ÖdemiĢ te ÇalıĢan HemĢirelerin Mobbinge Maruz Kalma Durumlarının Ġncelenmesi

ÖdemiĢ te ÇalıĢan HemĢirelerin Mobbinge Maruz Kalma Durumlarının Ġncelenmesi Neslihan BAHÇECİ GEÇİCİ*, Tülay SAĞKAL** ÖZET Amaç: Araştırma, İzmir ili Ödemiş ilçesinde çalışan hemşirelerin mobbinge maruz kalma durumlarının incelenmesi amacıyla planlanmıştır. Yöntem: Araştırmanın örneklemini 01 Kasım 30 Ocak 2009 tarihleri arasında İzmir ili Ödemiş ilçesinde çalışan toplam 128 hemşire oluşturmaktadır. Araştırmanın uygulandığı kurumdan yazılı izin ve hemşirelerden sözel izin alınmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından hazırlanan hemşirelerin tanıtıcı özelliklerini ve hemşirelerin mobbing ile ilgili düşüncelerini içeren Bireysel Tanıtım Formu ve Mobbing Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Veriler SPSS 16.0 paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Araştırmada sayı, yüzde, ortalama ve ki kare (X²), Mann-Whitney U ve Independent-Sample t testleri kullanılmıştır. Bulgular: Araştırmaya katılan hemşireler ortalama 33.46±6.45 yaşında, %89.8 i kadın, %61.7 si 160-180 saat çalışmakta, %36.7 si yöneticilerinden memnundur. Hemşirelerin meslek hayatları boyunca %43 ünün mobbinge maruz kaldığı, %35.2 si diğer sağlık ekibi üyelerinden mobbinge uğradıkları ve %65.6 sının hemşirelik mesleğine ilgi duymadığı saptanmıştır. Mobbing puan ortalaması 153.43±60.16 bulunmuştur ve bunun sonucunda hemşirelerin mobbinge maruz kalmadığı saptanmıştır. Hemşirelerin %21.9 unun mobbinge maruz kaldığı saptanmıştır. Hemşirelerin cinsiyetlerine, aylık çalışma saatlerine göre mobbinge maruz kalma durumları istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Hemşirelerin yaş gruplarına, eğitim durumlarına, mesleki deneyim yıllarına, çalıştıkları kurumlarına, çalışma statüsüne, mesleğe ilgi duymalarına göre mobbinge maruz kalma durumları istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur. Sonuç: Her beş hemşireden biri mobbingi deneyimlemektedir. Hemşirelerin kadın ve aylık çalışma saatinin fazla olması bu durumu etkilemektedir. Anahtar Kelimeler: Hemşirelik, hemşire, mobbing ABSTRACT A Survey about the State Of Nurses Who Experienced Mobbing In Ödemis Objectives: The research was planned to investigate the survey about the state of nurses who experienced mobbing in Ödemis/İzmir. Methods: Between November, 1 and January, 30 th in 2009, the research sample composed of totally 128 nurses who worked in Ödemis/İzmir. A registered permission from the instituon which the investigation done and also a verbal permission from the nurses who worked at the same place were taken. Data were collected by researchers using an Individual Identifying Form which included the characteristics of nurses and also ideas of nurses about mobbing and a Mobbing Scale. Data were evaluated by using a SPSS 16.0 version of packed program. For the study, frequency, percentage, means and chi-square(x²) tests; Mann-Whitney U and Independent-Sample t tests were used. *Hemşire Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi **Öğr. Gör. Ege Üniversitesi Ödemiş Sağlık Yüksekokulu

54 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:4,Sayı:1. 2011 Results: It was determined that the mean of the nurses age was 33.46±6.45, 89.8 % of the nurses were female, 61.7 of them worked for 160-180 hours, 36.7% of them were not pleased to work with their managers. It were determined that 43% of them were experienced mobbing during their professional lives, 35.2% of them mobbed by different healthcare members and 65.6% of them did not have any interest in nursing. Average of mobbing scores was determined as 153.43±60.16 and by the meaning of this result it was observed that nurses were not exposed mobbing. 21.9% of the nurses were exposed mobbing. Exposure of mobbing was found statistically significant as to sex and monthly working time of nurses. Exposure of mobbing was found statistically non-significant according to their age groups, educational level, professional experience years, the associations that they had been working, working status, interests in their occupation. Conclusion: One of every five nurses was experienced mobbing. Women and monthly working time of nurses affected the state. Key words: Nursing, nurse, mobbing GĠRĠġ VE AMAÇ Mobbing kelimesi, 1960 lı yıllarda; hayvan davranışlarını inceleyen Avustralyalı bilim adamı K. Lorenz tarafından ilk olarak kullanılmıştır. Daha sonraları İsveçli Sosyolog H. Leymann tarafından 1970 li yıllarda çocukların küçük bir grubun tek bir çocuğa karşı olan çok yıkıcı davranışlarını ifade etmek amacı ile kullanmıştır. 1980 li yıllarda ise, benzer davranışları H. Leymann çalışanlar arasında gözlemleyerek, duygusal taciz (mobbing) terimini işyerinde yetişkinler arasındaki grup şiddetini tanımlamak için kullanmıştır (Davenport, Schwartz ve Eliot 2003; Leymann 1996; Tanoğlu 2006). Mobbing; işyerinde çalışan kişi ya da kişiler üzerinde sistematik bir şekilde baskı yaratma, bunaltma, korkutma, tehdit etme gibi taktiklerle işten istifa aşamasına kadar ulaşabilen bir süreç olarak tanımlanmaktadır (Leymann 1996; Solakoğlu 2007). Mobbinge maruz kalanlar, olumsuz davranışların kişi üzerinde yarattığı psikolojik baskı nedeni ile kendilerine duydukları güvenlerini kaybetmekte ve görevlerini tam olarak yerine getiremez duruma gelmektedirler. İşyerlerinde çalışanların yaşadığı bu saldırganca davranışlar mağdurların, fizyolojik ve psikolojik sağlık durumlarında zararlara yol açmakta, özel yaşamlarını etkilemekte ve hatta intihara kadar götürebilmektedir. Ayrıca çalışanın veya birimin performansının düşmesi, iş gücü devri oranın ve getirdiği ekonomik maliyetlerin artması ile örgüte de zarar vermektedir (Bingöl 2007; Dilman 2007; Yıldırım ve Yıldırım 2007). Sağlık sektörü, göz ardı edilmeyecek oranda mobbing olaylarının yaşandığı alan olarak görülmektedir. Hastaneler yoğun ve stresli iş ortamlarıdır ve zor çalışma şartları, nöbetler, olanaksızlıklar, özellikle kamu kurumlarında çalışanlarda yetersiz ücret, akademik kariyer ve yükselme sırasına yapılan adaletsizlikler gibi sebepler mobbingi tetikleyen etkenlerdir (Çobanoğlu 2005; Dilman 2007). İngiltere deki resmi kaynaklar, hemşirelerin ve halkla iletişimde olan sağlık personelinin mobbinge uğrama açısından diğer çalışanlardan dört kez daha fazla risk altında olduğunu belirtmektedir. Bu sorun birkaç yıl içinde gittikçe artmakta olduğu vurgulanmaktadır (Öztunç 2001). Hemşirelerin birçoğu mobbinge maruz kaldığını bile bilmemektedir. Bazı çalışmalarda, mobbing uygulayanların en çok yöneticiler ve iş arkadaşları olduğu belirtilmiştir (Hecker 2007; Kök 2004; Yıldırım ve Yıldırım 2007). Mobbing yaşayanlar iş yerlerinde karşılaştıkları bu olumsuz davranışlar karşısında sessiz kalmakta, ekonomik gereklilik nedeni ile bu duruma katlanmak zorunda kalmaktadır. Hastanelerde mutsuz, performansı düşük hemşirelerin varlığı istemeyerek de olsa hasta bakımının kalitesini olumsuz etkilemektedir (Dilman 2007).

Ödemiş te Çalışan Hemşirelerin Mobbinge Maruz Ülkemiz sağlık sistemi içerisinde çoğunlukla kadınlar tarafından yürütülen hemşirelik mesleği mensuplarının başta kadın olmalarının getirdiği nedenler olmak üzere yukarıda değinilen diğer nedenlerle çalışma ortamlarında sık sık taciz olayları ile karşılaşabilmektedirler. Bu nedenle ülkemizde sıklıkla yaşandığı düşünülen (Dilman 2007; Yavuz 2007; Yıldırım ve Yıldırım 2007) mobbing olaylarının İzmir ili Ödemiş ilçesinde nasıl bir seyir gösterdiğinin saptanması ve gerekli önlemlerin alınmasında rehber olacağı düşünülen bu araştırma, Ödemiş ilçesinde çalışan hemşirelerin iş yaşamında mobbinge maruz kalma durumlarını incelemek amacıyla uygulanmıştır. YÖNTEM AraĢtırmanın yeri: Bu araştırma İzmir ili Ödemiş ilçesinde bulunan kamu ve özel kurumlarda yapılmıştır. AraĢtırmanın türü: Ödemiş te çalışan hemşirelerin mobbinge maruz kalma durumlarının incelenmesi amacıyla planlanan tanımlayıcı ve kesitsel nitelikte bir araştırmadır. AraĢtırmanın evreni ve örneklemi: Araştırmanın evreni; 01 Kasım 2008 30 Ocak 2009 tarihleri arasında İzmir ili Ödemiş ilçesinde bulunan kamu ve özel kurumlarda çalışan toplam 170 hemşire oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi için her hangi bir örneklem seçimi yapılmamış, evrene ulaşılmaya çalışılmıştır. Araştırmaya hemşire olarak çalışan ve çalışmaya katılmada gönüllü olan hemşireler katılmıştır. Bununla birlikte çok yoğun olduğunu, çalışmaya ayıracak zamanlarının olmadığını ve emeklilik yaşına yaklaştığını belirten hemşireler çalışmaya katılmak istememişlerdir (n=34). Araştırmanın yapıldığı tarihlerde hemşirelerin izinli olması (n=2) ve anketleri tam olarak cevaplandırmadıklarından (n=6) 8 kişi araştırma dışında tutulmuştur. Böylece çalışma toplam 128 hemşirenin (%75) katılımı ile tamamlanmıştır. Veri toplama araçları: Araştırmada veriler; Tanıtıcı Bilgi Formu ve Mobbing Ölçeği ile toplanmıştır. Tanıtıcı bilgi formu: Araştırmacılar tarafından ilgili literatürler taranarak oluşturulan hemşirelerin sosyo-demografik özellikleri, mobbinge maruz kalma durumları ve çalıştığı kurum ve meslekten memnuniyetlerine ilişkin soruları kapsamaktadır. Mobbing ölçeği: Ölçek Öztürk, Yılmaz ve Hindistan (2007) tarafından geliştirilmiştir. Ölçeği 68 sorudan oluşan kesinlikle katılıyorum: 5 puan, katılıyorum: 4 puan, kararsızım: 3 puan, katılmıyorum: 2 puan, kesinlikle katılmıyorum: 1 puan olarak değerlendirilen Likert tipi bir ölçektir. Ölçek, 68-340 puan aralığında değerlendirilmektedir. Ölçekten 204 puanın üstünde puan alınması mobbing yaşandığını, 204 puanın altında puan alınması mobbing yaşanmadığını göstermektedir. Ölçeğin CVI: %88, iç tutarlılığı için madde-toplam puan korelasyon değerleri: 0.30-0.73 ve Cronbach Alpha: 0.97, faktör analizi ile sağlanan yapı geçerliği için KMO-Bartlett test: 0.90 p= 0.000 bulunmuştur. Bu çalışmada mobbing ölçeğinin Cronbah Alpha sı 0.98 bulunmuştur. Veri toplama yolları: Veri toplama araçlarının uygulanmasında, katılımcıların kendilerini baskı altında hissetmemesi ve daha objektif olması için formları kendileri doldurmuştur ve formları doldurmak 10-15 dakika sürmektedir. Veriler, SPSS 16 paket programı kullanılarak değerlendirilmiş, sayı, yüzde, ortalama ve ki kare (x²), Mann-Whitney U ve bağımsız gruplarda t testi kullanılarak analiz edilmiştir. BULGULAR Araştırmaya katılan hemşirelerin %60.2 si 26-35 yaş grubunda, 33.46±6.45 yaşlarında olduğu saptanmıştır. Hemşirelerin %89.8 i kadın, %79.7 sinin evli, %71.1 inin geliri giderine denk, %83.6 sının lise ve ön lisans mezunudur. Hemşirelerin %54.7 si 11 yıldan daha fazla ve ortalama 12.75±7.31 mesleki deneyim yılına sahiptir. Hemşirelerin %91.4 ü kamu kurumlarında, %87.6 i servis/poliklinik hemşiresi olarak, %61.7 si 160-180 saat çalışmaktadır. Aylık çalışma saati ortalama 183.4±24.06 dır (Tablo 1).

56 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:4,Sayı:1. 2011 Tablo 1: HemĢirelerin Sosyo-Demografik Özellikleri Sosyo-demografik özellikler Sayı (N) Yüzde (%) YaĢ grubu 20-25 26-35 36 ve üstü Cinsiyet Kadın Erkek Medeni durum Bekâr Evli Gelir gider durumu Gelir-giderden az Gelir-gidere denk Gelir-giderden fazla Eğitim durumu Lise ve ön lisans Lisans ve lisansüstü Deneyim yılı 0-10 yıl 11 yıl ve üstü Görev yeri Kamu kurumu Özel kurum ÇalıĢtığı kurumdaki pozisyonu Servis/poliklinik hemşiresi Yönetici/eğitim hemşiresi Aylık çalıģma saati 160-180 181-201 202-222 223-243 TOPLAM 128 100 10 77 41 115 13 26 102 29 91 8 107 21 58 70 117 11 112 16 79 28 9 12 7.8 60.2 32.0 89.8 10.2 20.3 79.7 22.7 71.1 6.2 83.6 16.4 45.3 54.7 91.4 8.6 87.6 12.4 61.7 21.9 7.0 9.4 Tablo 2 de hemşirelerin mobbinge maruz kalma durumlarına ilişkin bilgiler incelendiğinde; hemşirelerin %43 ü mobbinge maruz kaldıkları, %34.5 i halen mobbing yaşadığı, %58.2 si mobbinge maruz kalma süresinin 1 yıl olduğu bildirilmiştir. Hemşirelerin %35.2 si diğer sağlık ekibi üyesi/üyeleri ve % 32.8 i yöneticiler tarafından mobbinge maruz kaldıkları, %26.6 sı mobbinge maruz kaldıklarında bu durumu ailesi ve arkadaşlarıyla paylaştıkları bildirilmiştir.

Ödemiş te Çalışan Hemşirelerin Mobbinge Maruz 57 Tablo 2: HemĢirelerin Mobbinge Maruz Kalma Durumlarına Göre Dağılımları Meslek hayatında mobbinge maruz kalma durumu Evet Hayır Toplam Mobbinge maruz kalma zamanı Halen yaşıyorum Son 6 ay içinde Son 3 yıl içinde Meslek hayatımın ilk yıllarında En verimli olduğum dönem Toplam Mobbinge maruz kalma süresi 0-1 yıl 2 yıl 3 yıl ve üstü Toplam * Mobbing uygulayanlar Yöneticim Benden kıdemsiz/ast pozisyondaki hemşireler Aynı serviste çalıştığım hemşire meslektaşım Diğer sağlık ekibi üyesi/üyeleri (doktor, diyetisyen vb.) Yardımcı sağlık personeli (laborant, biyolog, röntgen teknisyeni, hizmetli vb.) Bir ya da birkaç kişinin örgütlediği/birkaç kişiden oluşan bir grup Toplam * Mobbing Mağdurunun Tepkileri Sessiz kaldım, içime kapandım ve kendimi suçladım Bu davranışı yapan kişiyi görmezden geldim Mobbingi uygulayanla durumu konuştum ve böyle yapmaması gerektiğini anlattım Mobbing davranışlarını sürdürmemesi konusunda onu tehdit ettim Bu durumu arkadaşlarımla ve ailemle paylaştım Üst makamlara şikâyet etim Mahkemeye verdim Bir uzmana danıştım (psikolog, psikiyatrist, vb.) Aynı şekilde karşılık verdim Toplam ( * Birden çok seçenek işaretlenmiştir) Sayı (n) Yüzde (%) 73 128 19 9 8 14 5 32 22 1 42 8 12 45 6 13 37 18 22 5 34 12 3 7 2 43.0 57.0 100 34.5 16.4 14.5 25.5 9.1 100 58.2 40.0 1.8 100 32.8 6.2 9.4 35.2 4.7 10.2 100 25.7 14.1 17.2 3.9 26.6 9.4 2.3 5.5 1.6 100 Tablo 3 de hemşirelerin çalıştığı kurum ve meslekten memnuniyet durumları incelendiğinde; hemşirelerin %36.7 si yöneticiden ve %32 si mesleğinden memnun olmadıkları, %65.6 sı mesleğe ilgi duymadıkları bildirilmiştir.

58 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:4,Sayı:1. 2011 Tablo 3: HemĢirelerin ÇalıĢtığı Kurum Ve Meslekten Memnuniyetlik Durumlarına Göre Dağılımları *Kurum ve meslekten memnun olunmayan durumlar Mesleğimden memnun değilim Çalıştığım kurumdan memnun değilim Meslektaşlarımdan memnun değilim Diğer sağlık ekibi üyelerinden memnun değilim Yöneticimden memnun değilim Çalıştığım servis/üniteden memnun değilim Hepsinden memnunum Diğer(çalıştığım kurum binasının fiziki şartlarından, adaletsiz görev dağılımı ve sürekli görevlerimiz ve görev yerlerimizin değiştirilmesi, maaş, aile hekimliği sisteminden, hemşirelik mesleğinin konumu ve itibarından, mesai düzeninden, yapılan haksızlıklar ve işten kayırmalar) Mesleğe ilgi duyma durumu İlgi duyan Sayı (n) Yüzde (%) 41 22 5 20 47 7 37 13 32.0 17.2 3.2 15.6 36.7 5.5 28.9 10.2 İlgi duymayan 44 84 34.4 65.6 TOPLAM 128 100 ( * Birden çok seçenek işaretlenmiştir) Tablo 4 de hemşirelerin mobbing ölçeği puan ortalamasına göre; puan ortalaması 153.43±60.16 dır ve hemşirelerin %21.9 unun mobbinge maruz kaldığı saptanmıştır. Tablo 4: HemĢirelerin mobbing ölçeği puan ortalamalarına göre mobbinge maruz kalma durumlarının dağılımı Mobbinge maruz kalma durumları Sayı % Mobbinge maruz kalan (X: 204 ve üstü) 28 21.9 Mobbinge maruz kalmayan (X:0-203) 100 78.1 Toplam 128 100 Mobbing ölçeğin puan ortalaması X=153.43±60.16 Tablo 5 de hemşirelerin sosyo-demografik özeliklerine göre mobbinge maruz kalma durumları incelendiğinde; hemşirelerin cinsiyet, aylık çalışma saatlerine göre mobbing ölçeğinin puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05). Bu farkın kadın hemşirelerden olduğu saptanmıştır. Aylık çalışma saatlerine göre ise 223-243 saat çalışanların daha fazla mobbing yaşadığı saptanmıştır. Hemşirelerin yaş gruplarına, eğitim durumlarına, mesleki deneyim yılına, çalıştıkları kurumlara, çalışma statüsüne, mesleğe ilgi duymalarına göre mobbing ölçeğinin puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05). Araştırmaya katılan hemşirelerin yaş gruplarına göre mobbinge maruz kalma durumları incelendiğinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamakla birlikte 20-25 yaş grubunda bulunan hemşirelerin daha fazla mobbinge maruz kaldıkları saptanmıştır.

Ödemiş te Çalışan Hemşirelerin Mobbinge Maruz 59 Tablo 5: HemĢirelerin Sosyo-Demografik Özeliklerine Göre Mobbing Ölçeği Puan Durumlarının Dağılımları Sosyo-demografik özellikler YaĢ grubu 20-25 26-35 36 ve üstü Mobbinge Maruz Kalmayan Mobbinge Maruz Kalan Sayı % Sayı % 7 62 31 70.0 80.5 75.6 3 15 10 30.0 19.5 24.4 Χ² ve P değeri χ²=0.796 p=0.672 Cinsiyet Kız Erkek Eğitim Durumu Lise ve önlisans mezunu Lisans ve üstü Mesleki Deneyim Yılı 1-10 yıl 11yıl ve üstü Aylık ÇalıĢma Saati 160-180 saat 181-201 saat 202-222 saat 223-243 saat ÇalıĢtıkları Kurum Kamu kuruluş Özel kuruluş ÇalıĢma Statüsü Hemşire Üst düzey hemşire Mesleğe ilgi duyma İlgi duyan İlgi duymayan *p<0.05 87 13 86 14 45 63 24 8 5 Sayı (N) 117 11 112 16 44 84 75.7 100.0 80.4 66.7 77.6 78.6 79.7 85.7 88.9 41.7 28-21 7 13 15 16 4 1 7 24.3-19.6 33.3 22.4 21.4 20.3 14.3 11.1 58.3 χ²=4.051 p=0.04 * χ²=1.930 p=0.165 χ²=0.018 p=0.893 χ²=11.009 p=0.01* % Ölçek Ort.±SS U/t ve P değeri 91.4 8.6 87.6 12.4 34.4 65.6 151.26±59.52 176.45±64.96 156.91±61.42 129.0±44.65 145.75±65.1 157.45±57.39 U=498.00 p=0.216 U=660.5 p=0.09 t= -1.046 p=0.298 TARTIġMA Öztürk ve ark (2007) çalışmasında hemşirelerin ortalama deneyim yılı 10.75±6.43 çalışmamızın bulguları ile paralellik göstermiştir. Çalışmamızda hemşirelerin ortalama aylık çalışma saati 183 bulunmuştur. 657 sayılı devlet memurları kanununa göre, memurların haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenmiş olmasına rağmen, 2368 sayılı Sağlık Personelinin Tazminat ve Çalışma Esaslarına Dair Kanun uyarınca hemşirelerin çalışma süresi haftada 45 saat şeklinde uygulanmaktadır (Uğur, Bilazer, Konca, Uçak, Erdemir ve Çıtak 2008). Yıldırım ve Yıldırım (2007) çalışmasında 505 hemşirenin %86.5 i son 12 ay içerisinde çalışma ortamında mobbinge maruz kaldıklarını belirtmiştir. Dilman ın (2007) çalışmasında mobbinge maruz kalan hemşirelerin %66,3 ü 1 yıldır süren mobbinge maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir. Yöneticilerin mobbing uygulama oranı oldukça yüksek çıkmıştır. Bu durum yöneticilerin personel memnuniyeti

60 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:4,Sayı:1. 2011 odaklı çalışmadıklarının bir göstergesi olarak düşünülmektedir. Dilman ın (2007) yapmış olduğu çalışmada yöneticiler tarafından mobbinge maruz kalan hemşirelerin oranı % 36,7 bulunmuştur. Literatür araştırmasında çalışanların % 81 i yöneticileri tarafından, % 58 i ise iş arkadaşları tarafından mobbinge maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir. Almanya, Avusturya ve İngiltere de yapılan çalışmalarda bir üstü tarafından mobbinge maruz kalan çalışan oranı %70-% 80 arasında saptanmıştır ve çalışanların daha fazla zarar gördüğünü açıklanmıştır (Kök 2004). Avustralya da ANF (Avustralian Nursing Federation) tarafından %99 u kayıtlı hemşire (n=442) ile yapılan bir çalışmada hemşireler, mobbingin asıl sorumluları olarak önce yöneticiler ve süpervizörleri, daha sonra çalışma arkadaşlarını, müşterileri ve işverenleri tanımlamışlardır (Dilman 2007). Yapılan çalışmalarda mobbinge maruz kalanların en çok verdikleri tepki, bu durumu aile ve arkadaşlarıyla paylaştıkları olduğu saptanmıştır (Dilman 2007; Kutlu 2006; Öztürk 2007; Quine 2001). Yaşanan mobbinge çözüm yolu olarak mobbingin rapor edilmesi önemli bir tepkidir. Fakat hemşirelerin kendilerine yönelik şiddet konusunda yaşadıklarını rapor etme konusunda cesur olmadıkları ifade edilmektedir. Rapor etmeme sebebi olarak destekten yoksun oldukları düşüncesi belirtilmektedir (Jackson, Clare ve Mannix 2002). Ayrıca hemşirelerin, kendilerine karşı olumsuz olarak geri dönüşler olabileceği endişesi ile yazılı işlem başlatmadıkları düşünülmektedir. Yapılan araştırmalarda; mesleğe ilgi duymayanların %45-%75 oranında meslekten ayrılma eğiliminde oldukları bulunmuştur (Asanakutlu 2003; Dilman 2007; Öztürk ve ark.2007; Quine 2001). Dilman ın (2007) yapmış olduğu araştırmada mobbinge maruz kalan hemşirelerin %26,5 i, Öztürk ve ark. (2007) çalışmasında ise hemşirelerin % 23 ü halen mobbing yaşadığını belirtmişlerdir. Çalışmamızda kadın hemşirelerin mobbinge daha fazla maruz kaldıkları bulunmuştur. Eğitim, sağlık gibi kadınların yoğun çalıştığı sektörlerde kadınlara mobbing daha fazla uygulanmaktadır. Bu durum kadınların özellikle hem cinslerine karşı pasif-agresif davranışlar sergilemeyi tercih etmeleriyle açıklanmaktadır (Tanoğlu 2006; Tınaz 2006). Çalışmamızda hemşirelerin ortalama aylık çalışma saatlerine göre 223-243 saat çalışanların daha fazla mobbing yaşadığı saptanmıştır. Böylece çalışma saati arttıkça mobbinge maruz kalma oranın arttığı söylenebilir. Mobbing mağdurlarının genellikle 41-50 yaşındaki insanlar olduğu, fakat ülkemizde 25-30 yaş arasında insanların yoğun mobbinge maruz kaldığı belirtilmektedir (Çobanoğlu 2005; Davenport, Schwartz ve Eliot 2003). Işık ın (2007) işletmelerde mobbing uygulamaları ile iş stresine ilişkin yaptığı çalışmasında ise 20-35 yaş grubunda bulunanların daha fazla oranda mobbinge maruz kaldıklarını saptamıştır. Yavuz un (2007) psikolojik şiddet algısını etkileyen faktörler üzerine yaptığı çalışmasında, Kök (2006) ve Özdevecioğlu nun (2003) yapmış olduğu çalışmalarda yaş arttıkça mobbing algısının ve maruz kalma oranının arttığı saptanmıştır. Yıldım ve Yıldırım ın (2007) ve Dilman ın (2007) hemşirelerin mobbinge maruz kalma durumlarını belirlemek üzere yaptıkları çalışmada eğitim durumuna göre mobbinge maruz kalma durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır. Bu araştırmaların sonuçları bulgumuzu desteklemektedir. Ancak yaptığımız çalışmada eğitim düzeyi arttıkça mobbinge maruz kalma yüzdesinin arttığı saptanmıştır. Aynı şekilde Yavuz (2007), çalışanların eğitim seviyesi arttıkça mobbing algı puanlarının arttığını ve doğrusal bir ilişki olduğunu belirtmekle birlikte duygusal taciz süreci olarak mağdur olduğunu belirtmiştir. Namie tarafından Bullying Enstitüsü internet sayfasından cevaplandırılmak sureti ile 1000 gönüllü katılımcı ile yapılan araştırma sonucunda; %80 i kadın, %20 si erkeklerden oluşan araştırmada, katılımcıların %84 ünün üniversite mezunu olduğu, mağdurların çoğunlukla 40 lı yaşlarda, eğitimli, tecrübeli, kariyerlerinde daha önce mobbing yaşamış işverenler ile çalışmış kişiler olduğu belirtilmiştir (Dilman 2007). Dilman ın (2007), Öztürk ve ark. (2007) ve Yıldırım ve Yıldırım (2007) çalışmalarında hemşirelerin ortalama deneyim yılının mobbinge maruz kalma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulmadıklarını ifade etmişlerdir. Bu araştırmaların sonuçları araştırma bulgumuzu desteklemektedir. Araştırmaya katılan hemşirelerin çalıştıkları kurumlarına göre mobbinge maruz kalma durumları incelendiğinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır. Ancak özel kuruluşlarda çalışan hemşirelerin mobbing puan ortalaması, kamu kuruluşunda çalışan hemşirelerin mobbing puan

Ödemiş te Çalışan Hemşirelerin Mobbinge Maruz 61 ortalamasından daha yüksek olduğu saptanmıştır. Desley, Plank ve Parker (2003) çalışmasında, özel sektörde çalışan hemşirelerin diğer alanlara göre daha az mobbing ile karşılaştığını belirtmiştir. Ülkemizde mobbing davranışları üzerine yapılmış araştırmalarda; hemşirelerin %40-%90 oranında mobbinge maruz kaldıklarını saptamışlardır (Bilgel, Aytaç ve Bayram 2006; Özdevecioğlu 2003; Öztürk ve ark. 2007; Öztunç 2001, Yıldırım ve Yıldırım 2007). Bu sonuçlar çalışmamızı desteklememekle birlikte Ödemiş ilçesinde çalışan hemşirelerin diğer bölgelere göre daha az mobbing yaşadığını göstermektedir. Bunun nedeni; Ödemişte çalışan hemşirelerin iş koşullarının iyi olması, çalıştığı ortamdan memnun olması, aylık çalışma günlerini her hemşirenin kendisinin belirlemesi, hemşirelerin motivasyonlarını arttırıcı sosyal faaliyetlerin yapılması, hemşirelerin mesleğine ilişkin eğitimlere katılmalarına izin verilmesi olduğu düşünülmektedir. Hemşirelerin çalışma statüsü de hemşirelerin mobbing deneyimlerini etkilememektedir. Bu sonuçlar diğer araştırmalarla paralellik göstermiştir (Dilman 2007; Öztürk ve ark. 2007; Yıldırım ve Yıldırım 2007). Hemşirelerin, yönetici/eğitici hemşirelere ve mesleğe ilgi duymayan hemşirelerin, mesleğe ilgi duyan hemşirelere göre daha fazla mobbing yaşamaktadırlar. SONUÇ VE ÖNERĠLER Mobbing mağduru hemşirelerin olayı saklamaları, diğer olaylarında oluşmasını önlemek için çalışanların mobbing saldırılarını açıkça ifade edebilecekleri bir çalışma ortamı ya da örgüt iklimi yaratılmalıdır. Ayrıca yöneticiler özellikle mağdurların haklarını koruyacağına ilişkin güvence sunmalı, mobbinge karşı duyarlı olmalı, meslektaşlarının yaşadığı olumsuz davranışlar karşısında destek vermeli, üst yönetim tarafından yetkilendirilerek etkin çözüm yolları uygulamalıdır. Mobbing çalışmaları daha büyük evrende yapılmalı, kamu, özel ve üniversite hastanelerinde çalışan hemşirelerin ne sıklıkla mobbinge maruz kaldıkları belirlenmeli ve kuruluşlar arasında karşılaştırmalı analiz yapılmalıdır. KAYNAKLAR Asanakutlu A, Safran B (2003).Örgütlerde Yıldırma Uygulamaları ve Çatışma Arasındaki İlişki. XIII. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi (Bildiri Kitabı). Marmara Üniversitesi, İstanbul. Aydın Ş, Özkul E (2007). İş Yerinde Yaşanan Psikolojik Şiddetin Yapısı ve Boyutları: 4-5 Yıldızlı Otel İşletmeleri Örneği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2):169-186. Bilgel N, Aytaç S, Bayram N (2006). Bullying in Turkish White-Collar Workers. Occupational Medicine, 56 (4):226-231. Bingöl B (2007). İş Yerinde Yıldırma (Mobbing) Üzerine Bir Araştırma. Dokuz Eylül Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yönetim Organizasyon Programı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir. Çobanoğlu Ş (2005). Mobbing, İşyerinde Duygusal Saldırı ve Mücadele Yöntemleri. Timaş Yayınları, İstanbul. Davenport N. Schwartz RD, Eliot GP (2003). Mobbing, İşyerinde Duygusal Taciz. Sistem Yayıncılık, İstanbul. Desley H, Plank A, Parker V (2003). Workplace Violence in Nursing in Queenisland, Australia: Aself Reported Study. International Journal of Nursing Practice, 9:261-268. Dilman T (2007). Özel Hastanelerde Çalışan Hemşirelerin Duygusal Tacize Maruz Kalma Durumlarının Belirlenmesi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelikte Yönetim Anabilim Dalı, İstanbul. Hecker T (2007). Workplace Mobbing: A Discussion for Librarians. The Journal of Academic Librarianship, 33(4):439-445. Işık E (2007). İşletmelerde Mobbing Uygulamaları İle İş Stresi İlişkisine Yönelik Bir Araştırma. Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

62 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:4,Sayı:1. 2011 Jackson DS, Clare J, Mannix J (2002). Who would want to be a nurse? Violence in The Work-Place-A Factor in The Recruiment and Retention. Journal of Management, 10(1):13-21. Kök BS (2004). İş Yaşamında Psiko-Şiddet Sarmalı Olarak Yıldırma Olgusu ve Nedenleri. Atatürk Üniversitesi, İ.İB.F., 14. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongre Kitabı, Erzurum. Kutlu F (2006). İşyerinde Duygusal Tacizin (Mobbing) Tükenmişliği Üzerine Etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir. Leymann H (1996). The Content and Developement of Mobbing at Work. European Jounal Of Work And Organizational Psychology, 5 (2):165-184. Özdevecioğlu M (2003). Organizasyonlarda Saldırgan Davranışlar ve Bireyler Üzerindeki Etkilerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(1):121 150. Öztunç G (2001). Adana İlindeki Çeşitli Hastanelerde Çalışan Hemşirelerin Çalışma Saatlerinde Karşılaştıkları Sözel ve Fiziksel Taciz Olaylarının İncelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 5(1). Öztürk H, Yılmaz F, Hindistan S (2007). Hemşireler İçin Mobbing Ölçeği ve Hemşirelerin Yaşadığı Mobbing. Hastane Yönetimi, 11(1-2). Quine L (2001). Workplace Bullying in Nurses, Journal of Health Psychology, 6:73 84. Solakoğlu İ (2007). İşletmelerde Mobbingin Örgütsel Stresle İlişkisi ve Bir Sağlık Kuruluşunda Uygulama. Dumlu Pınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya. Tanoğlu ŞÇ (2006). İşletmelerde Yıldırmanın (Mobbing) Değerlendirilmesi Ve Bir Yüksek Öğrenim Kurumunda Uygulama. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya. Tınaz P (2006). İş Yerinde Psikolojik Taciz (Mobbing). Beta Basım A.Ş. İstanbul. Uğur S, Bilazer FN, Konca GE, Uçak H, Erdemir F, Çıtak E (2008). Türkiye de Hemşirelerin Çalışma Koşulları. Türk Hemşireler Derneği, Odak Ofset Matbaacılık, Ankara. Yavuz H (2007). Çalışanlarda Mobbing (Psikolojik Şiddet) Algısını Etkileyen Faktörler. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Isparta. Yıldırım A, Yıldırım D (2007). Mobbing in the workplace by peers and managers:mobbing experienced by nurses working in helthcare facilities in Turkey and its effect on nurses. Journal of Clinical Nursing, 16(8):1444-1453. ĠletiĢim adresi: Ydr. Doc. Dr. Tülay SAĞKAL E.Ü. Ödemiş Sağlık Yüksekokulu Atatürk mah. Atatürk cad. No: 3 Ödemiş/İzmir Tel: 0232 5443450/0506 4883973 e-mail: tulay.sagkal@ege.edu.tr