SINIF YÖNETİMİ 2. Sınıf Yönetiminin Değişkenleri Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU
2. Sınıf Yönetiminin Değişkenleri 2.1. Sınıf Yönetiminin Değişkenleri a. Sınıf İçi Değişkenler b. Sınıf Dışı Değişkenler 2.2. Sınıf Yönetiminde Etkinlik 2.3. Sınıf Yönetiminin Boyutları 2.4. Sınıf Disiplininin Oluşması 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 2
2. Sınıf Yönetiminin Değişkenleri Bireyde tutum ve davranış değişikliği meydana getirmeyi hedefleyen eğitim bireyin kişisel özellikleri ve çevre değişkenlerinden etkilenir. Bireyin "kazanım" olarak bir tutum veya davranışı sergilemeye hazır olması, o davranışın her zaman her yerde göstereceği anlamına gelmez. Eğitim yoluyla kazanılan uygun tutum ve davranışlar ancak uygun şartlarda gerçekleşir. İlgi, merak, ihtiyaç, beklenti, isteklendirme (motivasyon) kişiyi davranışa iten güçlerdir. Bu bakımdan "uygun çevre sağlamak şartıyla, değiştirilemeyecek davranış yoktur" denilebilir. Bunlar bireyin kendi iç dünyasından ve çevresinden kaynaklanan itici (motive edici) güçlerdir. Tutum ve davranış konusunda yaşanan sorunların çözümleri de büyük ölçüde bireyin kendisinde ve çevresinde aranmalıdır. Bu noktada çevresel faktörlerin, kişisel faktörlerden önde olduğu unutulmamalıdır. Çevre ile tutum ve davranış arasındaki yakın ilişki, öğretmeni öğrenme çevresi konusunda dikkatli davranmaya sevk etmelidir. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 3
Bütün bunlar, sınıf yönetiminin sınıf içi ve dışı değişkenlerin (etkenler) bulunduğunu göstermektedir. Bu değişkenler, mekan, insan ve yönteme dayanan etkenlerdir. Bir tasnife göre sınıf yönetiminin değişkenleri şöyle sıralanabilir: A. Fiziki Değişkenler B. Beşeri Değişkenler C. Öğretimsel Değişkenler 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 4
A. Fiziki Değişkenler: Öğretim ortamlarının uygun bir fiziksel düzene sahip olmasını ifade eder. Fiziki değişkenlerin üç temel amacı vardır: 1. Öğrencileri fiziksel olarak daha rahat hissettirmek a. Geniş ve rahat bir okul ve derslikler, b. Aydınlık, temiz, sıcak ders ortamı, c. Rahat oturulacak ve dersi takip edecek araçlar 2. Öğrencilerin daha kolay öğrenmesini sağlamak a. Dersle ilgili işitsel, görsel araçlar, b. Yaparak, yaşayarak öğrenme için deney ve gözleme imkan verecek mekanlar, c. Dersin özelliğine uygun planlama ve yöntemler 3. Öğrencileri derslere karşı motive etmek a. Eğitim mekanlarının havadar, temiz, boyalı, ferah olması, b. Ortamın çeşitli süslemelerle rengarenk hale getirilmesi 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 5
B. Beşeri Değişkenler: Bunlar insan unsurundan oluşan değişkenler olup 5 grupta ifade edilir: 1. Öğrenci: Bireysel farklılıklarıyla birlikte sınıfın nesnesi değil, öznesidir. 2. Öğretmen: Öğrenme-öğretme etkinliklerinin kılavuzudur. 3. Yönetici: Öğrenci ve öğretmenlerin beklentilerine cevap veren, okulun her türlü ihtiyacını karşılayan yönetsel lideridir. 4. Aile: Çocuğun temel eğitimini aldığı ve öğretmenin yakın iletişim kurması gereken kurumsal yapıdır. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 6
C. Öğretimsel Değişkenler 1. Planlama: Konuların işlenmesi için yıllık ve günlük planların hazırlanması, 2. Motivasyon: Öğrencilerin öğrenmeye istekli kılınmasına dönük etkinlikler, 3. Sınıf İçi İletişim: Öğrenme sürecini aktif hale getirmede, özellikle öğrenciler arası ve öğretmenle iyi iletişim kurulması, 4. Tekrar: Öğrenmelerin kalıcılığının sağlanması için konu tekrarı, 5. Pekiştirme: Kazanılan olumlu davranışların yerleşmesini sağlamak için uygun örnekler sunulması, 6. Geribildirim: Öğrenciye doğru ya da yanlışlarının uygun şekilde bildirilmesi, 7. Transfer: Öğrencinin öğrendiklerini başka alanlarda kullanabilme becerisinin geliştirilmesi, 8. Zaman Yönetimi: Tasarruf edilemeyen, kiralanamayan, satın ve ödünç alınamayan, çoğaltılamayan, geri döndürülemeyen zamanın, israf edilmemesi ve yalnızca ya doğru kullanılmasıdır. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 7
Bir diğer tasnife göre sınıf yönetimi değişkenleri, sınıf içi ve sınıf dışı olarak sıralanabilir. Buna göre; A. Sınıf içi değişkenlerden başlıcaları; a. öğrenci, b. öğretmen, c. ortam, d. program, e. yöntem gibi unsurlardır. B. Sınıf dışı değişkenler de genel hatlarıyla; a. aile, b. okul, c. yakın çevre d. uzak çevre olarak sıralanabilir. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 8
2.1. Sınıf Yönetiminin Değişkenleri Sınıf yönetimi açısından sınıf içi ve dışı değişkenler oldukça çeşitlidir. Sınıf içi değişkenler arasında öğrenci, öğretmen, program, yöntem, araçlar ve diğer donanım unsurları ilk akla gelenlerdir. Sınıf dışı değişkenler denilince de, yakın çevre, uzak çevre, aile ve okul kurumları akla gelir. Sınıf içi değişkenlerin öğrenci, öğretmen, program gibi unsurları, sınıf ortamı için sabit değişkenlerdir. Bunların dışındaki değişkenlerin, öğretmen tarafından kontrolü önemli ölçüde mümkündür. Bu bakımdan sınıf yönetimi açısından sabit değişkenlerin dışındaki diğer değişkenler üzerinde sağlanacak kontrolle sınıf yönetiminde etkinlik sağlamak mümkündür. Bu kontrol edilebilir değişkenlerin başında etkili liderlik ve disiplinin sağlanması gelir. Bir diğeri, bazı düzenlemelere sınıfı nitelikli ve etkili yönetmeye imkan sağlayan boyutlarıdır. Sınıf yönetimi; sınıf liderliği, öğrenime uygun sınıf atmosferi ve disiplin ögeleriyle sağlanır. Sınıf dışı değişkenlerin öğretmen tarafından kontrolü mümkün değildir. Öğretmenin, bu dış etkenlerin sınıf yönetimi üzerinde etkisi bulunduğunu hatırlaması yararlıdır. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 9
a. Sınıf İçi Değişkenler: a. Öğrenci; Eğitimin varlık amacına bağlı olarak, sınıfın en temel unsuru şüphe yok ki öğrencilerdir. Bunların bireysel durumları, kişisel özellikleri, ailelerinin sosyo-ekonomik durumu, eğitim konusundaki ilgi ve beklentileri farklılıklar gösterir. Bütün bu değişkenler, sınıftaki öğrencileri de pek çok yönüyle farklılaştırır. Öğrenciler; özellikleri, hazır oluşları, beklentileri, davranışlarıyla sınıf yönetiminin de en önemli değişkenlerinin başında gelmektedirler. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 10
b. Öğretmen: Kuşku yok ki etkili bir sınıf yönetiminin en önemli ögesi öğretmendir. Çünkü öğretmen, diğer ögelerin bütünleştiricisi ve önemli ölçüde belirleyicisidir. Bu bakımdan, sınıf yönetimi konusunda öğretmen yeterliklerinin geliştirilmesi önem arz eder. Etkili bir sınıf yöneticisi olarak öğretmenden; sınıfı eğitim için hazırlaması, sınıfın kural ve süreçlerini belirlemesi, öğretimi düzenleyip sürdürmesi, öğrencileri, uygun davranışlara yönlendirmesi beklenir 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 11
c. Ortam: Eğitim ortamı, sınıfın fiziksel, davranışsal ve öğretim ortamlarının bileşiminden oluşur. Amaçlara ulaşmaya en uygun fiziksel düzenlemeler, çok yönlü hazırlıkları gerektirir. Bunların başında, uygun bir eğitim mekanı gelmektedir. Bu mekanın öğrencileri eğitim ve öğretime motive edici araç ve imkanlarla donatılması gerekir. Bunlar arasında, ısı, ışık, temizlik, rahatlık, ders araç ve gereçleri en önemlileridir. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 12
d. Plan: Sınıfın fiziksel şartlarının uygun hale getirilmesinden sonra, burada uygulanacak programın planlanması da önem arz eder. Etkili bir eğitim planı, hedeflenen tutum ve davranışsal gelişimi sağlamanın önemli araçlarından biridir. Eğitimin, planlı ve amaçlı bir faaliyet olduğu, hedef ve kazanımlara ancak planlı bir eğitimöğretimle ulaşılabileceği unutulmamalıdır. İyi yapılandırılmış eğitim ve ders planları, sınıfta istenmeyen davranışların ortaya çıkmasını önler. Böylece ders planları sınıfı disipline edici fonksiyon göreceğinden, sınıf hakimiyeti ve yönetimini kolaylaştırıcı işlevler görür. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 13
e. Yöntem: Eğitimle hedeflere ulaşmada planlarla birlikte, bu planları hayata geçirmede uygun yöntemlere de ihtiyaç vardır. En nitelikli plan ve programlar, uygun olmayan yöntem ve teknikler yüzünden işlevsiz hale düşebilir. O nedenle uygun bir eğitim planı yanında sağlıklı bir plan uygulaması da sınıf yönetiminin etkililiğini sağlayıcı unsurlardandır. Uygun yöntemler sınıfta eğitim faaliyetlerini zevkli ve neşeli bir hale getirir. Sınıf içinde, zamanın etkili ve nitelikli kullanımını sağlar. İstenmeyen öğrenci davranışlarını önleyici işlev görür. Böylece amaçlar doğrultusunda nitelikli bir öğretim ortamı oluşmasına yardım ederek sınıf yönetimini kolaylaştırır. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 14
b. Sınıf Dışı Değişkenler: a. Aile: Aile toplumun en küçük yapı taşıdır. Çocuğun ilk temel eğitimi ailede başlar. Kişilik yapısının temelleri büyük ölçüde ailede oluşur. Ailelerin farklı değer ve tutumları çocukların kişiliklerini şekillendirir. Tembel-çalışkan, doğrucu-yalancı, pısırık-girişken, bencil-paylaşımcı benzeri ikilemlerin kazanılması ailede başlar, gelişir. Erken yaşlarda kişiliğe yerleşen bu tutumların değiştirilmesi güçtür. Farklı ailelerden gelen çocukların aynı okul ve sınıf ortamını paylaşmaları sınıf yönetimini etkileyici unsurlardandır. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 15
b. Okul: Okul, sınıfın en yakın dış çevresi ve üst sistemidir. Okulun durumu ve her türlü özelliği sınıf ortamını etkiler. Okul donanımı, öğrencilerin sosyo-ekonomik durumu, öğrenci sayısı, öğretmen profili, öğrencilerin akademik başarısı beklentileri farklılaştırır. Okuldaki öğrenci sayısının çoğalması, sorunların da artması anlamına gelebilir. Bunlara bağlı olarak okul ortamının genel havası sınıf ortamını da olumlu veya olumsuz olarak etkileyebilir. Bu durum sınıf yönetiminde de olumlu veya olumsuz yönleriyle kendini gösterir. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 16
c. Yakın Çevre: Çocuğun yakın çevresi aile, okul, mahalle ve sokak çevresidir. Öğrenciyi yakından kuşatan bu çevrenin kültürel yapısı sınıf ortamını da etkiler. Öğrenciyi yakından etkileyen bu çevrelerin özellikle sokak kültürünün etkileri, çocukları çeşitli istenmeyen davranışlara ve suç işlemeye yöneltebilir. Bunların olumsuz etkileri sınıf içine yansıyarak diğer öğrencileri de etkileyebilir. Bu ve benzeri durumlar sınıf yönetimini etkiler. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 17
d. Uzak Çevre: Uzak çevre, daha ziyade çocuğun yetiştiği kültürel çevredir. Bunlar, kendi toplumunun yaşama biçimlerinden, çeşitli araçlarla edindiği, diğer ülkelerin insanlarının yaşama biçimlerine kadar uzanır. Çocuğu dolaylı olarak zaman zaman etkileyen diğer ögelerden oluşur. Günümüzde buna sinema, tv, internet, sosyal medya da dahil olmuştur. Ülkelerin yaşama biçimlerindeki farklar, öğrencilerin davranış nedenlerinde de fark oluşturur Bu farklılıklar sınıf yönetimini yakından ilgilendirir. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 18
2.2. Sınıf Yönetiminde Etkililik İyi bir sınıf yönetimi, nitelikli bir öğretmen ve iyi bir öğretime bağlıdır. Araştırmalar, öğrencilerin bireysel farklılıkları kadar, sınıf yönetimindeki farkların da başarıyı belirleyici olduğunu göstermiştir. Öğretmenin etkili bir lider olması; öğrencilerle iletişim kurma ve öğrenciyi motive etme becerisine sahip olmasıyla mümkündür. Öğretmenin, emreden, cezalandırıcı, tenkitçi, sert, ödüllendirici, teşvik edici, yumuşak, dikkatli, şakacı, serbest bırakmayı seven vb. tutumları onun liderlik tarzını belirler. Bu tutumlar öğretmenin otoriter, demokrat ya da vurdumduymaz bir lider olduğunu gösterir. Öğretmenin liderlik tarzları sınıfın genel atmosferini ve öğrencilerin davranışlarını etkiler. Onun sınıf yönetimine ilişkin kararları, öğrencileri kontrol için değil, eğitimin kalite ve sürekliliğini sağlamaya yönelik olmalıdır. Bu anlamda sınıf yönetimi araç, kaliteli bir eğitim ise temel amaçtır. Sınıf atmosferi; sınıfın fiziksel ve psikolojik çevre düzenini ifade eder. Öğretmen psikolojik açıdan, sınıfta güven veren bir atmosfer oluşturmalıdır. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 19
İlk yıllarda çocuklar, sınıfta kural, işlem ve adetlere daha çok ihtiyaç duyar ve bunları öğrenirler. Daha üst sınıflarda gençlik çağı başlar, düzene uyum sorunları artar, öğrenciler, yetişkin otoritesini sorgulayıp tavır almaya başlarlar. Özellikle bu çağdaki çocuklara karşı öğretmenlerin daha duyarlı davranması gerekir. Emir yerine istek bildiren anlatımlara yönelme, öğrencinin alınganlığını, çekingenliğini hesaba katma, öğretmenin alacağı sesli-sessiz tepkileri farklılaştırır. Daha sonraki yıllarda gençlik çağının aksilikleri geçer, ders konularına yönelim artar. Sınıf ve öğrencilerin özellikleri ve gelişim evreleri değiştikçe, yönetsel uygulamalar da farklılaşmalıdır. Düşük yetenekli öğrencilerin çoğunlukta olduğu sınıflarda, daha çok zaman gereklidir. Kalabalık sınıflar, daha çok düzen çalışması gerektirir. Sınıf yönetimi davranışlarının seçiminde bu özellikler dikkate alınmalıdır. Sınıf ve öğrencilerin özellikleri değiştikçe, yönetsel uygulamalar da farklılaşmalıdır. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 20
2.3. Sınıf Yönetiminin Boyutları Sınıf yönetiminde etkinliği olan 5 farklı boyuttan söz edilebilir. Bunlar; a. Fiziksel Düzen, b. Plan ve Program Etkinlikleri, c. Zaman Düzenleme, d. İlişki Düzenleme, e. Davranış Düzenleme 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 21
a. Fiziksel Düzen: Sınıf yönetimi etkinliklerinin bir boyutunu, sınıf ortamının fiziksel düzenine ilişkin olanlar oluşturur. Sınıftaki kullanım alanının büyüklüğü, Kullanım alanına göre öğrenci sayısı, Derslerin özelliğine göre değiştirilebilir bir oturma düzeni, Mevsimlere göre uygun ısı düzeni, Gündüz ve gece için yeterli ışık düzeni, Sesin düzgün yayılımı ve yankının önlenmesi düzeni, Sınıf ortamının renk ve havalandırma düzenleri, Kullanılan işitsel, görsel araçların sınıfta konumlandırılması vb. sınıf yönetimini doğrudan etkileyen unsurlardır. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 22
b. Plan ve Program Etkinlikleri: Dersin özelliğine uygun plan (yıllık-günlük) hazırlanması, Kaynakların ve yararlanılma yönlerinin belirlenmesi, Kullanılacak araç-gereçlerin belirlenmesi, Kullanılacak yöntemlerin -öğretmen veya öğrenci merkezlibelirlenmesi, Öğrencilerin derse katılımının sağlanması, Öğrenci gelişimlerinin izlenip değerlendirilmesi, sınıf yönetimini etkiler.. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 23
c. Zamanı Düzenleme: Konunun özelliğine göre bir ders süresinin zaman dilimleri şeklinde düzenlenmesidir. Etkili öğretim, öğrenmeye ayrılan zamanın çokluğuna ve etkili kullanımına bağlıdır. Öğretmenler derse girişte önceki dersin hatırlanmasına, yeni konunun bölümlerine ne kadar süre ayrılacağına, sorular ve cevaplar için ne kadar süre gerekebileceğine ilişkin bir zaman planlaması yaparlar. Dersin sonunda genel bir tekrarı sağlayacak özetleme veya bunun yerine geçecek soru cevaplar için zaman ayırmayı unutmamalıdır. Sınıfta geçirilen zamanın, çeşitli etkinliklere dağılımı, Zamanın ders dışı ve bozucu etkinliklerle harcanmaması, Ders sürecinin çekici hale getirilip sıkıcılığın önlenmesi, Öğrencinin zamanının çoğunu okulda-sınıfta geçirmesinin sağlanması, Devamsızlığın önlenmesi bu boyut içinde görülmelidir. Ayrıntılı bir zaman planlaması sınıf yönetimini kolaylaştırır ve dersin etkinliğini artırır. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 24
d. İlişkileri Düzenleme: Sınıf kurallarının belirlenip öğrencilere benimsetilmesi, sınıf yaşamını kolaylaştırır. Sınıfta öğrenci-öğrenci, öğrenciöğretmen ilişki düzenlemeleri bu boyut içinde incelenir. Bu ilişkiler mantıklı, demokratik ve insani kurallarla belirlenmelidir. Öğretmen-öğrenci ilişkisinde mesafenin korunması sınıf yönetiminde de kolaylık sağlar. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 25
e. Davranışları Düzenleme: Sınıf yönetiminin 5. boyutunu, davranış düzenlemeleri oluşturur. Sınıf kurallarına uyulmasının sağlanması, temel amaçlardan biridir. Sınıfta davranışlar olumlu veya olumsuz şekilde ortaya çıkabilir. Esas hedef, sınıf ortamının istenen davranışın ortaya çıkmasının sağlanmasıdır. Ortaya çıkabilecek olumsuz davranışlar, önleyici tedbirlerle ortaya çıkmadan söndürülmelidir. Öngörülemeyen olumsuzluklara da anında müdahale edilerek düzeltilmesi yoluna gidilmelidir. Bu durum etkili bir sınıf yönetimi ve öğretime imkan hazırlar. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 26
2.4. Sınıf Yönetimi ve Disiplin Eğitim ve öğretim faaliyetlerinde amaçlara ulaşmak için disiplinin bulunması esastır. Ancak sınıf yönetimi, öğrenci davranışlarını kontrol ve disipline etme etkinliği değildir. Sınıf yönetimi, öğretmen otoritesini sınıfta hakim kılmak için bir dizi kuralları uygulama faaliyeti de değildir. Modern eğitim anlayışına göre öğretmenler, bilgiyi taşıyıcı veya aktarıcı değil, bilgi kaynaklarına giden yolları gösterici, kolaylaştırıcı birer eğitim lideridir. Bu anlayışa göre sınıf yönetimi, sınıfta öğrenmeyi sağlayıcı bir ortamın meydana getirilmesi sürecidir. Etkili sınıf yönetiminin sağlandığı sınıf ortamlarında tüm etkinlikler amaçlı, düzenli ve demokratik disiplinin sağlandığı bir ortamda gerçekleştirilir. Sınıf yönetiminin etkili ve başarılı olması durumunda sınıfta disiplini ihlal edici durumlar yaşanmamaktadır. Etkili bir sınıf yönetimi sürecinde tüm etkinlikler öğretim faaliyetine odaklandığından istenmeyen davranışların ortaya çıkması söz konusu değildir. Böylece etkili bir sınıf yönetimi sınıf ortamında disiplin sorununu da kendiliğinden çözmektedir. Bunun doğrudan öğrenci başarısına da yansıdığı araştırmalarla sabittir. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 27
"Disiplin" kavramı, "ceza" kavramı ile asla karıştırılmamalıdır. "Disiplin"; istenmeyen, yıkıcı bir davranışı, ortaya çıkmadan önlemek amaçlıdır. "Ceza" ise; yıkıcı davranışa karşı yaptırımlar içeren caydırıcı bir tepkidir. Başka bir deyişle; "disiplin", olası problemleri önlemek için yapılan her şeydir. "ceza" ise, istenmeyen davranışın problem haline gelmesi sonrasında yapılan şeydir. Disiplinde önemli ilkeler; bireyin kendi hak ve ihtiyaçlarını özgürce karşılaması, başkalarının hak ve ihtiyaçlarını karşılamalarına engel olunmamasıdır. "Anlamlı etkinlikler", "uygun çevre", "grupla çalışma", "kendi kontrol" gibi kavramlar da disiplin kavramı içinde düşünülmelidir. Disiplin oluşturmada demokratik ilkelerden sapılmaması önkoşuldur. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 28
Bir öğretmenin korkulu rüyası.. Yeni bir sınıf Öğrenci muhalefeti Gürültülü sınıflar Sınıfı kontrol edememe Utanma, öfke ve hayal kırıklığı duyguları Gerekli araç gereç eksikliği 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 29
Öğretmenin öncelikle öğrenmesi gereken dil, tatlı dildir. 11.11.2015 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 30