TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU AMASRA TAŞKÖMÜRÜ İŞLETME MÜESSESESİ 2011 YILI RAPORU
Bu rapor, 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı Kanun ile 233 sayılı KHK uyarınca düzenlenmiştir.
Müessesenin Ünvanı : Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi Merkezi : Amasra Bağlı Olduğu Kuruluş : Türkiye Taşkömürü Kurumu Esas Sermayesi :535.000.000.-TL(*) Ödenmiş Sermayesi :525.000.000.-TL Karar Organı (Yönetim Komitesi) Karar organındaki unvanı Adı Soyadı Müessesedeki görevi Görevli bulunduğu süre Başlama tarihi Ayrılış tarihi 1- Başkan Cemil ÖZEN Müessese Müdürü 15.11.2005 23.04.2008 Nakil 1- Başkan Mustafa ÖZÇELİK Müessese Müdürü 25.02.2008 17.02.2012 Ejder ERBAY Müessese Müdürü 17.02.2012 Devam Ediyor 2-Üye Cengiz AKÇE Müessese Müdür Yardımcısı (Teknik-Üretim) 23.10.2007 Devam Ediyor 3-Üye Hüseyin KASIM Müessese Müdür Yardımcısı (İdari) 01.01.1998 Devam Ediyor 4-Üye Seyhan DAL İşletme Müdürü (Elektro-Mekanik) 03.10.2002 Devam Ediyor 5-Üye A.Gündüz APAYDIN Lavvar Şube Müdürü 07.08.2003 Devam Ediyor (*) Müessesenin sermayesi, TTK Yönetim Kurulunun 26.01.2012 tarih ve 43 sayılı kararıyla 535.000.000.-TL ye yükseltilmiştir.
İÇİNDEKİLER Sayfa No I. TOPLU BAKIŞ... I II. İDARİ BÜNYE... 1 A- Mevzuat... 1 B- Teşkilat... 2 C- Personel durumu... 3 III. MALİ BÜNYE... 10 A- Mali durum... 10 B- Mali sonuçlar... 15 IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI... 17 A- Giderler... 17 B- Tedarik işleri... 18 C- Üretim ve maliyetler... 26 D- Pazarlama... 97 E- Sigorta işleri... 100 F- İşletme sonuçları... 101 G- Yatırımlar... 104 V. BİLANÇO... 110 -Aktif... 110 -Pasif... 115 VI. GELİR TABLOSU... 119 VII. EKLER... 124
Raporda yer alan kısaltmalar AB AID AKÇT COP ÇATES DPT DLF ECSC EKİ ESD ETKB EÜAŞ GSMH GSYİH IEA İDT İSO KHK KİK KİT KYSK MİGEM MKE MTA MTEP PAÜİ PCI PDKS TBMM TEP TİM TİS TKİ TTK TÜİK USBM YKK YPK : Avrupa Birliği : Alt Isıl Değeri : Avrupa Kömür Çelik Topluluğu : İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi : Çatalağzı Termik Santralı : Devlet Planlama Müsteşarlığı : Devolopment Loan Fund : Avrupa Kömür Çelik Topluluğu : Ereğli Kömür İşletmeleri : Eşik Sınır Değer (TWA) : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı : Elektrik Üretim Anonim Şirketi : Gayri Safi Milli Hasıla : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla : Uluslararası Enerji Ajansı : İktisadi Devlet Teşekkülü : Uluslararası Sınıflandırma Sistemi : Kanun Hükmünde Kararname : Kamu İhale Kurumu / Kanunu : Kamu İktisadi Teşekkülü : Karadon Yeni Servis Kuyusu : Maden İşleri Genel Müdürlüğü : Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu : Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü : Milyon Ton Eşdeğer Petrol : Pano Ayak Üretim İşçisi : Pulverize Kömür Enjeksiyonu : Personel Devam Kontrol Sistemi : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Ton Eşdeğer Petrol : Taşkömürü İşletme Müessesesi : Toplu İş Sözleşmesi : Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu : Türkiye Taşkömürü Kurumu : Türkiye İstatistik Kurumu : Amerikan Jeolojik Teknikler : Yönetim Kurulu Kararı : Yüksek Planlama Kurulu
I. TOPLU BAKIŞ Amasra yöresinde 1840 lı yıllardan bu yana kömür çıkarılmaktadır. Bilinen ilk ocaklar, İngiliz asıllı Galata Sarrafları tarafından İngiliz Bacaları adı ile işletmeye başlanmıştır. 1848 yılında Havzanın Emlak-ı Şahane (Sultanlık toprakları) kapsamına alınması ve Havza sınırlarının belirlenmesinden sonraki yıllarda Hazine-i Hassa, daha sonra Bahriye ve Nafia Nezareti tarafından çeşitli kişi ve kuruluşlara işletme imtiyazı verilerek işlettirilmiştir. Tüm Havzada olduğu gibi Amasra yöresindeki ocaklar da gayrimüslimler tarafından kurulan şirketler tarafından açılmış, yerli halkın madencilik konusunda kültürü ve deneyimi bulunmadığından ocaklarda başta Sırp ve Hırvatlar olmak üzere uzak yerlerden getirilen işçiler çalıştırılmıştır. 30.05.1940 tarih ve 3867 Sayılı Kömür Havzasındaki Ocakların Devletçe İşletilmesi Kanunuyla havzadaki tüm ocaklar kamulaştırılarak Devlet eliyle işletilmesi sağlanmıştır. Bu yasanın hemen ardından 15.10.1940 tarihli Ereğli Kömür Havzasının Devletçe İşletilmesine Dair Kararname ile bütün imtiyazlar, imal ruhsatları ve özel ocaklar EKİTAŞ a devredilmiştir. Etibank Yönetim Kurulu nun 23.10.1943 tarih ve 275/8 sayılı kararı ile de EKİTAŞ, Ereğli Kömürleri İşletmesi (EKİ) Müessesesi ne dönüştürülmüştür. 1957 yılında Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu nun (TKİ) kurulması ile Etibank ın EKİ Müessesesi tarafından işletilen ocaklar 22.05.1957 tarihinde kabul edilen ve 31.05.1957 tarihinde yayınlanan 6974 Sayılı Kanunla kurulan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu na (TKİ) devredilmiştir. KİT lerin yeniden düzenlenmesi kapsamında çıkarılan 10.10.1983 tarih ve 96 sayılı KHK ile Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) kurulmuş ve TKİ ye bağlı Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessesesi TTK ya devredilerek taşkömürü rezervinin işletilmesi hakkı tüm hukuku ile TTK ya verilmiştir. TTK Yönetim Kurulu nun 28.11.1985 tarih ve 442 sayılı kararıyla 01.01.1986 tarihi itibarıyla Müessese haline getirilen Amasra İşletmesi, 1994 yılında müessese statüsü kaldırılarak yeniden işletmeye dönüştürülmüş ve TTK Üzülmez Taşkömürü İşletme Müessesesine bağlanmıştır. TTK Yönetim Kurulu nun 24.9.1997 tarih ve 16/192 sayılı Kararı ile de tekrar müessese statüsü verilerek tüzel kişilik kazandırılmıştır. TTK Yönetim Kurulu nun 10.09.1991 tarih ve 240 sayılı kararı ile yürürlüğe giren Müesseselerin Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları Yönetmeliği nin 6. maddesinde Müessesenin amaç ve faaliyet konuları; TTK Ana Statüsünde belirtilen amaç ve faaliyetler doğrultusunda her türlü arama, etüd, plan, proje ve programlar yapmak, uygulama stratejilerini belirlemek, sınai ve sosyal tesis kurmak, işletmek ve işlettirmek suretiyle taşkömürü üretimini gerçekleştirmektir şeklinde belirlenmiştir. I
Zonguldak İlinin merkezinde bulunan Ana Teşekkülden 90 km uzakta Bartın İli Amasra İlçesinde faaliyetlerini sürdüren Müessesede üretilen koklaşamaz nitelikli tuvönan kömür lavvar tesisinde yıkanarak beş ana ürün elde edilmekte, ana hatlarıyla; %38 oranında elde edilen metalürjik kömür (%14 küllü-0-18 mm ebatlı ince lave) Demir-Çelik sektörüne (KARDEMİR e), %33 oranında elde edilen %13 küllü 0-18 ebatlı filtrasyon ürünü kömür Enerji sektörüne (Çatalağzı Termik Santraline), %19 oranında elde edilen %15-%18 küllü 18-150 mm ebatlı parça-torbalanmış kömür yakımlık olarak teshine, %7 oranında elde edilen 0-25 mm ebatlı kömür muhtelif sanayiye ve %3 oranında elde edilen %15-%18 küllü 18-150 mm. ebatlı dökme-parça kömürler ise Çay-Kur Fabrikasına satılmaktadır. TTK bünyesindeki jeolojik rezervin %31 ine (171 milyon tonu hazır+görünür olmak üzere 407 milyon ton) sahip Müessesenin 2011 yılı üretimi TTK toplam satılabilir üretiminin %10 unu oluşturmuştur. Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi 35,6 km 2 lik imtiyaz sahasındaki toplam kömür rezervi 407,4 milyon ton olarak hesaplanmakta olup, saha (A) ve (B) olarak ikiye ayrılmış bulunmaktadır. Müessese, 13,5 km 2 alanı olan (A) sahasında (-400) kotu üzerindeki yaklaşık 12 milyon ton kömür rezervinin çıkarılması ile görevlidir. Bunun dışında kalan ve (B) sahası olarak adlandırılan kısımda mevcut yaklaşık 395 milyon ton kömür rezervi 2005 yılından itibaren 20 yıl süreyle rödavans karşılığı işletilmek üzere bir şirkete verilmiştir. Amasra Müessesesinin son 5 yıla ilişkin toplu bilgileri aşağıdaki çizelgede sunulmuştur. II
Toplu bilgiler Ölçü 2007 2008 2009 2010 Sermaye Bin TL 350.000 400.000 450.000 490.000 490.000 Artış Son iki veya 2011 azalış yıl farkı % Ödenmiş sermaye Bin TL 330.000 380.000 425.000 470.000 480.000 10.000 2 Öz kaynaklar Bin TL 49.279 65.167 73.153 79.777 52.064 (27.713) (35) Yabancı kaynaklar Bin TL 4.489 4.847 7.264 5.601 6.547 946 17 Yabancı kaynaklara sirayet eden zarar Bin TL - - - - - Finansman giderleri Bin TL - - - - - Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL 42.005 43.366 44.642 46.137 48.044 1.907 4 Maddi duran varlıklar birik.amortis Bin TL 24.900 25.388 25.808 26.512 27.867 1.355 5 Yatırımlar için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 2.970 1.812 1.739 1.953 1.541 (412) (21) Yatırımların gerçekleşme oranı (nakdi) % 105 97 109 98 72 (26) (27) Tüm alım tutarı(hizmet alımları dahil) Bin TL 5.814 7.401 8.865 9.187 12.040 2.853 31 Üretim miktarı (satılabilir kömür) Bin ton 111 97 141 155 156 1 1 Tüm üretim tutarı (üretim maliyeti) Bin TL 41.805 40.012 43.903 48.092 51.498 3.406 7 Üretim verimliliği (veya randıman) Kg/Yev 719 678 854 932 955 23 2 Satış miktarı : Bin ton 110 83 136 158 153 (5) (3) Net satış tutarı Bin TL 12.024 14.099 21.418 23.541 29.415 5.874 25 Stoklar: -İlk madde ve malzeme Bin TL 1.643 2.886 2.951 3.772 3.992 220 6 -Yarı mamuler Bin TL - - - - -Mamuller Bin TL 216 4.888 4.094 2.318 545 (1.773) (76) -Ticari mallar Bin TL -Diğer stoklar Bin TL 317 453 585 123 73 (50) (41) Memur (ortalama) Kişi 16 16 16 14 13 (1) (7) Sözleşmeli (ortalama) Kişi 167 162 152 143 141 (2) (1) İşçi (ortalama) Kişi 834 731 773 777 832 55 7 Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 43.563 43.223 47.057 47.671 51.834 4.163 9 Cari yıla ilişkin: 0 -Memurlar için yapılan giderler Bin TL 518 543 572 581 784 203 35 -Memur başına aylık ortalama gider TL 2.700 2.831 2.979 3.458 5.444 1.986 57 -Sözleşmeliler için yapılan giderler Bin TL 4.567 4.857 5.082 5.175 5.806 631 12 -Sözleşmeli başına aylık ortalama gider TL 2.277 2.499 2.787 3.016 3.431 415 14 -İşçiler için yapılan giderler Bin TL 34.967 33.076 37.724 39.551 42.899 3.348 8 -İşçi başına aylık ortalama gider TL 3.495 3.771 4.067 4.242 4.297 55 1 Dönem kârına ilişkin vergi ve diğer Bin TL - - - yasal yük. - - - - Tahakkuk eden vergiler Bin TL 2.282 898 2.056 2.167 5.182 3.015 139 GSYİH'ya katkı (üretici fiyatlarıyla) Bin TL 792 9.681 10.299 10.960 17.501 6.541 60 GSYİH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 3.073 10.579 12.364 13.265 20.755 7.490 32 GSMH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 3.073 10.579 12.364 13.265 20.755 7.490 32 Faaliyet kârlılığı (öz kaynaklar yönünden) % Mali kârlılık (öz kaynaklar yönünden) % Ekonomik kârlılık % Zararlılık (öz kaynak yitirilişi) % 82 69 57 52 72 20 38 Faaliyet karı veya zararı Bin TL (40.243) (28.854) (34.119) (37.768) (36.369) 1.399 (4) Dönem karı zararı Bin TL (42.958) (34.112) (37.014) (38.356) (37.733) 623 (2) Bilanço karı zararı Bin TL (280.721) (314.833) (351.847) (390.203) (427.936) (37.733) 10 III
Amasra Müessesesinin esas sermayesi 2011 yılı sonu itibarıyla 490 milyon liraya çıkarılmış, bu tutarın 480 milyon lirası ödenmiştir. Müessesede 2011 yılında üretilen 290 bin ton tüvanan kömürün % 54 ü oranında elde edilen 156 bin ton satılabilir kömürden 3 bin tonu iç tüketime verilmiş, bakiyesi 153 bin ton kömür satışa sunulmuştur. Satışı gerçekleşen 153 bin ton kömür karşılığında 29,4 milyon lira satış hasılatı sağlanmış, toplam satış maliyeti ise 51,5 milyon lira olmuştur. Faaliyet giderleri ile olağan ve olağandışı gider ve gelir unsurlarının hesaba katılması sonucunda 2011 yılında 37,7 milyon lira tutarında dönem zararı oluşmuştur. 1983 ve 1985 yıllarında 300 bin tonun üzerinde gerçekleşen kömür üretiminin en düşük olduğu yıllar; 98 bin ton ile 2005 ve 97 bin ton ile 2008 yılları olmuştur. 2009 yılından sonra artış trendine giren üretim, sırasıyla 2009 da 141 bin ton, 2010 da 155 bin ton ve 2011 yılında 2001 yılından bu yana gerçekleştirilen en yüksek üretim miktarı olan 156 bin ton seviyesine yükselmiştir. Zonguldak taşkömürü havzasının jeolojik yapısı nedeniyle, üretimde tam mekanizasyon uygulanamamakta, üretim insan gücüne dayalı olarak sürdürülmektedir. 2011 yılı sonu itibarıyla kaydı açık işçi sayısı 819 olup bunun %83 ü oranında 682 si yer altı işçisidir. 51 milyon lira tutarındaki üretim maliyetinin %73 ünü işçilik giderleri oluşturmuştur. Elde edilen satış hâsılatının işçi ücretlerini dahi karşılayamadığı, müessesenin sürekli olarak zarar ettiği ve birikmiş zararların büyük tutarlara ulaştığı göz önüne alınarak, dönem zararlarının önlenebilmesi için üretim miktarlarının daha da artırılması ve birim üretim maliyetlerinin düşürülmesi yönünde etkin önlemler alınması gerekmektedir. Üretim miktarının istenilen düzeye çıkarılamaması, birim maliyet içindeki sabit giderlerin payının düşürülememesine neden olmakta, bunun neticesinde üretim ve satış maliyeti yükselmekte ve satış fiyatlarına yansıtılamayan maliyet artışları doğrudan zarara dönüşmektedir. Kömürün satış fiyatı ithal maliyetine göre belirlenmekte, maliyete göre fiyat artırma imkanı bulunmamaktadır. Müessesenin 2011 yılında yaptığı hazırlık, üretim ve kömür yıkama faaliyetlerinin değerlendirilmesi sonucu aşağıdaki hususlar tespit edilmiştir. Belirli aralıklarla yeraltı işçisi alınmasına karşılık emeklilikler nedeniyle hızla azalan işçi sayısının optimum bir seviyede tutulamaması, özellikle pano ayak üretimine hizmet veren nakliye, elektro-mekanik işçiliklerinin kritik seviyesinin bile altına inmiş olması üretimin istenilen düzeye çıkarılamamasındaki en büyük etken olup, işçi sayısının norm kadro seviyesine çıkarılması gerekmektedir. Son yapılan düşük ücretli işçi alımlarının işçilik maliyetlerindeki artışı azaltmasına karşılık, aynı iş yerinde aynı işi yapan işçiler arasındaki ücret farklılıkları düşük ücretli işçiler üzerinde olumsuz etki yaratmaktadır. IV
Genel olarak bakıldığında 2009 yılında izinsiz ve mazeretsiz işe gelmeyenler nedeniyle toplam 715 yevmiye iş günü kaybı olmuşken, bu sayının 2010 senesinde % 65 artışla 1.182 yevmiyeye, 2011 senesinde ise % 6 artışla 1.256 yevmiyeye yükselmiş olması, ve iş akdi feshi işlemleri başlatılmadan, bazı işçilerden de fesih işlemleri başlatıldıktan sonra pişmanlık ve mazeret dilekçeleri alınarak tekrar işe başlatılan işçilerin bazılarının izinsiz ve mazeretsiz olarak devamsızlık yapmaya devam etmeleri, diğer yandan yasal hakları olmakla birlikte işverenin onayı ile ücretsiz mazeret izinleri nin tamamını kullanmaları, işçi sayısındaki azalmaya rağmen, bölgede tespit edilen yaygın bir sağlık sorununun bulunmamasına karşılık doktor vizitesine çıkanların sayısının 2009 da 2.371 iken %52 artışla 3.598 e, 2011 yılında da %10 artışla 3.946 ya yükselmiş olması, aynı şekilde, hastalanıp istirahatrapor alan işçi sayısında 2009 yılından itibaren ciddi oranlarda artış olması, iş disiplinini ve iş gücü verimliliğini olumsuz etkilemektedir. Her ne kadar üretim maliyetlerinde son üç yılda stabilizasyon sağlanmış ise de, satılabilir kömür üretim maliyeti geçen yıla %7 oranında 21 TL/ton artarak 2011 yılı program hedefinin de % 69 üzerinde 331 TL/ton a yükselmiştir. Yukarıda özetlenen nedenlerle elde edilen satış hâsılatının işçi ücretlerini dahi karşılayamadığı, Müessesenin sürekli olarak zarar ettiği ve birikmiş zararların büyük tutarlara ulaştığı göz önüne alınarak, dönem zararlarının önlenebilmesi için işgücü verimliliği ile birlikte üretim miktarlarının artırılması ve birim üretim maliyetlerinin düşürülmesi yönünde etkin önlemler alınması Müessesenin öncelikli hedefi olmalıdır. Öneriler: Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesinin 2011 yılındaki çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır. 1- Müessesenin satış faaliyetlerinden elde edilen net satış hâsılatının işçi ücretlerini dahi karşılayamadığı, Müessesenin sürekli olarak zarar ettiği ve birikmiş zararların büyük tutarlara ulaştığı göz önüne alınarak, dönem zararlarının önlenebilmesi için işgücü verimliliği ile birlikte üretim miktarlarının artırılması ve birim üretim maliyetlerinin düşürülmesi yönünde etkin önlemler alınması (Sayfa; 97, 102), 2- Müessese işletmelerinde işgücü verimliliğinin artırılması amacıyla; -İzinsiz ve mazeretsiz işe gelmemeyi, sık aralıklarla sağlık muayenesi izni kullanmayı, sağlık raporu (istirahat) almayı alışkanlık hale getiren, disiplinsiz hareket eden, iş amirlerine ve arkadaşlarına karşı uygunsuz ve fiili davranışlarda bulunan, iş yeri huzurunu ve disiplinini bozarak üretimi aksatan işçilere 4857 Sayılı İş Kanunu nun ilgili hükümlerinin uygulanması konusunda Kurum yöneticileri tarafından gerekli kararlılığın gösterilmesi, V
-4857 Sayılı İş Kanunu ve 27.11.2010 tarih ve 27768 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği nin ilgili maddeleri gereğince İş Sağlığı Güvenlik Birimi oluşturmak üzere bir veya birden fazla iş yeri hekimi ile diğer sağlık personelinin temin edilmesi için Genel Müdürlük nezdinde yapılan girişimin takip yakinen takip edilmesi (Sayfa; 44-46), 3- Son 12 senedir sadece pano ayak-üretim işçisinin alınması nedeniyle giderek azalan hazırlık, nakliyat, elektro-mekanik, v.b. yer altı işçiliklerinde yaşanan darboğazların giderilmesini teminen Müessesece bir rapor hazırlanarak Genel Müdürlük nezdinde talepte bulunulması (Sayfa; 43), 4- Üçüncü kez revize edilen -250/-350 Kat Hazırlığı Projesi nin mevcut durumuyla yapılan varsayımların risk ve belirsizlikleri de dikkate alınarak tekrar gözden geçirilmesi ve sağlıklı bir işletme projesine dönüştürülmek üzere gerektiğinde ihtiyaç duyulan sayıda sondajın yapılmasını teminen, Genel Müdürlük bünyesinde oluşturulacak bir Komisyon tarafından kapsamlı bir değerlendirme çalışması yapılmak üzere Genel Müdürlük nezdinde girişimde bulunulması (Sayfa; 67), 5- Yüklenici firma tarafından, taahhüt ettiği standartlardan farklı olarak inşaa edilen Amasra Lavvarında yapılan pilot (deneme) çalışmadan elde edilen olumsuz sonuçların değerlendirilmesinin yapılarak, tesisin bu şekliyle geçici kabulünün yapılması halinde doğacak zarara ilişkin yapılan hesaplamaların rapor haline dönüştürülerek Genel Müdürlüğe iletilmesi (Sayfa; 75), 6- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve Ek 12 de listelenen diğer öneri ve tavsiyelerinde yerine getirilmesi. Sonuç: Amasra Taşkömürü İşletme Müessesinin 2011 yılı bilançosu ve 37.732.514,24 Türk Lirası dönem zararı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur. VI
A-Mevzuat: II. İDARİ BÜNYE Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumuna (TKİ) bağlı Ereğli Kömür İşletmeleri Müessesesi bünyesinde faaliyet gösteren Amasra, Armutçuk, Karadon, Kozlu ve Üzülmez İşletmeleri, 10.10.1983 tarih, 96 sayılı KHK ile kurulan Türkiye Taşkömürü Kurumuna (TTK) bağlanmış ve müessese şeklinde örgütlendirilmiştir. Daha sonra TTK Yönetim Kurulu nun 01.09.1994 tarih, 231 sayılı kararıyla Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi işletmeye dönüştürülerek yaklaşık 100 km uzaklıktaki Zonguldak il merkezinde bulunan Üzülmez Müessesesine bağlanmış, ancak Yönetim Kurulu nun 24.09.1997 tarih, 16/192 sayılı kararıyla 01.01.1998 tarihi itibariyle yeniden müessese statüsü verilmiştir. Bu statü Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinin 28.12.1997 tarihli nüshasında yayımlanarak tescil edilmiştir. Müessese faaliyetleri esas olarak 233 sayılı KHK ve TTK Ana Statüsü hükümlerine göre yürütülmekte, bunların dışındaki hususlarda özel hukuk hükümleri uygulanmaktadır. TTK Yönetim Kurulu nun 10.09.1991 tarih, 240 sayılı kararıyla yürürlüğe giren Müesseselerin Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları Yönetmeliği nin 6. maddesinde amaç ve faaliyet konuları; TTK ana statüsünde belirtilen amaç ve faaliyetler doğrultusunda her türlü arama, etüt, plan, proje ve programlar yapmak, uygulama stratejilerini belirlemek, sınai ve sosyal tesisler kurmak ve işletmek suretiyle, taşkömürü üretimini gerçekleştirmektir. şeklinde belirlenmiş ve müessesenin faaliyetleri esas olarak kömür üretimiyle sınırlandırılmıştır. 3346 sayılı Kanun ile 72 ve 233 sayılı KHK ler gereğince Müessesenin iktisadi, mali, idari, hukuki ve teknik yönden tüm işlem ve faaliyetleri, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu nun sürekli gözetim ve denetimine tabi bulunmakta idi. Ancak, 03.12.2010 tarih, 6085 sayılı Kanunla Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu nun Sayıştay la birleştirilmesi sonucunda tüm KİT lerle birlikte Amasra TİM de Sayıştay tarafından denetlenmeye başlanmıştır. Memur ve sözleşmeli statüdeki personel 657 sayılı Kanun ve 399 sayılı KHK ile oluşturulan mevzuata göre istihdam edilmekte, özlük hakları bu mevzuatla belirlenmektedir. İşçi statüsündeki personelin özlük ve sosyal hakları; 4857 sayılı İş Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar Kanunu, 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu ile yürürlükteki toplu iş sözleşmesine göre düzenlenmiştir. Tüm personel sosyal güvenlik bakımından 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortaları Kanunu ile oluşturulan mevzuata tabi bulunmaktadır. 1
B-Teşkilat: 1-Teşkilatın yapısı: Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi nin merkezi Bartın ili Amasra ilçesinde bulunmaktadır. Müesseselerin teşkilat yapıları, TTK Teşkilat Yapısı, Görev ve Çalışma Esasları Yönergesi ile belirlenmektedir. Yönetim Kurulunun 03.03.2008 tarih, 49 sayılı kararıyla yeniden düzenlenen bu yönergede müesseselerin teşkilat yapısının; müessese müdürü, müdür yardımcıları, hukuk müşaviri, sivil savunma uzmanlığı, işletme müdürlükleri, şube müdürlükleri ve başmühendislikler şeklinde olması uygun bulunmuştur. Yönetim Kurulu nun 23.01.2009 tarih, 23 sayılı kararıyla müesseselerde bulunan hukuk müşavirliği kadroları merkeze alınmış ve hukuk müşavirliği müessese teşkilat şemasından çıkarılmıştır. Birimlerin görev, yetki ve sorumlulukları yukarıda adı geçen Görev ve Çalışma Esasları Yönergesinde ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. Müessesenin mevcut yapısında; biri teknik olmak üzere iki müdür yardımcısı, üretim, lavvar ve elektro-mekanik şube müdürleri, bunlara bağlı başmühendislikler ile idari birimler bulunmaktadır. 2-Karar organı : Karar organı 233 sayılı KHK nin 17, 18 ve 19 uncu maddeleri gereğince oluşturulan Yönetim Komitesidir. Yönetim Komitesinde görev ve sorumluluk alanlar, raporun girişindeki tabloda gösterilmiştir. Amasra Müessese Müdürünün, Karadon Müessese Müdürlüğüne atanması sonucunda boşalan Yönetim Komitesi Başkanlığı görevine, TTK Yönetim Kurulu nun 15.02.2012 tarih, 60 sayılı kararıyla yeni bir atama yapılmıştır. Yönetim Komitesi 2011 yılında 31 toplantı yapmış, çeşitli konularda 46 karar almıştır. 3-Yürütme organı : 233 sayılı KHK ve TTK Ana Statüsüne göre yürütme organı müessese müdürlüğüdür. Müessese müdürünün nitelikleri ile görev ve yetkileri ilgili mevzuatta belirtilmiş, TTK Görev ve Çalışma Esasları Yönergesinde ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. İhale konusu işler, pazarlama ve satış konuları ile yakın yöreden yapılan ufak tutarlı alımlar dışındaki toplu alımlar Genel Müdürlükçe yürütüldüğünden bu hususlar müessese müdürlüğü görevleri dışında tutulmuştur. Müessesede biri teknik, biri idari olmak üzere iki müessese müdür yardımcısı bulunmaktadır. Teşkilat Yapısının açıklanması sırasında belirtildiği gibi savunma ve 2
güvenlik birimleri, yönetim komitesi bürosu ile iki müessese müdür yardımcısı doğrudan müessese müdürüne bağlı bulunmaktadır. Teknik birimlerin faaliyetleri teknik müessese müdür yardımcısı eliyle, idari faaliyetleri idari müessese müdür yardımcısı eliyle yürütülmektedir. - Hukuk İşleri : Geçmiş yıllarda müesseseye hukuk müşavirliği kadrosu verilmiş olmasına rağmen bu kadroya atanan avukat genel müdürlükte görevlendirilmiştir. 27.10.2008 tarih, 2008/14269 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yapılan kadro ihdas ve iptalleri kapsamında müesseselerdeki hukuk müşavirliği kadroları genel müdürlüğe aktarılmıştır. Bu nedenle müessesenin hukuk işleri ve davaları TTK Hukuk Müşavirliği tarafından yürütülmekte, yıl içinde ortaya çıkan dava ve takip konuları TTK Hukuk Müşavirliğine iletilmektedir. - Teftiş ve kontrol servisleri : Müessesenin teftiş işleri TTK Teftiş Kurulu tarafından yürütülmektedir. Yıllık teftiş programı kapsamında yapılan normal teftişler yanında, yıl içinde ortaya çıkan hususlar hakkında inceleme ve soruşturma raporları hazırlanmakta, mamul stok sayımları görevlendirilen müfettişler gözetiminde yapılmaktadır. Ayrıca dış denetim raporlarında önerilen hususlar incelenip değerlendirilmektedir. Müessesenin 2011 yılı teftiş programı 29.12.2010 tarih, 277 sayılı Genel Müdür onayı ile yürürlüğe girmiş, 2010 yılı işlemlerine ilişkin teftiş sonucunda 22.07.2011 tarih, 170/65 sayılı rapor düzenlenmiştir. İncelemeler sırasında Müessesenin 2011 yılı işlemleriyle ilgili teftiş işlemlerinin devam etmekte olduğu görülmüştür. C- Personel durumu : 1-Personel kadroları ve personele ilişkin işlemler : Müessesenin kadroları, 399 sayılı KHK nın 4 üncü maddesi gereğince TTK kadroları kapsamında Bakanlar Kurulu kararı ile tespit edilmekte, gerektiğinde kadro ihdas ve iptalleri yapılmaktadır. TTK ya tahsis edilen kadrolar ihtiyaca göre müesseselere dağıtılmakta, müessese kadroları her yıl işletme bütçesi ile birlikte TTK Yönetim Kurulu tarafından onaylanarak uygulanmaktadır. Müessesece hazırlanan ve TTK Yönetim Kurulu nun 30.12.2010 tarih, 388 sayılı kararı ile kabul edilen 2011 yılı bütçesi kapsamındaki müessese kadrosu ve gerçekleşen durum aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 3
2010 2011 Çalışan personel Norm Program Çalışan personel Personel Yıl Yıl Ortalama kadro kadro Ortalama sonu sonu kişi kişi sayı sayı kişi Kişi A - Memurlar: -Genel idare hizmetleri 14 14 18 14 13 13 Toplam (A) 14 14 18 14 13 13 B - Sözleşmeliler: -399 Sayılı KHK'ye göre çalışanlar 143 140 184 140 141 143 Toplam (B) 143 140 184 140 141 143 C - İşçiler: 1-Yeraltı 637 703 1.000 670 695 682 2-Yerüstü 140 143 145 130 137 137 Toplam (C) 777 846 1.145 800 832 819 Genel toplam (A+B+C) 934 1.000 1.347 954 986 975 TTK Genel Müdürlüğü ve Müesseselerin personel kadroları, 399 sayılı KHK ile bu KHK de değişiklik yapan 3771 sayılı Kanun gereği Bakanlar Kurulu nca hazırlanan kararname eki I ve II sayılı cetvellerde tespit edilmektedir. Genel Müdürlük kadro ihdas ve iptalleri denetim dönemi içinde 22.08.2011 tarih, 2011/2180 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla kabul edilmiş, bu karar 27.09.2011 tarihli 28067 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. İhdas ve iptali yapılan kadrolar 29.09.2011 tarih, 3371 sayılı Genel Müdürlük Oluruyla ana teşekkül ve müesseselere dağıtılmıştır. Bu kararla Üzülmez Müessesinde bulunan 4 adet tekniker kadrosu Amasra ya, Amasra daki 1 adet bilgisayar işletmeni kadrosu da Karadon Müessesine aktarılmıştır. 2011 yılı İş Programında Amasra TİM de 14 memur, 140 sözleşmeli personel ve ortalama 800 işçi ile çalışılacağı öngörülmüştür. Yılsonunda ise 13 memur, 143 sözleşmeli, 819 işçi olmak üzere Müessesede toplam 975 kişi çalışmıştır. Önceki yıla göre çalışan personel sayısı 25 kişi azalmıştır. Müessese de 2010 ve 2011 yıllarındaki personel hareketini gösteren çizelgeler rapor ekinde (EK:3,4) yer almıştır. 2011 yıl başı itibarıyla Müessesede çalışan memur sayısı 14 kişidir. Yıl içinde 1 memur kurum içi nakil yoluyla gelmiş, 1 memur kurum içi tayin yoluyla ayrılmış, 1 memur da vefat etmiştir. Yılsonunda Müessesede çalışan memur sayısı 13 olmuştur. 2011 yıl başı itibarıyla Müessesede çalışan sözleşmeli personel sayısı 140 kişidir. Yıl içinde 12 giriş, 9 çıkış olmuş ve 2011 yıl sonu itibarıyla sözleşmeli personel 4
sayısı 143 kişiye ulaşmıştır. Girişlerin; 7 si açıktan tayin, 4 ü kurum içi nakil, 1 i askerlik dönüşü yoluyla, çıkışların ise; 5 i emeklilik, 1 i başka kuruma nakil, 2 si kurum içi nakil, 1 i de istifa yoluyla gerçekleşmiştir. 2011 yıl başı itibarıyla Müessesede çalışan işçi sayısı 846 kişidir. Yıl içinde 22 giriş, 49 çıkış olmuş ve 2011 yıl sonu itibarıyla işçi sayısı önceki yıla göre 27 kişi azalmak suretiyle 819 kişiye inmiştir. Girişlerin; 14 ü naklen tayin, 1 i askerlik dönüşü, 7 si diğer nedenlerle, çıkışların ise; 24 ü emeklilik, 5 i kendi isteği ile ayrılma, 2 si işten çıkarma, 16 sı kurum içi nakil ve istifa yoluyla, 1 i ölüm ve 1 i de askere alınma nedeniyle gerçekleşmiştir. 2011 yılında çalışan toplam 819 işçinin % 83,3 oranında 682 si yeraltı % 16,7 oranında 137 si yerüstü işçisidir. Müessesede 15 eski hükümlü, 24 özürlü işçi çalışmaktadır. Eski hükümlülerin 13 ü yeraltında, 2 si yerüstünde görev yapmaktadır. Özürlülerin tamamı yerüstünde çalışmaktadır. 2-Personele yapılan harcamalar : 2011 yılında personele yapılan harcamalar geçen yıl verileriyle karşılaştırmalı olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 5
2010 2011 Harcanan Harcanan Personele yapılan Ödeneğin Toplam Kişi son Esas Ek Sosyal Cari yıl Geçmiş Toplam Kişi harcamalar başına durumu yılla ilgili başına harcama ayda ücretler ödemeler giderler toplamı ödeme ve harcama ayda düşen geri alışlar düşen Bin TL TL Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL TL A- Memurlar 649 3.458 1.498 179 311 294 784 784 5.444 B- Sözleşmeliler 5.615 3.016 5.032 4.180 526 1.100 5.806 205 6.011 3.431 C- İşçiler 41.407 4.242 42.860 16.526 12.641 13.732 42.899 2.140 45.039 4.297 Genel toplam (A+B+C) 47.671-49.390 20.855 13.478 15.126 49.489 2.345 51.834 Geçen yıl toplamı 50.100 21.849 10.458 13.000 45.307 2.364 47.671 Fark (710) (964) 3.020 2.126 4.182 (19) 4.163 6
Müessesede 2011 yılında gerçekleşen personel harcamaları toplamı önceki yıla göre % 8,7 oranında artmak suretiyle 51.834 bin lira olmuştur. Bu tutarın 49.489 bin lirası cari yılla, 2.345 bin lirası da geçmiş yıllarla ilgili bulunmaktadır. Toplam personel harcamalarının % 1,6 oranında 784 bin lirası memurlara, % 11,5 oranında 6.011 bin lirası sözleşmeli personele, % 86,9 oranında 45.039 bin lirası da işçi personele aittir. Cari yılla ilgili personel harcamalarının % 41,9 u esas ücretler, % 27,1 i ek ödemeler, % 31 i de sosyal giderlerden oluşmaktadır. TTK da memur personele ödenen aylık, tazminat ve ek ödemeler, 657 sayılı Devlet memurları Kanunu hükümleri çerçevesinde yapılmaktadır. 2011 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun 21 inci maddesine göre kamu personeli ücretleri 05.01.2011 tarih, 27806 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2011/1241 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenmiştir. Buna göre 657 sayılı yasaya tabi memrlara 2011 yılında uygulanacak aylık, taban aylık ve yan ödeme katsayıları ile ilgili mevzuatına göre istihdan sözleşmeli personelin ücret tavanları artırılmıştır. İşçi ücretleri; Kamu İşletmeleri İşveren Sendikası (KAMU-İŞ) ile Genel Maden İşçileri Sendikası (GENEL MADEN-İŞ) arasında imzalanan 01.01.2011-31.12.2012 tarihlerinde geçerli 24. Dönem Toplu İş Sözleşmesi ile belirlenmiştir. 3-Sosyal konular ve giderleri : Sosyal amaçlı harcamalar aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 7
Sosyal giderler Memurlar Sözleşmeliler İşçiler Toplam 2011 2010 2011 2010 2011 2010 Bin Bin Bin Bin Bin TL Bin TL TL TL TL TL 2010 Bin TL Fark Bin TL A- Cari yılla ilgili: 1-Aile ve çocuk yardımı 9 202 - - 9 202 193 2-Evlenme, doğum ve ölüm yardımı - 1 3 3 4 3 (1) 3-Sosyal yardım zammı - - 824 1.389 824 1.389 565 4-Barındırma giderleri - - - - 5-Yakacak yardımı - - 998 992 998 992 (8) 6-Yedirme yardımı - - 897 99 897 99 (798) 7-Giydirme yardımı - - - - 8-Taşıma gideri - - 332 349 332 349 17 9-TC Emekli Sandığı kurum karşılığı ve ek karşılıklar 91 92 869 1.092-960 1.184 224 10-Emekli ikramiyesi, işten ayrılma tazminatı 3 18 8 66 77 87 1.257 1.170 11-SSK primi işveren payı - 22 7.992 8.974 8.014 8.974 960 12-İşsizlik sigortası primi işveren payı - 563 631 563 631 68 13-Sağlık giderleri 7 71 1 79 (79) 14-Eğitim giderleri - - 27 155 27 155 128 15-Vakıflara yardımlar - - 206 218 206 218 12 16-Ayni ve nakdi başka sosyal giderler - - - 845-845 845 Toplam (A) 110 294 981 1.100 11.909 13.732 13.000 15.126 2.126 B-Geçmiş yılla ilgili: 1-Emekli ikramiyesi, işten ayrılma tazminatı 68-440 205 1.101 1.249 1.609 1.454 (155) 2-Diğer ödemeler - - - 755 891 755 891 136 Toplam (B) 68-440 205 1.856 2.140 2.364 2.345 (19) Genel toplam (A+B) 178 294 1.421 1.305 13.765 15.872 15.364 17.471 2.107 2011 Bin TL 8
Müessesede 2011 yılında 17.969 bin lira tutarında gerçekleşen sosyal giderler toplamı geçen yıla göre % 16,9 oranında artmıştır. Sosyal giderler toplamının 15.126 bin lirası cari yılla, 2.843 bin lirası da geçmiş yıllarla ilgili bulunmaktadır. Sosyal giderlerin % 91,2 si oranında 13.765 bin lirası işçilere, % 7,2 oranında 1.305 bin lirası sözleşmeli personele, % 1,6 oranında 294 bin lirası da memurlara aittir. Cari yılda memur ve sözleşmeli personele yapılan sosyal giderler; aile ve çocuk yardımı, T.C. Emekli Sandığına ödenen kurum karşılığı ve ek karşılıklar ve sağlık giderleri ile emekli ikramiyesinin cari yılla ilgili olan kısmıdır. Cari yılda işçi personele yapılan sosyal giderler; genellikle Genel Maden İşçileri Sendikası ile imzalanan Toplu İş Sözleşmesi gereği yapılan ödemelerden oluşmaktadır. Geçmiş yılla ilgili sosyal giderler; emekli ikramiyesi ve işten ayrılma tazminatının geçmiş yıllarla ilgili bölümü, mahkemelerce hükmedilen meslek hastalığı ve kaza tazminatları, işçi istihkakları oluşturmaktadır. Müessesenin 48 lojmanı bulunmaktadır. Bu lojmanlardan 42 i görev tahsisli, 6 si sıra tahsislidir. Görev tahsisli lojmanların 4 ü boş bulunmaktadır. Lojmanlara ilişkin işlemler, 2946 sayılı Kamu Konutları Kanunu ve Uygulama Yönetmeliğine göre düzenlenen TTK Kamu Konutları Yönergesine göre yürütülmektedir. Lojmanlarda oturan personelden ilgili mevzuat gereğince yayımlanan Milli Emlak Genel tebliği uyarınca kira tahsil edilmektedir. 2011 yılında lojmanlarda oturanlardan 80,362 lira tutarında kira tahsil edilmiştir. 9
III.MALİ BÜNYE A- Mali durum Müessesenin varlıkları ile bunların finansman kaynaklarının ayrıntısı aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Mali durum 2010 2011 Fark Bin TL % Bin TL % Bin TL Varlıklar (aktif) : 1 - Dönen varlıklar : a ) Hazır değerler 134-25 - (109) b ) Kısa sürede paraya çev. değ. 14.627 14 70.162 40 55.535 Toplam (1) 14.761 14 70.187 40 55.426 2 - Duran varlıklar a ) Uzun sürede paraya çev. değ. 3-3 b ) Bağlı değerler 93.770 86 103.360 60 9.590 Toplam (2) 93.773 86 103.363 60 9,590 Varlıklar toplamı 108.533 100 173.550 100 65.017 Kaynaklar ( pasif ) : 1 - Yabancı kaynaklar b ) Kısa vadeli 54.050 50 23.138 13 (30.912) a ) Uzun vadeli 334-471 1 137 Toplam (1) 54.384 50 23.609 14 (30.775) 2 Öz kaynaklar 54.149 50 149.941 86 95.792 Kaynaklar toplamı 108.533 100 173.550 100 65.017 Müessesenin bilançosunda yer alan varlıklar ve kaynaklar tasnif edilerek rapor ekleri arasına (Ek: 6) ve (Ek:7) yer almıştır. Mali bünye analizine esas olan bu çizelgelerdeki veriler baz alınarak yukarıdaki mali durum çizelgesi düzenlenmiş ve Müessesenin temel mali tablolarının kalemleri arasındaki oransal ilişkiler bin TL bazında aşağıda irdelenmiştir. 10
1- Mali yapı oranları: a) Mali kaldıraç : 2011 2010 % % Yabancı kaynaklar x 100 23.609x100 = Varlıklar toplamı 173.550 = 14 50 Faaliyet dönemlerini sürekli zararla kapatan ve kaynak yaratamayan Müessese tüm faaliyetlerini yabancı kaynaklarla yürütmekte ve ana teşekkülce her yıl sermaye artırımına gidildiğinden borçları bir türlü kapatılamamaktadır. Müessesenin yabancı kaynaklarının varlıklarına oranı önceki yıla göre önemli miktarda otuzaltı puan düşerek 14 olmakla birlikte, bu durum Müessesenin kaynak yaratamıyor olması gerçeğini değiştirmemektedir. Nitekim, geçen yıl 611.139 ton olan satılabilir üretim cari yılda 81.191 ton azalarak cari yılda 529.948 ton olmuştur. Sonuç olarak, Müessesenin her 100 TL tutarındaki varlığına karşılık 14 TL yabancı kaynağı bulunmaktadır. b) Mali yeterlilik (finansman) : 2011 2010 % % Öz kaynaklar x 100 149.941 x 100 = Yabancı kaynaklar 23.609 = 635 100 Müessesenin hesap döneminde öz kaynaklarının yabancı kaynaklara oranı 535 puan artarak 635 olmuştur. Bu durumda, Müessese her 100 TL tutarındaki yabancı kaynağı için 635 TL tutarında öz kaynağa sahip olmaktadır. Müessese, öz kaynakları ile yabancı kaynaklarını büyük oranda karşılamasına ve yabancı kaynakları faize tabi, kredi niteliğinde yabancı kaynak olmamasına rağmen, faaliyet dönemlerini zararla kapatmaktadır. Başka bir ifade ile yukarıdaki rasyoda yabancı kaynakları kat,kat karşılıyormuş gibi görünen öz kaynaklar, sadece Hazine olanakları ile sermaye artırımlarına gidilerek oluşturulduğundan bu oran, Müessesenin gerçek durumunu göstermemektedir. 11
c) Oto finansman (iç kaynaklar) : Müessese ana faaliyetini zararla kapatmakta, her yıl faaliyet zararı oluşmakta, olağan ve olağan üstü gider ve zararların etkisiyle de dönem zararı önemli boyutlara ulaşmakta, keza kaynak yaratılamadığı gibi, tahsis olunan kaynaklar da tüketilmektedir. Bu nedenle, Müessesenin iç kaynaklarına (oto finansman) ilişkin rasyo düzenlenmemiştir. d) Bağlı değerlerin finansmanında kullanılan kaynaklar ve bu değerlerin kaynaklar içindeki yeri: 2011 2010 % % Bağlı değerler x 100 103.360 x 100 = Öz kaynaklar 149.941 = 69 173 Bağlı değerler x 100 = 103.360 x 100 = 60 86 Varlıklar toplamı 173.550 Maddi duran varlıklar(net) x 100 89.305 x 100 = Öz kaynaklar 149.941 = 60 153 Oransal ilişkilerin sonuçlarından görüleceği üzere, Müessesenin bilanço günü itibarıyla sahip olduğu öz kaynağı, varlıkları ile bağlı değerlerinin finansmanı %60-69 oranları dolayında karşılayabilmektedir. Ancak, yukarıdaki oranlar olumlu olmuş olsa bile, Müessese faaliyetleri sonucunda öz kaynak yaratamadığından ve tüm öz kaynağı Hazine tarafından sermaye artırımı suretiyle oluştuğundan, yukarıdaki oranlara ilişkin sonuçların bu kapsamda anlaşılması gerekmektedir. e) Paraya çevrilebilir ve hazır değerlerin varlıklar içindeki yeri : 2011 % 2010 % Paraya çev. ve hazır değerler x 100 70.190 x 100 = Varlıklar toplamı 173.550 = 40 14 12
Müessesenin varlıklarının %40 ı paraya çevrilebilir ve hazır değerlerdedir. Bu rasyo önceki yıla göre 26 puanlık bir iyileşmeyi ifade etmektedir. 2- Likidite oranları : 2011 2010 % % Cari oran = Dönen varlıklar x100 70.187x100 Kısa vadeli yabancı kaynaklar = 23.138 = 303 27 Likidite = oranı (Dönen varlıklar stoklar) x 100 Kısa vadeli yabancı kaynaklar (70.187-13.576)100 = = 245 8 23.138 Nakit = oranı (Hazır değerler+çok kısa sürede paraya çevrilebilir değerler)100 Kısa vadeli yabancı kaynaklar = 25x100 23.138 = - - Kısa vadeli yabancı kaynakların vadelerinde karşılanabilmesi bakımından dönen varlıkların kalite ve yeterliğinin bir ölçüsü olan likide rasyolarının yukarıda sıralanan sonuçlarına göre, Müessesenin dönen varlıkları ile kısa vadeli borçları karşılayabilmektedir. Buna göre, Müessesenin her 100 TL tutarındaki yabancı kaynağına karşılık, 303 TL dönen varlığı, 245 TL de stoklar dışında kalan dönen varlığı bulunmaktadır. Ancak, gerek önceki yıl, gerekse cari yıldaki bu rasyo, Müessesenin mali yapısının gerçek durumunu göstermemektedir. Zira Müessese sürekli sermaye artırımı ile varlığını sürdürmektedir. Keza, üretim maliyetleri dahi karşılanamadığından, Genel Müdürlük Hazine desteği olmadan, Müessese ise Genel müdürlük desteği olmadan faaliyetlerini yürütememektedir. 13
3- Varlıklar kullanım oranları : Dönen varlık devir hızı : Net satışlar 92.645 = Ortalama ticari alacaklar 3.287 2011 2010 = 28 31 Aktif devir hızı : Satışların maliyeti 221.492 = Ortalama mamul stokları - = - 26 Dönen varlık devir hızı : Net satışlar 92.645 = Dönen varlıklar 70.187 = 1,3 6,5 Aktif devir hızı : Net satışlar 92.645 = Varlıklar toplamı 173.550 = 0,5 0,9 Net işletme sermayesi devir hızı : Net satışlar 92.645 = Net işletme sermayesi (70.187-23.609) = 2-14
Öz kaynak devir hızı : Net satışlar 92.645 = Öz kaynaklar (ortalama) 102.045 = 0,9 1,1 Aktif kıymetlerin işletme faaliyetlerinde kullanımlarındaki etkinlik ya da verimliliklerini gösteren devir hızı oranlarından görüleceği üzere, Müessese faaliyet döneminde, ortalama ticari alacaklarının 28 katı, dönen varlık toplamının 1,3 katı, varlıklar toplamının 0,5 katı, net işletme sermayesinin 2 katı, ortalama öz kaynaklarının 0,9 katı satış hasılatı sağlamıştır. Rasyolarda yer alan ortalama değerler ise, Müessesenin yılbaşı ve yılsonu sonuçlarının aritmetik ortalamaları alınarak bulunmuştur. B- Mali sonuçlar : 1- Zararlılık : a) Öz kaynak yitirilişi : 2011 2010 % % Dönem zararıx100 177.208 x 100 = Öz kaynaklar 54.149 = 327 145 Müessesenin faaliyet dönemi zararı, öz kaynağını %118 oranında aşmasına rağmen öz kaynak yitirilişine ilişkin oran gerçek durumu yansıtmamakta olup, fikir vermesi açısından hesaplanmıştır. Zira, yukarıda da belirtildiği gibi Müessesenin öz kaynakları sadece sermaye artırımı yoluyla oluşturulabilmektedir. 2- Mali sonucu ilgilendirilen etkenler : Müessesenin ortalama maliyetler ile ortalama satış fiyatı arasındaki olumsuz fark, faaliyet zararı oluşmasına neden olmakta ve sağlanan hasılat ile satılan malın maliyeti dahi karşılanamamaktadır. Nitekim faaliyet döneminde satılan çeşitli boyutlardaki kömürün ortalama satış maliyeti 521,21 TL/ton olarak gerçekleşirken, satışlardan 96 milyon TL tutarında hasılat sağlanmış, ortalama satış fiyatı ise 178,94 TL/ton olmuştur. 15
2011 2010 % % Bilanço zararı x 100 = 1.610.059x100 = = Ödenmiş sermaye 1.760.000 91 96 Müessesenin, 2011 bilanço tarihi itibariyle, her 100 TL tutarındaki ödenmiş sermayesine karşılık 91 TL bilanço zararı oluşmuştur. 2011 2010 % % İşçi ücret ve giderleri 189.079 x 100 = Net satışlar 92.645 = 204 180 Satışların maliyeti 221.492 x 100 = Net satışlar 92.645 = 239 229 Faaliyet dönemi sonu itibariyle, her 100 liralık net satışa karşılık 204 TL işçi ücreti yapıldığı, 239 TL de satış maliyetinin oluştuğu görülmektedir. Bu oranlar geçen yıla göre daha olumsuz bir durumu ifade etmektedir. Gelinen bu noktada Müessese net satışlarıyla işçi giderlerinin yarısını bile karşılayamamaktadır. Bu durum Müessesenin geleceği için de olumlu düşünülmesini zorlaştırmaktadır. Müessesenin satış hâsılatının yükselmesi, üretilen ve satılan kömür miktarı ve satış fiyatlarındaki artışa bağlı bulunmaktadır. Müessesenin kârlı ve verimli çalışması için gerekli yatırımların zamanında ve yeterince yapılması, imkanlar ölçüsünde tasarruf sağlayıcı tedbirlerle birlikte verimlilik artışının sağlanması gerekmektedir. 16
IV. İŞLETME ÇALIŞMALARI Bartın İli Amasra İlçesi nde bulunan Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi, yöresindeki taşkömürü rezervlerini kapalı ocak yöntemiyle üretip lavvarda zenginleştirdikten sonra alıcılara ulaştırmak üzere kurulmuştur. TTK nın imtiyazında bulunan taşkömürü havzasında mevcut 1,3 milyar ton kömürün yaklaşık %25 i Amasra Havzasındadır. Amasra Havzasındaki kömürler koklaşmayan ve zayıf koklaşan nitelikte olduğundan doğrudan sıvı çelik üretiminde kullanılamamaktadır. Ancak koklaşabilir kömürlerle karıştırılarak demir çelik sanayinde, sanayinin diğer dallarında ve ısıtma amaçlı olarak tüketilmektedir. Havzada üretim 1848 yılından buyana sürdürülmekte, kömür ocakları 1940 yılından sonra kamu kuruluşları tarafından işletilmektedir. Müessese faaliyetleri Yönetim Komitesi tarafından hazırlanan ve ana kuruluş olan TTK Yönetim Kurulu tarafından kabul edilen yıllık iş programları çerçevesinde yürütülmektedir. Amasra Taşkömürü İşletme Müessese Müdürlüğü nün 2011 yılı İşletme Bütçesi, Müessese Yönetim Komitesinin 24.12.2010 tarih, 30/54 sayılı kararıyla kabul edilmiş, TTK Yönetim Kurulu nun 30.12.2010 tarih, 388 sayılı kararıyla onaylanmıştır. Müessesenin 2011 yılı işletme bütçesinde 320,2 bin ton tüvenan üretimi yapılacağı, bundan 168,1 bin ton satılabilir kömür elde edileceği, 7,5 bin ton iç tüketim gerçekleşeceği ve sonuçta 160,6 bin ton taşkömürü satışından 28,9 milyon lira tutarında hasılat elde edileceği öngörülmüştür. Yıl sonunda ise; 289,8 bin ton tüvenan üretimi, 155,7 bin ton satılabilir üretim gerçekleşmiş, 3 bin ton iç tüketimden sonra 152,7 bin ton satış gerçekleşmiş ve 29,4 milyon lira tutarında hasılat gerçekleşmiştir. Mal ve hizmet alımları için 12.042 bin liralık harcama yapılmış, 1.540,7 bin liralık yatırım gerçekleşmiştir. Tüm giderler 68.146 bin lira tutarında oluşmuştur. İşletme faaliyetlerini oluşturan fonksiyonel programlar ve uygulama sonuçları aşağıda sırasıyla incelenmiş ve değerlendirilmiştir. A-Giderler: 2011 yılı işletme bütçesi ile müesseseye verilen ödenekler ve gerçekleşen harcamalar karşılaştırmalı olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 17
2010 2011 Giderler yılı gerçekleşen Ödenek İlk durum Son durum Gerçekleşen Bin TL Bin TL Bin TL Bin TL Ödeneğe göre fark (son duruma göre) Bin TL Ödeneğe göre sapma İlk duruma göre % Son duruma göre % 0-İlk madde ve malzeme 7.428 7.500 8.297 8.292 (5) 11 (0,06) 1-İşçi ücret ve giderleri 39.717 40.950 42.870 42.860 (10) 5 (0,02) 2-Memur ve sözleşmeli personel gider. 5.757 7.200 6.540 6.530 (10) (9) (0,15) 3-Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmet. 4.687 8.258 5.464 5.459 5 (34) (0,09) 4-Çeşitli giderler 436 700 516 508 (8) (27) (1,55) 5-Vergi resim ve harçlar 166 371 152 149 (3) (60) (1,97) 6-Amortisman ve tükenme payları 3.392 910 4.350 4.348 (2) 378 (0,05) 7-Finansman giderleri - - - - - - - Toplam 61.583 65.889 68.189 68.146 (43) 3 (0,06) Amasra Müessesesi 2011 yılı işletme bütçesi ile tahsis edilen toplam 68.189 bin lira tutarındaki ödeneklerin tamamına yakını % 99,9 oranında kullanılmıştır. Toplam harcamaların; % 62,8 i işçi, % 9,5 i memur ve sözleşmeli personel, % 12 si ilk madde ve malzeme giderlerine, % 7,9 u dışarıdan sağlanan fayda ve hizmet bedellerine, % 7,8 i de amortisman ve diğer gider türlerine aittir. Toplam giderlerin % 72 3 ünü oluşturan işçi ve memur ücret ve giderleri geçen yıla göre % 8,5 oranında artarak, 49,3 milyon lira olmuştur. Bu kapsamdaki giderler, yürürlükteki mevzuat ve toplu iş sözleşmelerine göre gerçekleştirilmiştir. Personel giderleri dışında toplam giderler içinde en önemli pay ilk madde ve malzeme giderleri ile dışarıdan sağlanan fayda ve hizmet harcamalarıdır. Taşkömürü üretiminde kullanılan ilk madde ve malzemelerin ağırlıklı kısmını maden direkleri, demir tahkimat malzemeleri, patlayıcı maddeler ve yedekler oluşturmaktadır. Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler ise ağırlıklı olarak kömür nakliye ve yakımlık kömür torbalama giderleri, elektrik enerjisi giderleri ve genel müdürlük yönetim giderleri ve genel müdürlük işletmesi olan Makine Fabrikası giderlerinden müessese hissesine düşen masraf paylarından oluşmaktadır. B-Tedarik işleri: TTK Yönetim Kurulunun 30.06.1994 tarih ve 174 sayılı kararı ile ihtiyaç duyulan mal ve hizmetleri en ekonomik şekilde tedarik edebilmek amacı ile tüm 18
kuruluşun mal ve hizmet alım işlerinin tek elden Genel Müdürlük adına Makine ve İkmal Dairesi ile işbirliği içinde Satın alma Dairesi Başkanlığı tarafından gerçekleştirilmektedir. Satın alma Dairesi, maden direği alımlarında İşletmeler Dairesi ile diğer özellikli mal gruplarına ait alımlarda ilgili daireler ile işbirliği içinde çalışmaktadır. Kuruluşta tedarik işleri; 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile bu kanunun istisnalara ilişkin 3/8 maddesi kapsamındaki alımlar için hazırlanan ve 30.10.2003 tarih ve 25274 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan TTK Hizmet Alımları ve Yapım İşleri ile ilgili Yönetmelik hükümlerine göre yürütülmektedir. Genel Müdürlükçe tek elden yapılan toplu alımlar dışında, çok acil olup ambarlarda bulunmayan malzemeler, TTK Yönetim Kurulunun 14.04.2006 tarih ve 124 sayılı kararı ile yenilenen Küçük Kasalar Yönergesi hükümleri çerçevesinde tanınan limitlere göre Müesseselerce satın alınmıştır. TTK Yönetim Kurulunun 17.05.2011 tarih ve 15/175 sayılı kararı ile Küçük Kasalar Yönergesi yeniden düzenlenerek uygulamaya konulmuştur. 1-Alımlar: a) İlk madde ve malzeme alımları: 2011 yılında öngörülen ve gerçekleştirilen malzeme alımları aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 2010 2011 2011 Alımlar gerçekleşen Proğram ödeneği Gerçekleşen Ödeneğin İlk madde ve malzeme alımları İlk durum Son durum ilk durumuna göre sapma TL TL TL TL % Maden direği 2.221 1.875 1.875 1.873 (0,1) Demir tahkimat malzemesi 1.130 1.166 1.166 652 (44,1) Patlayıcı maddeler 807 1.060 1.060 1.009 (4,8) Akaryakıt ve yağlar 258 477 477 329 (31,0) İş makine lastikleri Demir ve çelikler 71 176 176 124 (29,5) Alet edevat ve idari tec. 66 337 337 128 (62,0) Sosyal işler malzemesi 123 350 350 156 (55,4) Kırtasiye ve matbu Sair malzeme 1.244 2.074 2.074 1.859 (10,3) Yedekler 1.343 2.280 2.280 1.922 (15,7) Yatırım malları 620 846 846 847 0,1 Genel toplam 7.883 10.641 10.641 8.899 (16,3) Verilen sipariş avansları 122 122 19
Müessesenin 2011 yılı işletme malzemesi alımları önceki yıla göre % 12,9 oranında artmak suretiyle 8.899,8 bin lira tutarında gerçekleşmiştir. İş programında 10.641 bin lira tutarında tahsis edilen ödenekle gerçekleşme arasında %16,3 oranında sapma oluşmuştur. 2011 yılında satın alınan malzemelerin; % 21 i ahşap maden direği, % 7,3 ü demir tahkimat malzemesi, % 11,3 ü patlayıcı maddeler, % 20,8 i çeşitli işletme malzemelerinden oluşan sair malzemeler, % 21,5 i yedekler, % 18,7 i de diğer grup malzeme alımlarından oluşmuştur. Esas işletme malzemesi niteliğindeki ahşap maden direği Orman Genel Müdürlüğünden, demir tahkimat malzemesi Kardemir A.Ş.den, patlayıcı maddeler MKE den TTK Genel Müdürlüğü tarafından satın alınmakta ve müesseselere gönderilmektedir. Müessesece alınan malzemeler dışındaki tüm alımlar tek elden Genel Müdürlük tarafından yapılmaktadır. Küçük kasa alımları Genel Müdürlüğün ilgili birimlerine bildirilmekte, satın almaya ilişkin tüm bilgiler Genel Müdürlükte toplanmaktadır. Satın alınan malzemeler Kurumda kullanılan Etinorm sistemine göre gruplandırılmaktadır ve buna göre stok girişi yapılmaktadır. Ancak uygulamada Genel Müdürlük ve Müesseselerinin bazı malzemeleri değişik gruplarda değerlendirmesi nedeniyle gruplar arasında farklar ortaya çıkmaktadır. TTK uygulamasında, tüm satın alma faaliyetlerinin topluca izlenebilmesi amacıyla alım programları yatırım programı kapsamındaki alımları da kapsayacak şekilde hazırlanmaktadır. Yatırımlar için satın alınan malzemeler, yapılmakta olan yatırım hesaplarına aktarılarak tüketildiğinde ilgili maddi duran varlığın veya özel tükenmeye tabi varlığın maliyetine girdiğinden, bünyesine girdiği varlıkla birlikte amortisman veya özel tükenme payı olarak tabi olduğu itfa süresine göre gelecek yıllarda üretim maliyetine yansıtılmak üzere kayda alınmaktadır. İşletme faaliyetlerinin yürütülmesi için satın alınan malzemeler tüketildiğinde doğrudan cari yıl üretim maliyetine yansıtılmaktadır. Kuruluşta tüm satın alma faaliyetinin topluca izlenebilmesi amacıyla yatırım malzemeleri ile işletme malzemelerinin birlikte programlanması ve ödenek tahsis edilmesi şeklindeki uygulama, yatırımlara ilişkin malzeme ödeneklerinin hem işletme malzemesi alım ödenekleri, hem de yatırım ödenekleri içinde yer almasına ve ödeneklerde mükerrerliğe yol açmaktadır. Satın alma programlarının hazırlanmasına daha fazla özen gösterilmesi ile aynı birim tarafından hazırlanan ve müessese bütçesine eklenen program ile müessese programını da içeren ve Kurumunun tümünü kapsayan satın alma programı arasında tutar biçim ve içerik açısından ortaya çıkan farklılıkların giderilmesi gerekmektedir. Müessesenin 2010 yılı Denetim Raporunda tedarik işleriyle ilgili olarak; 20
Bilanço, faaliyet raporu ve iş programlarında yer alan satın alma ve stok tablolarının uyumlu hale getirilerek tedarik faaliyetlerinin açık şekilde görülüp değerlendirilebilmesi için; -Mal ve hizmet satın alma program ve gerçekleşmelerine ilişkin bilgi ve tabloların ilgili birimlerce aynı bazda hazırlanması ve tereddüt yaratan uyumsuzlukların ortadan kaldırılması, -Bedeli ödenmiş ve mülkiyeti TTK ya geçmiş olmasına rağmen henüz teslim alınarak müesseselere sevk edilmemiş maden direklerine ait tutarların yoldaki mallar ve tedarik giderleri alt hesabında izlenmesi ile müesseseler itibariyle maden direği alım tutarları ve stok hesapları arasında uyum sağlanması, -Satın alma dairesi, makine ve ikmal dairesi, maden direği ve iş güvenliği malzemesi temininden sorumlu birimler ile muhasebe birimlerinin işbirliği sağlanarak, özellikle yıl sona erdikten sonraki envanter döneminde kurum ve müesseselere ait satın alma bilgi ve tablolarının tüm alım ve tedarik giderlerini ayrıntılı gösterecek şekilde, stok giriş-çıkışları ve maliyet tabloları ile uyumlu olarak hazırlanması, -Tedarik işleri konusunda görülen uyumsuzluk ve belirsizliklerin giderilmesine yönelik önlemler almak üzere, kurum bazında tüm mal ve hizmet alım program ve uygulamaları ile muhasebeleştirmelerine ilişkin usul ve esasların TTK Teftiş Kurulunun katılımı ile oluşturulacak bir komisyon tarafından ayrıntılı şekilde incelenmesi, Önerilmiştir. Bu önerideki hususların yerine getirilmesi amacıyla TTK Genel Müdürlüğü nün 29.11.2011 tarih, 7832 Sayılı oluru ile bir komisyon oluşturulmuştur. Söz konusu Komisyonun çalışmaları sonucunda hazırlanan 15.02.2012 tarihli rapor, 20.02.2012 tarih, 1095 sayılı yazıyla Müessese ye iletilmiştir. Rapor üzerinde yapılan incelemelerde; Müessese yetkilileri tarafından alınması gerekli tedbirlerin 2013 yılından itibaren yerine getirilmesinin istendiği görülmüştür. Müessesenin tedarik işleriyle kayıt sisteminde önceki yıllardan beri görülen uyumsuzlukların giderilmesine yönelik önlemler almak üzere TTK Genel Müdürlüğü tarafından teşkil edilen Komisyonca hazırlanan 15.02.2012 tarih, 7 Sayılı Raporda tespit edilen hususların yerine getirilmesi önerilir. b) Hizmet alımları: 2011 yılında programlanan ve gerçekleşen hizmet alımları aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 21