SESSION 1B: Büyüme ve Gelşme I 131 Yolsuzluğun Belrleycler ve Büyüme le İlşkler Assoc. Prof. Dr. Mne Gern (Marmara Unversty, Turkey) Prof. Dr. Ömer Selçuk Emsen (Atatürk Unversty, Turkey) Ph.D. Canddate Dlek Özdemr (Atatürk Unversty, Turkey) Ph.D. Canddate Özge Buzdağlı (Atatürk Unversty, Turkey) Determnants of Corrupton and ther Relatonshp to Growth Abstract Corrupton defned as the explotaton of the publc nsttute for personal beneft has dsplayed tself n many socetes n dfferent ways throughout the hstory. Lack of nformaton regardng presence and pervasveness of corrupton n central plannng economes has been removed as a result of a transton to free market economes and the phenomenon of corrupton has begun to be examned through dverse angles. Thus, n ths study, the determnants of corrupton were nvestgated and corrupton-growth relatonshp was examned between 2002 and 2010. As for the parameters beleved to determne corrupton, openness of economy, sze of the publc, economc freedom, poltcal stablty, GDP per capta, urbanzaton growth rate, nflaton, EBRD and HDI ndex regardng educaton and health were taken nto consderaton. Investgaton of the relatonshp between the CPI (Corrupton ndex) and the aforementoned varables and corrupton-growth relatonshp were analyzed by means of panel data analyss. JEL codes: K42, O43, P36 1 Grş Yolsuzluğun genel kabul gören en belrgn tanımlaması Dünya Bankası tarafından yapılmıştır. Dünya Bankası tarafından yapılan tanımlama se dar ve genş anlamda olmak üzere k kategorde ele alınır. Dar anlamda yolsuzluk, kamu yetksnn özel çıkar amaçlı olarak kötüye kullanılmasıdır (Tanz, 1998). Daha genş kapsamlı yolsuzluk tanımı se kamuyla sınırlı olmayan herhang br görevn özel çıkarlar çn kötüye kullanılmasını fade eder (Transparency Internatonal, 2000). Bu k tanımlamadan hareketle, yolsuzluğun sadece kamu sektöründe değl, özel sektör faalyetlernde de gerçekleşebldğn söylemek mümkündür. Yolsuzluğun temelnde () ekonomk, () poltk, () kültürel ve (v) sosyal faktörler yatmaktadır (Husted, 1999). Demokras, poltk rekabet, basın özgürlüğü, poltk stkrar, bürokras, nsan hakları ve adalet sstem gb faktörler yolsuzluğun poltk belrleycler arasında yer alırken; etnk bölünmüşlük, dn, eğtm, cnsyet, kültür ve kentleşme gb faktörler se sosyal ve kültürel nedenler oluşturmaktadır (Ata ve Arvas, 2011). Bu unsurlardan br veya brkaçının br araya geldğ yapılarda yolsuzluk dernleşmektedr. Yolsuzluğun ortaya çıkıp dernleştğ durumların ekonomk büyümeye yansımaları se lteratürde tartışılan konulardandır. Tartışma konularından brs, yolsuzluğun büyümey özellkle Keynesyen mantıkla sermaye brkmnn belrl ellerde toplanmasına yol açarak, yatırımlara vme sağlayacağı düşüncesne dayalıdır. Ayrıca bu görüşte yolsuzluklar, yatırımları engelleyen ve büyüme le lgl ekonomk kararlarla çatışan kamusal katılıkları (dolaylı br şeklde) ortadan kaldırarak, etknlk arttırıcı br şlev görmektedr ve etkn yağlama hpotez olarak da tanımlanmaktadır. Tartışma konularından dğer, yolsuzluğun dernleştğ toplumlarda ekonomde güvenszlk ve ş ortamında belrszlklern dernleştğ; çalışma barışının bozulduğu, hak edenn hak ettğn alamadığı durumların ortaya çıkmasına bağlı olarak özellkle grşm yapma yetsnn kısıtlanmasına ve bunun da üretm sekteye uğratmasına vurgu yapılmaktadır. Ancak, genel olarak yolsuzlukların katma değer yaratmada hem zaman malyetne yol açması hem de kamu kaynaklarının etkn olmayacak şeklde belrl kamu gücünü elnde bulunduran, ancak üretken olmayanların elnde yığılmasına yol açtığı düşünces daha yaygındır. Bu çalışmada lk olarak, yolsuzluğun belrleycler teork olarak verlerek, yolsuzluğun ekonomk büyüme le olan lşklerne temas edlecektr. İknc etapta, yolsuzluk ve ekonomk büyüme üzerne lteratür araştırması sunulacaktır. Son olarak, 1991 de syasal anlamda bağımsızlıklarını kazanmış geçş ekonomlernden uygun ver setne sahp ülkeler çn yolsuzluğun belrleycs olan değşkenlern belrlenmes yapılarak, bu ülkelerde yolsuzluk ve ekonomk büyüme lşkler araştırılacaktır. 2 Yolsuzluğun Belrleycler ve Ekonomk Büyüme İlşkler Yolsuzluğun belrleycler arasında en temel unsurların başında ant demokratk yapılar gelmektedr. Demokras nspeten daha saydam br yönetm bçm olduğundan, demokratk toplumlarda yolsuzluğun ortaya çıkarılması ve denetm braz daha kolaydır. Ayrıca demokratk ülkelerde kuvvetler ayrılığı lkes de daha fonksyonel olarak şledğnde, yargı bağımsızlığı ve adalet sstemnn etknlğ söz konusu olablmektedr (Aktan, 1997). Dolayısıyla toplumların yapılarında demokras ve hukuk devlet olma özellkler varsa, yolsuzluk oranlarının daha az olduğu söyleneblr.
132 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2012 Dğer taraftan devlet düzenlemelernn yoğun olduğu ve kamunun ekonom çndek payının yüksek olduğu ülkelerde, devletn ekonomk aktvte üzerndek baskısı cdd boyutlara ulaşmaktadır. Bu tür durumlarda yolsuzluk, bürokratların kamu hzmetlern daha etkn br şeklde sunmasını sağlamakta ve grşmclern bürokratk şlemler çn fazladan zaman ayırmalarını önleyerek, düzenlemelern etklernden kurtulmalarına olanak sağlamaktadır (Yakar ve Cebec, 2007) k, bu durumda, bürokras arttıkça yolsuzluğun da arttığı ler sürülmektedr. Eğtm düzey ve eğtm sstem de yolsuzluğun belrleyclerndendr. Beyaz Nokta Vakfı tarafından yapılan çalışmaların sonucuna göre ezberc eğtm sstem, rüşvet doğuran nedenler sıralamasında %10 la knc sırada yer almaktadır. Çünkü ezbere dayalı eğtm sstem, nsanları üretmden uzaklaştırarak; üretmeyen, ürettğyle yetnmeyen breylern artmasına neden olmaktadır. Sonuçta breyler köşe dönmec yollara başvurmaktadır (Tarhan v.d., 2006). Benzer şeklde hızlı nüfus artışı ve kentleşmeyle brlkte, kentlern artan nüfusa yeterl ş mkanı sağlayamaması ve güvenlk, sağlık, eğtm ve benzer hzmetler sunmada eksk kalması gb ekonomk ve sosyal sıkıntılar ortaya çıkablmektedr (Karakaş, 2007). Bu nedenle halk, yasal ve ahlak olmayan yollara başvurarak refah düzeylern arttırma grşmnde bulunablr. Dolayısıyla kentleşmenn artması, yolsuzluğu arttıran nedenler arasındadır. Yolsuzluğun ekonomk belrleycler arasında se devletn ekonomdek ağırlığı, ücretler, ekonomk büyüme, gelr dağılımı, dışa açıklık, ekonomk özgürlük ve enflasyon bulunmaktadır (Ata ve Arvas, 2011). Yolsuzluğa yol açan ekonomk nedenler arasında lk sırada yer alması gereken neden enflasyondur. Çünkü uygarlığın ve teknolojnn gelşmes sonucunda htyaçlar da artmakta; ancak yüksek enflasyon satın alma gücünü düşürdüğünden, yasal olmayan yöntemlere başvurulma olasılığı ve oranı da yükselmektedr (Tarhan v.d., 2006). Yüksek ve değşken enflasyon, fyatlar hakkında belrszlğ arttırarak, yatırımları ve ekonomk büyümey düşürerek yolsuzluğun artmasına neden olur. Yatırımlar üzernde gerek malyetler artırması, gerekse tamamlanmasını gecktrmes nedenyle olumsuz br etkye sahp olan yolsuzluk, dolaylı br bçmde enflasyon malyetn de arttırarak olumsuz etkde bulunur (Braun ve Tella, 2000). Yolsuzluğun ekonomk belrleyclernden br de devletn ekonomdek ağırlığıdır. Neo-lberal yaklaşıma göre devletn ekonomye ve svl topluma daha az müdahale etmes yolsuzluğu azaltacaktır (Wllamson, 2002). Neolberal yaklaşım, devletn düzenleyc yetksnn yenden dağıtımı gb amaçlardan zyade, etkl ve verml pyasaların gelştrlmesne yönelmesn vurgulayarak, daha az sayıda ve pyasa yanlısı düzenlemelern syasal yolsuzluğu azaltacağını dda etmektedr (Tarhan v.d., 2006). Yolsuzluğun, genellkle devletn monopolcü ve keyf gücünü kullandığı düzenlemeleryle de bağlantısı bulunmaktadır (Tanz, 1998). Ekonomk özgürlük de doğal olarak devletn ekonomye müdahale düzeyyle lşkldr. Buna stnaden devletn ekonomdek kısıtlamaları ve düzenlemeler ne kadar azsa, ekonomk özgürlük o kadar fazla demektr. Böylece br ülkenn ekonomk özgürlük düzeynn artması, o ülkede yolsuzluğu azaltmaktadır. Uluslararası pyasa şlemlerndek engeller, yolsuz davranışları özendrr. Pyasa sevyesnn üstündek fyatlar, ş adamlarını, var olan kanunlara göre muafyet elde etme veya özel muamele görme karşılığında rüşvet vermeye sevk etmektedr. Aynı şeklde, yabancı yatırımlarla lgl sınırlamalar da, yatırımcıların ve bunların yurt ç ortaklarının yasa dışı yollardan muafyet elde etmeye çalışmalarına neden olmaktadır. Açık ekonomler, ş dünyasının dışa dönüklüğünü artırırken, kapalı ekonomler özel sektörün çe dönük, vermsz ve devletn uyguladığı korumacı poltkaların sağladığı rantlara dayalı olmasına zemn hazırlar (Tarhan, v.d., 2006). Bu nedenle ülkenn dışa açıklığının artması yolsuzluğu azaltmaktadır. Lteratürde, yolsuzluk ve ekonomk büyüme arasındak lşkler hususunda se k farklı yaklaşım söz konusudur. Bunlardan lk, yolsuzluğun ekonomk büyümey olumlu etkledğn ler sürerken; dğer se, olumsuz etkledğn fade etmektedr. Yolsuzluğun, ekonomk büyümey olumlu etkledğn ler süren görüş etkn yağlama hpotez olarak adlandırılmaktadır. Bu görüşe göre yolsuzluklar, yatırımları engelleyen ve büyüme le lgl ekonomk kararlarla çatışan kamusal katılıkların ortadan kalkmasına yol açmakta ve böylece yolsuzluğun br tür etknlk arttırıcı şlev gördüğüne vurgu yapmaktadır. Özellkle kamu görevller arasında rekabetn bulunmadığı varsayımı altında, rüşvet ödemeye stekl olanlar arasındak rekabetn, bürokratk katılıkları azaltarak, kaynak dağılımında etknlk sağlayacağı ler sürülmektedr (Bardhan, 1997). Bu görüşün en öneml taraftarları Leff (1964), Leys (1965), Huntngton (1968) ve Lu (1985) dr. Leys (1965), kamu görevllerne yapılan küçük çaplı ödemelern, bürokratk sürec hızlandıracağını ve ekonomk büyümeye katkıda bulunacağını vurgularken; Lu (1985) zamana önem veren kşlern rüşvet yoluyla zamandan tasarruf edeceğn ve bunun sonucunda yolsuzluğun etknlk arttırıcı br şlev göreceğn dda etmektedr. Taban tabana zıt olan dğer görüş se, yolsuzlukların ekonomk büyümey olumsuz etkledğne temas eder. Bu olumsuz etk kanallarından br, yatırımcıların, yatırım zn almak çn yaptıkları yasadışı ödemelern şlem malyetlern ve yatırım sürecndek belrszlkler arttırması sonucu yatırımları azaltmasıdır (Bardhan, 1997; Gymah-Brempong, 2001). Dğer br etk kanalı, yolsuzlukların kamu harcamalarının rasyonel yapılmasına mkan vermemesdr. Yolsuzluklar yoluyla, ülkedek fonların vermsz alanlara kaydırılması sonucunda, yatırımların vermllğn arttıracak olan, yan sosyal sermaye yatırımı olarak da tanımlanan eğtm, sağlık, altyapı gb harcamalar çn ayrılan fonlar azalmaktadır. Bunun sonucunda büyüme olumsuz etkleneblmektedr (Bardhan, 1997). Yozlaşmış br çevrede, yetenekl breyler enerjlern üretken aktvtelere değl, rant kollamaya
SESSION 1B: Büyüme ve Gelşme I 133 ve rüşvetç uygulamalara harcarlar. Bu da negatf katma değer yaratan faalyetlere yol açarak ekonomk büyümey yavaşlatıcı etklere sebebyet vermektedr (Tanz, 1998). 3 Lteratür İncelemes Yolsuzluğun belrleyclern tek br ülke ya da ülke grubu üzernde nceleyen çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Örneğn, Tosun (2003), yolsuzluğu belrleyen faktörler tespt etmek amacıyla 44 ülkenn 1982-1995 dönem verlern kullanarak ncelemelerde bulunmuştur. Yolsuzluğu belrledğ düşünülen değşkenler olarak; kanun hakmyet, bürokratk kalte, genel devlet harcamalarının gayrsaf yurtç hasıla çndek payı, kentsel nüfus artış hızı, ekonomk büyüme oranı, ücret ve maaşların toplam kamu harcamaları çndek payı ve enflasyon oranı ele alınmıştır. Rassal etkler sıralı probt model kullanılarak elde edlen analz sonuçlarında, kanun hakmyet, bürokratk kalte ve kamu harcamaları artarken, yolsuzluk düzeynn azaldığı; bununla brlkte kentsel nüfus artış hızı artarken, yolsuzluğun arttığı görülmüştür. Del Monte ve Papagn (2007) se çalışmalarını İtalya üzerne yapmışlardır. Bu çalışmada yolsuzluğun belrleyclern araştırmak amacıyla 1963-2001 dönemne at bölgesel düzeyde kamu yönetmne karşı şlenen suç statstkler kullanılmıştır. Analz sonuçlarına göre İtalya da, hükümet harcamaları ve kalkınma düzey gb ekonomk değşkenlerle; part yoğunluğu, gönüllü organzasyonların varlığı, mll seçmlerde at olduğu ülkede bulunmama gb poltk ve kültürel faktörlern yolsuzluğu anlamlı şeklde etkledğ tespt edlmştr. Yolsuzluk-büyüme arasındak lşknn olumsuz olduğunu ortaya koyan yazarlardan Mauro (1995), yolsuzluğun ve dğer kurumsal faktörlern ekonomk büyümey etkledğ kanalları tanımlamak ve bu etklern büyüklüğünü ölçmek amacıyla, 70 ülkenn 1980-1983 dönemn kapsayan verlernden yararlanmıştır. Çalışmasının sonucunda bürokratk yasaların çok ağır olduğu ülke örneklernde ble yolsuzluğun, özel yatırımları azalttığı ve böylece ekonomk büyümey düşürdüğü ortaya konulmuştur. Mo (2001), yolsuzluk ve aktarma kanallarının GSYH üzerndek etksn ncelemek amacıyla, 54 ülkenn 1970-1985 dönem verlernden yararlanmıştır. Çalışmada yer alan aktarma kanalları; yatırım, beşer sermaye ve poltk stkrarsızlıktır. Analz sonuçlarında, yolsuzluk düzeyndek %1 lk br artışın, ekonomk büyümey %0,72 azalttığı görülmüştür. Yolsuzluğun, ekonomk büyümey etkledğ en öneml kanalın, toplam etknn %53 ünü oluşturan, poltk stkrarsızlık olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca yolsuzluğun, beşer sermaye düzeyn ve özel yatırımların payını azalttığı da elde edlen bulgular arasındadır. Everhart v.d. (2009), yolsuzluk le ekonomk büyümenn belrleyclernden beşer, özel ve kamusal sermaye brkm arasındak teork bağlantıyı araştırmış ve bu bağlantıların geçerllğn test etmşlerdr. Bunun çn 50 yükselen ekonomnn 1984-1999 dönemne at verlernden yararlanmışlardır. Analz sonuçlarından elde edlen en öneml bulgu, yolsuzluk ve kamusal yatırım arasındak etkleşmn dışlama etksnn de eklenmesyle özel yatırımları fazlasıyla kaçırdığıdır. Yolsuzluğun devlet yönetm üzerndek etks se negatf bulunmuş ve bunun da dolaylı olarak ekonomk büyüme üzerne engelleyc rol oynadığı fade edlmştr. Karagöz ve Karagöz (2010), Türkye çn yolsuzluk, ekonomk büyüme ve kamu harcamaları arasındak lşky araştırmışlardır. Bu amaçla analzlernde, Türkye ye at 1980-2005 dönem verlernden yararlanarak eşbütünleşme ve Granger nedensellk testlern yapmışlardır. Analz sonuçlarında değşkenler arasında anlamlı br uzun döneml lşk bulunmuştur. Granger nedensellk test sonucunda, Türkye de ekonomk büyümeden yolsuzluğa doğru br nedensellk lşks olduğuna dar bulgu elde edlmştr. Regresyon tahmn sonuçları se ekonomk büyümenn, kş başına yolsuzluk mktarını artırdığını ortaya koyarken; kamu harcamaları le yolsuzluk arasında se br nedensellk lşks yakalanamamıştır. Bazı yazarlar se yolsuzluk le ekonomk büyüme arasındak lşky zamana göre değerlendrmşlerdr. Bu çalışmalar çersnde, Aka v.d. (2005), ABD de yolsuzluğun ekonomk büyüme üzerndek etklern kısa, orta ve uzun vadede olmak üzere zamana bağlı olarak değşm ncelemşlerdr. Çalışmalarında kısa dönem olarak 1998-2000, orta vade olarak 1995-2000 ve uzun dönem olarak 1991-2000 arasını ele almışlardır. İk aşamalı en küçük kareler yöntemn kullandıkları analzlernden elde ettkler sonuçlar, orta ve uzun vadelerde yolsuzluğun ekonomk büyüme üzerndek etksnn gerçekten negatf ve statstksel olarak anlamlı olduğunu gösterrken, kısa vadede bu etknn anlamsız olduğunu ortaya koymuştur. Ekonomk özgürlüklere sahp ve demokratk olan ülkelere göre de yolsuzluk-büyüme arasındak lşk farklılık göstereblmektedr. Örneğn Drury v.d. (2006), yolsuzluğun ekonomk büyüme üzerndek etklern ve demokrasnn bu etkler nasıl yleştrdğn ncelemek amacıyla, 100 den fazla ülkenn 1982-1997 arasını kapsayan verlernden yararlanmışlardır. Analzlerden elde ettkler sonuçlara göre, demokratk ülkelerde yolsuzluğun ekonomk büyüme üzernde anlamlı br etks bulunmazken, demokratk olmayan ülkeler yolsuzluktan anlamlı br şeklde ekonom zarar görmektedr. Swaleheen ve Stansel (2007) se yolsuzluk ve ekonomk büyüme arasındak lşky ncelerken, ekonomk özgürlüğün etksn analzlerne dahl etmşlerdr. 60 ülkeye yer verdkler modellernde, düşük ekonomk özgürlüğe sahp ülkelerde yolsuzluğun ekonomk büyümey azalttığını, yüksek ekonomk özgürlüğe sahp ülkelerde se yolsuzluğun ekonomk büyümey arttırdığını ortaya koymuşlardır.
134 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2012 4 Model ve Uygulama Sonuçları Bu çalışmada yolsuzluğun belrleycler ve yolsuzluğun ekonomk büyüme le olan lşks, 2002-2010 dönem dkkate alınarak, geçş ekonomler olarak adlandırılan 23 ülke grubu çn panel ver regresyon analzler le nceleme konusu yapılmıştır. Bu 23 ülke; Arnavutluk, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Bulgarstan, Ermenstan, Estonya, Gürcstan, Hırvatstan, Kazakstan, Kırgızstan, Letonya, Ltvanya, Macarstan, Moğolstan, Moldova, Özbekstan, Polonya, Romanya, Rusya, Slovakya, Slovenya, Tackstan ve Ukrayna dır. Dönemn geçş sürecnn başladığı 1991 den değl de 2002 den alınmasının temelnde yolsuzluk endeksn yayınlayan kurumun ver setnn kesksz olarak başladığı yılın 2002 olmasındandır. Çalışmada bağımlı değşken olarak seçlen CPI (Corrupton Percepton Index/Yolsuzluk Algılama Endeks) nn, EBRD ve HDI endeks, hracat ve thalat toplamının GDP çndek payı (OPEN), hükümet harcamalarının GDP çndek payı (GOV), enflasyon (INF) ve kentsel nüfus artış hızı (URB) gb bağımsız değşkenlerden ne bçmde etklendğ 1 nolu eştlkte gösterldğ şeklyle araştırılmıştır: CPI t 0 1EBRD t 2HDIt 3OPEN t 4GOVt 5INFt 6URBt t (1) Yolsuzluk algılama endeks 0-10 arasında değşmektedr ve değer 10 a doğru yaklaştıkça ülkedek şeffaflığın artığına; 0 a yaklaştıkça şeffaflığın azaldığına temas edecek şeklde br yolsuzluk algısı göstergesdr. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) tarafından yayınlanan lberalzasyon endeks ondört değşkenden barettr. Bunlar; büyük ölçekl özelleştrme, küçük ölçekl özelleştrme, kurumsal yenden yapılanma, fyat lberalzasyonu, tcaret ve foreks sstem, rekabet poltkası, bankacılık reformları ve faz lberalzasyonu, menkul kıymet pyasaları ve bankacılık dışı mal kurumlar, genel altyapı reformları, telekomünkasyon, demryolları, elektrk gücü, yollar, su ve atık sudur. Her değşken çn 1 le 4 arasında değer verlmekte ve 4 e doğru gdldkçe, lberalzasyonda ylğn ve buna karşılık 1 e doğru gdldkçe ant-lberalzasyonun olduğu fade edlmektedr. HDI (Human Development Index/İnsan Gelşmşlk Endeks) gelr, eğtm ve sağlık olmak üzere üç temel bleşenden oluşturulan br gösterge le kalkınmışlık fade edlmektedr. Gösterge değer 0 la 1 arasındadır ve 0 a yaklaştıkça az gelşmşlk; 1 e yaklaştıkça gelşmşlk tanımlaması yapılmaktadır. OPEN ekonomnn dış açıklığını temsl etmekte olup, toplam dış tcaretn GDP çersndek payı le temsl edlr. GOV kamu harcamalarının GDP çersndek payı le tanımlanır. INF enflasyon oranıdır ve URB da kentsel nüfus artış hızını temsl eder. 2002-2010 dönemn kapsayan ve ulaşılablr ver setne sahp 23 geçş ekonoms çn kullanılan bağımlı ve bağımsız değşkenlere at tanımlayıcı statstkler Tablo 1 de sunulmuştur. CPI vers Uluslararası Şeffaflık Örgütü Yıllık raporlarından (Transparency Internatonal Annual Rapor); dğer verler se Dünya Bankası nın World Development Indcators (WDI) ve Global Development Fnance (GDF) ver tabanından derlenmştr. 2002-2010 dönem çn 23 geçş ekonomsnde yolsuzluk algılama endeks ortalaması 3.441 le oldukça yüksek olduğu görülmektedr. Maksmum değer olan 6.7 skoru 2006 yılında Estonya da ve mnmum değer 1.6 le 2010 yılında Özbekstan da gerçekleşmştr. Dolayısıyla yolsuzluk algılamasının görece en düşük olduğu ülke Estonya ve en yüksek algılanan ülke se Özbekstan dır. Bu ülke gurupları çn HDI skorları açısından dünya ortalamasının üzernde br gelşmşlk düzey söz konusu ken; EBRD skorlarında görece br lberalzasyon yapısının olduğu söyleneblmektedr. OPEN değşken ortalamasının 103.864 olduğu dkkate alınırsa, mll gelrn kends kadarlık br dış tcaret hacmsn olduğu ve kamu harcamalarının GDP payı ortalamasının da 16.84 olduğu değerlendrldğnde, görece kamunun ağırlığının zayıf olduğu ler sürüleblr. Geçş sürecnn başlangıcında çoğu ülkenn hperenflasyon olgusunu deneym ettğ, ancak ortalama enflasyonun skorunun 9.45 olduğu göz önüne alınırsa ve kamunun da görece küçük olduğu değerlendrlrse, yüksek enflasyon süreçlernn ortadan kaldırıldığı görülmektedr. Son olarak URB değşken kentsel nüfus artış hızını vermektedr ve bu rakam 0.313 dür. CPI HDI EBRD OPEN GOV INF URB Ortalama 3.441 0.734 2.956 103.864 16.840 9.457 0.313 Medyan 3.000 0.743 2.905 99.281 17.916 6.839 0.104 Maksmum 6.700 0.870 3.929 174.816 29.393 45.449 2.905 Mnmum 1.600 0.556 1.643 48.602 6.819-18.848-1.422 Standart Sapma 1.305 0.075 0.570 30.347 4.354 8.523 0.854 Gözlem sayısı 207 207 207 207 207 207 207 Tablo 1: Geçş Ekonomler İçn Tanımlayıcı İstatstkler CPI le bu değşkenn açıkladığı düşünülen değşkenlere at korelasyon katsayıları Tablo 2 de verlmştr. Buna göre geçş ekonomlernde yolsuzluk le EBRD ve HDI endeks arasında poztf ve güçlü korelasyon bulunurken; dış açıklık ve kamunun büyüklüğü arasında da poztf, ancak zayıf br korelasyon lşksnn varlığı tespt edlmştr. Buna karşılık enflasyon ve kentleşme oranı arasında se negatf ve zayıf korelasyon lşks yakalanmıştır.
SESSION 1B: Büyüme ve Gelşme I 135 CPI HDI EBRD OPEN GOV INF URB CPI 1.000 HDI 0.762 1.000 EBRD 0.737 0.751 1.000 OPEN 0.474 0.222 0.237 1.000 GOV 0.391 0.257 0.262 0.291 1.000 INF -0.408-0.449-0.558-0.098-0.119 1.000 URB -0.369-0.363-0.370-0.178-0.328 0.156 1.000 Tablo 2: Değşkenlere At Arasında Korelasyon Matrs Çalışmada yolsuzluğun belrleycler araştırıldığından, bütün zaman serler analznde olduğu gb hem zaman hem de yatay kest analzn br arada gerçekleştren panel ver analzlernde, değşkenler arasında sahte lşklere neden olunmaması çn değşkenlern durağan olması gerekmektedr. Bu çerçevede I. nesl brm kök testler olarak adlandırılan tahmncler çersnde 1. gurupta yer alan Levn-Ln ve Chu (LLC) le Hadr brm kök testler ve 2. gurupta yer alan Bretung, Im-Pesaran ve Shn (IPS), Fsher ADF ve Fsher PP brm kök testler bulunmaktadır. Değşkenlern brm kök sınamaları çn, Stata 11 programı kullanılmıştır. Tablo 3 de brm kök testler sonuçları verlmştr. Yapılan panel brm kök testlernde se, değşkenlern tamamının sevye değerlernde durağan oldukları tespt edlmştr. 1. Grup 2. Grup Levn, Ln ve Chu Hadr Z-stat Im, Pesaran ve Shn ADF - Fsher PP - Fsher Ch-square Ch-square t z(mu) Z(tau) t-bar W(t-bar) P P CPI -5.588(0) 14.385 7.587-1.884(1) -1.696(1) 143.081(2) 69.593(3) EBRD -5.767(0) 18.750 6.845-2.895(1) -2.871(1) 87.581(0) 87.581(0) HDI -11.251(0) 19.424 10.046-3.019(1) -3.367(1) 144.688(0) 144.688(0) OPEN -8.275(0) 11.521 3.831-2.742(1) -2.690(1) 84.330(0) 84.330(0) GOV -8.246(0) 16.162 5.343-2.884(1) -2.830(1) 156.590(1) 62.302(1) INF -9.661(0) 3.158 2.424-2.494(0) -4.590(0) 156.590(1) 132.479(0) URB -12.818(0) 13.760 1.486-3.025(0) -3.874(0) 111.565(0) 111.565(0) Not: Hadr le Im, Pesaran ve Shn de lk sütunda sabtl ve knc sütunda se sabtl-trendl şlemler söz konusudur. Parantez çersndek değerle se geckme sayısıdır. Tablo 3: Brm Kök Testler CPI etkleyen değşkenlere at denklemn tahmn edlmesnden önce alternatf panel modellernden hangsnn kullanılması gerektğnn tespt edlmes gerekr. Panel ver modelnn tahmnnde havuzlanmış (pooled) regresyon sabt etkler (fxed effects) ve rastsal etkler (random effects) olmak üzere üç yaklaşım vardır. Panel ver modellernde, klask (pooled) modeln geçerllğ; yan brm ve/veya zaman etklernn olup olmadığı F test, Olablrlk oranı test (LR),Breusch-Pagan Lagrange Çarpanı (LM) ve Düzeltlmş Lagrange Çarpanı (ALM), Score test ve Wooldrdge n test le sınamak mümkündür. Bu testler brbrnn alternatf mahyetnde olup seçm araştırmacıların terch dahlndedr. Klask model tesadüf etkler modelne karşı test etmek çn kullanılan Olablrlk oranı (LR) test, denklemn hang model çerçevesnde tahmn edleceğn belrlemek çn uygulanır. Brm etklern standart hatalarının sıfıra eşt olduğu; dğer br fade le klask modeln uygun olduğu temel hpotez (H 0 : σ µ =0) sınanmaktadır. LR test statstğ hesaplanırken, klask model ve tesadüf etkler model en çok olablrlk yöntem le tahmn edlmekte ve her ksnden elde edlen logolablrlk değerler kullanılmaktadır. Test statstğ aşağıdak gbdr: LR=2 [ l (kısıtlı) - l (kısıtsız) ] Bu eştlktek l(kısıtlı), klask modele at olablrlk fonksyonunu ve l(kısıtsız) se tesadüf etkler modelne at olablrlk fonksyonunu fade etmektedr. LR test statstğ, q (kısıtlama sayısı) serbestlk derecel χdağılımına uymaktadır. H0 hpotez reddedlrse, brm, zaman ya da hem brm hem de zaman etklernn olduğuna, dolayısıyla klask modeln uygun olmadığına karar verlmektedr (Tatoğlu, 2012). LR χ (1)test statstğ =139.52 prob:0.000 Sonuçlara göre, brm etklern standart hatalarının sıfıra eşt olduğunu söyleyen H0 hpotez reddedlmekte ve dolayısıyla brm etklern var olduğu, klask modeln uygun olmadığı anlaşılmaktadır. LR χ (1)test statstğ=0.00 prob:1.000
136 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2012 Test statstğ, 1 serbestlk derecel χ tablosu le karşılaştırılarak test edlmektedr. Sonuçlara göre, zaman etklernn standart hatalarının sıfıra eşt olduğunu fade eden H0 hpotez kabul edlmekte ve dolayısıyla zaman etklern var olmadığı anlaşılmaktadır. Yapılan LR test sonucunda brm etklernn olduğu zaman etklernn olmadığı anlaşıldıktan sonra, bu etklern sabt m yoksa tesadüf m olduğuna karar verlmes gerekmektedr. Bu amaçla Hausman spesfkasyon test statstğ kullanılmaktadır. Hausman spesfkasyon test, tesadüf etkler tahmncsnn geçerl olduğu bçmndek temel hpotez, k serbestlk derecel χ2 dağılımına uyan statstk yardımıyla test edlmektedr. (Baltag,2001) Hausman χ2 test statstk=10.51 prob= 0.1046 Hausman testnn sonuçlarına göre 2002-2010 dönem çn modelde Ho (Rastsal etkler mevcuttur) hpotez kabul edlmştr. Dolayısıyla elde edlen bu sonuç, panel regresyon denklemnde rastsal etkler mevcuttur fadesne eşdeğerdr. Tahmn edlen denklemde, değşen varyans, otokorelasyon ya da brmler arası korelasyon olup olmadığı sınanarak drençl tahmnclerle model yenden tahmn edlr. Tesadüf etkler modelnde, değşen varyansın varlığını sınamak çn Levene, Brown ve Forsythe testler kullanılmıştır. Varyansların eştlğn sınamak çn türetlen geleneksel F testler Gauss dağılımını esas almaktadır. Levene (1960), normal dağılım varsayımının gerçekleşmedğ durumda da drençl br değşen varyans test önermştr. Brown ve Forsythe (1974), Levene nn test statstğndek ortalama yerne aykırı gözlemlere karşı da drençl br yapı sağlayan kırpılmış ortalamaya dayalı alternatf yerel tahmncler önermşlerdr. Levene nn test çn statstk aşağıdak gb hesaplanmaktadır (Tatoğlu, 2012). W 0 Burada, n 2 Z Z / g 1 2 Zj _ Z / n 1 j j. gruptak n j. gözlem olmak üzere, Z j (2) şeklndedr. n, gözlem sayısı ve g brm sayısıdır. Brown ve Forsythe (1974) tarafından önerlen k test statstğnn lknde (W 50 ) nn. brm medyanı; kncsnde (W 10 ) W nun krtk değerler g-1 ve n yerne j yerne j j nn. brm %10 kırpılmış ortalaması yer almaktadır. 1 serbestlk dereces (df) le Snedecor F tablosundan alınır. W 0 = 3.9860317 df(22, 184) Pr > F = 0.00000009 W 50 = 1.9832408 df(22, 184) Pr > F = 0.00775409 W 10 = 3.9860317 df(22, 184) Pr > F = 0.00000009 Levene, Brown ve Forsythe nn test statstkler (W 0, W 50 ve W 10 ) (22, 184) serbestlk derecel Snedecor F tablosu le karşılaştırılarak brmlern varyansları eşttr şeklnde kurulan H 0 hpotez reddedlmekte; değşen varyans vardır. Hata termlernde otokorelasyon olmaması varsayımı, tesadüf etkler modelnn hata öğelernde (vt=ut+μ), zamana göre korelasyonun oldukça sık görülmesnden dolayı özellkle ktsad çalışmalarda çok kısıtlayıcı br varsayımdır. Hata termndek otokorelasyon katsayısı aşağıdak şeklde fade edleblr. corr v t, v s 2 (3) 2 2 u Otokorelasyonun hmal durumunda, parametreler tutarlı, fakat etkn olmamakta ve bu durumda standart hatalar sapmalı olmaktadır. Bu nedenle, tesadüf etkler modelnde otokorelasyon test edlmel ve varlığı halnde ona uygun tahmn yöntem belrlenmeldr. Tesadüf etkler modelnde otokorelasyon katsayısının sıfıra eştlğn, LM ve ALM testler le sınamak mümkündür. LM(rho=0) = 193.40 Pr>ch2(1) = 0.0000 ALM(rho=0) = 43.44 Pr>ch2(1) = 0.0000 LM(Var(u)=0,rho=0) = 338.25 Pr>ch2(2) = 0.0000 LM ve ALM otokorelasyon testler 1 serbestlk dereces le ve brleşk LM test 2 serbestlk dereces le χdağılımına uymaktadır. Otokorelasyon çn sonuçlara bakıldığında, otokorelasyon yoktur şeklndek temel hpotezn reddedldğ, yan otokorelasyonun var olduğu görülmektedr. Ayrıca brleşk testte de H 0 hpotez reddedlmektedr, dolayısıyla brm etknn varyansının ve otokorelasyon katsayısının sıfıra eştlğ reddedlmekte; brm etk ve/veya otokorelasyonun varlığı kabul edlmektedr. Tesadüf etkler modelnde brmler arası korelasyonun (yatay kest bağımsızlığın) varlığını Pesaran ve Fredman test le test edlmş ve
SESSION 1B: Büyüme ve Gelşme I 137 sonuçları Tablo 4 de verlmştr. Sonuçlara göre, H 0 hpotez reddedlememekte ve dolayısıyla, brmler arasında korelasyonun olmadığı anlaşılmaktadır. Pesaran Fredman Test st. Olasılık Test st. Olasılık 0.285 0.7755 8.684 0.9948 Tablo 4: Brmler Arası Korelasyon Testler Tahmn edlen tek yönlü tesadüf etkler model, brmler arası korelasyonun olmadığını, ancak değşen varyans ve otokorelasyonun varlığı altında tekrar tahmn edlmes gereğne şaret etmektedr. Bu çerçevede tahmn sonuçları Tablo 5 de verlmştr. Standart Tahmn Sonuçları Sağlamlılık Tahmn Sonuçları Katsayı Std sapma z P Robust std.sapma Robust z Robust P EBRD 1.040 0.316 3.29 0.001 0.30774 3.38 0.001 HDI 3.437 2.164 1.59 0.112 3.34163 1.03 0.304 OPEN 0.006 0.002 2.78 0.005 0.00343 1.83 0.067 GOV 0.046 0.011 4.02 0.000 0.03072 1.51 0.130 INF 0.011 0.004 2.18 0.029 0.01229 0.88 0.381 URB -0.075 0.084-0.89 0.372 0.09741-0.78 0.438 Sabt -3.673 1.067-3.44 0.001 1.77291-2.07 0.038 Tablo 5: Geçş Ekonomlernde Panel Ver CPI Tahmn Sonuçları Tablo 5 dek sonuçlara göre yolsuzluğu algılama endeks (CPI) nn kentsel nüfus artışı hızı dışındak dğer açıklayıcı değşkenlerle poztf yönde etkl olduğu görülmektedr. Dğer br fadeyle CPI skorlarının artmasına paralel olarak yolsuzluk algılamasının zayıfladığı dkkate alınırsa, EBRD, HDI, OPEN, GOV ve INF değerlerndek artışların yolsuzluk algılamasında zayıflamalara yol açtığı görülmektedr. Bu değşkenlerden statstk açından anlamlı olanları se EBRD le fade edlen lberalzasyon endeksnn çok güçlü (%1 önem düzeynde) etklernn bulunduğu görülmektedr. Dğer br fadeyle araştırmaya dahl edlen 23 geçş ekonomsnde lberalleşme yönündek çabaların toplum nezdnde yolsuzluk algılamasını da aşağıya çektğ ler sürüleblr. EBRD ndeksnn yanı sıra knc derecede güçlü etknn OPEN değşken le yakalandığı gözlenmektedr. Dışa açıklık gösterges olarak alınan bu gösterge br tür tcar lberalzasyonu da fade etmektedr. Bu ekonomlerde tcar lberalzasyon uygulamalarının dünya le entegre olma çabalarının yansıması olduğu dkkate alınırsa, dünya ekonoms le lşklerde yoğunluk derecesndek artışların br nev otokontrolü sağlayarak, yolsuzluğu zayıflatıcı etkler yarattığı söyleneblr. Kamunun büyüklüğünü temslen alınan GOV değşken le br tür bunun yansıması konumunda bulunan ve fyatlar genel düzeyn temsl eden INF değşkenler de standart tahmnlerde statstk açıdan anlamlı; ancak sağlamlılık tahmn sonuçlarında statstk anlamlılığı bozulmaktadır. İstatstk açıdan anlamlılığı bozulan, ancak teork beklentlern aksne poztf yönde parametre katsayısına sahp olan bu k değşken açısından br değerlendrme yapılacak olunduğunda, enflasyon rakamlarının tek hanel ortalamasının ve kamu harcamalarının da %15 lerde olmasının ekonomde bozucu etkler doğurmadığına şaret etmekte ve hatta kamunun özellkle br nebze daha büyümesnn altyapıyı ve sosyal sermayey olumlulaştırarak poztf dışsallıklar yarattığı ve bunun da yolsuzluk algılamasını azalttığı gb br sonuç çıkmaktadır. Oysa lteratürde yaygın nanç olarak kamunun ekonomdek payının artması ve enflasyonst süreçler yaratmasının yolsuzluğu dernleştrmes beklenr. Geçş ekonomlernde buna zıt bulguların elde edlmesnde se lteratürde kamu harcamaları ve büyüme lşklernn Kuznets eğrs benzer yapı sergledğ dda edleblr. Zra Kuznets eğrs bağlamında kamu harcamalarının belrl br noktaya kadar artmasının olumlu; belrl br noktanın aşılmaya başlandığında, yansız ve son olarak yeter düzeyden fazla şşknleşmş kamunun se olumsuz etkler söz konusudur. Bu durum dkkate alınırsa, geçş ekonomler açısından kamusal boyutun yolsuzluğu azaltıcı ve dolayısıyla büyümey artırıcı noktada bulunduğu gb br sonuç ortaya çıkmaktadır. Son olarak kentsel nüfus artışı se özellkle yeterl ş mkanı sağlanması ve kamu hzmetlernn sunulmasında eksklkler ortaya çıkarmakta ve bu da halkı yasal ve ahlak olmayan yollara başvurarak refah düzeylern arttırmaya teşvk edeblmektedr. HDI, yan nsan gelşmşlk endeks değer açısından da poztf, fakat statstk açıdan anlamlı olmayan lşk yakalanmıştır. Yolsuzluğun belrleycler tahmn edldkten sonra yolsuzluk le ekonomk büyüme arasındak lşkye bakılmıştır. Bu çerçevede E-vews7 paket programı kullanılarak analzler yapılmıştır. Yapılan analz sonuçları Tablo 6 da verlmştr. CPI ve büyüme arasındak nedensellk lşklernde, CPI nın ekonomk büyümenn neden olduğu ve bunun da 1., 2. ve 3. geckmeye kadar %1 önem düzeynde anlamlı olduğu; 4. geckmede se anlamlılığın %5 önem düzeyne düştüğü gözükmektedr. Dğer taraftan ekonomk büyümenn CPI nın neden olduğuna dar sınamada se 1. ve 2. geckmelerde anlamlı lşkler yakalanamazken; 3. ve 4. geckme uzunluklarında %10 anlamlılık düzeynde lşkler yakalanmıştır. Dolayısıyla CPI ve ekonomk büyüme arasındak çft yönlü nedensel lşkler
138 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 2012 yakalanırken; nedensel lşknn daha güçlü br şeklde CPI dan ekonomk büyümeye doğru olduğu tespt edlmştr. Geckme uzunlukları 1 2 3 4 F Prob F Prob F Prob F Prob CPI büyümenn neden değldr. 8.09 0.004 5.03 0.007 4.18 0.007 3.02 0.021 Büyüme CPI nın neden değldr. 1.67 0.196 1.52 0.220 2.200 0.091 2.16 0.077 5 Genel Değerlendrme ve Sonuç Tablo 6: CPI ve Ekonomk Büyüme Nedensellk Sınama Sonuçları 1991 yılında esk sosyalst bloğa bağlı ülkelerde yapısal değşmler ortaya çıkarken; bu durumun yansımaları arasında br kısım ülkelern de ortaya çıkması gb sonuçları söz konusu olmuştur. Gerek önceden bağımsız olan, gerekse bloğun dağılmasıyla yenden bağımsızlını elde eden ülkeler geçş ekonomler olarak tanımlanmaktadır. Bu çalışmada ver setne ulaşılablen 23 geçş ekonoms çn yolsuzluğun belrleycler araştırılmış ve laveten yolsuzluk le ekonomk büyüme arasındak lşkler nceleme konusu yapılmıştır. Çalışmada yolsuzluk algılama ndeksnn belrleycler olarak lteratürde yaygın olarak kullanılan EBRD ve HDI endeks, hracat ve thalat toplamının GDP çndek payı (OPEN), hükümet harcamalarının GDP çndek payı (GOV), enflasyon oranı (INF) le kentsel nüfus artış hızı (URB) değşkenler kullanılmıştır. Yapılan ekonometrk tahmn sonuçlarında, CPI yı statstk açından anlamlı olarak etkleyen k değşken dkkat çekmektedr. Bunlar; EBRD le fade edlen lberalzasyon endeks le ekonomnn dışa açıklığını fade eden OPEN değşkendr. Her k değşkenn daha şeffaf br yapılanma ve dünya le entegre olmayı fade etmes açısından yolsuzluk algılamasını zayıflattığı, yan yolsuzluğu azaltıcı yönde etklernn olduğu gözlenmştr. Dğer taraftan lteratürde yolsuzluk le ekonomk büyüme arasındak lşklerde tartışma konusu yapılan yolsuzluğun ekonomk büyümey etkleyc unsurlar doğurduğuna dar ddaların yanı sıra yolsuzluğun ekonomk büyümey sekteye uğrattığına dar savlar da mevcuttur. Sosyalst sstemn özellkle son dönemlernde yarattığı atalet ve ağır kamu gücünün yaratmış olduğu yolsuzluk eğlmlernn geçş le brlkte hem syasal hem de sosyo-ekonomk açıdan lberalleşme eğlmler le kırılmaya çalışıldığı geçş ekonomlernde, yolsuzlukbüyüme lşklernde yukarıdak savlardan hangsnn geçerl olduğu da tespt edlmeye çalışılmıştır. Yapılan nedensellk sınamalarında ve korelasyon testlernde, CPI ve ekonomk büyüme arasındak çft yönlü nedensel lşkler yakalanırken; nedensel lşknn daha güçlü br şeklde CPI dan ekonomk büyümeye doğru olduğu tespt edlmştr. Korelasyon katsayılarında da yolsuzluk algılamasında halkı nancının sağlanablrlğnn ekonomk büyüme üzernde olumlu etkler yarattığı belrlemes yapılmıştır. Sonuç tbarıyla, sosyalst sstemn ağır kamu müdahaleclğnden kurtulma çabalarına paralel olarak lberalleşme yönündek çabaların ve bu bağlamda ekonomy dışa açmanın yolsuzluk algısını mnmze ettğ tespt edlrken; yolsuzluk algısının zayıflatılmasının da ekonomk büyümey uyarıcı yönde ger beslemesnn olduğu görülmektedr. Dolayısıyla geçş ekonomlernn gderek daha şeffaf br yapıya bürünmelernn toplumda br konsensüs doğurarak büyümey ve refahı besleyeceğ söyleneblr. Kaynakça Aka, Nobuo, Horuch, Yusaku, Sakata, Masayo, 2005. Short-run and Long-run Effects of Corrupton on Economc Growth: Evdence from State-Level Cross-Secton Data for the Unted States, CIRJE Dscusson Papers, http://www.e.u-tokyo.ac.jp/crje/research/03research02dp.html Aktan, Coşkun Can, 1997. Yolsuzluklar le Ekonomde Serbestleşme ve Demokratkleşme Arasındak İlşk, Başak Dergs, s. 14-17. Ata, A.Yılmaz ve Arvas, M.Akf, 2011. Determnants of Economc Corrupton: A Cross-Country Data Analyss, Internatonal Journal of Busness and Socal Scence, Vol.2, No.13, pp.161-169. Baltag, Bad (2001), Econometrc Analyss of Panel Data, 2nd Ed., UK: John Wley & Sons Ltd. Bardhan, Pranab, 1997. Corrupton and Development: A Revew of Issues, Journal of Economc Lterature, Vol.V, p.1320-1346. Braun, Mguel ve Tella, Rafael d, 2000. Inflaton, Inflaton Varablty and Corruptıon, Economcs & Poltcs, Vol.16, No.1, pp.77-100. Del Monte, Alfredo ve Papagn, Erasmo, 2007. The Determnants of Corrupton n İtaly: Regonal Panel Data Analyss, European Journal of Poltcal Economy, Vol.23, pp.379-396. Drury, A.Cooper, Kreckhaus, Jonathan, Lusztg, Mchael, 2006. Corrupton, Democracy and Economc Growth, Internatonal Poltcal scence Revew, Vol.27, No.2, pp.121-136. Everhart, Stephen S., Martnez-Vazquez, Jorge, McNab, Robert M., 2009. Corrupton, Governance, Investment and Growth n Emergng Markets, Appled Economcs, Vol.41, No.13, pp.1579-1594.
SESSION 1B: Büyüme ve Gelşme I 139 Gymah-Brempong, K., 2002. Corrupton, Economc Growth and Income Inequalty n Afrca, Economcs of Governance, 3, pp.183-209 Huntngton, S.P., 1968. Poltcal Order and Changng Socetes, Yale Unversty Press, New Haven. Husted, B.W., 1999. Wealth, Culture and Corrupton, Journal of Internatonal Busness Studes, Vol. 30, No. 2, pp.339-360. Karagöz, Kadr, Karagöz, Murat, 2010. Yolsuzluk, Ekonomk Büyüme Ve Kamu Harcamaları: Türkye çn Amprk Br Analz, Sayıştay Dergs, 76, ss. 5-22 Karakaş, Mehmet, 2007. Yolsuzluğun Nedenler, Etkler ve Yolsuzlukla Mücadelede Alternatf Br Yaklaşım Olarak Yönetşm, İstanbul Ünverstes İktsat Fakültes, Malye Araştırma Merkez Konferansları, 50.ser, ss.44-66. Leff, N.H., 1964. Economc Development through Bureaucratc Corrupton, Amercan Behavoral Scentst, Vol.8, No.3, p.8-14. Leys, C., 1965. What s the Problem about Corrupton?, Journal of Modern Afrcan Studes, Vol.3, No.2, pp.215-230. Lu, F.T., 1985. An Equlbrum Queung Model of Brbery, Journal of Poltcal Economy, Vol. 93, pp.760-781 Mauro, Paolo, 1995. Corrupton and Growth, Quarterly Journal of Economcs, Vol.110, No.3, pp.681-712. Mo, Pak Hung, 2001. Corrupton and Economc Growth, Journal of Comparatve Economcs, Vol.29, pp.66-79. Swaleheen, Mushfq us, Stansel, Dean, 2007. Economc Freedom, Corrupton and Growth, Cato Journal, Vol.27, No.3, pp.343-358. Tanz, Vto, 1998. Corrupton Around the World Causes, Consequences, Scope and Cures, IMF Staff Papers, Vo:45, No:4, pp.559-594. Tarhan, R. Bülent, vd, 2006. Yolsuzlukla Mücadele, Matsa Ktapev, 2. Basım, Ankara, 1. Tatoğlu Yerdelen,Ferda(2012),Panel Ver Ekonometrs, Beta Yayıncılık,İstanbul. Tosun, Umur, 2003. Yolsuzluğun Nedenler Üzerne Amprk Br Çalışma, Akdenz İ.İ.B.F. Dergs, (5), ss.125-146. Transparency Internatonal, 2000. Background Informaton to the Corrupton Perceptons Index, www.transparency.org.de/documents/cpı/2000/qanda.html Yakar, Soner ve Cebec, Kemal, 2007. Yolsuzluğun Ekonomk Büyümeye Etkler Üzerne Teork Br İnceleme, www.ces.org.tr/dergdocs/makale226.pdf Wllamson, John, 2002. What Washngton Means by Polcy Reform, Washngton: Insttute for Internatonal Economcs, (http://www.e.com/ publcatons/papers / paper.cfm?researchid=486