MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ 1. HAFTA DERS NOTLARI
Mühendislik Ekonomisi Temel Kavramları Ekonomi: İnsan ihtiyaçlarını karşılamak, içinde bulunduğu maddi şartları düzeltmek, toplumun refahını en üst seviyeye çıkartmak için, eldeki mevcut ekonomik kaynaklardan optimum faydayı sağlamayı planlayan bilim dalıdır. Diğer bir deyişle; eldeki kaynakları (sermaye, işgücü, toprak, makine-teçhizat) toplumların refah düzeylerini üst seviyelere çıkararak, topluma fayda sağlamaktır. Ekonomi için anahtar kavramlar; ihtiyaç, para, fayda olarak söylenebilir. Mühendislik Ekonomisi: Alternatif olanaklar içinde en uygununu seçmeyi planlar. Mühendis problemleri çözümleyerek, çözüm sunabilmelidir. Mühendislik ekonomisi de sunulan bu çözümlerin ya da çözüm setlerinin sistematik olarak bir takım ekonomik değişken kullanılarak değerlendirilmesidir. Bu değerlendirme ekonomik olarak kabul edilecektir. Mühendislik Ekonomisi Neden Önemlidir? _ İşgücü _ Makine _ Para _ Malzeme _ Yönetim (5M) faktörlerin planlanması ve kontrolü, organize edilmesi ve koordinasyonun sağlanmasıdır. Mühendislik Ekonomisi Prensipleri 1) Alternatifler geliştirme ve alternatifler arası seçim yapma. Yani her bir alternatifi tanımlayabilmeliyiz. 2) Alternatifler arası farklara odaklanma. Alternatifler arasında değişkenlik gösteren faktöre odaklanmalıyız. 3) Tutarlı bir bakış açısına sahip olmalıyız. Hangi parametreyi ele alıyorsak bu parametre alternatifler arasından seçilene uygun olmalıdır. 4) Ortak bir ölçüt kullanılacak. Alternatifler arasından esas alınan ne ise hepsinde o parametre ele alınacak ve denklik sağlanacak. 5) Tüm muhtemel kriterler göze alınacak. Karar verme sürecine ilişkin sayısal ya da sayısal olmayan tüm değişkenleri göze alacağız. 6) Projelere ilişkin risk/belirsizlik durumu hesaba katılacak. Dersimizde belirlilik altında karar vermeye ilişkin konular ele alınacak. 7) Verilen kararı uygulamaya koyduktan sonra ara ara kontrol edilecek. Başta verilen kararın amaca uygun olup olmadığı kontrol edilecek. Maliyete İlişkin Kavramlar İlk maliyet: (tezgâhın satın alma maliyeti; nakliye, montaj, isletmeye hazırlık ve ilgili diğer başlangıç harcamaları da dâhildir.) Sabit maliyet: Üretim miktarından bağımsız gerçekleşen maliyetlerdir. Kira, vergi, sigorta maliyetleri, genel yönetim ve idari giderler örnek verilebilir. Değişken maliyet: Üretim miktarı ile değişen ve toplam maliyete etkisi olan maliyetlerdir. Direkt isçilik, direkt malzeme maliyetleri örnek verilebilir.
Ek (Marjinal) Maliyet: Normal üretim dışı ek bir üretimin bilânçolarda oluşan maliyetlerdir. Direkt Maliyet: Bir aktivitenin içine doğrudan dâhil olan ve ölçülen maliyetlerdir. Direkt işçilik, direkt malzeme örnekleri verilebilir. Endirekt Maliyet: Ölçülebilir fakat başka maliyet sürücüleriyle doğrudan üretime katılmayan maliyetlerdir. Genel imalat giderleri, yemekhane giderleri örnektir. Standart Maliyet: Planlanan maliyetler diğer adıdır. Tahmin amaçlı kullanılır. Üretime başlamadan önce tahmini olarak çıkarılan maliyetlerdir. Belli varsayım ve standartlara göre karar verilir. Nakdi Maliyet: Eğer bir gider neticede para ödenmesi gerektiriyorsa buna nakdi maliyet denir. Fakat nakit çıkışı gerektirmiyorsa bu durumda da defter maliyetinden söz edilir. Nakdi maliyet gelecekte yapılması tahmin edilen giderleri gösterir. Defter maliyeti ise geçmişte yağılmış giderleri kapsar. Defter Maliyeti: Bir varlığın deftere giriş maliyetinden amortismanın düşmesiyle elde edilen değerdir. Batık Maliyet: Geri alınamayan nakit denilebilir. İki ürün olsun ilk görülen ürünün değeri 1500 lira olsun ve bu ürün için 100 lira verilmiş olsun. Daha sonra 1300 liralık ürünü gördüğümüzde diğer ürünün değeri artık 1400 olmuştur. Artık 100 lira elimizden çıkmıştır. Fırsat Maliyeti: Bir makinenin hurda değeri 250 bin TL olsun, makine yenilenmezse bir süre daha kullanılabilir, yenilenirse de eskiyen makine satılır. Yani; yenilememeye karar verildiğinde, yenilemeden dolayı oluşacak miktardan vaz geçilir. Bu fırsat maliyetidir. Vaz geçilen alternatifin maliyeti denebilir. Yaşam Değeri Maliyeti: Ürünün ortaya çıkış aşamasından başlayıp üretileme, piyasada yer bulma, olgunlaşma ve piyasadan düşme aşamasına kadar geçen bir ürün yaşam döngüsü vardır. Bu döngü boyunca bir maliyetten söz edilir. Tüm adımlarda ayrı ayrı maliyetler oluşur. Tüm bu maliyetlerin toplamı ürün yaşam maliyetini verir. ÖRNEK: Bir anayola asfalt döşenecek. Yüklenici firmanın 2 alternatifi var; A ve B bölgeleri. Birim asfalt maliyeti $1.15. Tesislere ait kalemler aşağıda verilmiştir. A B Taşıma 6 km 4 km Kira $ 1000 $5000 Şantiye kurma/kaldırma $ 15000 $25000 Asfalt işleme $ 1.15 $ 1.15 Vatandaş - $ 96/gün Yüklenici firma 50000 br lik asfalt döşeyecek ve iş 4 ay (17 hafta, haftada 5 iş günü) sürüyor. Şantiye nereye kurulursa toplam maliyet en az olur. Sabit Maliyetler;
A B Kira $ 4000 $ 20000 Şantiye kurma/kaldırma $ 15000 $ 25000 Vatandaş - $ 8160 Toplam asfalt (6*50000*1.15) = $ 345000 (4*50000*1.15) = $ 247250 = $ 364000 $ 300410 Toplam maliyetlerin sonucuna bakarak B yerine şantiye kurmak uygundur. Sorunu devamında; seçilen yer için eğer gelir $8.05 ise öyle bir üretim noktası bulun ki firma kar etmeye başlasın. ( Başabaş Noktası) NOT: Soruda değişken maliyet yoksa başa baş noktası aranmaz. Km ye göre değişken maliyet; 4.3 * 1.15 * x + (20000 + 25000 + 8160) = 8.05 * x x = 17121 Yani; 17121 km lik alan asfaltlandıktan sonra kara geçiliyor. 17121 noktası başabaş noktasıdır. Fiyat ve miktar arasında sabit ilişki olduğu zaman başabaş noktası için soldaki grafik çizilir. Kavramlara devam; Fiyat: Ekonomik değerin kantitatif (sayısal) göstergesine fiyat denir. Ürünler, ihtiyaçlar; gerekli ürün/hizmet ve lüks ürün/hizmet olarak adlandırılır. Tüketiciye ait ürünler; tüketicinin kullanımında; Üreticiye ait ürünler; üretilen bir ürün bir firmaya verilir, firma üzerine bir takım şeyler katarak piyasaya sürebilir. Tam Rekabet Ortamı: Herhangi bir ürünü üretmek için piyasaya girme engeli yok, alıcısatıcı bir araya gelebiliyor, ürünün ikameleri mevcut ve ürün tüketiciye sunulabiliyor. Monopol Rekabet: Ürünün tek elde tutulmasıdır. Verimlilik: Çıktı/Girdi dir ve birimleri aynı olmak zorundadır. Finansal Verimlilik: Giren TL / Çıkan( Harcanan) TL Rantabilite: Kar / Sermaye İktisadilik: Üretimin satış tutarı / Üretimin maliyeti
Kapasite Kavramları İdeal Kapasite: Tüm imkânlarla %100 kullanarak üretim yapma Normal Kapasite: Belli engeller dışında üretilen kapasite Zorlanmış Kapasite: Gerçek Kapasite: Bizzat gerçekleştirilen kapasite Atıl Kapasite: Normal ile fiili arası farktır.