6. HAFTA ISL3 ENVANTER VE BİLANÇO Aktif Hesapların Envanteri (Stoklar) Doç.Dr. Murat YILDIRIM muratyildirim@karabuk.edu.tr 15-Stoklar Grubu Stoklar, İşletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği ilk madde ve malzeme, mamul, ticari mal, yan mamul, artık ve hurda gibi bir yıldan az sürede kullanılacak olan veya bir yıl içerisinde nakde çevrileceği düşünülen varlıklara denir. 15 STOKLAR 150-İlk Madde ve Malzemeler Hesabı 151-Yarı Mamul Üretim Hesabı 152-Mamuller Hesabı 153-Ticari Mallar Hesabı 157-Diğer Stoklar Hesabı 158-Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı(-) 159-Verilen Sipariş Avansları Hesabı 15-Stoklar Grubu TTK Md. 64 te «Her tacir, ticari defterleri tutmak ve defterlerinde, ticari işlemleriyle malvarlığı durumunu,. açıkça görülebilir birşekildeortayakoymakzorundadır» ifadesigeçmektedir. Kanun koyucu çeşitli mal üzerine geniş ölçüde ve perakende işi yapan büyük mağazalar ve eczaneler gibi stoklarını düzenli olarak ikame eden, toplam değerleri işletme için ikinci derece önem taşıyan ve bu stokların miktarı, değer ve bileşim olarak sadece küçük değişikliklere uğrayan işletmeler için TTK ve VUK kural olarak üç yılda bir fiziksel sayım yapılmaya izin vermektedir. İşletme için doğru olan mal miktarı fiili sayımda çıkan sonuçtur. Düzeltme kayıtları yapılarak fiili sayım sonuçlarına göre paralellik sağlanması gerekir. 3 4 150-İlk Madde ve Malzemeler Hesabı 150-İlk Madde ve Malzemeler Hesabı Üretimde ve diğer işletme çalışmalarında kullanılmak üzere, edinilen ilk madde, yardımcı madde, işletme malzemesi, ambalaj malzemesi ve diğer malzemelerin izlendiği hesaptır. İlk madde: Üzerinde değişim işlemleri uygulanan ve üretilen mamulün bünyesini oluşturan maddelere(ayakkabı üretiminde kösele, ekmek üretiminde un) denir. Yardımcı madde: Üretilen mamulün bünyesini oluşturmamakla birlikte mamulün üretilmesine katkıda bulunan (örneğin mobilya üretiminde tutkal) maddelere denir. İşletme malzemesi: Mal ve hizmet üretim faaliyeti sırasında üretimin sağlıklı devam etmesi için tüketilen(temizlik malzemesi, makine yağları gibi) malzemelere denir. Ambalaj malzemesi: Ürünün muhafaza edilmesi ve müşteriye ulaştırılması için bir defa kullanılan ve müşteriden geri alınması söz konusu olmayan malzemelerdir. Diğer malzemeler: İşletme çalışmaları sırasında tüketilen, yukarıda sayılanlar dışındaki (kırtasiye, ampul, vb.)malzemelerdir. 5 6 1
150-İlk Madde ve Malzemeler Hesabı Öncelikle, fiili stok sayımı yapılarak, fiili tutarlar ile muhasebe kayıtlarıarasındakiuygunluksağlanmalıdır. Üretim işletmelerinde, maliyetler dönem sonunda hesaplanıyorsa, bu hesaptan, hammadde, yardımcı malzememe ve işletme malzemelerinin sarf edilen kısımlarının ilgili gider(üretimle ilgili giderler veya faaliyet giderleri) hesaplarına aktarılmasıgerekir. 151-Yarı Mamuller-Üretim Hesabı Yarı mamuller, bilanço gününde üretimleri devam etmekte olan henüz nihai(ürün) haline gelmemiş ancak ilk madde ve malzeme ile işçilik giderlerinden ve genel üretim giderlerinden pay almış, üretim aşamasındaki mamullerin izlendiği aktif bir hesaptır. 151 Yarı Mamuller-Üretim Hesabı; maliyet dönemi sonunda direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik ve genel üretim giderleri tutarları kadar borçlandırılır. Üretimleri tamamlananların maliyet tutarları kadar alacaklandırılarak 152 Mamuller hesabına borç kaydedilir. 7 8 151 Yarı Mamuller-Üretim Hesabı 152 Mamuller Hesabı Dönem sonunda üretimi henüz tamamlanmamış olan yarı mamuller, bu hesapta izlenir. Yapılan teknik hesaplar sonucunda, yarı mamullerin tüm girdi çeşitleri açısından tamamlanma dereceleri belirlenir. Belirlenen tamamlanma derecelerine göre, yarı mamullere üretim maliyetlerinden pay verilir. Üretim sürecinin sonunda elde edilen, üretim işlemleri tamamlanmış ve satışa hazır mamullerin izlendiği aktif hesaptır. Mamuller hesabı üretimi tamamlanan mamullerin ambarlara alınmasıyla borçlandırılır, Mamullerin satılması veya değerinin düşmesi ve benzeri nedenlerle alacaklandırılır. Hesabın borç kalanı, işletmenin elindeki satışa hazır mamullerin toplam tutarını verir. 9 10 152 Mamuller Hesabı 153 Ticari Mallar Hesabı Dönem sonunda önce fiili envanter yapılarak, fiili stok miktarı ile muhasebe kayıtlarında görülen stok miktarının uygunluğu tespit edilir. Varsa, farkın sebebi araştırılarak, gerekli düzeltme kayıtları yapılır. Maliyetlerin yıllık hesaplandığı üretim işletmelerinde, yıl içinde satılan mamuller, maliyet bedelleri ile bu hesaptan çıkarılarak 6 Satılan Mamuller Maliyeti Hesabına aktarılırlar. Ticaret işletmeleri, üzerinde herhangi bir değişim ve dönüşüm işlemi gerçekleştirmeden başkaları tarafından üretilen malların alımsatımınıgerçekleştirmektir. Bu hesap üzerinde herhangi bir değişiklik yapmadan satmak amacıyla işletmeye alınan ticari malların ve benzeri kalemlerin izlendiğihesaptır. Ticari Mallar alındığında maliyet değerleri ile 153 Ticari Mallar Hesabına borç kaydedilirken, Satıldığında ise 600 Yurt içi satışlar hesabınınalacağınakaydedilir. Mal alışlar ile ilgili tüm işlemlerin (Mal alış, alış gideri, iade, iskonto) tümü 153 Ticari Mallar Hesabında izlenirken; satışlar ile ilgili işlemlerin (mal satış, satış giderleri, iade, iskonto) tümü kendi adınaaçılmışhesaplardaizlenir. 11 12 2
153 Ticari Mallar Hesabı Stoklarla İlgili Envanter İşlemleri Ticari mal alış işlemlerinde; alış anında yapılan giderler, alınan ticari malların iade edilmesi, alınan ticari mallar için ıskonto yapılması gibi özellikli işlemler vardır. Borç 153-Ticari Mallar Hesabı Alacak İşe başlarken mevcut olan ticari mal Geçen Faaliyet döneminden devreden ticari mal Dönem içi mal alışlar Alış Giderleri(kredi faizleri, kur farkları) Geri gelen ticari mallar İade Giderleri Sayımda fazla çıkan ticari mallar Satılan ticari malların maliyeti Satın alınan ticari mallardan elde edilen ıskontolar Geri verilen ticari mallar(alıştan iadeler) Ticari mal fireleri Sayımda noksan çıkan ticari mallar Muhasebe Dışı Envanter İşlemleri: Ticari mallar dönem sonu itibariyle sayılır. Dönem karının doğru olarak hesaplanabilmesi için ticari malların sayımında aşağıdaki noktalar göz önünde tutulur: Satılan ancak müşteriye gönderilmeyen mallar envanter listesine dahil edilmez. İade faturası düzenlenip bedeli hesaplara alındığı halde henüz gönderilmemiş satıcılara ait mallar, Satılmak üzere işletmeye emanet edilen (konsiye) mallar envanter listesine dahil edilmez. 13 14 Stoklarla İlgili Envanter İşlemleri Sayım sırasında işletmenin stok yerlerinde bulunmayan ve ayrı bir defteri kebir hesabına alınmamış olan işletme mülkiyetindeki malların da sayım listelerine alınmaları gerekir. Bunlar; İşletmenin satılmak üzere başka işletmeye emanet ettiği mallar envanter listesine dahil edilir. Bu durum nazım hesaplarda izlenir. Satın alınan ancak işletmeye gelmemiş mallar envanter listesine yoldaki mallar hesabı olarak kaydedilir. Envantere eklenir. Stoklarla İlgili Envanter İşlemleri Değer düşüklüğüne uğramış olan ticari mal varsa bunlar saptanarak ayrı bir listede toplanır. Envanter listelerine tüm ticari mal mevcutları yazıldıktan sonra bunların birim maliyetleri mevcut miktar ile çarpılarak her malın dönem sonu değeri hesaplanır. Bu değerler dönem sonu mal mevcudunu oluşturur. 15 16 Stoklarla İlgili Envanter İşlemleri 153 Ticari Mallar Hesabı Muhasebe İçi Envanter: muhasebe dışı envanterde dönem sonu mal mevcudu bulunduktan sonra muhasebe içi envanter işlemleri ile hesapların dönem sonu mal mevcudunu gösterir duruma gelmesi sağlanır. Borç 153 Ticari Mallar Hs. Alacak İşe başlarken mevcut olan ticari mal Geçen Faaliyet döneminden devreden ticari mal Dönem içi mal alışlar Alış Giderleri(kredi faizleri, kur farkları) Geri gelen ticari mallar İade Giderleri Sayımda fazla çıkan ticari mallar Satılan ticari malların maliyeti Satın alınan ticari mallardan elde edilen iskontolar Geri verilen ticari mallar(alıştan iadeler) Ticari mal fireleri Sayımda noksan çıkan ticari mallar 17 18 3
Ticari Malların Maliyet Bedeli YURT İÇİNDEN SATIN ALINAN YURT DIŞINDAN SATIN ALINAN TİCARİ TİCARİ MALLARIN MALLARIN Maliyet Bedeli = Alış Bedeli Maliyet Bedeli = Alış Bedeli + Taşıma Giderleri + Taşıma Giderleri + Sigorta Giderleri + Sigorta Giderleri + Komisyon Giderleri + Komisyon Giderleri + Ambalaj Giderleri + Ambalaj Giderleri + Muhafaza Giderleri + Muhafaza Giderleri + Gümrük Vergisi + Kredi Faizleri Stoklarda Değerleme Vergi Usul Kanununa Göre Değerleme Satın alınan malların değerlenmesi: maliyet bedeli ile değerlenmesi öngörülmüştür. Satın alınan malların maliyetine dahil edilen ve edilmeyen unsurlar şunlardır: Dahil Unsurlar Dahil Edilmeyen Unsurlar Fatura Bedeli Taşıma ve Hammaliye Giderleri Gümrük Vergileri Sigorta Giderleri Sadece mal alımı için sağlanmış ve kullanılmış kredilerin faiz ve komisyonları Katma Değer Vergisi(KDV) Ortak Depolama Giderleri Normal Bakım-Onarım Giderleri Normal Çalışma Giderleri 19 Stok Sayım Farkları Sayım Noksanlığı: Dönem sonunda fiili sayım ve değerleme sonucunda bulunan stok değeri stok hesap bakiyesinden düşük isestoksayımnoksanlığıvardır. Stok sayım noksanlıkları 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları hesabındatakipedilir. Fire, doğal afet ve teknik yok olmalar, işletmeden çekişler, bozuk ürünler, promosyon ayni ücret olarak verilişler, bağışlar, stok noksanlarınınsebepleriolabilir. Sebebi açıklanamayan stok sayım noksanları, emsal bedel üzerinde KDV tahakkuku da yapılarak Aralık ayında hasılata eklenmelidir. 153 Ticari Mallar Hs. Serdemir işletmesi, değerleme gününde yaptığı fiili sayım ve değerlemede 12.500 TL lik Ticari Malının noksan olduğunu tespit etmiştir. 197 Sayım ve Tesellüm Noksanları Hs. 197.05 Mal Sayım Noksanlığı 31.12.1.. Borç Alacak 12.500 153 Ticari Mallar Hs. 12.500 Ticari Mal Noksanlığının Tespiti 22 31.12.1.. Borç Alacak 121 Alacak Senetleri Hs. 18.800 600 Yurt İçi Satışlar Hs. 391 Hesaplanan KDV Hs. Unutulan Mal Satış Kaydı 153 Ticari Mallar Hs. Örnek: Yapılan araştırmada 12.500 TL lik noksanlığın senet karşılığı %18 hariç 16.000 TL lik satış kaydının unutulmasından kaynaklandığı anlaşılmıştır. 16.000 2.880 Stok Sayım Farkları Sayım Fazlalığı: Dönem sonunda yapılanfiili sayım ve değerleme sonucunda bulunan stok değeri stok hesap bakiyesinden fazla ise sayımfazlalığıvardır. Stok sayım fazlalıkları 397 Sayım ve Tesellüm Fazlalıkları Hesabında takip edilir. Fazlalık sebebi bulunursa ilgili hesaba aktarılır. 31.12.1.. Borç Alacak 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hs. 12.500 197 Sayım ve Tesellüm Noksanlığı Hs. 197.05 Mal Sayım Noksanlığı Unutulan Mal Satış Kaydı 12.500 23 4
153 Ticari Mallar Hs. 153 Ticari Mallar Hs. Serdemir işletmesi, değerleme gününde yaptığı fiili sayım ve değerlemede 7.500 TL lik Ticari Malının fazla olduğunu tespit etmiştir.. 31.12.1.. Borç Alacak 153 Ticari Mallar Hs. 7.500 397 Sayım ve Tesellüm Fazlalıkları Hs. 7.500 Ticari Mal Fazlalığının Tespiti Yapılan araştırmada 7.500 TL lik fazlalığın senet karşılığı satın alınan kaydının unutulmasından kaynaklandığı anlaşılmıştır.(kdv dikkate alınmayacaktır.) 397 Sayım ve Tesellüm Fazlalıkları Hs. 397.05 Mal Sayım Fazlalığı 31.12.1.. Borç Alacak 7.500 321 Borç Senetleri 7.500 Unutulan Mal Alış Kaydı 26 Stok Değerleme Yöntemleri Gerçek Maliyet Yöntemi Ticaret işletmelerinde satılan ve dönem sonunda işletmelerin stoklarında kalan ticari malların maliyetlerinin belirlenebilmesi, ancakdeğerlemeyöntemlerininkullanılmasıilesağlanabilir. Farklı fiyatlardan satın alınan ilk madde ve malzemelerin değerlemesikonusundaşuyöntemleruygulanabilir. GerçekMaliyetYöntemi OrtalamaFiyatYöntemi HareketliOrtalama FiyatYöntemi FIFO(FirstIn-FirstOut-İlkGirenİlk LIFO(LastIn-FirstOut-SonGidenİlk Stokların gerçek maliyeti biliniyorsa, bunların değerlemesinde bu yöntemuygulanır. Yani değerleme, omalınişletmeyegirişindealınangerçek maliyeti üzerindenyapılır. Birim maliyet değeri yüksek olan ve gerçek maliyetleri izlenebilen stoklariçinuygulanır.(örn.buzdolabı,taşıtvb.) 27 28 Ortalama Fiyat Yöntemi Ortalama Fiyat Yöntemi Ortalama fiyat yöntemi Ticari malın bir hesap dönemindeki giriş tutarları toplamının giriş miktarları toplamına bölünmesini esas alan bir yöntemdir. Ortalama fiyat, on iki aylık dönem sonunda bulunur. Bu yüzden dönem içinde bu fiyattan yararlanılamaz. Tarihi İşlem Alış Miktarı Satış Miktarı Fiyat Tutar 07.03.1. Satın Alma 36 7 16.04.1. Satın Alma 40.04.1. Satılan 24-19.11.1. Satın Alma 30 600 30.11.1. Satılan 40 - - Toplam Alım 96 64 2.3 Ortalama Fiyat = Toplam Fiyat/Toplam Miktar Ortalama Fiyat = 2.3 TL/ 96 Birim = 24,17 TL 29 30 5
Ortalama Maliyet Yöntemi GİREN ÇIKAN KALAN Tarih Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar 07.03.2.. 36 7 36 16.04.2.. 40 76.04.2.. - - - 24 24,17 580,08 52 19.11.2.. 30 600 72 30.11.2.. - - - 40 24,17 966,8 32 96 2.3 64 1.546,88 32 24,17 773,37 Hareketli(Yürüyen) Ortalama Fiyat Yöntemi Bu yöntemde depoya giren her malın o anda var olan mallar ile miktar ve tutar olarak toplanmasını ve toplam tutarların toplam miktarabölünmesiniesasalanbiryöntemdir. Bu yöntem ile değerleme, yükselen ve düşen fiyatlardan büyük ölçüdeetkilenilmez. Buyüzdenfiilimaliyeteenyakınsonucuverir. Bu yönteme göre satılan malların toplam maliyeti 1.546,88 TL, dönem sonu kalan malların maliyeti ise 773,37 TL olarak bulunur. 31 32 Hareketli Ortalama Fiyat Yöntemi Hareketli Ortalama Yöntemi Tarihi İşlem Alış Miktarı Satış Miktarı Fiyat Tutar 07.03.1. Satın Alma 36 7 16.04.1. Satın Alma 40.04.1. Satılan 24-19.11.1. Satın Alma 30 600 30.11.1. Satılan 40 - - Toplam Alım 96 64 2.3 GİREN ÇIKAN KALAN Tarih Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar 07.03.2.. 36 7 36 7 16.04.2.. 40 76 22,63 1.7.04.2.. - - - 24 22,63 543,12 52 22,63 1.176,88 19.11.2.. 30 600 72 24,68 1.776,88 30.11.2.. - - - 40 24,68 987,2 32 24,68 789,68 96 2.3 64 1.530,32 32 789,68 Bu yönteme göre satılan ticari mallar maliyeti 1.530,32 TL, dönem sonu ticari malların maliyeti ise 789,68 TL dir 33 34 FIFO(First In First Out-İlk Giren İlk Bu yöntem her mal çıkışı sırasında en önce stoklara giren tarihte oluşmuşolanfiyatıesasalanbiryöntemdir. Bu yöntem, önce satın alınan malların önce satılacağı varsayımına dayanır. Satışta malların fiziki akışı değil, maliyetlerin akış sırası dikkatealınır. FIFOyöntemi fiyatların düştüğü dönemlerde işletmeler açısından yararlıdır. Çünkü satılan malın maliyetinin yüksek ve dönem karınınazolmasısebebiyleazvergininödenmesisözkonusudur. FIFO(First In First Out-İlk Giren İlk Bu yöntemde işletmenin ilk olarak satın alınan malın ilk önce satılacağı kabul edilir. Satışların maliyeti ilk satın alınan mallardan hareketle Stokların maliyeti son satın alınan mallardan hareketle hesaplanır. Böylece son satın alınan mallar işletmenin dönem sonu stok miktarını verir. İngilizce (First In, First Out) kelimelerinin baş harfleri olan FIFO şeklinde adlandırılır. 35 36 6
FIFO(First In First Out-İlk Giren İlk Tarihi İşlem Alış Miktarı Satış Miktarı Fiyat Tutar 07.03.1. Satın Alma 36 7 16.04.1. Satın Alma 40.04.1. Satılan 24-19.11.1. Satın Alma 30 600 30.11.1. Satılan 40 - - Toplam Alım 96 64 2.3 FIFO(First In First Out-İlk Giren İlk GİREN ÇIKAN KALAN Tarih Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar 07.03.2.. 36 36 7 7 36 36 7 7 16.04.2.. 40 36 40.04.2.. - - - - - - 24 480 12 19.11.2.. 30 600 12 30.11.2.. - - - 12 28 240 700 40 40 12 30 30 7 240 240 600 300 600 96 2.3 64 1.4 32 900 Bu yönteme göre satılan ticari mallar maliyeti 1.4 TL, dönem sonu ticari malların maliyeti ise 900 TL dir 37 38 LIFO(Last In First Out-Son Giren İlk Her mal çıkışı sırasında en son tarihte oluşmuş olan fiyatı esas alanbiryöntemdir. Bu yöntem en son satın alınan malların önce satılacağı varsayımına dayanır. FIFO da olduğu gibi bu yöntemde de satışta mallarınfizikiakışıdeğil,maliyetlerininakışsırasıdikkatealınır. Bu yöntem fiyatların yükseldiği dönemlerde işletme açısından yararlıdır. Çünkü satılan malın maliyetinin yüksek ve dönem karının çok az olması bunun sonucu olarak ta az verginin ödenmesisözkonusudur. LIFO(Last In First Out-Son Giren İlk Yöntemin temeli son satın alınan malın, ilk önce satılacağı varsayımına dayanır. İşletme bu yöntemi seçerse 5 yıl vazgeçemez. Satışların maliyeti son satın alınan mallardan hareketle Stokların maliyeti ilk satın alınan mallardan hareketle hesaplanır. 39 40 LIFO(Last In First Out-Son Giren İlk LIFO(Last In First Out-Son Giren İlk Tarihi İşlem Alış Miktarı Satış Miktarı Fiyat Tutar 07.03.1. Satın Alma 36 7 GİREN ÇIKAN KALAN Tarih Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar Miktar Fiyat Tutar 07.03.2.. 36 7 36 7 16.04.1. Satın Alma 40.04.1. Satılan 24-19.11.1. Satın Alma 30 600 30.11.1. Satılan 40 - - Toplam Alım 96 64 2.3 16.04.2.. 40.04.2.. - - - 24 600 19.11.2.. 30 600 30.11.2.. - - - 16 4 30 600 400 80 36 40 36 16 36 16 30 7 7 400 7 400 600 32 640 96 2.3 64 1.680 32 640 Yukarıdaki tablodan anlaşılacağı gibi LIFO yönteminde satılan ticari malların maliyeti 1.680 TL, dönem sonu kalan ticari malların maliyeti ise 640 TL dir. 41 42 7
Stok Değerleme Yöntemleri Değerleme Yöntemi STMM DSMM Ortalama Fiyat Yöntemi 1.546,63 773,37 Hareketli Ortalam Fiyat Yöntemi 1.530,32 789,68 İlk Giren-İlk Çıkar Yöntemi 1.4 900 Son Giren-İlk Çıkar Yöntemi 1.680 640 Stok Hareketlerinin İzlenmesinde Kullanılan Yöntemler Görüldüğü üzere aynı örnek kullanıldığı halde dönem sonu mevcut malın tutarı ile satılan malların maliyetleri her bir yöntemde farklı olabilmektedir. Stok Hareketlerinin İzlenmesinde Kullanılan Yöntemler Aralıklı Envanter Yöntemi Sürekli Envanter Yöntemi Mal çeşidi çok olan işletmeler Mal çeşidi az işletmeler için kullanır.(gıda marketleri, kullanır.(galeri) Oyuncakçı,Tuhafiyevb.) Firekaydıyapılır. STMM yıl sonunda hesaplanır Ticari Mallar için stok vebirdefadakaydedilir. kartlarıtutulur. Firekaydıyapılmaz. 153 Ticari Mallar Hesabının 153 Ticari Mal Hesabının borç kalanı mevcut malın borç kalanı mevcut malın maliyetinigöstermez. maliyetinigösterir. Aralık Envanter Yöntemine Göre Satılan Ticari Mallar Maliyeti Satılan Ticari Mallar Maliyeti = Net Alışlar Dönem Sonu Stok Net Alışlar = (Dönem Başı Stok+Dönem İçi Alışlar+Alış Giderleri) - (Alıştan İadeler+Alış İskontoları) 45 46 Örnek : Soru :? Dönem Başı Mal Mevcudu 150 Dönem İçi Alışlar 1.800 Dönem Sonu Mal Mevcudu (450) Satılan Ticari Mallar Maliyeti 1.500 Soru:? Dönem Başı Mal Mevcudu 1.500 Dönem İçi Alışlar.000 Alıştan iadeler 300 Alış İskontoları 700 Dönem Sonu Stok 2.000 Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması İşletmenin dönem sonunda Ticari Mallar Hesabı nın borç toplamı 4.750 TL alacak toplamı 350 TL dir. Yapılan sayım sonucunda dönem sonu mal mevcudunun tutarının 800 TL olduğu saptanmıştır. Bu duruma göre satılan malın maliyeti ne kadardır. Ticari Mallar Hesabının Borç 4.750 Toplamı(DBMM+DİA+MAG) Ticari Mallar Hesabının Alacak Kalanı(İade ve İskontolar) (350) Ticari Mallar Hesabının Borç Kalanı 4.400 Dönem Sonu Mal Mevcudu (800) Satılan Ticari Mallar Maliyeti 3.600 47 48 8
Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması Meltem Ticaret İşletmesi nin dönem sonunda 153 Ticari Mallar Hesabı nın borç kalanı 126.000 TL dir. Yapılan sayım sonucuna göre dönem sonu mal mevcudunun 70.000 TL olduğu belirlenmiştir. Buna göre SMM aşağıdaki gibi hesaplanır. Borç 153 Ticari Mallar Hs. Alacak Dönem Başı Mal Mevcudu Dönem İçi Mal Alışlar Alış Giderleri 50.000 Alıştan İadeler 80.000 Alış Iskontoları 2.000 5.000 132.000 6.000 Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması Meltem Ticaret İşletmesi nin dönem sonunda 153 Ticari Mallar Hesabı nın borç kalanı 126.000 TL dir. Yapılan sayım sonucuna göre dönem sonu mal mevcudunun 70.000 TL olduğu belirlenmiştir. Buna göre SMM aşağıdaki gibi hesaplanır. Ticari Mallar Hesabının Borç Toplamı(DBMM+DİA+MAG) 132.000 Ticari Mallar Hesabının Alacak Kalanı(İade ve İskontolar) (6.000) Ticari Mallar Hesabının Borç Kalanı 126.000 Dönem Sonu Mal Mevcudu (70.000) Satılan Ticari Mallar Maliyeti 56.000 49 50 Örnek: Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması ve Muhasebeleştirilmesi 153 Ticari Mallar Hesabında gerçek mal mevcudunu görebilmek için Satılan Mallar Maliyetinin çıkartılması gerekir. / /1. Borç Alacak 621 Satılan Ticari Mallar Hs. 56.000 153 Ticari Mallar Hs. 56.000 Satılan Ticari Mallar Maliyetinin Kaydı Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması Meltem Ticaret İşletmesi nin dönem sonunda 153 Ticari Mallar Hesabı nın borç kalanı 126.000 TL dir. Yapılan sayım sonucuna göre dönem sonu mal mevcudunun 70.000 TL olduğu belirlenmiştir. Buna göre SMM aşağıdaki gibi hesaplanır. Borç 153 Ticari Mallar Hs. Alacak Dönem Başı Mal Mevcudu Dönem İçi Mal Alışlar Alış Giderleri 50.000 80.000 2.000 Alıştan İadeler Alış Iskontoları SMMM 5.000 56.000 132.000 62.000 Borç Kalanı 132.000 62.000 = 72.000 Depodaki Ticari Mal Mevcudu 51 52 22 Kasım 1. tarihinde Günay Ticarete 10 adet malı birim fiyatı 16.000 TL den satmıştır. Karşılığında KDV 28.800 TL yi peşin, 80.000 TL nominal değerli bir senet almış, kalanı daha sonra ödenmek üzere anlaşılmıştır. İlgili malın birim maliyeti 10.600 TL dir. 100 Kasa Hesabı 1 Alıcılar 121 Alacak Senetleri 600 Yurt İçi Satışlar 16.000x10 adet= 160.000 391 Hesaplanan KDV 160.000 x 0,18= 28.800 Mal Satış 22.11.1. Borç Alacak 22.11.1. 28.800 80.000 80.000 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabı 106.000 160.000 28.800 153 Ticari Mallar Hesabı 106.000 Satılan 10 Adet Malın Maliyet Devri 157 Diğer Stoklar Hesabı Stok kalemlerinin hiçbirinin kapsamına alınmayan ürün, artık, hurda, defolu ürün, promosyon ürünü, değeri düşük mal gibi niteliğiniyitirmişunsurlarınizlendiğihesaptır. Emtianın değeri düşen mal olarak değerlendirilebilmesi için; Yangın, deprem ve su basması gibi beklenmedik afetlerin meydana gelen değer kaybı, bozulma, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi ticari faaliyetinnormal işleyişi içerisinde meydanagelendeğerkaybıolmasıgerekmektedir. Kanunda belirtilen haller dışında emtiada meydana gelen değer düşmelerinin hasılattan indirilmesi mümkün değildir. Değeri düşenmallaremsalbedeliyledeğerlenir. Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 53 9
157 Diğer Stoklar Hesabı VUK nun 274. Maddesine göre Emtia, maliyet bedeliyle değerlenir.» Emtianın maliyet bedeline nazaran değerleme günündeki satış bedellerinin % 10 ve daha fazla bir düşüklük gösterdiği hallerde mükellef, maliyet bedeli yerine 267. Maddenin ikinci sırasındaki usul(maliyet bedeli bilinir veya çıkarılması mümkün olursa, bu takdirde mükellef bu maliyet bedeline, toptan satışlar için %5, perakende satışlar için % 10 ilave etmek suretiyle emsal bedelini bizzat belli eder) hariç olmak üzere, emsal bedeli ölçüsünü tatbik edebilir. Bu hüküm 275 inci maddede yazılı mamuller için de uygulanabilir. 157 Diğer Stoklar Hesabı Emtianın değeri düşen mal olarak değerlendirilebilmesi için; Yangın, deprem ve su basması gibi beklenmedik afetlerin meydana gelen değer kaybı, bozulma, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi ticari faaliyetin normal işleyişi içerisinde meydana gelen değer kaybı olması gerekmektedir. Kanunda belirtilen haller dışında emtiada meydana gelen değer düşmelerinin hasılattan indirilmesi mümkün değildir. Değeri düşen mallar emsal bedeliyle değerlenir. Değer azalışı önemli gerekmektedir. 56 157 Diğer Stoklar Hesabı Örnek: Serdemir işletmesi maliyet bedeli (%18 KDV dahil) 2.360 TL olan malın değerinin 21.02.1. tarihinde tabi afet sonucu % 24 düştüğünü tespit etmiştir. 157 Diğer Stoklar Hs. 157.00 Değeri Düşük Mallar 21.02.1. Borç Alacak 2.000 153 Ticari Mallar Hs. 2.000 Malın Değerinin Düşmesi 157 Diğer Stoklar Hesabı Örnek: Serdemir işletmesi 21.02.1. tarihinde kısmen zarar gören malının tümünü 06.03.1. tarihinde % 18 KDV hariç 2.0 TL ye peşin satmıştır. 06.03.1 Borç Alacak 100 Kasa Hs. 2.596 600 Yurtiçi Satışlar Hs. 391 Hesaplanan KDV. Hs. Değeri Düşük Malın Satılması 2.0 396 21.02.1. Borç Alacak 623 Diğer Satışların Maliyeti Hs. 2.000 157 Diğer Stoklar Hs. 157.00 Değeri Düşük Mallar Satılan değeri düşük malın maliyetinin kaydedilmesi 2.000 57 58 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı(-) İşletmenin stoklarındaki mallardan rutubet, ezilme, çürüme, yangın vb. nedenlerle fiziki yapısı bozulan ve ekonomik değerlerinde önemli azalışlar ortaya çıkan mallar olabilir. Bu tür mallara ihtiyatlılık kavramı gereğince karşılık ayrıldığında bu hesaptaizlenir. Stoklardaki değer düşüklüğü için karşılık ayrıldığında, 654 Karşılık Giderleri hesabının borcuna, 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabının alacağına kayıt yapılır. Karşılık ayrılan stok satıldığında, 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabının borcunakayıtyapılır. 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı(-) Örnek: Serdemir işletmesi stokları arasında bulunan ve kg maliyeti 6 TL olan 0 kg ticari malın 01.02.1. tarihinde su basması sonucu kısmen bozulduğunu görmüştür. Takdir komisyonu ticari malın değerini 1.0 TL olarak tespit etmiştir. İşletme %15 değer düşüklüğü ayırmaya karar vermiştir. 01.02.1 Borç Alacak 654 Karşılık Gideri Hs. 180 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hs.(-) 180 Değeri Düşen mal için karşılık ayrılması 59 60 10
158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı(-) Yukarıdaki örnekteki ticari mal emsal bedelinin sıfır olarak takdir edilmesi yani tamamen yok olması durumunda yevmiye kaydı aşağıdaki gibi olacaktır 01.02.1 Borç Alacak 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hs. 1.0 153 Ticari Mallar Hs. 1.0 Malın tamamen bozulması 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı(-) İlgili malın sigortalı olması durumunda ve sigorta şirketinden TL tazminat alınması durumunda yevmiye kaydı aşağıdaki gibi olacaktır. 01.02.1 Borç Alacak 100 Kasa Hs. 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hs. 0 153 Ticari Mallar Hs. 1.0 Malın tamamen bozulması 61 62 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı(-) Örnek: Konfeksiyon işi ile uğraşan işletme stoklarındaki maliyet bedeli TL olan bazı giysilerin modası geçmesi nedeniyle piyasa satış değerinin 31.12.1. tarihinde maliyetlerine nazaran % 10 dan çok düşüklük gösterdiğini belirlemiştir. Elbiselerin emsal bedel birinci sırada yer alan ortalama fiyat esasını uygulamış ve 850 TL değer bulmuştur. 31.12.1. Borç Alacak 157 Diğer Stoklar Hs. 157.00 Değeri Düşük Mallar 153 Ticari Mallar Hs. Malın değerinin düşmesi 31.12.1. Borç Alacak 654 Karşılık Giderleri Hs. 150 158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hs. 150 Değeri Düşen Mal İçin Karşılık Ayrılması 63 Stoklar ile İlgili Ek Bilgiler FIFO(First In First Out-İlk Giren İlk Bu yöntemde işletmenin ilk olarak satın alınan malın ilk önce satılacağı kabul edilir. Satışların maliyeti ilk satın alınan mallardan hareketle Stokların maliyeti son satın alınan mallardan hareketle hesaplanır. Böylece son satın alınan mallar işletmenin dönem sonu stok miktarını verir. İngilizce (First In, First Out) kelimelerinin baş harfleri olan FIFO şeklinde adlandırılır. Örnek: Alış Tarihi Miktar Birim Maliyeti Dönem Başı Mevcudu 0 12 11 Şubat 0 15 14 Şubat 300 Temmuz 100 30 İşletmenin 31.12. de malından 300 adet stoğu bulunmaktadır. FIFO yöntemine göre stok maliyetini bulunuz? Çözüm: 100 x 30 TL = 3.000 TL 0 x = 4.000 TL DS Stok Maliyeti = 7.000 TL 65 11
Yöntemlere Göre Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması Alış Tarihi Miktar Birim Maliyeti Toplam Maliyet Dönem Başı Mevcudu 0 12 3.000 11 Şubat 0 15 3.000 14 Şubat 300 6.000 Temmuz 50 40 2.000 Toplam Miktar 800 14.000 İşletmenin 31.12. de malından 300 adet stoğu bulunmaktadır. FIFO Yöntemine göre Satılan Malın Maliyeti ni bulunuz. Çözüm: Dönem İçi Alışlar =Toplam Alışlar DSMM = 800 300 = 500 Satılan Malın Maliyeti = 0 Adet x 12 = 3.000 TL = 0 Adet x 15 = 3.000 TL = 50 Adet x = TL FIFO Yöntemine göre Satılan Malın Maliyeti = 7.000 TL LIFO(Last In First Out-Son Giren İlk Yöntemin temeli son satın alınan malın, ilk önce satılacağı varsayımına dayanır. İşletme bu yöntemi seçerse 5 yıl vazgeçemez. Satışların maliyeti son satın alınan mallardan hareketle Stokların maliyeti ilk satın alınan mallardan hareketle hesaplanır. 68 Örnek: Alış Tarihi Miktar Birim Maliyeti Dönem Başı Mevcudu 0 12 11 Şubat 0 15 14 Şubat 300 Temmuz 100 30 İşletmenin 31.12. de malından 300 adet stoğu bulunmaktadır. LIFO yöntemine göre stok maliyetini bulunuz? Çözüm: 0 x 12 TL = 3.000 TL 50 x 15 = 750 TL DS Stok Maliyeti = 3.750 TL Yöntemlere Göre Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması Alış Tarihi Miktar Birim Maliyeti Toplam Maliyet Dönem Başı Mevcudu 0 12 3.000 11 Şubat 0 15 3.000 14 Şubat 300 6.000 Temmuz 50 40 2.000 Toplam Miktar 800 14.000 İşletmenin 31.12. de malından 300 adet stoku bulunmaktadır. LIFO Yöntemine göre Satılan Malın Maliyeti ni bulunuz. Çözüm: Dönem İçi Alışlar =Toplam Alışlar DSMM = 800 300 = 500 Satılan Malın Maliyeti = 50 Adet x 40 = 2.000 TL = 300 Adet x = 6.000 TL = 150 Adet x 15 = 2.0 TL LIFO Yöntemine göre Satılan Malın Maliyeti = 10.0 TL Örnek: Alış Tarihi Miktar Birim Maliyeti Toplam Maliyet Dönem Başı Mevcudu 0 12 3.000 11 Şubat 0 15 3.000 14 Şubat 300 6.000 Temmuz 50 40 2.000 Toplam Miktar 800 14.000 İşletmenin 31.12. de malından 300 adet stoğu bulunmaktadır. Ortalama maliyet yöntemine göre stok maliyetini bulunuz? Çözüm: Ortalama Birim Maliyet = Toplam Maliyet / Toplam Miktar =14.000 / 800 =17,5 Stok Maliyeti = 17,5 x 300 = 5.0 TL Yöntemlere Göre Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması Alış Tarihi Miktar Birim Maliyeti Toplam Maliyet Dönem Başı Mevcudu 0 12 3.000 11 Şubat 0 15 3.000 14 Şubat 300 6.000 Temmuz 50 40 2.000 Toplam Miktar 800 14.000 İşletmenin 31.12. de malından 300 adet stoku bulunmaktadır. Ortalama Maliyet Yöntemine göre Satılan Malın Maliyeti ni bulunuz. Çözüm: Dönem İçi Alışlar =Toplam Alışlar DSMM = 800 300 = 500 Ortalama Birim Maliyet = Toplam Maliyet/Toplam Miktar = 14.000/800 =17,5 TL Ortalama Yöntemine göre Satılan Malın Maliyeti = 17,5 x 500 =8.750 TL 12
Kaynakça Teşekkür Ederim Nalan AKDOĞAN, Orhan SEVİLENGÜL, Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, Gazi Kitapevi, Ankara. Orhan Sevilengül, Genel Muhasebe, Gazi Kitapevi, Ankara, 11. Orhan Sevilengül, Çözümlü Muhasebe Problemleri, Gazi Kitapevi, Ankara, 11. Abdullah Karakaya, Genel Muhasebe Ders Notları, Safranbolu, 02. Ahmet Vecdi CAN/ Sakarya Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Ders Notları Nalan AKDOĞAN, Nejat TENKER, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitapevi. CEMALCILAR, Ö., "Muhasebenin amaçlarına Ulaşmada Muhasebenin Kuramsal Yapısına Bağlılığın Gereği ve Önemi", Muhasebe ve Denetime Bakış, Ocak 03. 8 No lu TMS- Maddi, Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar IASC, International Accounting Standards Committee, International Accounting Standards 1999, London, 1999. Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim 73 74 13