Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Kariyer Engelleri: Mersin Büyükşehir Belediyesi Örneği

Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Kariyer Engelleri: Mersin Büyükşehir Belediyesi Örneği Büşra YILMAZ 1, Elvan OKUTAN 2 Özet Cam tavan, çalışma yaşamında kadınlar ile üst yönetim arasında bulunduğu varsayılan, kadınların başarıları ve kişisel özelliklerine bakılmaksızın ilerlemelerini engelleyen, görülmesi ve anlaşılması zor olan, resmi olmayan terfi sınırlamaları olarak ifade edilmektedir. Kadınların iş hayatında giderek artan oranlarda yer almaları, çalışma yaşamında ve yönetimde kadınlarla ilgili araştırmaların da artmasını beraberinde getirmiştir. Bu çalışmanın amacı ise; kadınların üst yönetimde yer alma oranın düşük olmasının nedenlerini araştırmaktır. Kadınlar erkeklere oranla üst düzey yönetimler de yeterince yer alamamaktadır. Yapılan araştırmalar bu durumun kadınların üstesinden gelemediği cam tavan sendromu olduğunu göstermektedir. Çalışmada cam tavanın kavramsal boyutu ve buna sebep olan etkenler incelenmiştir. Çalışma kapsamında kadınların üst düzey yönetime gelmede karşılaştıkları engeller, 4857sayılıİşKanunu ndayeralaneşitlikmaddeleri ve üst düzey yönetici pozisyonunda kadınların tercihedilmesi konuları incelenmiştir. Çalışmada yöntem olarak anket yöntemi uygulanmıştır. Mersin Büyükşehir Belediyesi çalışan ve yöneticileri olmak üzere 55 kadın ve 51 erkek toplam 106 anket uygulanmıştır. Yapılan anketleri değerlendirmek için SPSS Analiz Programı kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlar kadınların ve erkeklerin, kadınların üst düzey yönetime katılmasındaki engeller hakkında hem fikir olmadıklarını ortaya koymuştur. Kadınların, ailevi sorumluluklarının fazla olması ve kraliçe arı sendromunun (Kadınların birbirini çekememeleri) kadınların üst düzey yönetici pozisyonuna yükselememelerinin temel nedenleri olduğunu ortaya koymuştur. Anahtar Kelimeler: Cam Tavan Sendromu, Kraliçe Arı Sendromu Glass Ceiling Syndrome and Caribbing Protects of Women: Mersin Capitalization Municipality Example Abstract The glass ceiling is expressed as unofficial promotional limitations that are difficult to see and understand, which is supposed to be between women and senior management in their working life, which prevents them from progressing regardless of their achievement and personal characteristics. Increasingly women's participation in business life has led to increased research on women in working life and in management. The purpose of this study is to investigate the reasons for the low proportion of women in senior management. Women are not sufficiently involved in senior management than men. Research shows that this is a glass roof syndrome that women can not get from the top. The conceptual dimension of the glass ceiling and the factors that cause it were studied in the study. Within the scope of the study, the obstacles that women face in coming to senior management, the equality items in the Labor Law No. 4857 and the preference of women in the position of senior executive are examined. Survey method 1 Yüksek Lisans Öğrencisi, Sakarya Üniversitesi, busra.yilmaz29@ogr.sakarya.edu.tr 2 Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, elvany@sakarya.edu.tr 98 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017

B.YILMAZ ve E.OKUTAN was applied as a method in the study. A total of 106 questionnaires were administered to Mersin Metropolitan Municipality employees and managers, 55 men and 51 men. The SPSS Analysis Program was used to evaluate the questionnaires. The results show that women and men do not agree on obstacles to women's participation in senior management. It has been shown that women are the main reasons for their increased family responsibilities and the fact that women's "queen bee" syndrome can not rise to the position of senior executive. Keywords: Glass Ceiling Syndrome, Queen Bee Syndrome GİRİŞ Yönetim literatüründe yaklaşık elli yıllık bir geçmişe sahip olan ve akademik açıdan çalışmaya konu edilen uygulama alanlarından biri örgütsel hastalıklardır. Bireylerin iş yaşamlarında maruz kalıp baş etmek durumunda kaldıkları cinsiyet eşitsizliği veya ayrımcılığı örgütsel hastalık olarak ifade edilen hastalıklardan birisi olup, günümüz iş dünyasının sunmuş olduğu fırsatlara zıt bir duruş sergilemektedir. Nitekim iş yaşamında eşit çalışma şartları ve kariyer imkanlarına sahip olması gereken erkek ve kadın çalışanlar için mevcut durumun, halen arzulanan bir hal olarak varlık gösterdiği bilinmektedir. Bu ayrımcılığın günümüzde de halen varlığını sürmekte olan örneklerinden birisi Cam Tavan Sendromu dur. Çalışmanın ilk kısmında yapılan literatür taraması ışığında kadınların yönetici pozisyonlarına yükselmelerinde karşılaştıkları engelleri tanımlayan Cam Tavan sendromu açıklanmış ve Cam Tavan a neden olan etkenler ele alınmıştır. Ayrıca çalışmada, 4857 sayılı İş Kanununda yer alan eşitlik maddelerine yer verilmiştir. Cam tavanın boyutları ve kadınların yönetici kademelerinde yükselmelerinde karşılaştıkları engeller anlatılmıştır. Üst düzey yönetimlerde kadınların tercih edilme sebebine değinilmiştir. Çalışmada yöntem olarak anket yöntemi uygulanmıştır. Üst düzey yönetici pozisyonlarına kadın yöneticilerin getirilmesinin önündeki engelleri tespit etmek amacıyla Mersin Büyükşehir Belediyesi İnsan Kaynakları ve Eğitim Dairesi Başkanlığı yönetim ve çalışanlarına anket uygulaması yapılmıştır. Anket uygulamasına 55 Kadın, 51 Erkek katılımcı olmak üzere toplam 106 kişi katılmıştır. Anketleri analiz için SPSS Programı kullanılmıştır. Sonuçlar tablolar halinde açıklanmıştır. Araştırma deseni; çalışma 5 bölümden oluşmuştur. İlk 4 bölüm teorik kısımdır. Kavramsal çerçeve açıklanarak başlanmış, sonrasında yasal düzenlemeler ve cam tavan sendromunun boyutları ve etkenleri incelenmiştir. 5. Bölüm ise hipotez ve araştırma sonuçlarının incelendiği bölümdür. Yapılan testin analiz sonuçları yorumlanmıştır. H1 ve H3 hipotezleri için Bağımsız örneklemler (Independent)T Testi, H2 hipotezi için de Tek Yönlü Varyans Analiz (Anova) Testi uygulanmıştır. 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017 99

Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Kariyer Engelleri: Mersin Büyükşehir Belediyesi Örneği 1.Kavramsal Boyut Cam Tavan Kavramı Cam tavan 1970 li yıllarda ABD de ortaya çıkan bir kavramdır. Örgütselönyargılar ve kalıplar tarafından yaratılan, kadınların üst düzey yönetimpozisyonlarına gelmelerini engelleyen görünmez, yapay engeller olaraktanımlanmıştır (Wirth, 2001:1). Cam tavan sendromu olarak adlandırılan ve kadınların üst düzey örgütsel kademeleregelmesinin önündeki yapay engeller olarak dile getirilen kavram ilk defa başta Amerika olmak üzere batı dünyasında 1970 li yılardan sonra kullanılmaya başlanmıştır (Yaprak, 2009; Oğut,2006; Aydın vd., 2007). Yönetici pozisyonunda çalışan kadınların, belirli bir aşamadan sonrayükselmelerini engelleyen faktörlerin toplamına "Cam Tavan" ya da "Cam TavanSendromu" adı verilir. Cam Tavan adından da anlaşılacağı gibi görünmez birengeli tanımlamaktadır. Cam tavan, bir kadın yönetici olarak belirli bir noktayakadar yükseldikten sonra önemli bir terfi beklediği anda adını tam olarak ortayakoyamadığı nedenlerden ötürü istediği terfiyi alamama durumu şeklinde de açıklanmaktadır (Örücü vd., 2007:119). Cam tavan, çalışma yaşamında kadınlar ile üst yönetim arasındabulunduğu varsayılan, kadınların başarıları ve kişisel özelliklerine bakılmaksızın ilerlemeleriniengelleyen, görülmesi ve anlaşılması zor olan, resmi olmayan terfi sınırlamaları olarak da ifadeedilebilmektedir (Iraz, 2009:277) Kadınların iş hayatında giderek artan oranlarda yer almaları, çalışma yaşamında ve yönetimde kadınlarla ilgili araştırmaların da artmasını beraberinde getirmiştir. Yapılan araştırma sonuçları, özel sektördeki kadın yöneticilerin ancakorta kademeye kadar ilerlediklerini ve orada durduklarını göstermiştir. Yönetim seviyeleri bakımından bakıldığında kadın yöneticilerin sayısı açısından olumsuzsayılabilecek sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Fortune 1000 deki (Fortune 1000listesi, toplam gelirler temel alınarak oluşturulan en büyük 1000 Amerikan şirketinden meydana gelmektedir.) firmaların sadece ikisinin en tepe yöneticisinin (CEO) kadın olduğu belirtilmektedir. Bu durum, kadınların yükselmesini engelleyen bir cam tavan (glassceiling) olduğu iddiası ile açıklanmaktadır. Cam tavanın oluşum nedenleri olarak; kadınların çalışma yaşamında kısa sayılacak birsüredir yönetici durumunda bulunmaları, işgücüne aralıklı olarak katılmaları,geleneksel olarak kadınların çalıştıkları belli alanların bulunması. Örneğin; halkla ilişkiler, insan kaynakları yönetimi gibi yükselme olasılığının düşük olduğu alanlarda ve son olarak da üst yönetimin ise alma ve terfi politikalarında ayrım yapmaları gösterilmektedir (Zel, 1999). 100 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017

B.YILMAZ ve E.OKUTAN 2.4857 Sayılı İş Kanununda Yer Alan Eşitlik Maddeleri İş Kanunu nun 5. maddesinin 1. ve 2. fıkralarında ifade edilen İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamaz. İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmi süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz eşit davranma ilkesini ortaya koymaktadır. İş Kanununun 5. maddesinin 3. Fıkrasında düzenlenen cinsiyet ayrımcılığı yasağının uygulanmasında ise kişinin o kurum ile iş sözleşmesi olmasına gerek yoktur. Bu yasa, işe başvuru sırasındakicinsiyet ayrımcılıklarına karşı da kişiyi korumaktadır. Eşit davranma ilkesi ve cinsiyet ayrımcılığı yasağıyla işyerinde ayrımcılığa karşı önlemler getirilmiştir. Bu önlemler kadını iş hayatındavar olmasını bir nebze korusa da karşısına bu sefer de cam tavanları çıkarmıştır (http://istanbul.academia.edu). 3.Cam Tavan ın Boyutları Ve Kadınların Yönetici Pozisyonuna Yükselmelerinde Karşılaştıkları Engeller Gerek dünyada gerekse Türkiye de, konu ile ilgili yapılan çalışmalarda cinsiyet temelli cam tavanengellerinin farklı şekillerde sınıflandırıldığı görülmektedir. Ancak bütünleyici bir bakış açısıyla,örgütlerde cam tavan oluşumuna yol açan unsurlar bireysel, örgütsel ve toplumsal faktörleretrafında toplanabilmektedir (Dreher, 2003:542). 3.1.1.Bireysel Faktörler Cinsiyet rollerine ilişkin tutumlar; Kadının yeri neresi? sorusununcevabını bulamayışı. Toplumsal değerleri sorgulamadan içselleştirmek. Kadınlarakarsı olan negatif önyargıları kabul etme, benimseme. İş-aile çatışması vesuçluluk duygusu ile başa çıkamamak; Özgüven eksikliği, kararsızlık, neistediğini bilememek; Kendini geliştirme, koşullarını değiştirme isteği, inancıveya imkânı olmamak; Sistemin değiştirilemeyeceğine duyulan inanç, sistemi destekleme zorunluluğu hissetmek; Kariyerde yükselmeyi tercih etmemek /kariyer yönelimli olmamak, kariyerde yükselmenin gerekliliklerini vezorunluluklarını göze almamak; kadınların üst düzey yönetici pozisyonunayükselme konusunda kendi kendilerine koydukları engeller içerisindedir (Örücü vd., 2007:120). Kadın yöneticinin çocukları ve eşi için istenen yer ve zamanda hazır olmayı benimsemiş olmasıkendi zamanını ve sınırlarını tanımlayamamasına yol açmaktadır. Bu nedenle zaman zamankariyerde yükselmenin getireceği sorumlulukları göze alamamaktadır (Barutçugil, 2002:58). 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017 101

Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Kariyer Engelleri: Mersin Büyükşehir Belediyesi Örneği 3.1.2.Örgütsel Faktörler Kadınların kariyer olanaklarında ilerlemeleri ve eşit fırsatlar yakalamalarıörgütün uyguladığı politikalar ve örgüt kültürüne göre de değişmektedir. Örgüt içinde yükselmeyihedefleyen kadınlar, örgüt kültüründeki insana odaklı, performans değerlendirmesine dayanan,güç mesafesi düşük ve cinsiyet eşitliğini esas alan örgütlerde belirledikleri hedeflere daha kolay ulaşabilmektedirler (Mızrahi ve Aracı, 2010:211). Erkek egemen örgüt kültürlerde kadın yöneticilerbazı işlere ve görevlere uygun bulunmamakta, kendilerine verilen rollerin dışına çıktıklarında rahatsızlık duyulmakta ve olduklarından daha az değer görmektedirler (Özyer ve Azizoğlu, 2014: 97). Daha çok erkek yöneticilerin koyduğu engeller tartışılırken kadın yöneticilerin koyduğu engellergöz ardı edilmektedir. Kadın yöneticiler tarafından konulan engeller de şubaslıklar altında sıralanmaktadır:kendini referans alma yanılgısı; Kadın yöneticilerin bilinçaltındaki Benbu noktaya nasıl geldiysem, herkes aynı şekilde gelebilir. Özel bir çabaya gerek yok mantığıdır. Kraliçe arı sendromu (Kadınların birbirlerini çekememeleri); Tepe yönetimde görülen tek kadın olmanın bir başarı ve ayrıcalık göstergesi olduğu inancıdır (Aycan, 2004). 3.1.3.Toplumsal Faktörler Toplumsal faktörler literatürde Ayrımcılık ve Basmakalıp Yargılar olmak üzere sınıflandırılmaktadır. Ayrımcılık toplumda mesleklerin cinsiyetlere ayrıştırılmasıdır. Mühendislik,yöneticilik, genel müdürlük gibi işler erkek işleri olarak sınıflandırılırken, hemşirelik, öğretmenlik,sekreterlik gibi işler kadınlar için uygun işler olarak kabul edilmektedir (Taşkın ve Çetin, 2012). Basmakalıp yargılar kadınların bağımlı, duygusal ve öznel davrandıkları ve rekabet, hırs, liderlik,risk alma yeteneği gibi özellikler açısından yetersiz oldukları şeklindeki algılamalardır (Anafartavd., 2008). Cinsiyete dayalı toplumsallaşma gereği toplum kişilerin taşıdıkları cinsiyet itibariyle onlardan farklı roller üstlenmelerini beklemektedir (Eyüpoğlu, 1999:33).Kadınlar hakkında kalıplaşmış önyargılar (stereotipler) kadının çalışma hayatına ket vurduğu gibi, yönetici konumunda kadın rolmodellerinin oluşmasını önleyerek kadınların bu roller için uygun olabileceği düşüncesini de engellemektedir (Mızrahi ve Aracı, 2010:211). 102 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017

B.YILMAZ ve E.OKUTAN 4.Üst Düzey Yönetici Pozisyonunda Kadınların Tercih Edilmesindeki Faktörler İngiltere'de yapılan bir araştırmada kadınların yönetici olarak tercih edildiği ortaya konulmaktadır. İngiltere'nin en çok okunan gazetelerindentimes'ta yayınlanan 3500 kadın ve erkek çalışan üzerinde yapılan araştırma da Çalışanların patronlarını tanımlamaları ve nasıl bir patron istediklerini tarifetmeleri istenmiştir. Yapılan araştırma sonucu, çalışanların kadın patronla çalışmayı istedikleri ortaya çıkmıştır. Çalışanların daha çok kadın patron tercih etmelerindeki sebepler ise söyle sıralanmaktadır. Kadınlar, bir is için erkekten daha fazla çaba sarf ediyorlar ve daha dikkatliler. Kadınlar, çalışanlarına gerekli eğitimi daha iyi verebiliyorlar. Kadınların öğreticilik yanı erkeklere oranla daha gelişkin. Kadınlar yeni durumlara ve değişimlere daha rahat ayak uydurabiliyor. Kadınların yanlarında çalışanları is konusunda heveslendirme ve teşvik etme yetenekleri erkeklere oranla daha gelişkin. Kadınlar yeni fikirlere daha açıktır. Ayrıca kadınların yaratıcılıkları da is yaşamında başarının kapısını aralıyor. Kadınlar gözlem yeteneklerini is yaşamında başarılı bir biçimde kullanabiliyor. Çalışanlarıyla iletişim kurarken kadının sağladığı başarı daha iyi bir yönetici olmasında olumlu bir etki yapıyor. Kadının problem çözebilmedeki başarısı, bir yönetici olarak erkekten daha başarılı olmasını sağlıyor. Kadınlar özel yaşamlarında olduğu gibi is yaşamında da açık bir stratejiye sahip. Kadınlar iş yaşamında erkeklere oranla daha neşeli ve eğlenceli olabiliyor. Tahminlerin aksine kadınlar is yaşamında kararlarını kolay verebiliyorlar ve kararları konusunda daha ısrarcıdırlar. Kadın ve erkek yöneticilerin yönetimi altında çalışan personelin stres, motivasyon ve is tatmini açısından farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışma sonucunda, kadın yöneticilerin, erkek yöneticilere oranla daha demokratik olduklarını, erkeklerin otoriter tarzlarına karsın, kadınların insan odaklı ve destekleyici yönetim tarzlarının ön plana çıktığını, öte yandan, kadın yöneticilerin kendilerine daha az güvendikleri ve iş arkadaşlarına amirlik yapmaktan çekindikleri yönünde bulgulara ulaşıldığını belirtmişlerdir (Sabah, 2004). 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017 103

Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Kariyer Engelleri: Mersin Büyükşehir Belediyesi Örneği 5.Araştırma Sonuçlarının Değerlendirilmesi 5.1.1. Araştırmanın Amacı ve Veri Toplama Süreci Araştırma Mersin Büyükşehir Belediyesi İnsan Kaynakları ve Eğitim Dairesi Başkanlığı çalışanların Kadınların Üst Düzey YöneticiPozisyonuna Gelmelerindeki Engeller üzerine görüş ve önerilerini tespit etmekamacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede aşağıdaki hipotezler geliştirilmiş vetest edilmeye çalışılmıştır. 5.1.1.1. Hipotezler H1: Kadınların iş yaşamında üst düzey görevlere gelmemesinin sebebi kadınların duygusal yapısının erkeklere göre daha baskın olmasıdır görüşü cinsiyete göre farklılık göstermez. H2: Erkek egemen toplumda yaşıyor olduğumuz algısı kadınların üst düzey görevlerde yer almamasında etkendir görüşü eğitim durumuna göre anlamlı derecede farklılık göstermez. H3: Kadınların ailevi sorumluluklarının fazla olması üst düzey görevlerde yer almasında engeldir görüşü medeni duruma göre anlamlı derecede farklılık göstermez. Belirlenen hipotezleri test etmek amacıyla örneklemin yapılacağı ana kütle olarak, Mersin Büyükşehir Belediyesi çalışan; üst düzey yöneticiler, orta düzey yöneticiler, alt düzey yöneticiler ve çalışanlar belirlenmiştir. Ana kütleyi temsilen, Mersin Büyükşehir Belediyesi çalışanları arasında 106kişi tesadüfî örnekleme yöntemiyle belirlenmiştir. Anket soruları 5 li likert tekniği ile hazırlanmış olup, cevaplayıcılara yüz yüze görüşme tekniği ile uygulanmıştır. Uygulama sonucu elde edilen bulgular, SPSS oluşturulan yöntemiyle değerlendirilmiştir. 5.1.1.2. Araştırma Verilerinin İncelenmesi Tablo1: Katılımcı Cinsiyet ve Eğitim Durumu Dağılımı EĞİTİM DURUMU CİNSİYE T İLKOKU L LİS E ÖNLİSAN S LİSAN S LİSANSÜST Ü TOPLA M KADIN 2 14 7 28 3 55 ERKEK 4 13 10 23 2 51 TOPLAM 6 27 17 51 5 106 Tablo 1 de katılımcıların cinsiyet ve eğitim durumu dağılımı yapılmıştır. Kadın katılımcı sayısı erkek katılımcı sayısından fazladır. Eğitim durumu oranlandığında iki grup arasında çok büyük farklar yoktur. 104 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017

B.YILMAZ ve E.OKUTAN Tablo 2: Kadın ve Erkeklerin Anket Sorularına Vermiş Olduğu Cevapların Dağılımı KADIN ERKEK CAM TAVAN SENDROMU Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Emin Değilim Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum Toplam Kadın Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Emin Değilim Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum Toplam Erkek Cam Tavan Sendromu hakkında bilgi sahibiyim. Kadınlar problem çözmede erkeklerden daha başarılıdır. Kadınlar bir iş için erkeklerden daha fazla çaba harcarlar. Kadınlar iş arkadaşlarıyla iletişim konusunda erkeklerden daha başarılıdır. Kadınlar iş yaşamında erkeklere göre daha hızlı karar verirler. Kadınların iş yaşamında üst düzey görevlere gelmemesinin sebebi kadınların duygusal yapısının erkeklere göre daha baskın olmasıdır. Kadınların ailevi sorumluluklarının fazla olması üst düzey görevlerde yer almasına engeldir. Erkek egemen toplumda yaşıyor olduğumuz algısı kadınların üst düzey görevlerde yer almamasında etkendir. Kadınların yönetici sorumluluğu almayı erkekler kadar istemezler. Kadınların iş hayatında yükselmesinde erkekler engel oluşturur. 15 20 11 7 2 55 6 21 10 10 4 51 26 15 6 6 2 55 5 7 9 20 10 51 28 18 4 4 1 55 6 9 14 12 10 51 20 16 12 5 2 55 10 20 7 7 7 51 13 13 12 15 2 55 3 10 12 19 7 51 9 15 7 15 9 55 9 16 7 8 11 51 6 13 6 20 10 55 3 18 7 14 9 51 10 15 10 13 7 55 4 16 10 7 14 51 2 8 7 26 12 55 5 9 12 13 12 51 7 19 8 16 5 55 1 5 13 14 18 51 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017 105

Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Kariyer Engelleri: Mersin Büyükşehir Belediyesi Örneği KADIN ERKEK CAM TAVAN SENDROMU Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Emin Değilim Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum Toplam Kadın Kesinlikle Katılıyorum Katılıyorum Emin Değilim Katılmıyorum Kesinlikle Katılmıyorum Toplam Erkek Yöneticiliğin çok fazla mesai gerektirmesinden dolayı kadınlar yönetici olmak istemezler. Kadınlar hem iyi bir eş, hem iyi bir anne hem de iyi bir yönetici olacağına inanıyorum. Kadınlar da kendi aralarındaki rekabet ve çekememezlikten (kraliçe arı sendromu) dolayı kadınların yönetici olmasını istemezler. 4 18 8 17 8 55 14 11 12 12 2 51 35 11 4 2 3 55 13 13 10 8 7 51 16 20 6 5 8 55 22 9 5 2 13 51 Tablo 2 deki Anket sorularına verilen cevaplar incelendiğinde; **Araştırmamızın birinci sorusu olan Cam Tavan Sendromu Hakkında Bilgi sahibiyim. sorusuna Araştırmaya katılan 55 kadın katılımcıdan 35 i katılıyorum cevabı verirken 51 erkek katılımcıdan 27 si katılıyorum cevabı vermiştir.bu soru için çıkan sonuçlar incelendiğinde kadınların Cam Tavan Sendromu hakkında daha bilinçli olduğunu görebiliyoruz. **Araştırmanın ikinci sorusu olan Kadınlar Problem çözmede Erkeklerden daha başarılıdır. Sorusuna 55 kadın katılımcıdan 41 i olumlu yönde katılım gösterirken, 51 erkek katılımcıdan 30 u olumsuz yönde katılım göstermiştir. Kadınlar problem çözmede erkeklerden daha başarılı olduğu yönünde düşünceye sahipken, erkekler bunun aksini iddia etmektedir. ** Araştırmanın üçüncü sorusu olan Kadınlar bir iş için erkeklerden daha fazla çaba harcarlar. Sorusuna 55 kadın katılımcıdan 46 sı olumlu yönde katılım gösterirken, 51 erkek katılımcının 22 si olumsuz katılım gösterirken 14 katılımcının da kararsız olduğu görülmektedir. Genel bir değerlendirme yapıldığında kadınların bir iş için erkeklerden daha fazla çaba harcadığı görüşü ağır basmaktadır. ** Araştırmanın dördüncü sorusu olan Kadınlar iş arkadaşlarıyla iletişim konusunda erkeklerden daha başarılıdır. Sorusuna 55 kadın katılımcıdan 36 sı olumlu yönde katılım gösterirken 12 katılımcının da bu konuda kararsız 106 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017

B.YILMAZ ve E.OKUTAN olduğu görülmektedir. 51 erkek katılımcının 30 u bu soruya olumlu cevap vermişlerdir. Kadınların iş arkadaşlarıyla iletişim konusunda erkeklerden daha başarılı olduğunu düşünmektedirler. ** Araştırmanın beşinci sorusu olan Kadınlar iş yaşamında erkeklere göre daha hızlı karar verirler. Sorusuna kadın katılımcıların 12 si bu konuda kararsızken 17 katılımcının ise olumsuz yönde cevap verildiği görülmektedir. Erkek katılımcılar da bu görüşe katılmamaktadır. Sonuç olarak bakıldığında kadınların erkeklerden daha hızlı karar vermediği anlaşılmaktadır. ** Araştırmanın altıncı sorusu olan Kadınların iş yaşamında üst düzey görevlere gelmemesinin sebebi kadınların duygusal yapısının erkeklere göre daha baskın olmasıdır. Sorusuna verilen cevap incelendiğinde kadın katılımcıların bu konuda ortak görüşte olmadığı ve kararsız oldukları görülmektedir. Erkek katılımcılar ise bu görüşe olumlu yönde katılım göstermiştir. Kadınların iş yaşamında üst düzey görevlere gelmemesinin sebebi kadınların duygusal yapısının erkeklere göre daha baskın olmasıdır görüşüne katılmaktadırlar. ** Araştırmanın yedinci sorusu olan Kadınların ailevi sorumluluklarının fazla olması üst düzey görevlerde yer almasına engeldir. Sorusuna kadın katılımcılardan bu görüşe katılanlar ve katılmayanların oranı yakındır. 19 katılımcı bu görüşe olumlu yönde katılırken 30 katılımcının ise bu görüşe katılmadığı görülmektedir. Erkek katılımcılar ise bu soruda ortak bir görüşte bulunmamışlardır. Kadınların ailevi sorumluluklarının fazla olmasının üst düzey görevlerde yer almasına engel olduğu görüşünde kadın katılımcılar da erkek katılımcılar da ortak görüşte değillerdir. ** Araştırmanın sekizinci sorusu olan Erkek egemen toplumda yaşıyor olduğumuz algısı kadınların üst düzey görevlerde yer almamasında etkendir. Sorusunda kadınlar bu görüşe katılmazken erkek katılımcıların bu soruda farklı cevaplar verdiği görülmektedir. 51 erkek katılımcıdan 20 sı olumlu yönde katılım gösterirken 21 katılımcı ise olumsuz yönde katılım göstermiştir. Erkek katılımcılar açısından ortak bir sonuca ulaşılamamıştır. ** Araştırmanın dokuzuncu sorusu olan Kadınlar Yöneticilik sorumluluğu almayı erkekler kadar istemezler. Sorusuna 55 kadın katılımcıdan 38 i bu görüşe katılmazken, erkek katılımcılar bu görüşte kararsız kalmıştır. ** Araştırmanın onuncu sorusu olan Kadınların iş hayatında yükselmesinde erkekler engel oluşturur. Sorusunda kadın katılımcılarda bu görüşe katılan ve katılmayan sayısı eşitken, erkek katılımcılar bu görüşe katılmamaktadır. Erkekler kadınların yükselmesinde engel oluşturduklarını düşünmüyorlar. ** Araştırmanın on birinci sorusu olan Yöneticiliğin çok fazla mesai gerektirmesinden dolayı kadınlar yönetici olmak istemezler. Sorusunda erkek 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017 107

Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Kariyer Engelleri: Mersin Büyükşehir Belediyesi Örneği katılımcılar bu görüşe kesinlikle katılmazken, kadın katılımcılar katılıyorum ve kararsızım yönünde görüş bildirmişlerdir. Genel olarak sonuç incelendiğinde kadınlar mesaiyi yöneticilik için bir engel olarak görmezken erkekler bunun aksini düşünmektedir. ** Araştırmanın on ikinci sorusu olan Kadınlar hem iyi bir eş, hem iyi bir anne hem de iyi bir yönetici olacağına inanıyorum. Sorusunda kadın katılımcılar bu görüşe kesinlikle katılırken, 51 erkek katılımcıdan 26 sı bu görüşe katılırken 10 u kararsız kalmıştır. ** Araştırmanın on üçüncü sorusu olan Kadınlar da kendi aralarındaki rekabet ve çekememezlikten (kraliçe arı sendromu) dolayı kadınların yönetici olmasını istemezler. Sorusunda 55 kadın katılımcıdan 36 sı olumlu yönde bu görüşe katılırken, erkek katılımcılar da katılıyorum yönünde cevap vermişlerdir. 5.1.2. Araştırma Hipotezlerinin Analizi Araştırmamızın hipotezlerini test etmek için Bağımsız örneklemler t testi (IndependentSamples Test) ve tek yönlü Varyans Analizi (One-WayAnova) kullanılmıştır. Birinci ve üçüncü hipotez için Bağımsız örneklemler t testi kullanılmıştır. H1: Kadınların iş yaşamında üst düzey görevlere gelmemesinin sebebi kadınların duygusal yapısının erkeklere göre daha baskın olmasıdır görüşü cinsiyete göre farklılık göstermez. Kadınların iş yaşamında üst düzey görevlere gelmemesinin sebebi kadınların duygusal yapısının erkeklere göre daha baskın olmasıdır. Tablo 3: H1 Group Statistics cinsiyetiniz? N Mean Std. Deviation Std. ErrorMean Kadın 553,00001,37437,18532 513,07841,44004,20165 Erkek 108 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017

B.YILMAZ ve E.OKUTAN IndependentSamples Test Kadınların iş yaşamında üst düzey görevlere gelmemesi nin sebebi kadınların duygusal yapısının erkeklere göre daha baskın olmasıdır.,19 Equalvariancesass 1 umed Equalvariances not assumed Levene's t-test forequality of Means Test forequal ity of Variance s F Sig. t df Sig. (2- taile d),66 3 -,28 7 MeanDiffer ence Std. 95% ErrorDiffer ConfidenceInt ence erval of thedifference Lower Upper 104,775 -,07843,27338 -,62056-102,4,28 55 6,46370,775 -,07843,27387 -,46476,62162 Hipotez 1, %5 anlamlılık düzeyinde p=0,775 olup p>0.05 değerinden büyük olduğu için istatistiksel açıdan anlamlı derecede farklılık göstermektedir ve H1 hipotezi RED edilmiştir. Kadınların iş yaşamında üst düzey görevlere gelmemesinin sebebi kadınların duygusal yapısının erkeklere göre daha baskın olmasıdır görüşü cinsiyete göre anlamlı derecede farklılık göstermektedir. 5 li likert ölçeğine göre yapılan uygulamanın istatistiksel analizine göre kadınların Kadınların iş yaşamında üst düzey görevlere gelmemesinin sebebi kadınların duygusal yapısının erkeklere göre daha baskın olmasıdır görüşüne kadınlar 3,000 ortalama ile katılmama yönünde görüşlerini belirtirken, erkeklerin ortalama görüsü 3,0784 tür ve katılma yönünde eğilim göstermektedir. H2: Erkek egemen toplumda yaşıyor olduğumuz algısı kadınların üst düzey görevlerde yer almamasında etkendir görüşü eğitim durumuna göre anlamlı derecede farklılık göstermez. 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017 109

Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Kariyer Engelleri: Mersin Büyükşehir Belediyesi Örneği Descriptives Erkek egemen toplumda yaşıyor olduğumuz algısı kadınların üst düzey görevlerde yer almamasında etkendir. N Mea Std. Std. 95% Minimu Maximu n Deviation Error ConfidenceIntervalfor Mean m m LowerBou nd UpperBou nd ilkokul 6 2,8331,72240,70311,0258 4,6409 1,00 5,00 3 7 lise 26 2,8461,25514,24612,3392 3,3531 1,00 5,00 2 5 önlisans 17 3,2351,39326,33792,5189 3,9516 1,00 5,00 3 2 lisans 51 3,0001,40000,19602,6062 3,3938 1,00 5,00 0 4 yüksek lisans 6 2,666 1,03280,42161,5828 3,7505 2,00 4,00 7 4 Total 106 2,9711,34842,13092,7120 3,2314 1,00 5,00 7 7 ANOVA Erkek egemen toplumda yaşıyor olduğumuz algısı kadınların üst düzey görevlerde yer almamasında etkendir. Sum df MeanSqu F Sig. of Squar es are BetweenGro 2,305 4,576,309,872 ups WithinGrou 188,6 101 1,867 ps 10 Total 190,9 105 15 Hipotez 2, %5 anlamlılık düzeyinde p=0,872 olup p>0.05 değerinden büyük olduğu için istatistiksel açıdan anlamlı derecede farklılık göstermektedir ve H3 hipotezi RED edilmiştir. Erkek egemen toplumda yaşıyor olduğumuz algısı kadınların üst düzey görevlerde yer almamasında etkendir görüşü eğitim durumuna göre farklılık göstermemektedir. 110 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017

B.YILMAZ ve E.OKUTAN H3: Kadınların ailevi sorumluluklarının fazla olması üst düzey görevlerde yer almasında engeldir görüşü medeni duruma göre anlamlı derecede farklılık göstermez. Kadınların ailevi sorumluluklarının fazla olması üst düzey görevlerde yer almasına engeldir. Tablo 7: GroupStatistics medeni durumunuz? N Mean Std. Deviation Std. ErrorMean Bekar 39 2,7692 1,40416,22485 67 2,7910 1,21278,14816 evli IndependentSamples Test Kadınların ailevi sorumlulukl arının fazla olması üst düzey görevlerde yer almasına engeldir. Equalvariancesas sumed Equalvariances not assumed Tablo 8: H3 IndependentSamples Test Levene's t-test forequality of Means Test forequality of Variances F Si t df Sig. MeanDiffe Std. g. (2- taile d) rence 1,834,17-9 4 ErrorDiffer ence 95% ConfidenceIn terval of thedifference Lower Upper 104,933 -,02181,25902 -,4918,08,53545 3-70,5,936 -,02181,26927 -,5151,0812,55879 7 1 Hipotez 3, %5 anlamlılık düzeyinde p=0,933 olup p>0.05 değerinden büyük olduğu için istatistiksel açıdan anlamlı derecede farklılık göstermektedir ve H3 hipotezi RED edilmiştir. Kadınların ailevi sorumluluklarının fazla olması üst düzey görevlerde yer almasında engeldir görüşü medeni duruma göre anlamlı derecede farklılık göstermez görüşü medeni duruma göre anlamlı derecede farklılık göstermektedir. 5 li likert ölçeğine göre yapılan uygulamanın istatistiksel analizine göre kadınların Kadınların ailevi sorumluluklarının fazla olması üst düzey görevlerde yer almasında engeldir görüşü medeni duruma göre anlamlı derecede farklılık göstermez görüşüne bekarlar 2,7692 ortalama ile katılmama yönünde görüşlerini belirtirken, evlilerin ortalama görüsü 2,7910 dur ve katılma yönünde eğilim göstermektedir. SONUÇ Türkiye ve Dünyada küreselleşmenin artması, nüfusun artış hızının yükselmesiyle birlikte kadınların da iş hayatında fazlaca yer aldığını görüyoruz. 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017 111

Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Kariyer Engelleri: Mersin Büyükşehir Belediyesi Örneği Ancak her alanda olduğu gibi çalışma hayatında da kadınların önüne çok fazla engel çıkmaktadır. Bunlardan bir tanesi de Cam Tavan Sendromu dur. Bu sorunla ilgili çalışma kapsamında Mersin Büyükşehir Belediyesi örneklemi seçilerek bir araştırma yapılmıştır. Araştırma bulguları incelendiğinde; Cam Tavan Sendromu hakkında kadınların erkeklerden daha bilinçli olduğu görülmektedir. Yüzdelik oran incelendiğinde kadın katılımcıların %64 ü Cam tavan hakkında bilgi sahibiyken, erkek katılımcıların ise yaklaşık %53 ü cam tavan sendromu hakkında bilgi sahibidir. Kadınların problem çözmede daha başarılı olup olmadığı konusunda kadınlar daha başarılı olduklarını düşünürken, erkekler bu görüşe katılmamaktadır. Erkek katılımcıların bu görüşe karşı oldukları görülmektedir. Erkeklerkadınları bu konuda daha başarılı bulmamaktadır. Kadınlar bir iş için erkeklerden daha fazla çaba harcarlar görüşünü kadın katılımcılar desteklerken erkek katılımcılar karşı çıkmaktadır.diğer yandan erkek katılımcıların bu konuda kararsız olan sayısı göz ardı edilemez. Kadınların ve erkeklerin bu konuda aynı fikirde olmadıkları görülmektedir. Kadınlar iş arkadaşlarıyla iletişim konusunda erkeklerden daha başarılıdır görüşüne erkek katılımcılar kadın katılımcıdan daha fazla katılmıştır. Yine de bu görüş için kadın ve erkeklerin ortak bir görüşte buluştuğu görülmüştür. Kadınlar iş yaşamında erkeklere göre daha hızlı karar verirler görüşüne kadın katılımcılar olumsuz yönde görüş bildirmiş ve fazlasıyla kararsız kalanlar olmuştur. Erkek katılımcılar ise bu görüşe katılmamaktadır. Sonuç olarak bakıldığında kadınların erkeklerden daha hızlı karar vermediği anlaşılmaktadır. Kadınların üst düzey görevlere gelmemesinin sebebi kadınların duygusal yapısının erkeklere göre daha baskın olmasıdır görüşüne kadın katılımcılar kararsız kalırken erkek katılımcılar bu görüşe katılmaktadır. Erkekler kadınların üst düzey yönetimlerde yer almamasının sebebi olarak duygusal yapılarının baskın olması görüşündedirler. Kadınların ailevi sorumluluklarının fazla olması üst düzey görevlerde yer almasına engeldir görüşüne kadın katılımcılar ikiye ayrılmıştır. %32 si bu görüşe katılırken %30 u bu görüşe katılmamaktadır. Erkek katılımcılar bu görüşü desteklemektedir. Kadınların ailevi sorumluluklarının fazla olmasının üst düzey görevlerde yer almasına engel olduğu görüşündedirler. Erkek egemen toplumda yaşıyor olduğumuz algısı kadınların üst düzey görevlerde yer almamasında etkendir görüşüne kadınlar katılmazken erkek katılımcıların bu konuda ortak bir noktada buluşamadıkları görülmektedir. 112 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017

B.YILMAZ ve E.OKUTAN Kadınlar yöneticilik sorumluluğu almayı erkekler kadar istemezler görüşüne kadın katılımcılar kesinlikle katılmazken erkek katılımcılar bu görüşte kararsız kalmıştır. Kadınların iş hayatında yükselmelerinde erkekler engel oluşturur görüşüne erkekler kesinlikle katılmazken kadın katılımcılar bu konuda kararsız kalmıştır. Erkekler kadınlara engel olmadıklarını düşünmektedirler. Yöneticiliğin fazla mesai gerektirmesinden dolayı kadınlar yönetici olmak istemezler görüşüne erkekler katılmamaktadır. Kadın katılımcılar ise bu konuda kararsız kalmışlardır. Kadınlar hem iyi bir eş hem iyi bir anne hem de iyi bir yönetici olacağına inanıyorum görüşüne kadınlar kesinlikle katılmakta ve bu konuda iddialıdırlar. Bunun aksine erkeklerin bu görüşe katılmadığı görülmüştür. Kadınlar da kendi aralarındaki rekabet ve çekememezlikten ( kraliçe arı sendromu) dolayı kadınların yönetici olmasını istemezler görüşüne kadınlar kesinlikle katılırken erkekler bu görüşü desteklemektedir. Kadın fıtratı gereği düşünüldüğünde bu sonuç düşündürücüdür. Kadınların iş hayatında yükselmelerine engel olan sebeplere bakıldığında yapılan araştırma sorularında da görüldüğü gibi çok fazla etken vardır. Bu engeller konusunda kadınlar ve erkeklerin farklı görüşlerde olduğu görülmüştür. Kadınların iş yaşamında erkeklerden daha hızlı karar verdikleri konusunda, kadınların iş hayatında erkeklerden daha iyi iletişim kurdukları konusunda ve kraliçe arı sendromu hakkında kadınlar ve erkekler hemfikirdir. Bu üç konu dışında ortak kararlarda olmadıkları gözlemlenmiştir. Araştırmamızın konusu olan Cam Tavan Sendromu hakkında kadınlar erkeklerden daha fazla bilgi sahibidir. Erkekler kadınların duygusal yapısının daha baskın olması, ailevi sorumluluklarının fazla olması, kadınların kendi aralarındaki çekememezlikten (kraliçe arı sendromu) dolayı üst düzey yönetimlerde yer almadıklarını savunmaktadır. Erkeklerin kadınların yöneticilik alanında ilerlemelerinde engel olduğu görüşünü ise kesinlikle kabul etmemektedir. Kadınlar ise erkeklerin aksine kendilerine güvenmektedir. Hem iyi bir anne hem iyi bir eş hem de iyi bir yönetici olabileceklerine inanmaktadırlar. Ailevi sorumluluklarının fazla olması kariyer hayatında ilerlemelerinde engel oluşturmamalıdır. Kadınlar hepsini idare edebilecek güçtedir. Araştırma sonuçları bunu ortaya koymaktadır. Yöneticiliğin fazla mesailer gerektirmesini de kadınlar bir engel olarak görmemektedir. Kadının gücü, inancı yadsınamaz bir gerçektir. Bu nedenle kadınların iş hayatında olması için engeller koymak yerine daha fazla ilerlemelerini sağlayacak fırsatlar ortaya konulmalıdır. 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017 113

Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Kariyer Engelleri: Mersin Büyükşehir Belediyesi Örneği KAYNAKÇA Anafarta, N, Sarvan, F ve Yapıcı, N. (2008) Konaklama İşletmelerinde Kadın Yöneticilerin Cam Tavan Algısı: Antalya İlinde Bir Araştırma, Akdeniz Üniversitesi İİBF Dergisi, 8 (15), 111 137. Aycan, Zeynep (2004). Üç Boyutlu Cam Tavan: Kadınların Kariyer Gelişiminde Kim, Kime, Neden Engel Oluyor?, www.insankaynaklari.com [06.03.2017]. Aydın, Ş. Özkul, E. Tandoğan, G. K ve Şahin, N. (2007) Otel İşletmelerinde Kadınların Üst Ve Tepe Yönetime Yükseltilmesinde Cam Tavan Etkisi Üzerine Bir Araştırma, 15. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Bildiriler Kitabı, s. 312 319. Barutçugil, İsmet (2002). İş Hayatında Kadın Yönetici, İstanbul: Kariyer Yayıncılık İletişim Eğitim Hizmetleri Ltd. Şti. Dreher, George F. BreakingtheGlassCeiling: TheEffects of SexRatiosandWorklife Programs on FemaleLeadership at the Top, Human Relations, 2003. Eyüboğlu, Dilek : Kadın İşgücünün Değerlendirilmesinde Yetersizlikler, Ankara : Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, Yayın No.637, 1999. Helvacı,Özlem, Cam..Tavan..Sendromu,(http://www.academia.edu/73007 41/Cam_Tavan_Sendromu [13.03.2017] İraz, R. (2009) Çalışma Yaşamında Kadın ve Erkek Yöneticilerin Cam Tavan Sendromuna İlişkin Tutumlarının Karşılaştırılması, 17. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, 21 23 Mayıs 2009, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İşletme Bolumu, s. 277. Mızrahi, R ve Aracı, H. (2010) Kadın Yöneticiler ve Cam Tavan Sendromu Üzerine Bir Araştırma, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 2, Sayı 1 ss.150-155. Oğut, A. (2006) Türkiye de Kadın Girişimciliğin ve Yöneticiliğin Önündeki Güçlükler: Cam Tavan Sendromu, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, s. 56 78. Örücü, E. Kılıç, R. Kılıç, T. (2007) Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Üst Düzey Yönetici Pozisyonuna Yükselmelerindeki Engeller: Balıkesir İli Örneği, Yönetim ve Ekonomi, Cilt 14, Sayı 12, s.118. Özyer, K. ve Azizoğlu, Ö. (2014) İş Hayatında Kadınların Önündeki Cam Tavan Engelleri İle Algılanan Örgütsel Adalet Arasındaki İlişki Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 10, Yıl 10, Sayı 1. 114 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017

B.YILMAZ ve E.OKUTAN SABAH (Mayıs 2004), Kadın yöneticiler daha başarılı oluyor, http://arsiv.sabah.com.tr/2004/05/23/gnd110.html (15.03.2017) Taşkın, E ve Çetin, A. (2012) Kadın Yöneticilerin Cam Tavan Algısının Cam Tavanı Aşma Stratejilerine Etkisi: Bursa Örneği, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,33, 19-34. WIRTH, Linda (2001), Breaking Through TheGlassCeiling: Women in Management, International Labour Office, Geneva Yaprak, Ş. (2009) Kadınların Yönetim Kademelerinde Yer Almalarının Önündeki Engeller ve Cam Tavan Olgusu, Uluslararası Disiplinlerarası Kadın Çalışmaları Kongresi, Kongre Bildirileri, s. 181-191. ZEL, Uğur (2002), İş Arenasında Kadın Yöneticilerin Algılanması ve Kraliçe Arı Sendromu, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Dergisi, 35, 2. 2 nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 19-22 May 2017 115