BİREYİ TANIMA HİZMETLERİ
BİREYİ TANIMANIN İŞLEVİ, İZLENEN YÖNTEM VE YAKLAŞIMLAR Bireyler farklı özelliklere sahip oldukları gibi, aynı özelliklere de farklı derecelerde sahip olabilirler. Bireyi tanımak neden gereklidir? Bireyin kendini tanımasına ve gerçekçi bir benlik geliştirmesine yardımcı olmada, Karar verme sürecinde gerekli bilgileri sağlamak ve sağlıklı karar vermesine yardımcı olmada, Yetenek ve ilgileri doğrultusunda bireyleri akademik programlara ve mesleklere yönlendirmede,
BİREYİ TANIMANIN İŞLEVİ, İZLENEN YÖNTEM VE YAKLAŞIMLAR Bireyi tanımak neden gereklidir? (Devamı) Düzenlenecek eğitim programlarında bireyleri ayırmada ve sınıflandırmada, İşe uygun bireyleri seçmede ve bu yolla iş verimini artırmada (insan kaynakları alanında), Bireylerin problemlerine uygun yardım hizmetini kararlaştırmak veya teşhis koymak ve tedavi hizmetini kararlaştırmak için.
Bireyi Tanıma Sürecine İlişkin Bazı İlkeler Bireyi tanıma teknikleri arasında her durumda kullanılabilecek en iyi bir teknik yoktur. Bireyleri tüm bireysel nitelikleriyle eksiksiz şekilde tanımak mümkün olmadığı gibi, gerekli de değildir. Psikolojik danışmanlar bireyi tanıma hizmetlerini sunarlarken psikolojik yardım ve bireyi tanıma hizmeti birlikte ilerlemelidir. Önce çeşitli tekniklerle bireyi iyice tanıyıp ondan sonra yardım sunmak gibi bir sıralama izlemek gerekli değildir.
Bireyi Tanıma Sürecine İlişkin Bazı İlkeler Çeşitli bireyi tanıma tekniklerinden elde edilen bilgiler, en iyi olduğu varsayılan tek bir araçtan elde edilen bilgiden daha zengindir. Okul psikolojik danışmanlığında, tüm öğrenciler hakkında bireyi tanıma teknikleri yoluyla bilgi toplamak gerekli değildir. Bir bireyi tanıma tekniğini kullanmanın bireyi tanıdıktan sonra ulaşılacak bir amacı olmalıdır ve bu amaca ulaşıldığı zaman bireyi tanıma tekniğini kullanmanın bir anlamı vardır. BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİNİ KULLANMAK BİR AMAÇ DEĞİL ARAÇTIR!
BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ Yetenek (Zekâ) Kişilik Otobiyografi Anket Başarı PSİKOLOJİK TESTLER TEST DIŞI TEKNİKLER Görüşme İlgi Tutum Sosyometri Gözlem
PSİKOLOJİK TESTLER Bireylerin herhangi bir niteliğini ölçme amacıyla, nitelikler evrenini temsil edecek şekilde seçilmiş standart uyarıcılar takımıdır.
BAZI TEST TÜRLERİ VE AMAÇLARI YETENEK TESTLERİ: Sınıflandırma, eğitsel yönlendirme vb. BAŞARI TESTLERİ: Bireylerin bir akademik alanda yeterliklerini belirlemek. İLGİ TESTLERİ: Mesleki psikolojik danışmanlık. KİŞİLİK TESTLERİ: Bireyin benlik algılarını, uyum düzeylerini belirlemek, psikolojik danışmaya yönelik ihtiyaçlarının belirlenmesi, personel seçimi vb. TUTUM TESTLERİ: Tutum ve değerleri belirlemek ve bunları etkileyen çevresel faktörleri tanımak ve sosyolojik amaçlar için kullanılır.
TEST DIŞI TEKNİKLER KENDİNİ ANLATMA TEKNİKLERİ Görüşme Anket Problem Tarama Envanterleri Otobiyografi GÖZLEMSEL TEKNİKLER Gözlem Vaka Kaydı (Anektod) Sosyometri Kim Bu Tekniği
GÖRÜŞME Görüşme; kendini anlatma tekniklerinden biridir. Görüşmenin Tanımı: belli bir amaçla yüz yüze gelen iki veya daha fazla kişinin sözel veya sözel olmayan davranış ve teknikler kullanarak yaptıkları etkileşim sürecidir. Görüşmeler bilgi toplamak, bilgi vermek, kişisel yardım veya davranış değişikliğinin gerçekleştirmek gibi amaca yönelik olabilir.
İZLENECEK İŞLEM YOLUNA GÖRE GÖRÜŞMELER İzlenecek işlem yoluna göre görüşme 2 türde incelenir: 1-Yapıtlı görüşme 2-Yapıtsız görüşme
YAPITLI (YAPILANDIRILMIŞ) GÖRÜŞME Yapıtlı görüşme de;soruları ve uygulanması önceden düşünülerek hazırlanmış ve standart işlem yollarına bağlı kalınarak uygulanan bir görüşme türüdür. Görüşmeci;önceden hazırlanan açıklamalara aynen uymak, görüşme sırasında belli işleri sıra ile yapmak ve kaydetmek zorundadır. Görüşme kayıt formu kullanılır.
YAPITSIZ (YAPILANDIRILMAMIŞ) GÖRÜŞME Yapıtsız görüşme kural ve işlem yolları daha esnek olan doğal bir görüşme türüdür. Görüşmeci soruları sorarken belli bir şekle ve sıraya uymak zorunda değildir. Yapıtsız görüşmeye serbest görüşme de denir. Görüşmecinin becerisi ön plandadır, objektifliğin bozulması ihtimali daha yüksektir. Standart değildir, kişiden kişiye farklı yönlere gidebilir. Bireysel bilgi almada zengin bilgiler sağlar.
GÖRÜŞME SONUÇLARININ KAYDEDİLMESİ Görüşmenin kaydedilmesi,verilerin toplanması yönünden önem taşır. Psikolojik ve klinik görüşmelerin kayıtları kişisel nitelik taşıdığını için gizli tutulması gerekir. Görüşme sonuçları duruma göre;görüşme sırasında yalnızca ses kaydı veya kamera ile görüntülü kayıt alınabilir ya da terapist görüşme sonunda alacağı kısa notlarla yetinir.
ANKET Anket kendini anlatma tekniklerindendir. Anket bireyin kendisi veya görüşleri hakkındaki sorulara çoğunlukla seçenekler arasından kendine uygun olanı işaretleyerek ya da zaman zaman yazarak cevap verdiği bir veri toplama aracıdır. Tanım: Anket belirli bir konuda bireylerin kişisel görüş, davranış ve eğilimlerini saptama amacı ile düzenlenmiş bir soru gurubudur. Anket ekonomikliği ve işlevselliği nedeniyle en sık kullanılan bilgi toplama araçlarındandır.
ANKETLE BİLGİ TOPLAMANIN OLUMLU YÖNLERİ Anket ile geniş bir kitleye ulaşmak mümkündür. Veri toplamanın maliyeti düşüktür. Dış geçerliği yüksektir. Anket soruları yazılı olduğundan kişiler verdikleri cevaplar üzerinde rahatlıkla düşünebilir, gerekirse değiştirebilirler. Anketteki sorular kapalı uçlu ise verilerin analizi kolaydır, gerekirse güvenirlik hesaplamaları bile yapılabilir.
ANKETLERDE SORU TÜRLERİ Anket sorularında, önceden tanımlanmış doğru bir cevap yoktur. Amaç bireyin bir konudaki bilgisini ölçmek değil, anketin amacı doğrultusunda birey hakkında bilgi edinmektir. Kapalı uçlu sorular: Belirli sayıda seçenekle sınırlıdır. Açık uçlu sorular: Seçenek yoktur, doğrudan cevap yazılır. Kapalı-açık uçlu karışımı sorular: Seçeneklerin ardından uygulanan kişinin seçenekler arasında olmayan bir bilgiyi ekleyebileceği diğer kısmı bulunur.
ANKETLERDE SORU TÜRLERİ Bağlantılı sorular: Cevabınız evet ise Derecelendirmeli sorular: Aslında kapalı uçlu sorudurlar, ancak seçenekler azdan çoğa ya da çoktan aza doğru sıralıdır.
PROBLEM TARAMA ENVANTERLERİ Bireyi tanıma tekniklerinden kendini anlatma teknikleri altına girer. Problem tarama envanterleri bireylerin belli başlı üzüntülerini, ihtiyaçlarını, sağlık, bedensel gelişimi, okul, ev, aile, meslek, gelecek vb. gibi alanlarla ilgili problemlerini saptamayı amaçlar. Sonuçları iki türlü değerlendirilebilir: Doğrudan bireye yardım Grubun ortak sorun ve ihtiyaçlarını belirleme ve müdahale etme
PROBLEM TARAMA ENVANTERLERİ Problem tarama envanterlerinde çeşitli alanlara ait problem cümleleri verilir ve birey o problem kendisinde var ise verilen boşluğa işaret koyar, yok ise boş bırakır. Diğer bir deyişle problem tarama envanteri bir işaretleme listesi (check list) dir. Sonuçları iki türlü değerlendirilebilir: Doğrudan bireye yardım Grubun ortak sorun ve ihtiyaçlarını belirleme ve müdahale etme
OTOBİYOGRAFİ Kendini anlatma tekniklerindendir. Kişinin yaşam öyküsünü yazması istenir: Serbest yazım Planlı yazım Uygulanması ve hazırlanması en kolay, değerlendirmesi ise oldukça zor bir tekniktir.
OTOBİYOGRAFİ Otobiyografi sonuçları değerlendirilirken aşağıdaki noktalar dikkat edilir: Bireyin yansıttığı genel izlenim Öyküde yer verilmeyen olay ve kişiler Yaşam öyküsünün uzunluğu Anlatımdaki özen ve tutum Öykünün genelindeki tutarsızlıklar
GÖZLEM Gözlemsel teknikler altında yer alır. Belirli bir amaç için bir nesne, olay veya ilişkinin, doğal koşullarda kendiliğinden belirdiği sırada ya da bilinçli ve planlı olarak hazırlanan deney koşullarında sistematik olarak incelenmesidir. Gözlemde neyin, neden, ne zaman, hangi koşullarda, nelerden yararlanılarak gözleneceği amaçlı bir plana dayalıdır.
GÖZLEM TÜRLERİ DENETİMLİ-DENETİMSİZ GÖZLEM KATILIMLI-KATILIMSIZ GÖZLEM
DERECELENDİRME ÖLÇEKLERİ Gözlemsel teknikler arasında yer alır. Testlerle aynı niteliklere sahiptir, ancak kişinin kendisi tarafından değil, bir değerlendirici tarafından doldurulur. Ürünlerin değerlendirilmesinde, Süreç ve işlem yollarının değerlendirilmesinde, Kişilik ve tutumların değerlendirilmesinde kullanılabilir.
DERECELENDİRME ÖLÇEKLERİ Derecelendirme ölçeklerine bazı hatalar karışabilir: Genelleme hatası Kişisel yanlılık hatası Mantık hatası Gözlem yetersizliği hatası
VAKA KAYDI (ANEKTOD) Gözlemsel teknikler arasında yer alır. Kişiye ilişkin gözlenen bir olayın bir form kullanarak kayıt altına alınmasıdır. Psikolojik danışmanların, özellikle de öğretmen ve yöneticilerin zaman zaman tanık oldukları ve önemli gördükleri öğrenci davranışlarını sürekli olarak, objektif ve ayrıntılı şekilde kaydedip saklamaları yoluyla işleyen bir tekniktir. Vaka kayıtları bireylerin doğal ortamlarında gözlenen gerçek davranışlarını içermesi nedeniyle önemli bilgiler sağlar.
VAKA KAYDI (ANEKTOD) Gözlem planlı ve hangi davranışın ne zaman ne süre gözleneceği önceden belirlenmişken, vaka kaydında önceden bir gözlem yapma amacı yoktur. Tipik olmayan dikkat çeken davranış kendiliğinden gözlendiği zaman kayıt altına alınır. Bir öğrencinin tipik olmayan davranışları hakkında sürekli tutulan vaka kayıtları, o bireyin davranışlarını anlama ve açıklamada önemli rol oynar.
VAKA KAYDI (ANEKTOD) Gözlenen davranışlar Vaka Kaydı Formu na aktarılırken bireyin davranışları kısa, öz ve önemli kısımlarını yansıtacak şekilde kaydedilmelidir. Vaka kaydı formları genellikle öğretmenlerin ulaşabilecekleri bir yere konulur (öğretmenler odası gibi) ve vaka kaydı formlarının içine konabileceği kapalı ve psikolojik danışman dışında kimsenin açamayacağı bir kutuda toplanır.
SOSYOMETRİ Gözlemsel tekniklerdendir. Tanımı sözcüğün kökeninde gizlidir. Sosyo kökü sosyal ilişkilere, metri kökü ise ölçüm yapmaya işaret eder. Bir grup içerisindeki sosyal ilişkileri ortaya çıkarmayı amaçlar. Bireyin sosyalleşme düzeyi, arkadaş ilişkileri hakkında; bir grubun genel dinamikleri hakkında bilgi sağlar.
SOSYOMETRİ Öğrencilerden önceden belirlenmiş bir ölçüte göre gruptaki diğer bireylerden tercih ettiklerini belirtmesi istenir. Sinemaya gitmek istediğim arkadaşlarım Birlikte proje yapmak istediğim arkadaşlarım Aynı sırada oturmak istediğim arkadaşlarım vb. Sonuçlar incelenir bir çetele tutulur. Bu çetele aracılığıyla sınıf içi ilişkileri gösteren bir grafik olan SOSYOGRAM çizilir.
SOSYOGRAM
SOSYOGRAMDA GÖZLENEN TİPLER Liderler Yalnızlar Reddedilenler İkili gruplar Klikler Zincirsel ilişkiler
SOSYOMETRİ UYGULARKEN DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR Sosyometri birbirini tanıyacak kadar bir arada olmuş gruplara uygulanabilir Sosyometri sonuçları öğrencilerle paylaşılmamalı, tüm öğretmenlere duyurulmamalı, sadece gerekirse sınıf rehber öğretmeniyle paylaşılmalıdır. İlişkilerin doğası değişken olduğundan belirli aralıklarla tekrarlanmalıdır. Yalnızca verilen ölçütle sınırlı olduğu unutulmamalıdır.
KİM BU TEKNİĞİ Gözlemsel teknikler grubunda yer alır. Sosyometrik bir tekniktir, yani grup içerisindeki sosyal ilişkileri belirlemenin başka bir yoludur. Bir gruptaki bireylerin diğerlerini nasıl tanımladıklarını ortaya koymayı amaçlar. Bireylere kişilik özelliği ya da davranışları tanımlayan bir dizi tanımlamalar verilir ve bu tanımlamaya grupta kimin uygun olduğunu karşısına yazması istenir.
KİM BU TEKNİĞİ Böylece bireyin başkalarının gözünden nasıl tanımlandığı bilgisine ulaşılır ve bireyin kendi algısıyla karşılaştırılması olanağı elde edilir. Örnek betimsel ifadeler: Heyecanlı ve telaşlıdır. Daima neşelidir. Başkalarına yardım etmeyi sever. Arkadaşlarına çoğu kez soğuk davranır.
BİREYSEL BİLGİLERİN SAKLANMASI Bireye ilişkin toplanan bilgiler, bireyin yararına kullanılmayacağı sürece üçüncü kişilerle paylaşılmaz. Ancak öğrencinin yararında da olsa bireysel bilgilerin paylaşılması gerektiğinde farklı gizlilik dereceleri vardır: Özlük bilgileri: Açık bilgilerdir. Genel bilgiler: Anne baba eğitimi, ilgileri, hobileri vb. bilgiler profesyonel meslek elemanlarına açıklanabilir Kişiye özgü bilgiler: Başarı sırası, sınıf içindeki ilişkileri, öğretmenin öğrenciye ilişkin tavsiyeleri vb. bireyin ve velisinin izni olmadan kimseyle paylaşılmaz. Kişisel bilgiler: Bireye ait psikolojik danışma kayıtları, psikolojik test sonuçları vb. gizlilik düzeyi en yüksek bilgilerdir, hiçbir şekilde aynen paylaşılmaz. Gerektiği kadar bilgi özetlenir.