T.C. EGE ÜNVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ FARKLI ESNEKLİK DÜZEYLERİNE SAHİP SPORCULARDA STATİK GERME SONRASI KASSAL GÜÇ DEĞİŞİM SÜRECİNİN ANALİZİ Hareket ve Antrenman Bilimleri Anabilim Dalı Programı Doktora Tezi Fatih ÇATIKKAŞ DANIŞMAN Prof. Dr. Mustafa Ferit ACAR İZMİR (2008)
DEĞERLENDİRME KURULU ÜYELERİ (Adı Soyadı) (İmza) Başkan: Prof. Dr. Mustafa Ferit ACAR (Danışman). Üye: Prof. Dr. B. Muzaffer ÇOLAKOĞLU (Danışman).. Üye: Prof. Dr. Çetin İŞLEĞEN... Üye: Doç. Dr. İlker ERCAN... Üye: Yard. Doç. Dr. Süleyman Lütfi MORALI.. Doktora Tezinin kabul edildiği tarih: II
ÖNSÖZ Bu çalışma; statik germe egzersizlerinin esneklik açısından elit olan veya olmayan sporcularda gücü düşürüp düşürmediği, statik germe egzersizleri sonrasında bir güç kaybı söz konusu ise bunun ne kadar süre ile geçerli olacağı konusunu incelemek ve literatüre yeni bulgular kazandırabilmek için hazırlanmıştır. Yüksek güç üretimi gerektiren müsabaka veya antrenmanlar öncesinde statik germe egzersizlerinin sporcuların esneklik düzeylerine göre kullanılabilirliği ve efordan ne kadar önce sonlandırılması gerektiği konuları hakkında fikir vermesi bakımından önem taşımaktadır. Tez konusunun belirlenmesi ve çalışmalarımın planlanması sırasında değerli fikirlerini, zamanını ve desteğini esirgemeyen doktora tez danışmanlarım Sayın Prof. Dr. Mustafa Ferit ACAR hocam a ve Prof. Dr.Muzaffer ÇOLAKOĞLU hocam a şükranlarımı sunarım. Çalışmalarım esnasında benden desteğini esirgemeyen Spor Yüksekokulu Müdürüm Prof. Dr. Birol DOĞAN a, Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Bahtiyar ÖZÇALDIRAN a ve tüm Spor Yüksekokulu ögretim üyesi ve öğretim elemanı hocalarıma ve arkadaşlarıma sonsuz teşekkür ederim. Tezimin testlerini yapılması aşamasında bana büyük destek veren ve bizzat yürüten başta Spor Yüksekokulu Müdür yardımcımız Yard. Doç. Dr. Süleyman MORALI ya, Öğr. Gör. Aykut Eren CANÜZMEZ e, Erciyes Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulundan Yard.Doç.Dr. Yahya POLAT a, Osman PEPE ye ve Burak İNAN a teşekkürlerimi bir borç bilirim. Tezimin oluşumunu ve deneklerin testlemelere katılımını sağlayan başta Taekwondo Federasyon Başkanım Yard.Doç.Dr. Metin ŞAHİNE ve Taekwondo Mili III
takım sporcularına ayrıca Malatya Spor idarecilerine, antrenörlerine ve denek olarak katılan tüm sporculara sonsuz teşekkür ederim. Doktora eğitimim boyunca büyük desteğini gördüğüm Sağlık Bilimleri Enstitüsü Müdürümüz Sayın Cemal ERONAT a ve Sekreterimiz Sayın Melike ÖRK e ve tüm Sağlık Bilimleri çalışanlarına içtenlikle teşekkür ederim. Doktora eğitimim sırasında bilgi ve tecrübelerinden faydalandığım Spor Hekimliği anabilim dalı başkanı Prof. Dr. Çetin İŞLEĞEN hocama ve öğretim üyeleri, Prof. Dr. Oğuz KARAMIZRAK ve Prof. Dr. Ahmet ERTAT hocalarıma şükranlarımı sunarım. Doktora tezimin istatistiksel analizlerinin yapılmasında beni yönlendiren ve bu analizlerin gerçekleşmesinde büyük emeği olan Doç.Dr. İlker ERCAN a ve tezimin hazırlanması aşamasındaki destekleri için değerli meslektaşım Ayşegül YAPICI ya teşekkürlerimi sunarım. Son olarak bana verdiği destekten ve anlayışından dolayı değerli eşim Mügeye ve doğacak olan kızımıza sonsuz teşekkür ederim. Fatih ÇATIKKAŞ IV
TABLOLAR LİSTESİ Tablo1. Esneklik gruplarında CMJ ve DJ güç değişimlerinin başlangıç ölçümüne göre izleyen ölçümlerde betimsel istatistikleri.. 27 Tablo2. CMJ kategorisinde DJ ve CMJ performanslarının, statik germe sonrası değişimleri.28 Tablo3. CMJ kategorisinde DJ ve CMJ performanslarının, statik germe sonrası değişimleri. 29 Tablo4. Esneklik gruplarına göre, CMJ ve DJ de başlangıç ölçümüne göre izleyen ölçümlerdeki yüzde değişimlerin gruplar arası karşılaştırmaları ve betimsel istatistikleri.32 Tablo5. CMJ guruplarına göre, CMJ değerlerinin başlangıç ölçümüne göre izleyen ölçümlerdeki yüzde değişimlerinin gruplar arası karşılaştırmaları ve betimse.istatistikleri..35 Tablo6. DJ gruplarına göre, DJ değerlerinin başlangıç ölçümüne göre izleyen Ölçümlerindeki yüzde değişimlerinin gruplar arası karşılaştırmaları ve betimsel İstatistikleri 37 Tablo7. Tüm deneklerin CMJ ve DJ nin başlangıç değerleri arasındaki farklar.38 V
GRAFİKLER LİSTESİ Grafik1. Esneklik düzeylerine göre CMJ değerlerinin zamana bağımlı değişimleri......23 Grafik2. Esneklik düzeyine göre DJ değerlerinin zamana bağımlı değişimleri.....23 Grafik3. Esneklik gruplarına göre CMJ değerlerinin başlangıç değerlerine göre yüzde değişimleri.... 31 Grafik4. Esneklik gruplarına göre DJ değerlerinin başlangıç değerlerine göre yüzde değişimleri....31 Grafik5. CMJ değerlerinin zamana bağlı değişimleri..33 Grafik6. CMJ değişimlerine göre CMJ değerlerinin başlangıç değerlerine göre yüzde değişimleri 34 Grafik7. DJ değerlerinin zamana bağlı değişimleri.36 Grafik8. DJ değişimlerine göre DJ değerlerinin başlangıç değerlerine göre yüzde değişimleri.... 36 VI
RESİMLER LİSTESİ Resim1. Kas İğciği... 8 Resim2. Kas iğciği ve Golgi Tendon Organı...9 Resim3. Kas iğciğinde aksiyon potansiyel oluşumu..10 Resim4. Miyotatik Refleks.12 Resim5. Golgi Tendon Organı... 14 Resim6. Ters Miyotatik Refleks.15 Resim7. Otur-Öne Eriş testi uygulaması....20 VII
KISALTMALAR CMJ - Counter Movement Jump DJ - Derinlik Sıçraması SGE - Statik Germe Egzersizi VIII
İÇİNDEKİLER BÖLÜM I GİRİŞ...1 1.1. Araştırmanın Konusu...3 1.2. Alt Problemler..3 1.3. Araştırmanın Amacı 3 1.4. Araştırmanın Hipotezleri....4 1.5. Sayıltılar 4 1.6. Araştırmanın Önemi 4 1.7. Sınırlılıklar 5 1.8. Tanımlar 5 GENEL BİLGİLER 6 2.1. Kas iğciği ve Miyotatik Refleks...7 2.2. Golgi Tendon Organı ve Ters Miyotatik Refleks 12 2.3. Golgi Tendon Organı ve Kas İğciğinin Fonksiyonel Farklılıkları. 15 2.4. Statik ve Dinamik Germe Egzersizi Farkları..16 BÖLÜM II GEREÇ VE YÖNTEMLER 18 3.1. Katılımcıların Seçimi.....18 3.2. Test Protokolleri.18 3.2.1. Otur Eriş Testi.. 19 3.3. Araçlar....20 3.4. İstatistiksel Analizler...20 IX
BÖLÜM III BULGULAR..22 BÖLÜM IV TARTIŞMA...39 BÖLÜM V SONUÇLAR VE ÖNERİLER.....43 ÖZET.44 ABSTRACT...45 YARARLANILAN KAYNAKLAR 46 ÖZGEÇMİŞ..53 X
BÖLÜM I GİRİŞ Kassal statik germe teknikleri sıklıkla çeşitli egzersizler ve sportif müsabakalar öncesinde kullanılmaktadır(5,52,34). Kassal esnekliğin artması ile performansın artacağı ve şiddetli egzersizler sırasında sakatlık riskinin azaltılabileceğine inanılır (45, 46). Statik germe kronik olarak sarkomer sayısındaki artış sonucu kasın boyunda uzamayla, akut olarak ise kasa gelen sinirsel uyarının azalması ile gevşemenin sağlanması sonucu kasın uzayabilirliğini arttırır. Kas uzayabilirliğinin artması ile güç üretiminde artış ve sakatlanma riskinde azalma olacağı beklenir. Kas gerilimi belirli bir düzeyde olduğunda golgi tendon organı uyarılır. Bu uyarılma sonucu gerimin artmasına neden olan unsurların azaltılması gerekir. Bu unsurlardan biri kastendon ünitesinin kassal aktivitesini azaltmaktır. Golgi tendon organından çıkan bu uyaranlar, o kasa ait motor ünitelerden önce inter nöronlarla bağlanır. İnternöronlar sinirsel iletinin kasa geçmesini engelleyerek bazı motor üniteleri devre dışı bırakır. Kas tonusunun azalması (gevşeme) nedeniyle kasın uzatılabilirliği arttırılmış olur. Kasın sürekli adapte olunmuş düzeyden daha fazla uzatılması ile sarkomer sayısındaki artış olduğunu gösteren çalışmalar da vardır. Goldspink (29, 30), Williams ve Goldspink (53) normal büyüme sırasındaki fibril uzunluğundaki artışın fibril boyunca uzanan sarkomer serilerinde, sarkomer sayısındaki artmadan kaynaklandığını göstermişlerdir. Sarkomer sayısındaki artış, fibrillerin boylarını uzatarak kas uzunluğunda artmaya neden olur. Her bir sarkomer; istirahat uzunluğundan itibaren deforme olmaksızın, % 50 den fazla uzatılabilir. Bu durumda sarkomer sayısındaki artış ne kadar fazla olursa kasın uzatılabilirliğindeki artış da o kadar fazla olur. Tabary ve ark. (49) uzatılmış pozisyonda hareketsiz bırakılmış kasta
sarkomer sayısında yaklaşık % 20 artış tespit etmişlerdir. Williams ve Goldspink (54) sarkomer sayısındaki bu artışın mevcut miyofibrillerin sarkomer serilerinin uçlarına yeni sarkomer eklenmesinden kaynaklandığını ortaya koymuşlardır. Diğer taraftan, kasa giden uyarının engellenmesinin kasın uzayabilirliğini % 5 oranında arttırdığı bilinir (32, 49). Ters miyotatik refleks ile kısmi denervasyon yaratan statik germe antrenmanları tekrarlandığında kasın buna yanıtı kas boyunda artma şeklinde olur. Kas boyu artarsa, kasın uzatılabilirliği de artar. Ancak, son zamanlarda yapılan çalışmalarda, elektromiyografi, mekanografi, düşük ve yüksek açısal hızlarda kassal kuvvet üretebilme yeteneği ve güç üretiminin (14) statik germe egzersizlerini takiben azaldığı (13, 14, 39) veya dinamik germe sonrası arttığı (55) çeşitli araştırmalarda ortaya konulmuştur. Dinamik germe egzersizlerinin kullanıldığı, statik germe egzersizlerinden tamamen arındırılmış ısınma protokollerinden sonra sıçrama gibi yüksek güç üretimi gerektiren aktivitelerde daha yüksek performanslara ulaşıldığı saptanmıştır (20). Young ve arkadaşları (56), kassal güç üretimini azaltabilecek statik germe egzersizlerinin şiddetinin maksimal ve süresinin en az iki dakika olması gerektiğini saptamışlardır. Statik germe egzersizlerinin gücü düşürdüğü doğrultusundaki bulgulara rağmen, eksantrik kassal kuvveti değil konsantrik kuvveti azalttığı (13) veya esneklik açısından elit sporcularda kuvvet veya güç üretimini düşürmediği (18) gibi bulgulara da rastlanılmaktadır. Statik germe egzersizlerinin elit sporcularda bir güç azalmasına neden olup olmadığı çelişkiliyken, böyle bir inhibisyonun ne kadar süreceği konusunda bir bilgi yoktur. Bu çalışmanın amaçları; statik germe egzersizlerinin esneklik açısından elit olan veya olmayan sporcularda gücü düşürüp düşürmediği, statik germe egzersizleri sonrasında bir güç kaybı söz konusu ise bunun ne kadar süre ile geçerli olacağı konusunu incelemek ve literatüre yeni bulgular sunulabilmektir. 2
Bu çalışmanın sonuçları, yüksek güç üretimi gerektiren müsabaka veya antrenmanlar öncesinde statik germe egzersizlerinin sporcuların esneklik düzeylerine göre kullanılabilirliği ve efordan ne kadar önce sonlandırılması gerektiği konularında fikir verecektir. 1.1. Araştırmanın Konusu Farklı esneklik düzeylerine sahip sporcularda statik germe sonrası kassal güç değişimi etkilenir mi? 1.2. Alt Problemler Statik germe egzersizleri Dikey Sıçramayı (CMJ) etkiler mi? Statik germe egzersizleri Derinlik Sıçramasını (DJ) etkiler mi? Elit sporcularda statik germe egzersizlerinin güç üretimine akut etkileri ne kadar sürmektedir? Statik germe sırasında meydana gelen ters gerilme refleksinin inhibe edici etkisi ne kadar sürmektedir? Statik germe egzersizlerinin bu etkileri, farklı gruplarda (esneklik açısından elit olan veya esneklik açısından elit olmayan) ne kadar sürmektedir? Statik ve dinamik germe egzersizlerinin ısınmanın hangi evresinde kullanımı uygundur? 1.3. Araştırmanın Amacı Bu çalışmanın amaçları; statik germe egzersizlerinin esneklik açısından elit olan veya olmayan sporcularda gücü düşürüp düşürmediği, statik germe egzersizleri sonrasında bir güç kaybı söz konusu ise bunun ne kadar süre ile geçerli olacağı konusunu incelemek ve literatüre yeni bulgular sunulabilmektir. 3
1.4. Hipotezler Statik germe egzersizleri ile golgi tendon organının uyarı eşiğinin esneklik antrenmanları ile yükselmesi sonucunda daha fazla uzatılmışlık düzeylerinde bile şiddetli bir ters miyotatik refleks yaratmayacağından elit esneklik düzeyine sahip sporcularda statik germe sonrası kassal inhibisyon oluşmayabilir. Dolayısıyla bu sporcularda statik germe egzersizleri akut kassal güç azalmasına neden olmayabilir. Esneklik açısından elit düzeylerde olmayanlarda statik germe egzersizleri kısa süren bir inhibisyona neden oluyorsa diğer çalışmalarda iddia edildiği gibi müsabaka ısınma programlarından statik germe egzersizlerinin çıkartılması gerekmeyebilir. 1.5. Sayıltılar Katılımcıların sirkadyen ritim, MSS hazır bulunuşluk düzeyi, ısı, nem vb. faktörlerden etkilenmemeleri için, testlerin her katılımcı için günün aynı saat dilimlerinde yapılması ile farklı etkilenilmediği kabul edilmiştir. Tüm performans testlerinin her sporcu için aynı standartlarda tamamlanmasına özen gösterildi. Sporcuların tamamının test süresince desteklenerek aynı standartlarda motive edilmesine özen gösterildi. Sporcuların anaerobik güç konusunda gelişmiş ve halen düzenli antrenman yapmaya devam eden başarılı performans sporcuları olmalarına özen gösterildi. 1.6. Araştırmanın Önemi Bu araştırma; statik germe egzersizlerinin elit sporcularda da gücü düşürüp düşürmediği ve yapılan statik germe egzersizleri sonrasında bir miktar güç kaybı söz konusu ise bunun ne kadar süre ile geçerli olacağı konularında literatüre yeni bulgular ortaya koyabilir. 4
Bu çalışmanın sonuçları, yüksek güç üretimi gerektiren spor dallarında ısınmanın şeklinin ne olacağı konusunda önemli bilgiler sunabilir. 1.7. Sınırlılıklar Statik germe egzersizlerinin elit sporcularda güç üretimi üzerine etkisinin test edilmesini hedefleyen çalışmadaki evren erkek, sağlıklı, profesyonel sporcularla sınırlıdır. Bu çalışma birinci ligde oynayan bazı profesyonel Futbolcular ve Türk Taekwondo Milli takımı sporcuları ile sınırlıdır. Test ölçümleri; CMJ, DJ sıçramaları ve Otur - Öne Eriş ile sınırlıdır. Gerçekleştirilen bu çalışma Malatya ve Ankara illerinde bahsi geçen sporcularla sınırlıdır. Statik germe egzersizlerinin uygulama protokolünde denek sayısı 56 sporcuyla sınırlıdır. 1.8. Tanımlar Miyotatik Refleks: Kas gerildiğinde, kas iğciğinin ekstasyonu aynı kasın ve yakın işbirliği yapan sinerjistik kaslarının büyük iskelet kası lifleri üzerinde yaptığı kasılma refleksidir. Ters Miyotatik Refleks: Kasın kuvvetli gerimi sonucu, kasılmanın sona ermesi ve kasın gevşemesi ile oluşan reflekstir. Kuvvetli tendon gerimi sonucu oluşan kassal gevşeme yanıtıdır. Counter Movement Jump: Kollar serbest salınım yaparken gerçekleştirilen Durarak dikey sıçrama şeklidir. Derinlik Sıçraması: Belirli yükseklikteki bir kasadan yere düşüş ve hemen ardından yapılan sıçrama şeklidir. 5
GENEL BİLGİLER Mevcut olimpik sportif branşların çoğunda, yüksek güç üretimi başarının en önemli unsurlarındandır. Güç üretiminde düşüklüğe neden olabilecek uygulamalar, yıllar süren çabaları sonuçsuz bırakabilir. Son yıllarda, güç düşüşleri yaratabileceği iddiasıyla müsabaka öncesindeki ısınma programlarında statik germe egzersizlerinin yer almaması gerektiği genel bir kanı halindedir. Bu iddia kas uzaması sırasında tendon geriminde meydana gelen artışın yarattığı Ters Miyotatik Refleks in o tendonun bağlı olduğu kasta bir inhibisyona neden olmasına dayanmaktadır. Golgi tendon organının yarattığı bu refleksin ne kadar motor üniteyi etkileyeceği, o frekansın düzeyi ile ilişkilidir. Tendondaki gerim ne kadar yüksekse, o kadar motor ünite inhibe olarak gevşeme gerçekleşir(23). Miyotatik refleks ve buna zıt etkilere neden olan ters miyotatik refleks, kaslarda ve tendonlarda bulunan gerime duyarlı proprioseptörler olan kas iğciği ve golgi tendon organının fonksiyonlarıdır(21,27). Kas fonksiyonunun uygun şekilde kontrolü, sadece kasın ön motor nöronlarıyla uyarılmasını gerektirmekle kalmaz, aynı zamanda kasın her andaki durumunu sürekli olarak omuriliğe bildiren duysal geribildirim bilgilerini de gerektirir. Kasın boyunun, o andaki gerim derecesinin, boyun ya da gerimin hangi hızda değişmekte olduğu hakkında bilgiyi sağlar. Bu bilgiyi sağlamak için, kaslar ve kasların tendonları, duysal reseptörlerin özel iki tipi (kas iğciği golgi tendon organı) ile bol miktarda donatılmışlardır (4, 11). Bu iki reseptörden gelen sinyaller, tümüyle kasın kendi kendini kontrolüne hizmet eder, çünkü tamamen istemsiz düzeyde çalışırlar. Buna rağmen, bu bilgiyi yalnız omuriliğe değil aynı zamanda serebelluma ve serebral kortekse de göndererek, sinir sisteminin tüm bu bölümlerinin, kas kasılmasının kontrolü fonksiyonlarına yardımcı olurlar(23). 6
2.1. Kas iğciği ve miyotatik refleks Organizmanın çeşitli dokularında bulunan proprioseptörlerden biri de kas iğciğidir. Kasta en fazla bulunan proprioseptördür. Kas iğciği; fibrilin uzunluk ve gerginlik değişmelerine karşı duyarlı bir reseptördür. Her iğcik, 3-10 milimetre uzunluğundadır. Her biri uçlarında sivrileşen ve etrafındaki büyük ekstrafuzal iskelet kası liflerinin glikokaliksine tutunan 3-12 kadar çok küçük intrafuzal kas lifinden yapılmıştır. Her intrafuzal lif, küçük bir iskelet kası lifidir. Bununla beraber, bu liflerin her birinin orta bölgesinde, yani iki uç arasındaki orta bölgede aktin ve miyozin filamentleri yok veya çok azdır (27). Bu nedenle, uçlar kasıldığı zaman bu merkezi bölge kasılmaz. İğciğin kasılan uç kısımları, omuriliğin ön tarafındaki küçük gama motor nöronlardan kaynaklanan küçük gama motor sinir lifleriyle uyarılır. Bu gama motor nöron, intrafuzal kas lifinin, uç kısmının kasılmasına neden olur. Uç kısım kısalınca, merkezi bölümde pasif gerim ortaya çıkar. Gama sistemi, gerilme sırasındaki kas iğciği hassasiyetini kontrol eder. Kas kısaldığı zaman, kasa paralel kas iğciği de kısalır. Bu olay kas iğciğinin iki sinir sonlanması tarafından gerimin azaltılmasıyla sonuçlanır. Her bir kas iğciğinde primer ve sekonder denilen afferent sinir sonlanmaları bulunur. Reseptörün tam ortasında büyük bir duysal lif, her intrafuzal lifin etrafını spiral şeklinde sararak, primer sonlanma veya annülospiral sonlanma denen yapıyı oluşturur. Primer sinir sonlanmasının afferent aksonları, kalın Grup Ia lifleridir. Bu sinir lifi ortalama çapı 17 mikrometre kadar olan Ia tipindedir ve duysal sinyalleri omuriliğe iletme hızı tüm vücuttaki herhangi bir duysal sinirinki kadar hızlı olup, 70-120 m /sn kadardır (17). Tip II lifleri, ortalama çapları 8 mikrometre olan ve genelde bir fakat bazen iki olan daha küçük duyu lifleri olup primer sonlanmanın bir tarafından veya her iki tarafından reseptör bölgesini innerve eder. Bu duysal sonlanmaya sekonder sonlanma adı verilir. 7
Özelleşmiş bir proprioseptör olan kas iğciği aktif veya pasif bir şekilde kasta meydana gelen gerilim değişmelerinden merkezi sinir sistemini haberdar eder, özel reflekslerin meydana gelmesine yardımcı olur. Kas iğciğinin uyarılabilmesi yüksektir yani düşük şiddetteki uyaranlarla uyarılabilen bir reseptördür. Kas iğciği kasın kasılmasına neden olan alfa motor nöronları üç yolla aktive edebilir; tonik gerilme, pasif gerilme ve gamma sistemi (1). Bütün bu kontrol mekanizmaları birlikte çalışarak etkili, koordineli ve istendik hareketlerin yapılmasını sağlarlar. Bu organ herhangi bir dirence karşı koymak için kasılması gereken motor ünite sayısının belirlenmesinde kasa yardımcı olur. Gerilme ne kadar çok ise, yük de o kadar fazladır. Dolayısıyla ihtiyaç duyulan motor ünite sayısı da o kadar çok olacaktır (48). Kas uzaması ne kadar hızlıysa kas iğciği omuriliğe o kadar şiddetli uyaranlar gönderir ve daha fazla sayıda motor ünite uyarılarak yüksek düzeyde kuvvet üretilir. Resim 1. Kas İğciği 8
Resim 2. Kas iğciği ve golgi tendon organı Gerilme refleksi (miyotatik refleks) kas iğciği fonksiyonunun en basit göstergesidir. Bir kas ne zaman gerilirse, iğciklerin uyarılması aynı kasın ve yakın işbirliği yapan sinerjistik kasların büyük iskelet kası liflerinde refleks kasılmalara neden olur. Gerilme refleksi, özelleşmiş kas içi iğcikleri (intrafuzal kas lifleri) kasta zaman bağlı boyca uzama sırasında merkezi sinir sistemine (MSS) bilgi iletirler ve karşıt hareket buna göre düzenlenir. Eğer gerilme düşükse yalnızca birkaç motor ünitenin devreye girmesiyle hareket 9
gerçekleştirilebilir. Eğer şiddet yüksekse uyarı şiddeti ve cevap daha yüksek oluşacak, daha fazla motor ünitenin devreye girmesi ile hareketin tamamlanabilmesi refleks olarak gerçekleştirilecektir (23). Kas iğciklerinin uyarılması, primer ve sekonder sinir sonlanmalarının şeklini değiştirir. Bu, Grup Ia ve II duysal liflerde aksiyon potansiyelini başlatır. Bu sinirler omuriliğe ulaşır ve alfa motor nöronların hücre gövdelerinde sonlanır. Eğer duysal nöronlar, motor sinirde yeterince depolarizasyon sağlarsa, aksiyon potansiyeli devreye girer. Motor sinirin aksonu iskelet kasına iletir ve refleks kasılma (miyotatik refleks) gerçekleşir. Resim 3. Kas iğciğinde aksiyon potansiyel oluşumu 10
Gerilme refleksinin fazik yanıtı; aksiyon potansiyelinde başlangıçta gözlenen yanıtıdır ve gerimin hızına uygun olarak kas geriliminin artmasına yol açar. Tonik yanıt ise gerilme refleksinin geç fazıdır, gerim süresinde sonlanır ve gerim miktarına bağlıdır (23). Gerilme refleksi, dinamik gerilme refleksi ve statik gerilme refleksi olmak üzere ikiye ayrılabilir. Dinamik gerilme refleksi; kasın hızlı gerilmesi nedeniyle kas iğciklerinin primer sonlanmalarından iletilen güçlü dinamik sinyalle uyarılır. Yani, kas ani olarak gerildiği zaman, omuriliğe güçlü bir sinyal iletilir ve bu sinyalin başladığı kasta anında güçlü bir refleks kontraksiyonuna neden olur. Böylece bu refleks, kasın boyundaki ani değişmelere karşı koymak üzere işlev görür, çünkü kasın kasılması gerimi engeller. Dinamik gerilim refleksi, kas yeni uzunluğuna kadar gerildikten sonra saniyenin bir kesri kadar süre içinde ortadan kalkar, ancak daha zayıf olan statik gerilim refleksi, bundan sonra uzun bir süre devam eder. Bu refleksi, hem primer hem de sekonder sonlanmalarla iletilen sürekli statik reseptör sinyalleri meydana getirir. Statik gerilme refleksi, kas aşırı uzunlukta kaldığı sürece, kontraksiyonun devam ettirilebilmesi bakımından önemlidir. Bu kas kontraksiyonu da kasın boyunun uzamasına yol açan kuvvete karşı koyar. Gerilme refleksinde kastaki Uzama-Kısalma Döngüsü devreye girip, yeterli kuvvet üretildiğinde konsantrik kasılma oluşur. Daha fazla güç üretimi için miyotatik refleks ve istemli uyaranlar bir arada olmalıdır. Miyotatik refleks sonucu bir kısım motor üniteler yüksek frekansla uyarılır. İstemli uyaranların da devreye girmesi ile motor ünite katılımı ve senkronizasyonu artar (Aktive olan tüm motor üniteler yüksek bir frekansla uyarılmaktadır). 11
Resim 4. Miyotatik Refleks 2.2. Golgi Tendon Organı ve Ters miyotatik refleks Golgi tendon organı, içinden kas tendon liflerinin küçük bir demetinin geçtiği kapsüllü bir duysal reseptördür. Genellikle her golgi tendon organına 10 15 kadar kas lifi seri olarak bağlanır ve organ bu küçük kas demetinin yaptığı gerim ile uyarılır. 12
Golgi tendon organınından kaynaklanan sinyaller, kalın, hızlı ileten Ib tipi sinir lifleriyle taşınır. Ortalama çapları 16 mikrometre kadar olan bu lifler, kas iğciklerindeki primer sonlanmalardan hafifçe daha incedir (1, 27). Golgi tendon organları, tendonun kasa yakın yerinde, tendonun fibrilleri arasında bulunan ve bir kapsülle örtülü bu reseptör organ kasın kasılması veya kasın geriliminin artması esnasında kas tendonuna uygulanan gerginliği kontrol eder. Hem kas kısaldığında (kasıldığında) hem de uzadığında tendon gerilir. Bu gerilme ile içindeki golgi tendon organı uyarılır ve buradan çıkan afferent impulslar merkezi sinir sistemine gelerek oradan kasın refleks inhibisyonuna (gevşemesine) neden olurlar. Kas iğciklerinden doğan afferent impulslar kasın kasılmasına neden oldukları halde (kasılmayı kolaylaştırıcı etki), kasta kasılma çok kuvvetli olduğu zaman golgi tendon organının uyarılması ile buradan doğan afferentler bağlı bulundukları kasın gevşemesine (kasılmayı inhibe edici etki) neden olurlar. Böylece kasa binen yük gerek kasa, gerek tendon gibi kasa bağlı yapılara zararlı olabileceği bir sınıra geldiğinde golgi tendon organı harekete geçip kasta gevşemeye (inhibisyona) neden olmakta, kas ve bağlı dokuları korumaktadır (21). Golgi tendon organı; tendonlarda bulunan, tendonun uzamasıyla oluşan gerime duyarlı bir reseptördür. Kasın gevşemesine neden olarak miyotatik refleksi sonlandırır. Golgi tendon organı, kas iğciği uyarıldıktan bir süre sonra uyarılır. Gerek kas iğciklerinden gerek golgi tendon organlarından doğan afferent impulslar bilinç dışı meydana gelirler ve Medulla Spinalise, Serebelluma, Serebruma giderek kassal aktivitenin durumu hakkında devamlı bilgi taşırlar ve kas kasılmalarının otomatik kontrolüne yardımcı olurlar. Ters Miyotatik reflekste ise; refleks yayı oluşurken, hareketi doğuran kasın (agonist) zıt yönlü grubu (antagonist) hareketi engellemeyecek şekilde bastırılmaktadır (inhibisyon). Hem agonist, hem antagonist kaslara ait nöronların kinestetik uyarılarla oluşan bu durum Resiprok İnhibisyon olarak adlandırılır. Yada agonist ve antagonist kasların bu uyumlu 13
çalışmasına ters uyarılma (Resiprok İnnervasyon) denir. Özetle, bir kas ani olarak kısalırsa, iğciklerden gelen sinirsel uyaranların azalması nedeniyle tam ters etkiler ortaya çıkar. Böylece pozitif gerim refleksinin kasın uzamasına karşı gelmesi gibi, bu negatif gerim refleksi de kasın kısalmasına karşı koyar. Bu nedenle, gerim refleksinin bir kasın boyu ile ilgili mevcut durumu sürdürme eğilimi gösterdiği kolayca anlaşılır (33). Resim 5. Golgi Tendon Organı 14
Resim 6. Ters Miyotatik Refleks 2.3. Golgi Tendon Organı ve Kas İğciğinin fonksiyonel farklılıkları Golgi tendon organı tendonun gerimini algılarken, kas iğciği kasın uzunluğuna ve kas uzunluğundaki değişimlerin hızına duyarlıdır. Kas iğciğinin uyarı eşiği düşüktür, hızlı kas uzamasında hemen devreye girer. Golgi tendon organının ise hem kas kısalmalarında hem de 15
uzamalarında devreye girer. Uyarı eşiği yüksektir, kassal uzamalarda kas iğciğinden daha geç aktive olur. Kassal kısalmalarda ise kas - tendon bütününün korunmasında kas iğciği değil, golgi tendon organı esas rolü üstlenir. Uzama hızı ne kadar yüksekse miyotatik refleks o kadar güçlü olur. Bu nedenle, kas iğciği uyarılması ile oluşacak miyotatik refleksin güç üretimine katkısından yararlanılmak isteniyorsa, kas uzamasının hızlı olması sağlanmalıdır. Kas hızla uzadığında önce kas iğciği devreye girerek miyotatik refleks yaratır ancak uzama devam ederse Golgi tendon organının uyarı eşiği aşılır ve gittikçe şiddetlenen bir ters miyotatik refleks görülür. Bu durumda kas miyotatik refleks ile artan güç üretme potansiyeli ters miyotatik refleks ile azaltılır veya tamamen ortadan kaldırılır. 2.4. Statik ve Dinamik Germe Egzersizlerinin Farklılıkları Temel germe egzersizleri sporcunun hedefine, yeteneğine ve antrenman düzeyine bağlı olarak farklı şekillerde uygulanır (1). Bu teknikler; statik, balistik, pasif, aktif ve PNF olarak sınıflandırmıştır. Aktif germe, statik ve balistik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Her iki germe yöntemi de hem antrenman, hem müsabaka öncesi kullanılmaktadır. Balistik (dinamik) germe egzersizleri; eklemin bir parçası üzerinde aktif, hızlı ve ritmik esnetme hareketleri ile kasın boyu uzatılır. Ağrı sınırında bekleme olmaksızın hareketin ardı ardına tekrar edilir. Kassal uzamalar yüksek hızla gerçekleştirildiğinden, şiddetli miyotatik refleksler oluşur ve kas uzaması engellenir. Bu engelleme sonucunda eklem hareket genişliğinin sınırları zorlanamadığından esneklik gelişimi sınırlıdır. Bu nedenle, eklem hareket genişliği gelişimi için statik germe egzersizleri daha etkilidir. Statik germe egzersizleri sırasında kassal uzama çok yavaş gelişir. Önemli bir miyotatik refleks gelişmez. Kas yeterince uzadığında ise golgi tendon organı uyarılır ve ters 16
miyotatik refleks oluşur. Böylece, kasın uzaması sırasında gerilen tendonu rahatlatmak için kas gevşetilmiş olur. Böylece, gevşeyen kas iyice uzatılabilir ve alışılmış eklem hareket genişliklerinin üzerinde bir esnekliğe ulaşılır. Bu yeni kassal uzatılmışlık seviyelerine adaptasyon, maksimal şiddette ve bir kas grubu için seans başına en az toplam iki dakikalık statik germe egzersizlerinin (56) haftada 2-3 kez ve haftalarca uygulanması sonucu gerçekleşebilir (50). 17
BÖLÜM II GEREÇ VE YÖNTEMLER 3.1. Katılımcıların Seçimi: Bu çalışmaya, en az iki senedir düzenli spor yapan ve sağlık problemi olmayan uluslararası elit düzeyde, 17 30 yaşları arasında, yaklaşık 40 Taekwondo sporcusu ile Malatya Spor Futbol takımında yer alan profesyonel 20 elit futbolcu gönüllü olarak çalışmaya dâhil edildi. Çalışmaya davet edilen bütün bireylere çalışmaların yapısı ve protokolü hakkında bilgi verilip soruları yanıtlandıktan sonra yazılı kabullerini imzalayanlar çalışmaya kabul edilmişlerdir. Çalışmanın yapısı Helsinki İnsanlar Üzerine Yapılan Tıbbii Araştırmalar Etik İlkeler Deklarasyonu na uyumlu olup ve Ege Üniversitesi Araştırma Etik Kurulunca onaylanmıştır. 3.2. Test Protokolü: Tüm katılımcılara statik germe egzersizleri içermeyen, standart bir dinamik ısınmayı takiben elektronik bir dikey sıçrama ölçüm cihazı ile (Newtest 2000, Newtest Oy, Oulu, Finland) counter movement sıçraması testi uygulandı. Bunu takiben, önce kalça ekstensörleri, diz fleksörlerinin hepsinin aynı anda gerilmesini hedefleyen bir statik germe egzersizi daha sonra da kalça fleksör, diz ekstansör ve ayak bileği dorsal fleksörlerini hedefleyen diğer bir statik germe egzersizi uygulandı. İki egzersiz için de uygulama süresi 1; tekrar için 30-40 saniye olacak şekilde 6-8 tekrar uygulandı. Uygulamalar maksimal gerilme şiddetindeydi. Böylece, dikey sıçramaya katılacak tüm kas grupları için toplam 4 dakika ve üzeri maksimal şiddetli statik germe egzersizi uygulanmış oldu. 18
Bu uygulamanın hemen sonrasında, 5-15-30-45-60-75 ve 90. dakika sonralarında sıçrama testleri tekrarlandı. Statik germe egzersizlerini takip eden testlerin arasında sporcuların dinamik egzersizlerle aktif kalmaları sağlandı. Ertesi gün aynı protokol, counter movement sıçrama testi yerine, yetmiş santimlik platformdan düşerek derinlik sıçraması testi uygulanarak, test tamamlandı. 3.2.1. Otur - Öne Eriş testi: Otur - Öne Eriş testi öncelikle diz arkası kirişlerini, ikinci olarak da sırt kalça ve baldır esnekliğini ölçmektedir. Özel olarak biceps femori, semi tendonlar, semi membranlar, erector sipina, gluteus maksimus, medius ve gastronemius kas, tendonlarını ölçmektedir. Katılımcılar, 35 cm uzunluk, 45 cm genişlik, 32 cm yükseklik. Üst plaka ölçüleri, 55 cm uzunluk, 45 cm genişlik. Üst plaka ayakların destek aldığı bölümün 15 cm üzerine kadar uzanmalıdır. 0 dan itibaren 50 cm ye kadar olan ölçek üstteki plakanın ortasından itibaren işaretlenmelidir. Katılımcı ayak tabanlarını kutuya dayayarak dizlerinizi bükmeden kollarını öne doğru uzatarak, gövdesini mümkün olduğu kadar öne esneterek esneyebileceği en uzak noktada 1-2sn hareketsiz kalmaya çalışmalıdır. Herhangi bir şekilde öne doğru kesik kesik esnetme hareketinde bulunulmaması gerekmektedir. Test iki defa tekrarlanarak en iyi derece test sonucu olarak kaydedilmiştir. Test yavaş ve ileriye doğru uzanarak ve herhangi ani bir harekette bulunulmadan uygulanmıştır. İkinci deneme kısa bir arayı takiben uygulanmıştır. 19
Resim 7. Otur Öne Eriş Testi Uygulaması 3.3. Araçlar: Newtest 2000, Newtest Oy, Oulu, Finland Otur Öne Eriş Esneklik Sehpası 3.4. İstatistiksel Analizler İstatistiksel analizler SPSS for Windows 14.0 versiyonu (SPSS Inc., Chicago, IL, ABD) paket program ile gerçekleştirildi. Değişkenlerin normal dağılıma uygunluğu Shapiro- Wilk testi ile değerlendirildi. Parametrik ve non-parametrik testlerle karşılaştırmalar yapıldı. Gruplar içi karşılaştırmalarda eşleştirilmiş t testi ve Wilcoxon testi kullanıldı. Gruplar arası karşılaştırmalarda ise Varyans analizi ve Kruskal Wallis, t testi ve Mann-Whitney testi kullanıldı. Gruplar arası anlamlılıkların varlığı durumunda, varyans analizi sonrasında 20
Bonferroni çoklu karşılaştırma testi ile Kruskal Wallis sonrasında ise Mann Whitney testi ile yapıldı. Gruplar arası karşılaştırmalarda başlangıca göre değişimleri incelemek amacıyla, başlangıca göre ilgili zamana ait yüzde değişim [(sontest-baslangıç)/başlangıc]değerleri hesaplanarak karşılaştırmalar yapıldı. Değişkenlere ait betimleyici istatistikler, ortalama, medyan, standart hata, min-max değer olarak verildi. İstatistiksel analizlerde anlamlılık düzeyi α=0,05 olarak alındı. 21
BÖLÜM III BULGULAR 4.1. Esneklik gruplarına göre SGE sonrası CMJ ve DJ değişimleri 4.1.1. Esneklik düzeyine göre SGE sonrası CMJ değişimleri Hiçbir esneklik grubunda CMJ değerlerinde statik germe egzersizi uygulamasının hemen sonrasında (0-5dakika) bir azalma görülmedi. Hatta aritmetik ortalamalarında bir artış eğilimi gözlendi. Orta ve kötü esneklik düzeyi gruplarında bu eğilim doksan dakika boyunca devam ederken iyi düzey esnekliğe sahip grupta statik germe egzersizi sonrası on beşinci dakikadan itibaren azalma izlendi ve ancak 90. dakikada normal değerlere ulaştı. Ancak, iyi düzey esneklik grubunda başlangıç değerlerine göre bu değişimler anlamlı düzeyde değilken (p>0.05), orta düzeyde sadece 90. dakikada kötü esneklik grubunda ise 75. dakikada anlamlı artış görüldü (Tablo1) (Grafik 1). 4.1.1.1. Mutlak değişimler CMJ nin Mutlak değerlerinin değişimleri incelendiğinde; iyi esneklik düzeyine sahip sporcularda aritmetik ortalamalara göre başlangıç değerlerinde ilk beşinci dakikada artış gözlenirken devam eden daha sonraki ölçümlerde bir düşüş gözlendi. Ancak 90. dakikada başlangıç değerine ulaştı. Orta ve kötü esneklik düzeyine sahip sporcularda başlangıç değerlerinden itibaren sürekli olarak bir artış gözlemlendi (Tablo 1) (Grafik 1). 22
Grafik 1. Esneklik düzeyine göre CMJ değerlerinin zamana bağımlı değişimleri 50 CMJ Değerleri 48 46 44 CMJ_Pre CMJ5 CMJ15 CMJ30 CMJ45 CMJ60 CMJ75 CMJ90 Zaman Kötü Orta İyi Grafik 2. Esneklik düzeyine göre DJ değerlerinin zamana bağımlı değişimleri DJ Değerleri 47 45 43 DJ_Pre DJ5 DJ15 DJ30 DJ45 DJ60 DJ75 DJ90 Zaman Kötü Orta İyi 23
4.1.1.2. Oransal değişimler CMJ nin Oransal değişimleri incelendiğinde tüm esneklik gruplarında da 5. dakikada yüzdesel oranda bir artış gözlendi. Bu artış iyi esneklik düzeyine sahip sporcularda %5,36 gibi iyi bir yüzde ile gelişim gösterirken, daha sonra 15 ve75. dakikalarda düşüş gözlenirken, 45,60 ve 90. dakikalarda yüzdesel olarak artışlar gözlemlendi. Orta ve kötü esneklik düzeyine sahip sporcularda ise yüzdesel olarak sürekli bir artış gözlemlendi (Tablo 4) (Grafik 3). 4.1.2. Esneklik düzeyine göre SGE sonrası DJ değişimleri DJ değerlerinde de statik germe egzersizi sonrası artma eğilimi gözlenirken, bu artışlar iyi esneklik grubunda 75. ve 90. dakikalarda, orta ve kötü düzey esneklik gruplarında ise 60, 75 ve 90. dakikalarda başlangıç değerlerine göre anlamlı düzeydeydi (p<0.05) (Grafik 2) (Tablo1). Diğer zaman periyotlarında anlamlı bir fark bulunmadı. 4.1.2.1. Mutlak değişimler DJ nin Mutlak değerlerinin değişimleri incelendiğinde iyi esneklik düzeyine sahip sporcularda aritmetik ortalamalar; başlangıç değerine göre 5 ve 45.dakikalarda düşüş gözlenirken diğer ölçümlerde başlangıç değeri seviyelerinde gezindi sadece 75 ve 90. dakikalarda bir arış gözlendi. Esneklik düzeyi orta ve kötü düzeydeki sporcularda başlangıç değerlerine göre sürekli olarak bir artış gözlemlendi (Tablo 1) (Grafik 2). 24
4.1.2.2. Oransal değişimler DJ nin Oransal değişimleri incelendiğinde tüm esneklik düzeyinde de yüzdesel olarak bir artış gözlemlendi. İyi esneklik düzeyine sahip sporcularda yüzdesel olarak 75 ve 90. dakikalarda %7,96 ya varan bir atış oldu. Orta esneklik düzeydeki sporcularda ise en yüksek değerlere 15 ve 90. dakikalarda %9,17 oranında gerçekleşti. Kötü esneklik düzeyine sahip sporcularda da yüzdesel olarak istikrarlı bir artış gözlemlendi ancak bu artış iyi ve orta esneklik düzeyine sahip sporculardaki kadar yüksek değildi (Tablo 4) (Grafik 4). 4.2. CMJ gruplarına göre SGE sonrası CMJ ve DJ değişimleri 4.2.1. CMJ gruplarına göre SGE sonrası CMJ değişimleri CMJ düzeylerine göre gruplar içi karşılaştırmalarda, başlangıç ölçümüne göre izleyen zamanlardaki ölçümlerin karşılaştırmasında iyi CMJ düzeyinde yer alan sporcularda 15 ve 30 dakikalarda anlamlı düzeydedir (p<0.05). Orta düzeyinde yer alan sporcularda ise 30, 60 ve 90 dakikalarda anlamlı bir artış görüldü (p<0.05). Kötü düzeyinde yer alan sporcularda ise 5.dakikadan itibaren diğer periyotlarda da anlamlı bir artış görüldü (Tablo2). 4.2.2. CMJ gruplarına göre SGE sonrası DJ değişimleri CMJ düzeylerine göre gruplar içi karşılaştırmalarda, başlangıç ölçümüne göre izleyen zamanlardaki ölçümlerin karşılaştırmasında iyi DJ düzeyinde yer alan sporcularda istatistiksel olarak bu değişimler anlamlı düzeyde değilken (p>0.05), orta düzeydekilerde 15, 75 ve 90. dakikalarda anlamlı bir artış görüldü (p<0.05). Kötü DJ düzeyindeki sporcularda ise 15,45,60,75 ve 90. dakikalarda anlamlı artışlar gözlemlendi (p<0.05) (Tablo 2). 25
4.3. DJ gruplarına göre SGE sonrası CMJ ve DJ değişimleri 4.3.1. DJ gruplarına göre SGE sonrası CMJ değişimleri DJ düzeylerine göre gruplar içi karşılaştırmalarda, başlangıç ölçümüne göre izleyen zamanlardaki ölçümlerin karşılaştırmasında iyi CMJ düzeyindeki sporcularda 75 ve 90. dakikalarda anlamlı bir değişim gözlenmiştir (p<0.05). Orta düzeydeki sporcularda ise 5,15 ve 30. dakikalarda anlamlı bir değişim gözlenmiştir (p<0.05). Kötü düzeyinde yer alan sporcularda ise 5.dakikadan itibaren diğer periyotlarda da anlamlı bir artış görüldü (Tablo3). 4.3.2. DJ gruplarına göre SGE sonrası DJ değişimleri DJ düzeylerine göre gruplar içi karşılaştırmalarda, başlangıç ölçümüne göre izleyen zamanlardaki ölçümlerin karşılaştırmasında iyi DJ düzeyinde yer alan sporcularda 30 ve 60. dakikalarda istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir değişim gözlenmiştir (p>0.05), orta düzeydekilerde 5, 15, ve 60. dakikalarda anlamlı bir artış görüldü (p<0.05). Kötü düzeyinde yer alan sporcularda ise 5.dakikadan itibaren diğer periyotlarda da anlamlı bir artış görüldü (Tablo3). 26
Tablo 1. Esneklik gruplarında CMJ ve DJ güç değerlerinin, başlangıç ölçümüne göre izleyen ölçümlerde betimsel istatistikler. İYİ (N=16) ORTA (N=19) KÖTÜ (N=21) Zaman Ortalama Medyan Standart hata Min-max 0 48,00 ; 51,00 ; 3,07 ; 21;75 Başlangıca göre karşılaştırmaların anlamlılık düzeyi - p - Ortalama Medyan Standart hata Min-max 46,26 ; 44,00 ; 1,65 ; 37 ; 68 Başlangıca göre karşılaştırmaların anlamlılık düzeyi - p - Ortalama Medyan Standart hata 46,19 ; 47,00 ; 1,48 ; 32 ; 57 Min-max Başlangıca göre karşılaştırmaların Anlamlılık düzeyi - p 5 49,63 ; 48,00 ; 3,44 ; 32 ; 85 0,468 47,11 ; 46,00 ; 1,73 ; 38 ; 70 0,217 47,00 ; 48,00 ; 1,10 ; 35 ; 55 0,280-15 44,94 ; 47,00 ; 1,88 ; 30 ; 60 0,268 46,63 ; 44,00 ; 1,39 ; 37 ; 57 0,646 46,19 ; 46,00 ; 1,11 ; 36 ; 59 1,000 CMJ 30 45,25 ; 46,00 ; 1,61 ; 30 ; 55 0,330 47,42 ; 48,00 ; 1,09 ; 38 ; 53 0,238 47,29 ; 48,00 ; 1,17 ; 38 ; 60 0,236 45 46;31 ; 46,00 ; 2,13 ; 26 ; 61 0,495 48,21 ; 49,00 ; 1,32 ; 37 ; 55 0,209 47,62 ; 47,00 ; 1,33 ; 34 ; 61 0,075 60 46,88 ; 45,50 ; 1,83 ; 37 ; 63 0,681 47,79 ; 48,00 ; 1,09 ; 38 ; 56 0,477 48,14 ; 47,00 ; 1,09 ; 40 ; 63 0,074 75 45,81 ; 47,50 ; 2,27 ; 30 ; 62 0,367 47,84 ; 48,00 ; 1,33 ; 39 ; 59 0,386 48,52 ; 49,00 ; 1,19 ; 39 ; 62 0,029* 90 48,25 ; 48,50 ; 2,03 ; 34 ; 64 0,920 48,89 ; 49,00 ; 1,40 ; 40 ; 64 0,032* 47,67 ; 47,00 ; 1,22 ; 36 ; 62 0,130 0 44,00 ; 43,50 ; 1,65 ; 30 ; 55-44,58 ; 43,00 ; 2,57 ; 30; 79-44,05 ; 44,00 ; 1,28 ; 35 ; 59 5 43,88 ; 43,00 ; 1,59 ; 31 ; 56 0,831 44,11 ; 46,00 ; 1,54 ; 33 ; 55 0,499 45,05 ; 45,00 ; 1,28 ; 34 ; 58 0,060 15 44,50 ; 44,50 ; 1,34 ; 34 ; 54 0,376 46,16 ; 47,00, 1,37 ; 37 ; 57 0,037 44,10 ; 44,00 ; 1,13 ; 33 ; 52 0,951 30 44,25 ; 44,50 ; 1,53 ; 34 ; 55 0,783 44,42 ; 44,00 ; 1,46 ; 35 ;55 0,369 44,71 ; 46,00 ; 1,31 ; 34 ; 58 0,316 - DJ 45 43,44 ; 43,50 ; 1,46 ; 36 ; 56 0,590 44,84 ; 46,00 ; 1,62 ; 32 ; 55 0,275 45,57 ; 45,00 ; 1,19 ; 36 ; 57 0,055 60 44,81 ; 45,50 ; 1,53 ; 34 ; 54 0,547 45,79 ; 46,00 ; 1,70 ; 31 ; 62 0,026* 45,90 ; 45,00 ; 1,47 ; 35 ; 63 0,024* 75 46,62 ; 47,50 ; 1,39 ; 39 ; 54 0,035* 46,26 ; 46,00 ; 1,75 ; 35 ; 64 0,021* 45,86 ; 45,00 ; 1,45 ; 36 ; 64 0,026* 90 47,00 ; 46,00 ; 1,21 ; 39 ; 54 0,010* 47,68 ; 46,00 ; 1,88 ; 37 ; 64 0,009* 45,67 ; 44,00 ; 1,45 ; 37 ; 63 0,018* * p<0.05; a Eşleştirilmiş t testi, b Wilcoxon testi 27
Tablo 2. CMJ kategorisinde DJ ve CMJ performanslarının, statik germe sonrası değişimleri. İYİ ORTA KÖTÜ CMJ (n-iyi=20, n-orta=21, n- Kötü=15) DJ (n-iyi=19 n-orta=18, n- Kötü=19) Zaman Ortalama Medyan Standart hata Min-max 0 55,20 ; 54,00 ; 1,37 ; 51 ; 75 Başlangıca göre karşılaştırmalarına anlamlılık düzeyi p - Ortalama Medyan Standart hata Min-max 45,67 ; 46,00 ; 0,52 ; 43 ; 50 Başlangıca göre karşılaştırmalarına Anlamlılık düzeyi - p - Ortalama Medyan Standart hata Min-max 36,93 ; 39,00 ; 1,43 ; 21; 42 Başlangıca göre karşılaştırmalarına Anlamlılık düzeyi p 5 54,95 ; 52,00 ; 2,23 ; 45 ; 85 0,131 46,00 ; 46,00 ; 0,89 ; 38 ; 53 0,641 40,73 ; 41,00 ; 1,35 ; 32 ; 51 0,011* 15 49,70 ; 49,00 ; 1,17 ; 40 ; 60 0,005* 46,67 ; 46,00 ; 0,99 ; 39 ; 57 0,336 40,07 ; 39,00 ; 1,24 ; 30 ; 49 0,024* 30 49,80 ; 50,00 ; 1,06 ; 39 ; 60 0,003* 47,62 ; 48,00 ; 0,83 ; 40 ; 53 0,030* 41,47 ; 41,00 ; 1,23 ; 30 ; 49 0,002* 45 52,25 ; 52,00 ; 1,10 ; 43 ; 61 0,234 46,90 ; 46,00 ; 1,00 ; 37 ; 54 0,169 41,80 ; 41,00 ; 1,73 ; 26 ; 54 0,002* 60 51,60 ; 51,50 ; 1,23 ; 44 ; 63 0,097 47,19 ; 48,00 ; 0,77 ; 38 ; 53 0,014* 43,07 ; 42,00 ; 1,12 ; 37 ; 51 0,002* 75 52,85 ; 52,00 ; 1,05 ; 46 ; 62 0,444 46,76 ; 48,00 ; 1,08 ; 33 ; 53 0,210 41,47 ; 40,00 ; 1,50 ; 30 ; 50 0,010* 90 53,50 ; 53,00 ; 1,28 ; 45 ; 64 0,532 47,38 ; 47,00 ; 0,83 ; 40 ; 54 0,041* 42,47 ; 42,00 ; 1,23 ; 34 ; 50 0,002* 0 50,65 ; 48,00 ; 1,89 ; 41 ; 79-43,14 ; 43,00 ; 0,91 ; 37 ; 49-37,13 ; 38,00 ; 1,19 ; 30 ; 44 5 48,10 ; 46,50 ; 1,22 ; 37 ; 58 0,751 44,38 ; 44,00 ; 1,21 ; 35 ; 53 0,403 39,47 ; 40,00 ; 1,21 ; 31 ; 47 0,074 15 48,45 ; 48,50 ; 0,97 ; 41 ; 57 0,189 44,48 ; 44,00 ; 1,08 ; 37 ; 55 0,036* 40,80 ; 40,00 ; 1,21 ; 33 ; 47 0,007* 30 48,20 ; 46,00 ; 1,18 ; 40 ; 58 0,156 44,33 ; 46,00 ; 1,08 ; 36 ; 55 0,107 39,73 ; 39,00 ; 1,33 ; 34 ; 49 0,076 45 48,70 ; 48,00 ; 1,15 ; 41 ; 57 0,264 44,05 ; 44,00 ; 1,16 ; 34 ; 52 0,115 40,33 ; 40,00 ; 1,31 ; 32 ; 51 0,046* 60 49,70 ; 49,50 ; 1,46 ; 38 ; 63 0,223 44,67 ; 44,00 ; 1,24 ; 34 ; 53 0,108 41,27 ; 40,00 ; 1,34 ; 31 ; 52 0,017* 75 51,10 ; 51,00 ; 1,34 ; 41 ; 64 0,119 44,71; 44,00 ; 1,03 ; 37 ; 53 0,029* 41,80 ; 40,00 ; 1,47 ; 35 ; 53 0,004* 90 51,55 ; 51,50 ; 1,41 ; 44 ; 64 0,233 44,90 ; 44,00 ; 1,24 ; 37 ; 55 0,003* 42,87 ; 42,00 ; 1,23 ; 37 ; 53 0,002* - - * p<0.05; a Eşleştirilmiş t testi, b Wilcoxon testi 28
Tablo 3. DJ kategorisinde DJ ve CMJ performanslarının, statik germe sonrası değişimleri. İYİ ORTA KÖTÜ CMJ (n-iyi=20, n-orta=21, n- Kötü=15) DJ (n-iyi=19 n-orta=18, n- Kötü=19) Zaman Ortalama Medyan Standart hata Min-max 0 55,20 ; 54,00 ; 1,37 ; 51 ; 75 Başlangıca göre karşılaştırmalarına anlamlılık düzeyi p - Ortalama Medyan Standart hata Min-max 45,67 ; 46,00 ; 0,52 ; 43 ; 50 Başlangıca göre karşılaştırmalarına anlamlılık düzeyi - p - Ortalama Medyan Standart hata Min-max 36,93 ; 39,00 ; 1,43 ; 21; 42 Başlangıca göre karşılaştırmalarına Anlamlılık düzeyi p 5 54,95 ; 52,00 ; 2,23 ; 45 ; 85 0,117 46,00 ; 46,00 ; 0,89 ; 38 ; 53 0,002* 40,73 ; 41,00 ; 1,35 ; 32 ; 51 0,002* 15 49,70 ; 49,00 ; 1,17 ; 40 ; 60 0,117 46,67 ; 46,00 ; 0,99 ; 39 ; 57 0,026* 40,07 ; 39,00 ; 1,24 ; 30 ; 49 0,002* 30 49,80 ; 50,00 ; 1,06 ; 39 ; 60 0,238 47,62 ; 48,00 ; 0,83 ; 40 ; 53 0,016* 41,47 ; 41,00 ; 1,23 ; 30 ; 49 0,04* 45 52,25 ; 52,00 ; 1,10 ; 43 ; 61 0,058 46,90 ; 46,00 ; 1,00 ; 37 ; 54 0,151 41,80 ; 41,00 ; 1,73 ; 26 ; 54 0,004* 60 51,60 ; 51,50 ; 1,23 ; 44 ; 63 0,083 47,19 ; 48,00 ; 0,77 ; 38 ; 53 0,178 43,07 ; 42,00 ; 1,12 ; 37 ; 51 0,019* 75 52,85 ; 52,00 ; 1,05 ; 46 ; 62 0,021* 46,76 ; 48,00 ; 1,08 ; 33 ; 53 0,695 41,47 ; 40,00 ; 1,50 ; 30 ; 50 0,011* 90 53,50 ; 53,00 ; 1,28 ; 45 ; 64 0,016* 47,38 ; 47,00 ; 0,83 ; 40 ; 54 0,12 42,47 ; 42,00 ; 1,23 ; 34 ; 50 0,014* 0 50,65 ; 48,00 ; 1,89 ; 41 ; 79-43,14 ; 43,00 ; 0,91 ; 37 ; 49-37,13 ; 38,00 ; 1,19 ; 30 ; 44 5 48,10 ; 46,50 ; 1,22 ; 37 ; 58 0,075 44,38 ; 44,00 ; 1,21 ; 35 ; 53 0,011* 39,47 ; 40,00 ; 1,21 ; 31 ; 47 0,001* 15 48,45 ; 48,50 ; 0,97 ; 41 ; 57 0,101 44,48 ; 44,00 ; 1,08 ; 37 ; 55 0,044* 40,80 ; 40,00 ; 1,21 ; 33 ; 47 0,013* 30 48,20 ; 46,00 ; 1,18 ; 40 ; 58 0,017* 44,33 ; 46,00 ; 1,08 ; 36 ; 55 0,92 39,73 ; 39,00 ; 1,33 ; 34 ; 49 0,003* 45 48,70 ; 48,00 ; 1,15 ; 41 ; 57 0,69 44,05 ; 44,00 ; 1,16 ; 34 ; 52 0,074 40,33 ; 40,00 ; 1,31 ; 32 ; 51 0,002* 60 49,70 ; 49,50 ; 1,46 ; 38 ; 63 0,017* 44,67 ; 44,00 ; 1,24 ; 34 ; 53 0,019* 41,27 ; 40,00 ; 1,34 ; 31 ; 52 0,010* 75 51,10 ; 51,00 ; 1,34 ; 41 ; 64 0,126 44,71; 44,00 ; 1,03 ; 37 ; 53 0,076 41,80 ; 40,00 ; 1,47 ; 35 ; 53 0,004* 90 51,55 ; 51,50 ; 1,41 ; 44 ; 64 0,211 44,90 ; 44,00 ; 1,24 ; 37 ; 55 0,161 42,87 ; 42,00 ; 1,23 ; 37 ; 53 0,041* - - * p<0.05; a Eşleştirilmiş t testi, b Wilcoxon testi 29
4.4. Esneklik gruplarına göre SGE sonrası CMJ ve DJ yüzde değişimleri 4.4.1. Esneklik düzeyine göre SGE sonrası CMJ yüzde değişimleri Esneklik guruplarına göre CMJ değerlerinin başlangıca göre yüzde değişimlerinin zamana göre gruplar arası (iyi, orta, kötü) karşılaştırmalarında anlamlı bir farklılık görülememiştir (p>0.05) Ancak tüm esneklik guruplarında CMJ değerlerinde statik germe egzersizi uygulamasının hemen sonrasında (0-5dakika) %5 lere varan aritmetik ortalamalarında bir artış eğilimi gözlendi. Orta ve kötü esneklik düzeyi gruplarında bu eğilim doksan dakika boyunca devam ederken iyi düzey esnekliğe sahip grupta statik germe egzersizi sonrası on beşinci dakikadan itibaren azalma izlendi ve ancak 90. dakikada normal değerlere ulaştı (Tablo4)(Grafik3). 4.4.2. Esneklik düzeyine göre SGE sonrası DJ yüzde değişimleri Esneklik guruplarına göre DJ değerlerinin başlangıca göre yüzde değişimlerinin zamana göre gruplar arası (iyi, orta, kötü) karşılaştırmalarında anlamlı bir farklılık görülememiştir (p>0.05). Ancak tüm esneklik guruplarında DJ değerlerinde statik germe egzersizi uygulamasının hemen sonrasında (0-5dakika) bir azalma görülmedi. Hatta aritmetik ortalamalarında bir artış eğilimi gözlendi. Tüm esneklik düzeyi gruplarında bu eğilim doksan dakika boyunca arttığı görüldü (Tablo4)(Grafik4). 30
Grafik 3. Esneklik gruplarına göre CMJ değerlerinin başlangıç değerine göre yüzde değişim grafiği Yüzde değ işim (%) 7 6 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 5dk 15dk 30dk 45dk 60dk 75dk 90dk Zaman Kötü Orta İyi Grafik 4. Esneklik gruplarına göre DJ değerlerinin başlangıç değerine göre yüzde değişim grafiği Yüzde değ işim (% ) 10 8 6 4 2 0-2 5dk 15dk 30dk 45dk 60dk 75dk 90dk Zaman Kötü Orta İyi 31
Tablo 4. Esneklik gruplarına göre, CMJ ve DJ de başlangıç ölçümüne göre izleyen ölçümlerdeki yüzde değişimlerin gruplar arası karşılaştırmaları ve betimsel istatistikler. İYİ (n=16) ORTA (n=19) KÖTÜ (n=21) Zaman Ortalama (%) Medyan Standart hata Min - Max (%) Ortalama (%) Medyan Standart hata Min - Max (%) Ortalama (%) Medyan Standart hata Min - Max (%) Gruplar arası karşılaştırmaların anlamlılık düzeyi -p 5 5,36 ;- 2,27 ; 0,051 ;-18,2:52,4 2,01 ; 2,94 ; 0,017 ; 11,6:14,6 2,66 ; 2,04 ; 0,020 ;-06,4:37,5 0,735 (χ 2 =0,614; sd=2)* 15-2,20 ;-3,35 ; 0,050 ;-46,7:42,9 1,69 ; 1,85 ; 0,027 ;-25,0:18,9 1,03 ; 0,00 ; 0,023 ;-15,7:34,4 0,684 (χ 2 =0,761; sd=2)* 30-1,10 ;-1,14 ; 0,051 ;-48,0:42,9 3,83 ; 2,27 ; 0,029 ;-26,5:27,0 3,40 ; 2,44 ; 0,024 ;-13,7:40,6 0,549 (χ 2 =1,198; sd=2)* CMJ 45 0,30 ; 2,27 ; 0,040 ;-42,7:23,8 5,49 ; 1,96 ; 0,033 ;-19,1:32,4 3,74 ; 5,77 ; 0,019 ;-07,8:28,1 0,430 (sd=2;53 F=0,858)** 60 2,91 ; 1,14 ; 0,066 ;-41,3:85,7 4,67 ; 3,70 ; 0,030 ;-23,5:29,7 5,60 ; 2,13 ; 0,029 ;-09,8:43,8 0,610 (χ 2 =0,988; sd=2)* 75-1,24 ; 3,42 ; 0,048 ;-38,7:42,9 4,35 ; 2,17 ; 0,026 ;-22,1:29,7 6,19 ; 4,00 ; 0,026 ;-14,5:43,8 0,175 (χ 2 =3,487; sd=2)* 90 4,85 ; 1,85 ; 0,053 ;-40,0:61,9 6,49 ; 2,56 ; 0,023 ;-16,2:21,6 4,19 ; 1,92 ; 0,024 ;-11,8:37,5 0,586 (χ 2 =1,070; sd=2)* 5 0,03 ; 0,00 ; 0,016 ;-11,4:20,0 1,64 ; 0,00 ; 0,035 ;-41,8:36,7 2,40 ; 2,44 ; 0,011 ;-09,8:12,8 0,222 (χ 2 =3,010; sd=2) 15 1,70 ; 0,00 ; 0,013 ;-06,5:13,3 6,71 ; 5,26 ; 0,038 ;-34,2:51,6 0,05 ; 0,00 ; 0,017 ;-14,6:17,9 0,168 (χ 2 =3,570; sd=2)* 30 1,11 ; 1,22 ; 0,021 ;-13,0:20:0 2,13 ; 4,25 ; 0,029 ;-32,9;25,8 1,70 ; 0,00 ; 0,015 ;-07,5:17,9 0,876 (χ 2 =0,264; sd=2)* DJ 45 0,52 ; 0,40 ; 0,024 ;-13,0:20,0 2,77 ; 2,04 ; 0,028 ;-32,9:26,5 3,91 ; 4,35 ; 0,019 ;-07,5:31,4 0,282 (χ 2 =2,530; sd=2)* 60 2,88 ; 2,13 ; 0,033 ;-17,4:30,0 5,06 ; 4,54 ; 0,030 ;-36,7:25,8 4,36 ; 4,35 ; 0,019 ;-12,5:28,6 0,752 (χ 2 =0,571; sd=2)* 75 7,01 ; 3,27 ; 0,029 ;-10,9:33,3 5,97 ; 7,50 ;0,028 ;-30,4:22,6 4,26 ; 4,55 ; 0,017 ;-10,9:23,3 0,735 (sd=2;53 F=0,309)** 90 7,96 ; 4,77 ; 0,027 ; -06,4:30,0 9,17 ; 6,98 ; 0,031;-25,3:40,0 3,74 ; 5,26 ; 0,015 ;-07,5:15,4 0,249 (sd=2;53 F=1,426)** * Kruskal-Wallis Testi, ** Varyans analizi 32
4.5. Esneklik gruplarına göre CMJ ve DJ değerlerinin Gruplar arası karşılaştırılması 4.5.1. Esneklik gruplarına göre CMJ değerlerinin başlangıç ölçümüne göre izleyen ölçümlerdeki yüzde değişimlerinin guruplar arası karşılaştırılması Esneklik guruplarına göre, CMJ değerlerinde başlangıç ölçümüne göre izleyen ölçümlerde zamana bağlı değişimlerinde gruplar arası anlamlı farklılıklar bulunmuştur (p<0,05)( Tablo5)(Grafik 5-6). Grafik 5. CMJ Değerlerinin Zamana Bağlı Değişimleri 60 55 CMJ Değerleri 50 45 40 35 30 CMJ_Pre CMJ5 CMJ15 CMJ30 CMJ45 CMJ60 CMJ75 CMJ90 Zaman Kötü Orta İyi 33
Grafik 6. CMJ Değişimlerine göre CMJ değerlerinin başlangıç değerlerine göre yüzde değişimleri 20 Yüzde değ iş im (% ) 15 10 5 0-5 -10 5dk 15dk 30dk 45dk 60dk 75dk 90dk Zaman Kötü Orta İyi 4.5.2. Esneklik gruplarına göre DJ değerlerinin başlangıç ölçümüne göre izleyen ölçümlerdeki yüzde değişimlerinin guruplar arası karşılaştırılması Esneklik uruplarına göre, DJ değerlerinde başlangıca göre zamana bağlı değişimlerinde 15., 45. ve 90. dakikalarda anlamlı farklılıkları bulunmuştur (p<0,05) ( Tablo6)(Grafik 7-8). 34
Tablo 5. CMJ guruplarına göre, CMJ değerlerinin başlangıç ölçümüne göre izleyen ölçümlerdeki yüzde değişimlerin gruplar arası karşılaştırmaları ve betimsel istatistikler. İYİ ORTA KÖTÜ Zaman Ortalama (%) Medyan Standart hata Min: max (%) Ortalama (%) Medyan Standart hata Min: max (%) Ortalama (%) Medyan Standart hata Min: max (%) Gruplar arası karşılaştırmaların anlamlılık düzeyi -p İkili Karşılaştırmaların anlamlılık düzeyi 5-0,68 ; -3,08 ; 0,027 ; -18,2 ; 44,1 06,88 ; 0,00 ; 0,015 ; -11,6 ; 13,0 11,94 ; 7,69 ; 0,042 ; -11,1 ; 52,4 0,006* (χ 2 =10,24; sd=2) 15-8,94 ; -7,77 ; 0,029 ; -46,7 ; 9,1 2,24 ; 0,00 ; 0,019 ; -15,2 ; 18,6 10,03 ; 7,32 ; 0,038 ; - 5,1 ; 42,9 <0,001* (sd=2; 53 F=10,817) 30-8,69 ; -4,69 ; 0,028 ; -48,0 ; 5,3 4,43 ; 4,08 ; 0,019 ; -12,8 ; 23,3 13,80 ; 11,11; 0,036 ; - 2,6 ; 42,9 <0,001* (χ 2 =24,55; sd=2) 45-4,32 ; -1,83 ; 0,028 ; -42,7 ; 11,3 2,79 ; 4,25 ; 0,021 ; -14,9 ; 25,6 13,73 ; 15,00 ; 0,030 ; - 4,9 ; 32,4 0,001* (χ 2 =14,84; sd=2) 60-5,55 ; -2,79 ; 0,029 ; -41,3 ; 14,5 3,45 ; 4,16 ; 0,016 ; -19,1 ; 18,6 19,42 ; 14,63 ; 0,060 ; - 2,4 ; 85,7 <0,001* (χ 2 =18,80; sd=2) 75-3,25 ; 0,00 ; 0,027 ; -38,7 ; 12,7 2,46 ; 4,00 ; 0,022 ; -25,0 ; 20,9 13,75 ; 12,19 ; 0,042 ; - 5,6 ; 43,8 0,015* (χ 2 =8,36; sd=2) 90-2,18 ; -1,96 ; 0,028 ; -40,0 ; 18,5 3,82 ; 2,12 ; 0,016 ; - 7,0 ; 20,9 16,82 ; 17,07 ; 0,042 ; - 4,9 ; 61,9 <0,001* (sd=2; 53 F=10,203) * p<0.05; a Kruskal-Wallis Testi, b Varyans analizi İyi-orta: 0,220 İyi-kötü: 0,004* Orta-kötü: 0,010* İyi-orta: 0,015* İyi-kötü: <0,001* Orta-kötü: 0,192 İyi-orta: <0,001* İyi-kötü: <0,001* Orta-kötü: 0,039* İyi-orta: 0,090 İyi-kötü: <0,001* Orta-kötü: 0,008* İyi-orta: 0,003* İyi-kötü: <0,001* Orta-kötü: 0,021* İyi-orta:0,100 İyi-kötü: 0,009* Orta-kötü: 0,058 İyi-orta: 0,383 İyi-kötü: <0,001* Orta-kötü: 0,010* 35