YATIRIM KARARLARININ OPTİMİZASYONUNDA KARAR VERME YÖNTEMLERİNİN KULLANIMI İLE BETON KATKI MALZEMESİ ÜRETİMİNE YÖNELİK BİR YATIRIM MODELİ UYGULAMASI

Transkript

1 YATIRIM KARARLARININ OPTİMİZASYONUNDA KARAR VERME YÖNTEMLERİNİN KULLANIMI İLE BETON KATKI MALZEMESİ ÜRETİMİNE YÖNELİK BİR YATIRIM MODELİ UYGULAMASI Semh COŞKUN Endüstr Mühendslğ Bölümü Pamukkale Ünverstes 09020, Denzl, TÜRKİYE Tel: Faks: E-posta: Selm BEKÇİOĞLU İşletme Bölümü, Adnan Menderes Ünverstes 09800, Aydın, TÜRKİYE Tel: Faks: E-posta: Durcan Özgün İŞLİ Endüstr Mühendslğ Bölümü Pamukkale Ünverstes 09020, Denzl, TÜRKİYE Tel: Faks: E-posta: Özet Yen yatırımlar ve bu yatırımların projelendrlmes, ülkemz gb hızla büyüme eğlm çersne gren gelşmekte olan ülkelerde öneml karar süreçlerdr. Ekonomk krzler sonrasında yaşanan sanay üretmndek vmelenme doğru yatırım kararları le sürdürüleblrse kalıcı değer yaratır hale geleblecektr. Yatırım kararlarının analtk karar verme yöntemler le desteklenmes, kaynakların kullanımında etknlğ artıracak, belrszlkler en aza ndrecek, yatırım kararlarında yapılan hataları azaltacaktır. Kalkınmada öneml yer tutan öncü sektörlerden nşaat sektörü ve bu sektöre bağlı beton teknolojs günümüzde hızla gelşmektedr. Bu gelşmn en büyük pay sahplernden br beton üretmnde kullanılan akışkanlaştırıcılardır. Bu çalışmada Aydın lnde beton katkı malzemes üretm üzerne yapılan yatırım fzblte çalışmasının sürec ve bu süreçte uygulanan karar verme yöntemlernn sonuçları değerlendrlmektedr. Yatırım kararlarında öneml yer tutan kapaste belrleme ve teknoloj seçm aşamalarında, sözel yargıları sayısal fadelere dönüştürerek karar verme süreçlernn etknlğn artıran Analtk Hyerarş Proses ve oluşturulan modeln çözümü le karar parametrelernn değerlern tamsayılarla ortaya koyan Tam Sayılı Doğrusal Programlama yöntemlernden yararlanılarak br karar destek model oluşturulmuştur. Yatırım fzblte çalışmasına entegre edlen bu karar modeller, yatırım malyet yüksek olan hper akışkanlaştırıcı sektöründe alınacak yen yatırım kararlarına da kaynak sağlayacak ntelktedr. 1. Grş Yapılablrlk (Fzblte) Etüdü, br projenn ekonomk potansyeln ve pratk olarak uygulanablrlğn belrlemek amacıyla, projenn teknk, fnansal ve ekonomk verlernn araştırılması yöntem ve teknğdr [1]. Yatırımcının hang ürünler üreteceğn, hang müşterlere satacağını, üretm yöntem ve teknolojsn nasıl seçeceğn, ne kapastede br yatırım yapacağını, yatırımı nereye yapacağını ve yatırımın fnansal analzn gösteren br rapordur. Lteratür ncelendğnde çok sayıda fzblte çalışmasının var olduğu görülmektedr [15]. Bu çalışmalar çersnde, fzblte etüdünde fnansman çalışmaları üzerne yoğunlaşan [16], büyüme ve kapaste artırımlarını esas alan [17], kuruluş yer seçm üzerne kurgulanan [18] çalışmalar yer almaktadır. Fzblte etüdünde karar verme yöntemlernn kullanılması le lgl se yapılan çalışma sayısını se sınırlı olduğu görülmektedr [19].

2 Aydın bölgesnde kurulması planlanan br üretm tessnde akışkanlaştırıcı üretm yapılması düşüncesnn uygulamaya geçş aşamalarının br fzblte yaklaşımı le modellenmes bu çalışmanın temeln oluşturmaktadır. Böyle br grşmn yatırımcısına getrler ve Aydın lne etklern en y şeklde tahmnleyeblmek çn öncesnde yatırımın değerlendrlmes çalışmasının yapılması gereğ doğmaktadır. Bu doğrultuda beton katkı malzemeler üretm üzerne pazar araştırması ve hammadde etüdü yapılması, beton katkı malzemeler üretm tessnn kurulacağı yern değerlendrlmes, tess kapastesnn tespt edlmes, teknolojnn seçlmes, nsan kaynakları üzerne çalışılması gerekmektedr. Tüm bu araştırmalar sonunda malyetlern belrlenerek projenn tcar ve ulusal açıdan analznn yapılması le yatırımın değerlendrlmes tamamlanmış olmaktadır. Çalışmada yer alan araştırma ve uygulamalar aşağıdak gbdr: Pazar araştırması, Müşterlern ve taleplernn tespt, Müşterlere ve akışkanlaştırıcı üretcs frmalara fyat ve sektör üzerne anket çalışmaları, Yatırım karlılığını arttırmak adına müşter değerlemede kullanılan ntel değerlern ncel değerlere dönüştürülmes, Üretm hacm ve kârlılık esasına göre müşterlern belrlenmes, Teknoloj ve şgücü gereksnm çalışması, Sektördek devlet teşvklernn ve desteklern araştırılması, Söz konusu ürünlern meydana getrlmesnde kullanılacak olan hammaddelern neler olduğu ve ne ölçüde kullanılacağının araştırılması, Tess yerleşm planının oluşturulması ve mal hesaplar. 2. Çalışmada Yer Alan Karar Verme Yöntemler Yatırım kararlarının analtk karar verme yöntemler le desteklenmes ana amacı doğrultusunda, çalışmasının yukarıda belrtlen sstematk akışı sırasında aşağıda açıklamaları yer alan, lteratürde de yaygın kabul gören yöntemlerden faydalanılmaktadır. 2.1 Analtk Hyerarş Proses Analtk Hyerarş Proses, karar hyerarşsnn tanımlanablmes durumunda kullanılan, kararı etkleyen faktörler açısından karar noktalarının yüzde dağılımlarını veren br karar verme ve tahmnleme yöntemdr. Karar verclern sayısal olarak fade edemedkler konular üzerne etraflı araştırmaları le oluşturdukları krterler sayısallaştırarak karar vermey sağlayan br model kurmayı sağlamaktadır. Lteratürde özellkle tedarkç seçmnde yapılmış çalışmalar bulunmaktadır [2,3,4] Nydck ve Hll [5],Partov [6] ve Narasmhan [7] sayısal olan ve olmayan blglern problem çersnde varlığından dolayı AHP yöntemnn kullanımını önermşler, belrledkler krterler ışığında en uygun tedarkçnn/tedarkçlern AHP le belrlenebleceğn göstermşlerdr. Kamal M. Al ve Subh Al-Harb AHP y en y tedarkçnn seçmnde, krterlern öncelk sıralamasına tab tutmuşlar ve tedarkçler azalan sırada lstelemşlerdr. Çalışma netcesnde AHP kullanımı Expert Choce yazılımı le de desteklenmştr [8]. Tam ve Tummala se telekom endüstrsnn tedarkç seçm problemne AHP y uygulamış, bu uygulamada malyet ve kaltey tedarkç seçmn etkleyen ana faktörler olarak belrlemştr[9]. Ghodsypour ve

3 Bren Tedarkç seçmnde AHP ve lneer programlamayı brlkte ele almıştır[10]. Yurdakul, M. AHP ve ANP (Analytc Network Process) y, makne takım alternatflernn malat stratejlerne katkısının hesaplanmasında kullanmıştır. Sonuçları tatmn edc bulunmuş ve makne takım seçm kararlarına AHP uygulanablrlğ desteklenmştr. [11]. Yurdakul ve İç, kred talep eden frmaların değerlendrme sürecne AHP y uygulamışlar ve kred çn başvuran frmaların pazar durumu, kuruluş yer, yönetm unsurları, malat unsurları ve frmanın hukuk yapısı temelnde değerlendrmşlerdr[12]. Dağdevren ve Eren AHP ve hedef programlamayı kullanarak tedarkç frma seçmşlerdr.[13] Özyörük ve Özcan Otomotv sektöründe tedarkç seçmnde AHP kullanmış, uygulamalarında AHP çn br program hazırlayarak tedarkç seçm kararı vermşlerdr [14]. AHP yöntemnn yaygın kullanımına neden olan ve bu çalışmada da terch edlmesn sağlayan temel unsurlar aşağıda yer almaktadır. Ntel değerler sayısal olarak fade edeblmey sağlamaktadır. Bütünsel yaklaşımı benmseyen AHP, problem anlamlı alt bleşenlere ayırarak kararın açıklanması çn matematksel mantık çerğne sahptr. Tüm olumlu ve olumsuz bleşenlern eşt önemde varsayıldığı brçok karar verme teknğne göre eşt önemde olmayan bleşenlern ağırlıklandırılmasına fırsat veren br teknktr. AHP, grubu br bütün olarak ele alarak, canlı br tartışma ortamına, verlen yargıların yenden gözden geçrlmesne, alternatflern çıkarılmasına ya da eklenmesne olanak vermektedr. AHP de, karar hyerarşsnn oluşturulması, gözden geçrlmes ve problemn analz edlmes grup tarafından yapılması le etkn sonuç vermektedr. AHP nn dğer br avantajı tutarlılık analz yapmasıdır. Kullanması kolaydır, uzmanlık gerektrmemektedr. Hyerarş çnde düşünmey gerektrdğnden amaca yönelk düşünmey sağlamaktadır. Çözümü çn kullanılacak yazılımlar gelştrlmştr. Expert Choce ve Super Decson programlarıyla desteklenmektedr. AHP nn de çnde bulunduğu pek çok karar verme teknklernden her brn y anlayıp farklı durumlarda hang teknğn etkn olduğunun belrlenmes hususunda dkkatl olmak, doğru çözümlere ulaşmayı sağlamaktadır. 2.2 Tam Sayılı Doğrusal Programlama Tamsayılı doğrusal programlama modelde kullanılan değşkenlern br ya da daha fazlasının tam sayı olduğu doğrusal programlama teknğdr. Buradak beklent; şç sayısı, makne gereksnm, yap-yapma kararı vb gb çoğu bölünemez ve tam sayı le fade edlmes gereken durumların doğrusal programlamada meydana geleblecek gerçekç olmayan sonuçlarını ortadan kaldırmaktır. Çalışmada beton frmalarının taleplernn tam olarak karşılanması gerekmektedr. Bu sebeple maksmum faydayı sağlayan frmaların tesptnde doğrusal programlama model tam sayılı olmalıdır.

4 3. Pazar Araştırması Sektörde yapılan ncelemelerde, beton üretmnde akışkanlaştırıcıların yaygın br kullanım alanının olduğu görülmektedr. Akışkanlaştırıcıların hem beton frmaları çn vazgeçlmezlğ hem de yatırımcının sektöre lgs göz önünde bulundurulduğunda beton katkı malzemeler üretmnde akışkanlaştırıcı üretm üzerne yatırımların artacağı öngörülmektedr. Üç çeşt akışkanlaştırıcı bulunmaktadır. Bunlar, mdrange, süper ve hper olarak adlandırılmaktadır. Türkye de bu ürünlern kullanım oranlarını gösteren grafk şekl 1 de görülmektedr. Şekl 1: Günümüzde Akışkanlaştırıcıların Türkye Genelnde Kullanımları Beton üretc ve tüketclerne yapılan anketler sonucunda, Aydın l ve cvarında faalyet gösteren 10 beton frmasının agrega ve çmentosunu bu yöreden temn ettğ tespt edlmştr. Aydın ve cvarından elde edlen agreganın ve yne Aydın ve çevresnde üretlen çmentoların yapısının, hper akışkanlaştırıcı le uyumu, stenen beton kaltesn ortaya çıkarmaktadır. Aydın ve çevresndek beton laboratuarlarından ve beton frmalarından alınan blglere göre pyasada şu an mdrange, süper ve hper akışkanlaştırıcıların kullanım oranları sırasıyla %10, %20 ve %70 dolaylarındadır. Türkye de hper akışkanlaştırıcı kullanım oranlarının hızla artması, Aydın ve çevresnde hper akışkanlaştırıcıya olan talep ve bu talebn artışı sebeb le kurulacak kmyasal tessnde hper akışkanlaştırıcı beton katkı malzemes üretm yapılması uygun olarak öngörülmektedr. Ülkemzde akışkanlaştırıcı üretm yapan 20 ye yakın frma tespt edlmştr. Bu frmaların üretm hacm büyüklüğü açısından 4 ü üretlen akışkanların %80-85 e yakın br kısmını üretmektedrler. Bu frmalar aylık ortalama 5000 ton akışkanlaştırıcı (mdrange+süper+hper) üretmektedrler. Türkye nn her bölgesndek beton frmalarına htap etmekte olup yabancı yatırımlardır. Türkye nn brçok yernde bayler, satıcıları bulunmaktadır. Faalyette bulundukları yer İstanbul ve çevresdr. %15-20 lk dlm çersnde üretm yapan frmalar da dolayısıyla çok daha küçük kapastedek frmalardır. Aylık ortalama 250 le1000 ton arasında akışkanlaştırıcı üretm kapasteler mevcuttur. Yerl ve yabancı frmalardır ve genellkle bölgesel satış yapmaktadırlar. Beton katkı malzemes üretclernn üretm hacmler ster büyük olsun ster küçük olsun, aynı bölgedek frmaların brbrlerne çok yakın fyatlarda satış yaptıkları görülmektedr. Burada temel stratej serbest pyasa ekonomsnn br gereğ olarak beton frmalarının stedğ kaltede üretlen hper akışkanlaştırıcının uygun fyata sunulablmesdr.

5 4. Hammadde Etüdü Üretlecek ürün hper akışkanlaştırıcı madde, çeştl kmyasalların su le brleşmnden meydana gelmektedr. Bu kmyasallar; polkarbokslat, lgnosülfonat ve glukonattır. Hper akışkanlaştırıcı; polkarbokslat esaslıdır ve tüm hper akışkanlaştırıcı malzeme çersnde polkarbokslat yer almaktadır. Lgnosülfonat ve glukonat steğe bağlı farklı özellklerde hper akışkanlaştırıcı malzeme üretm çn farklı oranlarda kullanılablmektedr. Tablo 1. Hammaddeler ve Genel Tedark Blgler Kmyasal Polkarbokslat Lgnosülfonat Glukonat Genel Tedark Blgs Laboratuvar ortamlarında özel olarak üretlr. Yurtdışı frmalardan ve Türkye de dstrbütör frmalardan temn edleblr. Kağıt atık ürünüdür. Lgnn maddesnn sülfat le etkleşmdr. Türkye de kmyasal ürün satıcılarından, Yurtdışı frmalardan ve Türkye de dstrbütör frmalardan temn edleblr. Şeker bazlıdır. Türkye de kmyasal ürün satıcılarından, Yurtdışı frmalardan ve Türkye de dstrbütör frmalardan temn edleblr. Tablo 2. Hammaddelern Çeştl Frmalardak Fyatları Kmya Frmalarındak Ton Fyatı Kmyasal Frma 1 Frma 2 Frma 3 Frma 4 Polkarbokslat $ yok Lgnosülfonat $450 $750 $750+KDV $650 Glukonat $810 $1000 $1100 $ Kuruluş Yer ve Teknoloj Seçm İşletmelern sürdürüleblrlğ adına karşı karşıya kaldıkları brçok soruna ortak cevap vereblen organze sanay bölgesnde br üretm yer, bölgelern sağladığı altyapı ve destek hzmetlerden yararlanılablecek olması neden le öncelkl terch sebeb olmaktadır. Aydın bölges özelnde kurgulanan bu çalışmaya konu olan yatırımın da Aydın da var olan organze sanay bölgesnde kurulması esas alınmıştır. Üretm sstemnn karakterstk özellklern, kullanılan teknoloj ve üretm kapastesnn belrledğ yapılan araştırmalarla tespt edlmştr. Makne parkı toz besleme, tozsuzlaştırma, ventur, sıvı mkser, elektronk tartım sstem ve kontrolü maknelern çermektedr. Türkye de bu üretm sstemn teknolojs le brlkte sağlayan k frmanın var olduğu

6 belrlenmştr. Bu sstemler çn fyatlar üretm hacmne göre le arasında değşeblmektedr. 6. Kapastenn Belrlenmes Hper akışkanlaştırıcı müşterlern değerlendrmek üzere Aydın ve çevresndek 10 beton frmasına anket uygulanmıştır. Beton frmalarına yapılan ankette talep, tedark, fyat ve varsa kullandıkları dğer ürünler üzerne sorular yöneltlmştr. Anket cevaplarına göre, frmaların geçmş yıldak ve üretmn lk yılındak hper akışkanlaştırıcı talep blgler ve geçen yıldak hper akışkanlaştırıcıyı aldıkları kg fyatları Tablo 3 dek gbdr. Tablo 3: Anketlerden Elde Edlen Blgler Beton Frmaları Aylık Taleb kg (geçmş yıl) Brm Fyatı TL (geçmş yıl) Frmaların Bugünkü Kazancı (geçmş yıl) Gelecek Talep Tahmn kg (Üretmn 1. yılı) Satılablecek Fyat TL (Üretmn 1. yılı) Gelecek Kazanç (Üretmn 1. yılı) , , , , , , , , , , , , , , , , , , TOPLAM DEĞER kg TL kg TL Yatırımcı ve sektördek çeştl uzmanlarla yapılan görüşmelerde müşterlerden beklentler şu şeklde belrlenmştr: a. Satılan hper akışkanlaştırıcıdan elde edlen brm kârın yüksek olması, b. Hper akışkanlaştırıcı satın alan beton frmasının talebnn yüksek olması, gelecektek talep artışının yüksek olması, c. Satış yapılacak beton frmasının tcar lşklernn saygılı olması/hper akışkanlaştırıcı tedarkçsne sadakat, d. Ödemelern zamanında ve frmaya uygun yapan br beton frması olması, e. Beton frmasının ulusal ve uluslar arası pazardak majının y olması, f. Kalte standartları yüksek olan br beton frması olması, g. Beton frmasının çevreye duyarlı olmasıdır.

7 Bu 7 krter, beton katkıları sektörüne yen gren br yatırımcı çn, y br maj kazandırmasının yanında, yatırım malyetn hızlı ger dönüşünü sağlayacak krterlerdr. Bu krterlern önem derecelern belrlemek çn AHP yöntem kullanılmıştır. Sektördek uzmanlara, benzer sektörlerdek şverenlere, yatırımcılara ve akademsyenlere krterler kl karşılaştırmaları ve brbrlerne üstünlüklerne göre 1-9 arasında önem dereceler atamaları stenmştr. Toplam 12 kşye uygulatılan kl karşılaştırmalar sonunda oluşturulan matrslern Super Decson programı le ç tutarlılık oranları hesaplanmıştır. Böylece yapılan puan atamalarının dengel olup olmadığı test edlmştr. Tablo 4 de yapılan hesaplamalar sonucu elde edlen kş bazlı ağırlıklar yer almaktadır. Krterler Tablo 4: Krterlern AHP Sonucunda Ağırlıkları 1.kş 2.kş 3.kş 4.kş 5.kş 6.kş 7.kş 8.kş 9.kş 10.kş 11.kş 12.kş ORT. 1 0,216 0,2717 0,061 0,044 0,19 0,42 0,06 0,232 0,21 0,099 0,3797 0,073 0, ,2609 0,1063 0,156 0,146 0,28 0,229 0,17 0,162 0,22 0,196 0,0846 0,314 0, ,1599 0,167 0,359 0,204 0,12 0,077 0,31 0,242 0,22 0,196 0,04 0,237 0, ,2137 0,2617 0,109 0,249 0,27 0,299 0,14 0,239 0,22 0,391 0,2733 0,16 0, ,0848 0,0962 0,155 0,166 0,07 0,152 0,15 0,044 0,05 0,047 0,1545 0,088 0, ,0332 0,0761 0,134 0,166 0,05 0,063 0,12 0,056 0,04 0,047 0,0465 0,096 0, ,0316 0,021 0,026 0,024 0,02 0,026 0,05 0,025 0,03 0,025 0,0213 0,032 0,0275 Krter ağırlıklarının AHP le belrlenmesnn ardından, Aydın ve çevresndek müşter ntelğndek her br frmanın bu krterler ne derece sağladığı ölçülmektedr. Puanlandırma yöntemnde 10 luk skala kullanılması uygun görülmüştür. 1. ve 2. krterlern anketlerde elde edlen sayısal verler mevcuttur. Bu sayısal verlern 10 luk skalaya uyarlanması çn normalzasyon yapılmıştır. Dğer krterler se ölçülemeyen soyut kavramlardır. Bu krterlern ncel değerler olarak fade edlmes sektörü tanıyan, tecrübel uzmanlar tarafından gerçekleştrlmş ve Tablo 5 de çzelgelenmştr. Tablo 5: Beton Frmalarının Puanlama Yöntem le Verlmş Puanları Beton Frmaları(Müşterler) Krterler A B C D E F G H J K

8 Tablo 5, tüm beton frmalarının krterler bazında puanlarını göstermektedr. Örneğn, A müştersnn tedarkçsne sadakat 7 ken, C müştersnnk 8, E müştersnnk 5 dr. AHP le belrlenen krter puanları (Tablo 4) le Tablo 5 dek müşterlern puanları çarpılarak, her br müşter frmanın fayda puanı elde edlmektedr. Tablo 6, bu çarpım sonrası tablonun son haln göstermektedr. Tablo 6: Müşterlern Fayda Puanları Krterler A B C D E F G H I J 1 1,3130 1,6881 1,3130 1,3130 1,3130 1,3130 1,6881 1,3130 1,8757 1, ,3881 1,5524 0,9703 0,3881 0,9703 0,1941 1,9405 0,1941 1,1643 0, ,3605 1,3605 1,5548 0,9718 0,9718 0,7774 1,3605 1,5548 1,3605 0, ,8875 1,8875 2,1235 1,1797 1,1797 0,9438 1,8875 1,8875 1,4156 1, ,8398 0,8398 0,8398 0,5248 0,5248 0,4199 0,7348 0,8398 0,5248 0, ,5444 0,7000 0,6222 0,4667 0,3889 0,3111 0,5444 0,6222 0,3889 0, ,2202 0,2202 0,2202 0,1376 0,1376 0,1101 0,1652 0,1927 0,1376 0,1101 Toplam 6,5535 8,2485 7,6437 4,9817 5,4861 4,0693 8,3210 6,6040 6,8675 4,9655 Fayda Puanı=> 0,1028 0,1294 0,1199 0,0782 0,0861 0,0638 0,1305 0,1036 0,1077 0,0779 Tablo 6 da yer alan hesaplanma formül 2 le fade edlmektedr X * Yj j1 =j ve t=1,2,,10 frma çn bu şlem tekrarlanmaktadır. S t =Frmanın fayda puanı S t X =. krtern AHP sonrasında ortalamaların alınmasıyla bulunmuş puanını fade etmektedr. Y j = t. frmanın puanlandırma yöntem le belrlenmş j. değern fade etmektedr. Örneğn; Krter 1 n puanı 0,1880, A frmasının 1. Krter puanı olan 7, B frmasının 1. Krter puanı 9, ve K frmasının 1. Krter puanı 7 le çarpılmıştır. Çarpımlar toplanarak A frmasının puanını(fayda değern) oluşturmuştur. Benzer şlemler tüm frmalar çn yapılmıştır. Tüm çarpımların yapılmasının ardından Tablo 6 oluşturulmuştur. Yatırımcı kazanç maksmzasyonunu yapmak sterken AHP ve puanlandırma yöntem le bulunmuş frmanın fayda değerne de önem vermektedr. Pazar ve sektör ncelendğnde özellkle ulaşım malyet avantajının kullanılması gerektğ görülmektedr. Şekl 2; yıldız smges le frmaların dağılımı, Tablo 7; frmalar, brm naklye fyatları ve faalyette oldukları yer üzerne blg vermektedr. (2)

9 Şekl 2. Müşter Frmaların Harta Üzernde Dağılımı Tablo 7: Frmalar, Brm Naklye Fyatları Ve Faalyette Oldukları Yer Beton Frmaları Faalyet te Olduğu Yer Kg Başı Ulaştırma Malyet (TL) A İzmr 0,044 B Denzl 0,06 C Aydın 0,03 D Söke 0,044 E Aydın 0,03 F Nazll 0,044 G Denzl 0,06 H Aydın 0,03 J Denzl 0,06 K Ddm 0,054 Aydın ve çevresndek beton frmalarına satış yapan hper akışkanlaştırıcı üretcs frmaların tamamının Marmara Bölges nde faalyet gösterdğ blnmektedr. Bu frmaların brm satış fyatı üzernden katlandığı brm ulaşım malyetnn yüzdesel aralığı blgs tablodak gbdr.

10 Tablo 8. Satış Fyatı Üzernden Ulaşım Fyatının Ortalama Yüzdesel Aralıkları Marmara Bölgesnde Faalyet Gösteren Frmanın Satış Yaptığı Bölge Marmara %1 - %5 Brm Ulaşım Fyatının, Brm Satış fyatı Üzernden Yaklaşık Yüzdesel Değer Aralığı Ege %5 - %10 Akdenz %10 - %15 Dğer %5 - %25 Tablo 9. Hper Akışkanlaştırıcı İçn Hesaplanan Ortalama Brm Satış Fyatı Beton Frmaları Aylık Taleb Brm (kg) Fyatı TL Bugünkü Kazanç A B , C , D E , F G , H 100 1, J , K Toplam Ağırlıklı Ortalamaya Göre Brm Satış Fyatı =327655/ =1,14 TL Tablo 8.8 de bulunan 1,14 TL, 10 beton üretc frmanın bulunduğu bölge çersndek ortalama satış fyatını temsl etmektedr. Marmara Bölges nde hper akışkanlaştırıcı üretclernn satış fyatının mnmum %5 nn ulaşım malyet olduğu tablodan anlaşılmaktadır. Bu durumda 10 frmaya satış çn katlanılan ortalama mnmum brm ulaşım malyet; 1,14*0,05=0,057 TL dr.

11 Aydın ve çevresne satış yapan ve Marmara Bölges nde faalyet gösteren br frma, mnmum 0,057 TL lk brm ulaşım malyetne katlanmaktadır. Bu sebeple Aydın da faalyet gösterecek br hper akışkanlaştırıcı üretcsnn ortalama brm ulaşım malyet 0,057 TL nn altında br fyat olmalıdır. Yapılan üretc ve tüketc anketler sonucunda üretm çn belrlenen kapastenn 200 le 300 ton arasında olması uygun görülmektedr. Bu aralıktak üretm çn 3 çeşt teknoloj seçeneğ vardır. 225 ton/ay, 250 ton/ay, 275 ton/ay dır. Tablo 10 da TDP çn gerekl olan frmaların talepler, kg başına ulaşım malyetler ve frma puanları brlkte gösterlmektedr. Tablo 1. TDP Çözümü İçn Gerekl Verler Beton Frmaları 1.Yıldak Tahmn Talepler Kg Başı Ulaştırma Malyet (TL) Fayda Puanları*100 A , B , C , D , E , F 150 0, G , H 200 0, J , K , Bu doğrultuda belrlenen kapaste aralığında ve belrlenen ulaşım malyet kısıtında çalışılacak frmalar ve üretm mktarını belrlemek çn tam sayılı programlama denklem 3 teknoloj kapastes çn (225,250,275ton/ay-tek vardya) aşağıdak gbdr: Max z M A + M X + M J B X + M K Teknoloj Kısıtı; X + M X C X + M D X + M E X + M F X + M G X + M H X T A X + T B X + + T K X <= TK (kg) (1) Ulaşım Malyet Kısıtı; U A X + U B X + + U K X <=UMB (TL) X: Müşter frmaya satış yapılması/yapılmaması =[1,0] M n = n. Frmanın Fayda Puanı

12 T n = n. Frmanın Aylık Taleb TK=Teknoloj Kapastes U n= n. Frma İçn Katlanılacak Aylık Ulaşım Malyet UMB=Aylık Ulaşım Malyet Bütçes n=[a,b,,,k] 225ton/ay kapastel üretm tess çn; verler yerne koyulduğunda modeln son hal; Max z 1028 X X X X X +638 X X +1036X X X Teknoloj Kısıtı; 1000 X X X X X +150 X X +200 X X X <= kg Ulaşım Malyet Kısıtı; 0,044 X +0,06 X +0,03 X +0,044 X +0,03 X +0,044 X +0,06 X +0,03 X +0,06 X +0,054 X <= 0,03*10 TL Çözüm (225ton/ay): Fayda değer 7287 bulunmuştur. F, G ve K frmaları dışında dğer frmalar le çalışılması uygun görülmektedr kg üretm kapastesnn kg ı kullanılmaktadır Çalışılacak frmalar çn ayrılan 0,3 TL lk ulaşım bütçesnn 0,298 TL s kullanılmaktadır. G frması en yüksek frma puanına sahplerden brdr. Taleb oldukça yüksek olan G frması, teknoloj kapastesnn yeterszlğ sebeb le üretme dahl edlememektedr. 250 ve 275 ton/ay kapastel teknoloj kullanımda çözümler sırasıyla şöyledr; Çözüm (250ton/ay): Fayda değer 7297 bulunmuştur. B, F, K frmaları dışında dğer 7 frma le çalışılması uygun görülmektedr kg üretm kapastesnn kg ı kullanılmaktadır. 7 frma çn ulaşım bütçes 0,3 TL nn 0,298 TL s kullanılmaktadır. B frması en yüksek fayda puanına sahplerden brdr. Taleb oldukça yüksek olan B frması, teknoloj kapastesnn yeterszlğ sebeb le üretme dahl edlememektedr. Çözüm (275ton/ay): Fayda değer 7528 olarak bulunmuştur. F, J, K frmaları dışında dğerler le çalışılması uygun görülmektedr kg üretm kapastesnn kg ı kullanılmaktadır. 7 frma çn ulaşım bütçes 0,3 TL nn 0,298 TL s kullanılmaktadır. J yüksek fayda puanına sahplerden brdr. Ulaşım bütçes ve teknoloj kapastesnn kısıtları varlığında üretme dahl edlmemektedr. Teknolojler çn çözüm sonuçları Tablo 11dek gbdr.

13 Tablo 11: TDP Çözüm Sonuçları Teknoloj Kapastes (kg) Top. Fayda Üretm Mktarı (kg) Top. Brm Ulaşım Malyet (TL) , , ,297 Bu sonuçlara göre, aynı ulaşım malyetnde maksmum faydayı sağlayan 275 ton kapastel teknolojnn kullanımı uygundur. 7. Sonuç Yatırım kararlarının alınmasında gerçekleştrlen fzblte etütlernn farklı aşamalarında kullanılan sayısal hesaplama yöntemlernn genşletlerek, ncel olmayan durumlarda da sayısal verlere dayanarak karar vermey sağlamayı hedefleyen bu çalışmada varılan sonuçlar aşağıda sırası le yer almaktadır. Bu çalışma le, üretc ve tüketclere uygulanan anketler ışığında yatırımcının üreteceğ ürünü belrlemesne yardımcı olunmakta; yatırımcının pyasayı, rakplern ve müşterler tanımasına olanak tanınmakta; ürüne olan talep ve satış fyatları gb öneml sayısal değerlere ulaşması sağlanmakta; yatırımcıya yönelk sektörde sürdürüleblrlk çn gerekl krterler ve bu krterler hang müşterlern ne derece sağladığı blgs verlmekte, müşterlere göre yaklaşık brm ulaşım malyetler konusunda yatırımcı aydınlatılmakta, kapaste belrlemedek ntel yargılar AHP uygulaması le güvenlr br ver kaynağına dönüştürülmektedr. Belrszlklern, öngörüde bulunma ve karar verme noktasında yatırımcıları ve yönetcler zorladığı ve global pyasa şartlarından dolayı da önümüzdek dönemlerde de zorlamaya devam edeceğ kesn olan ş hayatında, bu çalışmada olduğu gb, analtk karar vermenn önem ve daha genş alanlarda kullanımının yapılacak çalışmalarla araştırılması başarı çn öneml br etken olacaktır. Kaynaklar [1] Url-1 < alındığı tarh [2]ERASLAN, E., ALGÜN, O., İdeal Performans Değerlendrme Formu Tasarımında Analtk Hyerarş Yöntem Yaklaşımı, Gaz Ünv.Müh.Mm. Fak.Der., 2005, Sayfa N. 95 [3] A Revew Of Methods Supportng Suppler Selecton, European Journal of Purchasng & Supply Management, 2001, Page N.75 [4] An Evaluaton Of Vendor Selecton Models From A Total Cost Of Ownershp Perspectve, European Journal of Operatonal Research, 2000, Page N. 34 [5]NYDİCK R.L., HİLL R.P., Usng the Analytc Herarchy Process to Structure the Suppler Selecton Procedure, Journal of Purchasng and Management, 1992, Page N. 25 [6]PARTOVİ F.Y., BURTON J., BANERJEE A.. Applcaton of Analytc Herarchy Process n Operatons Management, Internatonal Journal of Operatons and Producton Management, 1989, Page N. 5

14 [7]NARASİMAHN R., An Analytcal Approach to Suppler Selecton Purchasng and Management, 1983, Page N. 27 Journal of [8]KAMAL, M. A., SUBHİ, A.H., An Applcaton of AHP n Project Management, Internatonal Journal of Project Management, 2001, Page N. 19 [9]TAM, M.C.Y., TUMMALA, V.M.R., An Applcaton of The AHP n Vendor Selecton of a Telecommuncatons System, OMEGA, Vol. 29, No: 2, , [10]GHODSYPOUR, S.H., BRİEN, C.O., A Decson Support System for Suppler Selecton Usng an Integrated Analytc Herarchy Process and Lnear Programmng, Internatonal Journal of Producton Economcs, 1998, Page N. 199 [11]YURDAKUL, M., Makne Takım Seçm çn Analtk Hyerarş Proses Kullanımı, Journal of Materals Processng Technology, 2004, Sayfa N. 365 [12]YURDAKUL, M., İÇ Y.T., AHP ve Hedef Programlama Yöntemlernn Sağlayıcı Seçm Problemnde Kullanılması, XXII. Ulusal YA/EM Kongres, Gaz Ünverstes, 2001 [13]DAĞDEVİREN, M., Eren, T., Tedarkç Frma Seçmnde Analtk Hyerarş Proses ve 0-1 Hedef Programlama Yöntemlernn Kullanılması, Gaz Ünv. Müh. Mm. Fak. Der., 2001, Sayfa N. 41 [14]ÖZYÖRÜK B. ve ÖZCAN E. Analtk Hyerarş Sürecnn Tedarkç Seçmnde Uygulanması: Otomotv Sektöründen Br Örnek, Süleyman Demrel Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes, 2008, Sayfa N. 133 [15]ÖZLÜER, R. Turzm ve Yat Yatırım Projeler Fzblte Etüdü İstanbul Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü İşletme Bölümü, 1991 [16]BİLBAN, A.T. Nazll İlçes Tarım İşletmelernn Ekonomk Yapısı, Fnansman Ve Yatırım Analz Ankara Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü Tarım Ekonoms Anablm Dalı [17]ATMACA, A. Yatırım Projelernn Yapılablrlk Etüdü Değerlendrlmes ve Uygulama Uludağ Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü İşletme Bölümü, 2006 [18] YARAN, A. Marmara Bölgesnde Ro-Ro Taşımacılığı İçn Lman Yer Seçm Ve Br Uygulama İstanbul Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü Endüstr Mühendslğ Anablm Dalı,2009 [19]ERTUĞ, B. Br Akaryakıt İstasyonunun Fzblte Etüdünde TOPSIS Ve ELECTRE Yöntemlernn Karşılaştırılması Kocael Ünverstes Fen Blmler Ensttüsü Endüstr Mühendslğ Anablm Dalı, 2009