piyasa yapısına sahip icaree konu olmayan mallar piyasası ve am rekabeçi icaree konu olan mallar piyasası olmak üzere iki piyasaya sahip, küçük açık bir ekonomi modeli ele almışır. Ekonomi dış icaree açıldıkça, icaree konu olmayan malların ükeim içindeki payı azalmakadır. Bu nedenle beklenmedik parasal genişlemeler, icaree konu olmayan piyasada üreimi arıracak olsa bile, dış icaree daha açık bir ekonomide, bu malların üreildiği sekörde ekinliği arıracak düzenlemelere gidilmesi zor görünmekedir. Kısaca Lane (1997), dışa açıklık oranı arıkça enflasyon oranlarının düşeceğini, çünkü dışa açıklığın Phillips eğrisini daha dik hale geireceği görüşünü savunmakadır. Terra (1998), Romer in makalesini ele almış ve enflasyon ile dışa açıklık ilişkisinde ülkelerin borçluluk düzeylerinin (aşırı borçlu, ılımlı düzeyde borçlu, az borçlu vs.) dikkae alınmadığını vurgulamışır. Terra ya göre enflasyonun belirleyicisi olarak hem beklenmedik parasal genişlemeler, hem de borç krizleri önemli olabilir. Para poliikasında öngörünün olmaması, aşırı borçlu ülkelerde açıklık ve enflasyon arasında negaif bir ilişkiyi oraya koyarken, borç krizleri bu ilişkiyi güçlendirmekedir. Terra, iki değişken arasındaki ilişkinin sadece aşırı borç yükü olan ülkeler için negaif olabileceğini, diğer ülkeler için ise poziif olacağını iddia emekedir. De Fiore ve Liu (2005) ye göre açık ekonomi durumunda, sıkı para poliikasının bir sonucu olarak faiz oranlarındaki bir arış faiz parie koşulu gereği, cari dönemde ülke parasının değerli olması ve iyileşen icare hadleri sayesinde ülke parasının geleceke değer kaybedeceği şeklinde bir bekleyişe sebep olacakır. Bu bekleyiş ülkede üreilen mal ve hizmelerin fiyaını arıracakır ve sonuça ükeim düşecekir. Tükei- sbd.anadolu.edu.r 45

4 Türkiye de Enflasyon ile Ticare Açıklığı Arasındaki İlişki min ne ekisi ekonominin dışarıya açıklık derecesine bağlı olan icare hadlerinin nispi önemine bağlı olacakır. De Fiore ve Liu ye göre açık ekonomi durumunda para arzındaki bir arış ise, lieraürde kabul gören anlayışın ersine enflasyonu düşürecekir. Evans (2007), açıklık arıkça denge enflasyonunun yüksek seviyede olacağını vurgulamışır. Kapalı bir ekonomide, enflasyon ükeim vergisi arafından baskılanmakadır. Böylece paranın büyüme oranının ek rolü haksız rekabei dengelemekir. Ancak ekonomi dışa açıklıkça, ükeim vergisinin enflasyona olan baskısına yabancı ükeiciler kalanmakadır ve icare hadleri ile reel ücre, aran enflasyonu deseklemekedir. Paranın yüksek büyüme oranlarındaki bu eksra faydalar, dışa açıklığın enflasyonis ekiye sahip olmasına neden olmakadır. Diğer arafan Evans, ihal ara malları fiyalarındaki arışlar ve para ooriesinin monopol gücüne sahip olması nedeniyle dışa açıklığın enflasyonis olabileceğini savunmakadır. Cooke (2010), opimal enflasyon oranını analiz emek için iki ülkeli genel denge modelini gelişirmişir. Bireylerin refahı ek poliika amacı olduğu zaman, açıklık ve enflasyonun ers bir ilişkiye sahip olmadığını gösermek mümkündür. Dış icare hadleri monopolcü fiya arışı ile ilişkili olduğundan dışa açıklık derecesinin arması, poliika yapıcılarının kısa dönemli Phillips eğrisini daha rekabeçi bir şekilde kullanmalarına (sömürmelerine) neden olabilir. Bu durumda enflasyon daha açık bir ekonomide daha yüksek olabilir. Lieraür Taraması Dış icaree açıklık ile enflasyon arasındaki ilişki çok sayıda ampirik çalışmaya konu olmuşur ve olmaya da devam emekedir. Bu ilişki için farklı çalışmalarda farklı açıklamalar ileri sürülmüşür. Birçok çalışma enflasyon ve dış icaree açıklık arasındaki negaif ilişkiyi deseklerken, çok azı diğer fakörler konrol alına alındıkan sonra zayıf bir ilişki bulmuşur. Farklı ekonomerik analizlerle değişik ülkeler bazında ilişkinin nieliği açıklığa kavuşurulmaya çalışılmakadır. Söz konusu ilişkiye dair daha kesin sonuçlara ulaşmak için daha fazla araşırma yapılması gerekmekedir (Joshi ve Acharya, 2010, s.119). Türkiye de dışa açıklık ile enflasyon arasındaki ilişkiyi spesifik olarak analiz eden çalışmaların sayısı sınırlıdır. Bu çalışmalardan Güneş ve Konur (2013), Türkiye nin dış icaree açıklık derecesi ile enflasyon arasındaki ilişkiyi arası çeyrek yıllık verileri kullanarak incelemişlerdir. Eşbüünleşme ve Vekör Haa Düzelme Modelini uygulamışlar ve sonuça dışa açıklık ile enflasyonun eşbüünleşik olduğunu ve aralarında iki yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunduğunu espi emişlerdir. Taşçı vd. (2009), dışa açıklık ile enflasyon arasındaki ilişkiyi bazı gelişmeke olan ülkeler için panel veri ahmini yönemiyle araşırmışlardır. Çalışmada, arasını kapsayan yıllık veriler kullanılmışır. Elde edilen bulgulara göre; Arjanin, Brezilya, Bolivya, Şili, Kolombiya, Kosa Rika, Meksika, Paraguay, Peru, Uruguay ve Türkiye de dışa açıklık enflasyonu poziif yönde ekilemekedir. Sekmen (2007), yıllık verilerini kullanarak EKKY ile Türkiye ekonomisinin dışa açılmasının enflasyonu arırıcı ya da üreimi azalıcı bir ekiye yol açıp açmadığını incelemiş ve dışa açıklığın enflasyonu arırdığı sonucuna ulaşmışır. Işık (2003), dışa açıklık derecesi ile para poliikasının enflasyon üzerindeki ekisini, 42 ülkeyi ele alarak ve yılları arası birleşirilmiş verileri kullanarak araşırmışır. Çalışmada elde edilen sonuçlara göre, gelişmeke olan ülkelerde dışa açıklık derecesi arıkça para poliikasının enflasyon üzerindeki ekisi gelişmiş ülkelere göre daha fazla armakadır. Bayrakuan ve Arslan (2003), Türkiye için döviz kuru, ihala hacmi ve enflasyon ilişkisini dönemine ai yıllık verileri kullanarak EKKY, eşbüünleşme ve Granger nedensellik analizleri ile incelemişlerdir. Analiz sonuçları, ihala hacmi ile enflasyon oranı arasında negaif bir ilişki olduğunu gösermişir. Berumen ve Doğan (2003), Türkiye için dönemi çeyrek yıllık veri seini kullanmışlar ve dışa açıklık derecesiyle enflasyon oranı arasında negaif bir ilişki bulmuşlardır. Dünya lieraüründe dışa açıklık ile enflasyon arasındaki ilişkiyi araşıran çalışma sayısı oldukça fazladır. Marinez ve Iyer (2014), enflasyon ile açıklık arasındaki korelasyon ilişkisini dönemi için dokuz Sovye Bloğu ülkesinde incelemişir. Sekiz anesinde negaif ilişki bulunmuş ancak bunların dördünde kasayılar anlamsız çıkmışır. Bir anesinde ise poziif ve anlamlı kasayı ahmini elde edilmişir. Açıklık armadıkça, enflasyon yüksek olacakır. Thomas (2012), ouz yıllık bir süreçe sekiz Karayipler ülkesi için yapığı panel veri analizinde, dışa açıklık ile enflasyon arasında poziif bir ilişki bulmuş ve uluslararası icarein bu ülkeleri dış şoklara açık hale geirerek isikrarsızlığa yol açığı sonucuna ulaşmışır. Samimi vd. (2011), dışa açıklık ve enflasyon arasında- 46

5 Cil/Vol.: 15 - Sayı/No: 4 (43-54) Anadolu Üniversiesi Sosyal Bilimler Dergisi ki ilişkiyi yılları arasında İran için ARDL sınır esi yönemiyle incelemişler ve dışa açıklığın enflasyonu kısa dönemde anlamlı bir şekilde negaif olarak ekilediğini, uzun dönemde ise ilişkinin anlamsız olduğunu bulmuşlardır. Lin (2010), dönemini ve 106 ülkeyi kapsayan panel veri çalışmasında oranılı (quanile) regresyon kullanarak, dış icaree açıklık ve enflasyon arasında ers yönlü bir ilişki olduğunu ve enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde bu ilişkinin daha kuvveli olduğunu ancak enflasyonun düşük olduğu dönemlerde herhangi bir eki olmadığını bulmuşur. Zakaria (2010), dönemini kapsayan yıllık verileri kullanarak Pakisan da dış icaree açıklık ile enflasyon arasındaki ilişkiyi GMM yönemi ile analiz emişir. Ampirik sonuçlar, dışa açıklık ile enflasyon arasında poziif bir ilişki olduğunu gösermişir. Mukhar (2010), Pakisan için yapığı ve yıllarını kapsayan çok değişkenli eşbüünleşme ve VECM analizi çalışmasında, enflasyonla dışa açıklık arasında isaisiksel olarak anlamlı ve negaif bir uzun dönem ilişkisi bulmuşur. Buna göre, Pakisan ekonomisi dışa açıldıkça enflasyon düşmekedir. Jin (2006), 1970:1-1997:3 döneminde Kore ve Japonya için yedi değişkenli VAR modelini kullanmış ve dışa açıklıkaki değişimlerin ekilerini eki-epki fonksiyonları ile oraya koymuşur. Kore de dış icaree açıklık ile enflasyon arasında ers yönlü bir ilişki bulunurken, Japonya da anlamlı bir ilişki bulunamamışır. Alfaro (2005), yılları arasında 130 ülke için dış icare açıklığı ve enflasyon arasındaki ilişkiyi araşırmış ve poziif ilişki olduğu bulgusuna ulaşmışır. Romer (1993), daha açık ekonomilerin daha düşük enflasyon oranına sahip olacakları önermesini geniş bir yaay kesi veri seinde (114 ülke) es emişir. Romer, oralama enflasyon oranları ile açıklık arasındaki ilişkiyi ampirik olarak sorgulamış ve dışa daha açık ülkelerin daha düşük enflasyona sahip olduğunu oraya koymuşur. Iyoha (1973), den dönemine hem yıllık hem de oralama beş yıllık verileri kullanarak 33 az gelişmiş ülke için dışa açıklık ve enflasyon ilişkisini araşırmışır. Çalışmanın sonucu, açıklığın enflasyon üzerinde negaif ekisinin olduğu şeklinde özelenebilir. Ampirik Analiz Veri Sei ve Değişkenler Bu bölümde Türkiye de enflasyon ile dış icare açıklığı arasındaki ilişkinin ampirik olarak analiz edilmesi amaçlanmışır. Enflasyonu açıklayıcı değişkenler önceki çalışmalara dayanarak icare açıklığı, dış borç ve icare hadleri olarak alınmışır. Çalışmada kullanılan veriler 1992:1-2013:3 dönemine ai çeyrek yıllık verilerdir. Dış borç (milyon $), ihraca (milyon $), ihala (milyon $) ve GSYİH (bin TL) ya ilişkin zaman serileri Türkiye Cumhuriye Merkez Bankası nın veri dağıım siseminden alınmışır. Tükeici Fiya Endeksi (emel yıl 2005) ile ihraca ve ihala fiyalarına ilişkin zaman serileri ise IMF Uluslararası Finansal İsaisikler (IFS) den alınmışır. Kullanılan büün değişkenler GSYİH ya oranlanmış ve mevsimselliken arındırılmışır. Değişkenler ve anımları Tablo 1 de verilmişir. Tablo 1. Değişkenlerin Tanımları Değişkenler Sembol Tanımlama Enflasyon E Tükeici Fiya Endeksindeki Değişim Oranı Ticare Açıklığı TA (İhraca+İhala)/ GSYİH Dış Borç DB Dış Borç/ GSYİH Ticare Hadleri TH İhraca Fiyaları/ İhala Fiyaları Ampirik Sonuçlar Bu çalışmada icare açıklığı başa olmak üzere enflasyonu ekileyen fakörler ve onların ekileri ARDL modeli kullanılarak oraya konmaya çalışılmışır. Zaman serileri ile çalışıldığında öncelikle değişkenlerin durağanlıkları belirlenir. Değişkenlerin durağanlıkları Augmened Dickey-Fuller (ADF), Phillips-Perron (PP), Kwiakowski-Phillips-Schmid-Shin (KPSS) ve Ng-Perron birim kök esleri 1 ile araşırılmışır. Ayrıca hem sabi erim hem de eğimdeki yapısal kırılma- 1 Birim kök eslerinin sonuçları Ekler kısmında rapor edilmişir. sbd.anadolu.edu.r 47

6 Türkiye de Enflasyon ile Ticare Açıklığı Arasındaki İlişki Tablo 2. Zivo-Andrews Birim Kök Tesi Değişkenler ^ µ ^ θ ^ β ^ γ ^ α E (14.05) (-5.242) (-2.345) (0.798) (-8.546) TA (15.996) ( ) (12.321) (-8.371) (-3.184) DB (21.945) (-5.568) (3.959) (-1.221) (-3.185) TH (85.693) (-4.391) (-2.840) (-0.203) (-3.394) No: Paranez içindeki değerler isaisiklerini gösermekedir. Kriik değer (%1): Kaynak: Zivo ve Andrews, 1992, s. 257 ları dikkae alan (Model C) 2 Zivo-Andrews (1992) esi uygulanmışır. Bu ese H : α = 1 (Birim kök vardır) ve H : α 1 1 (Birim kök yokur) hipoezi için isaisiği hesaplanır ve kırılma nokası minimum isaisiğine karşılık gelen yıldır (Eruğrul, 2012, s.30). Zivo-Andrews (1992) esinde hesaplanan isaisiklerinin mulak değer olarak Zivo-Andrews (1992) ablo kriik değerlerinden büyük olması durumunda birim kök emel hipoezi reddedilmekedir. Yani seri durağandır. Aksi halde birim kök emel hipoezi reddedilemez. Seri durağan değildir. Zivo-Andrews (1992) es sonuçları Tablo 2 de sunulmakadır. Tablo 2 den görülebileceği gibi enflasyon serisi için hesaplanan kasayısının isaisiği kriik değerden mulak olarak büyük olduğu için birim kök emel hipoezi reddedilmeke yani seri durağan bulunmakadır. Diğer arafan icare açıklığı, dış borç ve icare hadleri serileri için hesaplanan kasayılarının isaisikleri kriik değerden mulak olarak küçük olduğu için birim kök emel hipoezi reddedilememeke yani bu seriler durağan olmamakadır. 0 Gerçekleşirilen birim kök esleri serilerin durağanlık derecelerinin birbirinden farklılık göserdiğini ve bazı serilerin düzeyde durağan olduğunu oraya koymakadır. Bu duruma bağlı olarak seriler arasındaki uzun dönemli bir eşbüünleşme ilişkisinin varlığı Engle-Granger (1987), Johansen (1988) ve Johansen-Juselius (1990) gibi geleneksel hale gelmiş esler yerine Pesaran vd. (2001) arafından gelişirilen sınır esi ile gerçekleşirilecekir. Çünkü sınır esi diğer bahsedilen eslerin aksine farklı derecelerden büünleşik serilerle eşbüünleşme analizi yapmaya olanak sağlamakadır (Taşçı vd., 2009, s.109). Birim kök eslerinden elde edilen bir diğer önemli bulgu da seriler arasında I(2) olanın bulunmamasıdır. İkinci farkı alındığında durağanlaşan seriler ile gerçekleşirilecek sınır esi analizlerinin yanılıcı sonuçlar vereceği çeşili çalışmalarda vurgulanmakadır (Başar vd., 2009, s. 304; Shahbaz vd., 2013, s.9). Kısılanmamış Haa Düzelme Modeli (UECM) nin EKK yönemiyle ahmin edilmesini emel alan sınır esinin ilk aşamasında model için uygun gecikme uzunluğu (m) espi edilir. En küçük kriik değeri 2 Y C C C C ˆ ˆ DU( ˆ) ˆ ˆ DT ( ˆ) aˆ Y * C 1 k j1 cˆ C j y j e 48

7 Cil/Vol.: 15 - Sayı/No: 4 (43-54) (AIC/ SIC) sağlayan ve aynı zamanda ookorelasyon sorunu içermeyen gecikme uzunluğu uygun gecikme uzunluğu olarak kabul edilir (Karagöl vd., 2007, s.76). Çalışmamızda ahmin edilen UECM, 1 numaralı eşilike göserildiği gibidir. Uygun gecikme uzunluğu ile ahmin edilen UECM de eşbüünleşme ilişkisine yönelik karar verilirken bağımlı ve bağımsız değişkenlerin birinci dönem gecikmelerinin kasayılarının opluca anlamlılığı F esi ile sınanır. Anadolu Üniversiesi Sosyal Bilimler Dergisi Hesaplanan es isaisiği Pesaran vd. (2001, s ) deki kriik değerler ile karşılaşırılır. Değişkenlerin I(0) olması durumunda hesaplanan es isaisiğinin al kriik değerden, I(1) olması durumunda ise üs kriik değerden büyük olması beklenir. Böylece "H 0 : β 5 = β 6 = β 7 = β 8 =0" olarak kurulan ve eşbüünleşme ilişkisi olmadığını ifade eden emel hipoez reddedilir. m m m ΔE = β + β ΔE + β ΔTA + β ΔDB + β ΔTH + β E + β TA + β DB + β TH + ε m 0 1i i 2i i 3i i 4i i i= 1 i= 0 i= 0 i= 0 (1) UECM modelinin uygun gecikme uzunluğunun belirlenmesine yönelik bilgiler Tablo 3 de göserilmekedir. Uygun gecikme uzunluğu 7 olarak belirlenmişir. Bu gecikme uzunluğu ile oluşurulan modelde hem AIC ve SIC krierleri minimum olmaka hem de model ookorelasyon sorunu içermemekedir. Tablo 3. Sınır Tesi için Uygun Gecikme Uzunluğunun Belirlenmesi m AIC SIC X 2BREUSCH- GODFREY (4) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) 7* ( ) ( ) No: X 2 BREUSCH-GODFREY ookorelasyon es isaisiğidir. Paranez içindeki değerler olasılık değerleridir. * işarei, seçilen gecikme uzunluğunu gösermekedir. 7 gecikme ile ahmin edilen UECM den elde edilen sınır esi sonuçları Tablo 4 de göserilmekedir. Bağımlı ve bağımsız değişkenlerin 1 gecikmeli değerlerinin kasayılarına gerçekleşirilen Wald Tesiyle F isaisiği olarak hesaplanmışır. Analize dahil değişkenlerin I(1) olarak bulunmaları dolayısıyla hesaplanan F isaisiğinin üs kriik değer (5.61) ile karşılaşırılması gerekmekedir. Hesaplanan değerin % 1 anlamlılık seviyesinde üs sınırı aşmasına bağlı olarak serilerin eşbüünleşik olduğuna karar verilmişir. Tablo 4. Sınır Tesi Sonuçları K F isaisiği % 1 anlamlılık düzeyindeki kriik değerler Al Sınır Üs Sınır No: k, denklemdeki bağımsız değişken sayısıdır. Kriik değerler Pesaran vd.(2001, 300) deki Tablo C1(i) den alınmışır. sbd.anadolu.edu.r 49

8 Türkiye de Enflasyon ile Ticare Açıklığı Arasındaki İlişki Analizlerin bir sonraki aşamasında, bağımsız değişkenlerin enflasyon üzerindeki kısa ve uzun dönemli ekilerinin belirlenmesine yönelik olarak Gecikmesi Dağıılmış Ooregresif Model (ARDL Modeli) ahmin edilecekir. Çalışmamıza yönelik olarak ahmin edilecek ARDL modeli 2 numaralı eşilike göserilmişir. ARDL modelinde bağımlı değişken, hem bağımlı değişkenin hem de bağımsız değişkenlerin gecikmeli değerleri ile ahmin edilmeke ve değişkenlerin gecikme uzunlukları her bir değişken için ayrı olarak çeşili bilgi krierlerinden yararlanılarak belirlenmekedir. Bu şekilde elde edilen ARDL modeli ARDL(m,n,p,q) olarak adlandırılacakır. ARDL modelinin gecikme uzunlukları ve ahmin edilen modelden elde edilen uzun dönem kasayılar analizlerde kullanılan Microfi 4.0 programı arafından oomaik olarak verilmekedir. Bu uzun dönem kasayıların işarelerine ve anlamlılıklarına göre bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki uzun dönemli ekilerine karar verilmekedir. E m n 0 1i i 2i i 3i i 4i i i1 i0 i0 i0 p E TA DB TH (2) q Çalışmamıza yönelik olarak kurulan ARDL modelinin ahmin sonuçları ve buradan harekele hesaplanan uzun dönem kasayılar Tablo 5 de göserilmekedir. Uygun gecikme uzunlukları SIC krierinden yararlanılarak E için 3, TA için 0, TH için 1, DB için 1 olarak belirlenmişir. Buna göre oluşurulan modelimiz ARDL (3,0,1,1) olarak adlandırılmakadır. Uzun dönem kasayıları incelendiğinde açıklık, dış borç ve icare hadleri olarak belirlenen bağımsız değişkenlerin enflasyon değişkenini poziif yönde ve isaisiki olarak anlamlı bir şekilde ekilediği görülmekedir. Çalışmanın odak nokasını oluşuran ve uygulamada elde edilen icare açıklığının enflasyon üzerinde poziif ekisi olduğu sonucu lieraürde Alfaro (2005), Zakaria (2010), Thomas (2012) ve Kurihara (2013) nın çalışmalarını deseklemekedir. Tablo 5. ARDL (3,0,1,1) Modelinin Tahmin Sonuçları Bağımlı Değişken: E Değişkenler Kasayı isaisiği E(-1) (0.683) E(-2) (0.000) E(-3) (0.016) TA (0.007) TH (0.091) TH(-1) (0.000) DB (0.000) DB(-1) (0.002) C (0.000) Tanısal Tes Sonuçları 2 R = R = 0.85 Uzun Dönem Kasayıları Değişkenler Kasayı isaisiği X 2 BG = (0.113) TA (0.022) TH (0.000) DB (0.000) C (0.000) No: X 2 BG ookorelasyon isaisiğidir. Paranez içindeki değerler olasılık değerleridir. 50

9 Cil/Vol.: 15 - Sayı/No: 4 (43-54) Değişkenler arasındaki kısa dönemli ilişkiler ise ARDL yönemine dayalı Haa Düzelme Modeli ile ahmin edilmekedir. Çalışmamıza yönelik olarak kurulan haa düzelme modeli 3 numaralı eşilike göserildiği gibidir. Haa düzelme modelinde bağımlı değişkenin farkı, hem bağımlı değişkenin hem de bağımsız değişkenlerinin farklarının gecikmeli değerleri ile ahmin edilmekedir. Değişkenlerin her biri için ayrı olarak belirlenmiş uygun gecikme uzunlukları ARDL modelindekilerle aynı olmakadır. ECT Anadolu Üniversiesi Sosyal Bilimler Dergisi Modeldeki 1 ARDL modelinden elde edilen haa eriminin bir gecikmeli değerini gösermekedir. Kasayısının anlamlı ve negaif işareli olması beklenmekedir. Böyle bir haa düzelme erimi, uzun dönem için bulunan eşbüünleşme ilişkisini desekleyici özellikler aşımaka ve değişkenler arasındaki uzun dönem ilişkisinde herhangi bir şok nedeniyle meydana gelen bir sapmanın ne kadar zamanda düzeleceği konusunda bilgi sağlamakadır (Keskin, 2008, s.228). E m E n TA p DB 0 1i i 2i i 3i i 4i i 5 1 i1 i0 i0 i0 q TH ECT (3) Çalışmamızın haa düzelme modeline ilişkin sonuçlar Tablo 6 da akarılmakadır. Sonuçlara göre, icari açıklık değişkeni uzun dönem ekilerine paralel olarak kısa dönemde de enflasyon değişkenini poziif yönde ekilemekedir. Benzer şekilde dış borç değişkeninin enflasyon üzerindeki kısa dönemli ekilerinin de anlamlı ve poziif yönlü olduğu espi edilmekedir. Ticare hadleri değişkeninin enflasyon üzerindeki kısa dönemli ekilerinin ise negaif yönlü olmakla birlike ancak %10 seviyesinde anlamlı olduğu görülmekedir. Haa düzelme modeli sonuçlarına ilişkin son olarak, haa düzelme eriminin kasayısının bekleniye uygun olarak negaif işareli ve anlamlı olduğu gözlenmekedir. Tablo 6. Haa Düzelme Modeli Sonuçları Bağımlı Değişken= E Değişkenler Kasayı isaisiği E(-1) (0.000) E(-2) (0.016) TA (0.007) TH (0.091) DB (0.000) ECT(-1) (0.000) No: Paranez içindeki değerler olasılık değerleridir. Sonuç 1980 sonrasındaki yıllar Türkiye ekonomisinin hem hızlı bir dışa açılma sürecini ecrübe eiği hem de yüksek enflasyonla mücadele eiği yıllar olmuşur. Bu süreçe icari açıklığın enflasyon üzerinde meydana geirdiği ekiler araşırmacıların dikkaini çeken ancak üzerinde uzlaşı sağlanamayan konulardan olmuşur. Ekonominin dış icaree açıklık derecesi ile enflasyon ilişkisinin oraya konulması özellikle para poliikası sürecinde büyük bir önem aşımakadır. Bu amaç doğrulusunda gerçekleşirilmiş bu çalışmada da enflasyon ve dış icare açıklığı arasındaki ilişki Türkiye ekonomisi için ampirik olarak analiz edilmişir. 1992:1-2013:3 dönemine ilişkin verilerle gerçekleşirilen analizlerde sınır esi ve ARDL meodolojisi izlenmişir. Sınır esinden elde edilen ampirik bulgular incelenen değişkenler arasında uzun dönemli bir eşbüünleşme ilişkisi olduğunu oraya koymakadır. ARDL modelinden elde edilen uzun dönemli kasayılar incelendiğinde icare açıklığının enflasyon üzerindeki ekisinin isaisiki olarak anlamlı ve poziif yönlü olduğu espi edilmekedir. Değişkenler arasındaki kısa dönemli ilişkiler ise ARDL yönemine dayalı Haa Düzelme Modeli ile ahmin edilmiş ve icare açıklığının enflasyon üzerindeki kısa dönemli ekilerinin de isaisiki olarak anlamlı şekilde poziif yönlü olduğu belirlenmişir. Kaynakça Alfaro, L. (2005). Inflaion, Openness, and Exchange Rae Regimes: The Ques for Shor-erm Commimen. Journal of Developmen Economics, 77, Araç, A. (2013). Ekonominin Dış Ticaree Açıklık Derecesi ve Üreim/Enflasyon Ödünleme İlişkisi. Sosyoekonomi, 1, sbd.anadolu.edu.r 51

10 Türkiye de Enflasyon ile Ticare Açıklığı Arasındaki İlişki Arı, A. A. (2001). Dışa Açıklık ve Enflasyon: Türkiye Örneği. Dokuz Eylül Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü, İkisa Anabilim Dalı, Dokora Tezi, İzmir. Başar, S., Aksu, H., Temurlenk, M. S. ve Pola, Ö. (2009). Türkiye de Kamu Harcamaları ve Büyüme İlişkisi: Sınır Tesi Yaklaşımı. Aaürk Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü Dergisi, 13 (1), Bayrakuan, Y. ve Arslan, İ. (2003). Türkiye de Döviz Kuru, İhala ve Enflasyon İlişkisi: Ekonomerik Analiz ( ). Afyon Kocaepe Üniversiesi İİBF Dergisi, 5 (2), Berumen, H. ve Doğan, B. (2003). Openness and he Effeciveness of Moneary Policy: Empirical Evidence from Turkey. Applied Economics Leers, 10 (4), Cooke, D. (2010). Openness and Inflaion. Journal of Money, Credi and Banking, 42 (2-3), De Fiore, F. ve Liu, Z. (2005). Does Trade Openness Maer for Aggregae Insabiliy. Journal of Economic Dynamics and Conrol, 29, Emsen, Ö. S., Turan, S. A. ve Aksu, H. (2012). Sınır Tesi ile Enflasyon ve Ekonomik Büyüme İlişkileri: Türkiye Üzerine İncelemeler. Anadolu Üniversiesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (2), Eruğrul, M. (2012). Türkiye de Döviz Kuru Volailiesi Enflasyon İlişkisi, Haceepe Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü İkisa Anabilim Dalı Dokora Tezi, Ankara. Evans, R. W. (2007). Is Openness Inflaionary? Imperfec Compeiion and Moneary Marke Power. Federal Reserve Bank of Dallas Globalizaion and Moneary Policy Insiue, Working Paper No:1, Güneş, Ş. ve Konur, F. (2013). Türkiye Ekonomisinde Dışa Açıklık ve Enflasyon İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Analiz. Eskişehir Osmangazi Üniversiesi İİBF Dergisi, 8 (1), Işık, N. (2003). Dışa Açılma ve Para Poliikasının Enflasyon Üzerindeki Ekileri. Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 14 (48), Iyoha, M. A. (1973). Inflaion and Openness in Less Developed Economies: A Cross Counry Analysis. Economic Developmen and Culural Change, 22 (1), Jin, J. C. (2006). Can Openness Be an Engine of Susained High Growh Raes and Inflaion? Evidence from Japan and Korea. Inernaional Review of Economics and Finance, 15, Joshi, A. R. ve Acharya, D. (2010). Inflaion and Trade Openness: Empirical Invesigaion for India. The IUP Journal of Moneary Economics, 8 (1-2), Karagöl, E., Erbaykal, E. ve Eruğrul,H. M. (2007). Türkiye de Ekonomik Büyüme ile Elekrik Tükeimi İlişkisi: Sınır Tesi Yaklaşımı. Doğuş Üniversiesi Dergisi, 8 (1), Keskin, N. (2008). Finansal Serbesleşme Sürecinde Uluslararası Sermaye Harekeleri ve Makroekonomik Ekileri: Türkiye Örneği. Dokuz Eylül Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü, Dokora Tezi, İzmir. Kurihara, Y. (2013). Inernaional Trade Openness and Inflaion in Asia. Research in World Economy, 4 (1), Lane, P. R. (1997). Inflaion in Open Economies. Journal of Inernaional Economics, 42, Lin, H. Y. (2010). Openness and Inflaion Revisied. Inernaional Research Journal of Finance and Economics, 37, Marinez, R. ve Iyer, V. (2014). Openness and Inflaion: Evidence From Nine Easern European Naions. Inernaional Business & Economics Research Journal, 13 (1),

11 Cil/Vol.: 15 - Sayı/No: 4 (43-54) Mukhar, T. (2010). Does Trade Openness Reduce Inflaion? Empirical Evidence from Pakisan. The Lahore Journal of Economics, 15 (2), Okur, A. (2002). Türkiye de İzlenen Esnek Kur Poliikasının Ekonomik İsikrar Üzerindeki Ekileri. Celal Bayar Üniversiesi İİBF Yöneim ve Ekonomi Dergisi, 9 (1-2), Pesaran, M. H., Shin, Y. ve Smih, R. J. (2001). Bounds Tesing Approaches o he Analysis of Level Relaionships. Journal of Applied Economerics, 16 (3), Romer, D. (1993). Openness and Inflaion: Theory and Evidence. The Quarerly Journal of Economics, 108 (4), Samimi, A. J., Ghaderi, S., Hosseinzadeh, R.ve Nademi, Y. (2012). Openness and Inflaion: New Empirical Panel Daa Evidence. Economics Leers, 117, Samimi, A. J., Ghaderi,S.ve Sanginabadi, B. (2011). Openness and Inflaion in Iran. Inernaional Journal of Economics and Managemen Engineering, 1 (1), Anadolu Üniversiesi Sosyal Bilimler Dergisi Shahbaz, M., Shabbir, M. S. ve Bu, M. S. (2013). Does Miliary Spending Explode Exernal Deb in Pakisan?. Defence and Peace Economics, Taşçı, M. H., Esener, S. Ç. ve Darıcı, B. (2009). The Effecs of Openness on Inflaion: Panel Daa Esimaes from Seleced Developing Counries. Invesmen Managemen and Financial Innovaions, 6 (4), Terra, C. T. (1998). Openness and Inflaion: A New Assessmen. The Quarerly Journal of Economics, 113 (2), Thomas, C. (2012). Trade Openness and Inflaion: Panel Daa Evidence For The Caribbean. Inernaional Business and Economic Research Journal, 11 (5), Zakaria, M. (2010). Openness and Inflaion: Evidence From Time Series Daa. Doğuş Üniversiesi Dergisi, 11(2), Zivo, E. ve Andrews D. W. K. (1992). Furher Evidence on he Grea Crash, he Oil-Price Shock, and he Uni-Roo Hypohesis, Journal of Business & Economic Saisics, 10 (3), Sekmen, F. (2007). Açıklık ve Para Poliikasının Ekinliği: Türkiye Uygulaması. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 33, sbd.anadolu.edu.r 53

12 Türkiye de Enflasyon ile Ticare Açıklığı Arasındaki İlişki Ek: ADF, PP, KPSS ve NG-Perron Birim Kök Teslerinin Sonuçları DEĞİŞKEN ADF PP KPSS TA TA E E TH TH DB (7) b * (%1) (%5) (%10) (5) b (%1) (%5) (%10) (1) b** (%1) (%5) (%10) (1) c** (%1) (%5) (%10) (4) b (%1) (%5) (%10) (3) a * (%1) (%5) (%10) (4) b (%1) (%5) (%10) (2) b (%1) (%5) (%10) (1) a* (%1) (%5) (%10) (2) c** (%1) (%5) (%10) (6) b * (%1) (%5) (%10) (4) b (%1) (%5) (%10) (8) c* (%1) (%5) (%10) (6) b* (%1) (%5) (%10) (6) c* (%1) (%5) (%10) (4) b (%1) (%5) (%10) (3)* (%1) (%5) (%10) (4) b* (%1) (%5) (%10) (2) b** (%1) (%5) (%10) (2) c** (%1) (%5) (%10) NG- Perron MZ a MZ MSB MPT (4) b (%1) (%5) (%10) (3) b* (%1) (%5) (%10) (4) b* (%1) (%5) (%10) (2) b** (%1) (%5) (%10) (2) c** (%1) (%5) (%10) (4) b (%1) (%5) (%10) (3) b* (%1) (%5) (%10) (4) b* (%1) (%5) (%10) (2) b** (%1) (%5) (%10) (2) c** (%1) (%5) (%10) (4) b (%1) (%5) (%10) (3) b* (%1) (%5) (%10) (4) b* (%1) (%5) (%10) (2) b** (%1) (%5) (%10) (2) c** (%1) (%5) (%10) KARAR No: (.) paranez içindeki rakamlar ADF esinde AIC krieri arafından belirlemiş olan gecikme uzunluklarıdır. PP, KPSS ve NG-Perron eslerinde ise Barle Kernell ahmin yönemi kullanılmış, ban genişliği Newey-Wes olarak belirlenmişir. a:regresyonun sabi erim veya rend içermediğini, b: regresyonun sabi erim ve rend içerdiğini, c: regresyonun sabi erim içerdiğini ifade emekedir. *: %1 anlamlılık düzeyini, **: %5 anlamlılık düzeyini gösermekedir. I(1) I(0) I(0) I(0) 54