Eurasian Journal of Researches in Social and Economics Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi ISSN:

Eurasian Journal of Researches in Social and Economics Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi ISSN:2148-9963 www.asead.com Dr. Merer MERT Gazi Üniversiesi, İİBF, İkisa Bölümü merermer@gazi.edu.r Öze Bu çalışmanın amacı, Türkiye de asarruf oranının arırılmasını amaçlayan bir poliikanın yeerli olmayacağını; poliikanın, sermayenin reel kullanıcı maliyeinin düşürülmesini de hedeflemesi gerekiğini gösermekir. Çalışmada 1968-26 dönemi için sekörel sermaye soku serileri hesaplanmışır. Ayrıca, sermaye soku hesaplamasında kullanılan yıpranma oranı, diğer çalışmalardan farklı olarak, ahmin edilmişir. Hesaplanan sermaye soku serileri aracılığıyla işgücü başına gayrisafi yuriçi hâsılanın işgücü başına oplam sermaye sokuna göre esnekliği de ahmin edilmişir. Paramere ahminlerine göre, 1968-26 dönemi için, işgücü başına gayrisafi yuriçi hâsılanın işgücü başına oplam sermaye sokuna göre esnekliği,78 dir. Bu esnekliğin yüksek bir değer olarak ahmin edilmesinin anlamı, veri sermayehâsıla oranında sermayenin reel kullanıcı maliyeinin yüksek olmasıdır. Çalışmanın poliika önerisi şudur: Tükeimin veya kârın maksimum olduğu bir am isihdam düzeyine erişilmek iseniyorsa hem asarruf oranını arırmaya hem de sermayenin reel kullanıcı maliyeini düşürmeye odaklanan bir ikisa poliikası gereklidir. Anahar Sözcükler: Ekonomik büyüme, Türkiye, Sermayenin reel kullanıcı maliyei. JEL sınıflandırması: O47 H54. Growh in Turkey and Necessiy of Reducing he Real User Cos of he Capial Absrac The aim of his sudy is o show ha a policy aiming a increasing he saving rae in Turkey will no be enough; policy should also aim a reducing he real user cos of he capial. In his 1

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. paper, secoral capial sock daa are calculaed for he period 1968-26. Besides, depreciaion rae, which is used in order o calculae capial sock, is also esimaed. Then, he elasiciy of per labour oupu wih respec o per labour capial is esimaed using he calculaed capial sock. According o he parameer esimaion resuls, he elasiciy of per labour oupu wih respec o per labour capial is.78 for he period 1968-26. The high value of elasiciy means ha he real user cos of capial is high a given capial-oupu raio. The policy recommendaion of he sudy is as follows: If he economic policy aiming a reaching a full employmen where consumpion or profi is maximized, hen he economic policy should focus on boh increasing rae of savings and decreasing real user cos of capial. ey Words: Economic growh, Turkey, Real User Cos of Capial. JEL classificaion: O47 H54. I. Giriş Türkiye ekonomisine ilişkin önemli bir arışma asarruf oranının düşük olmasına ilişkindir. Gerçeken, Türkiye de asarruf oranı 215 iibariyle % 14,1 dir 1. Bu oran, aynı yıl için ABD de % 19,2, Almanya da % 27,7, Çin de % 48,7 ve Güney ore de 35,6 dır 2. Bu bağlamda, Türkiye için önemli bir amaç asarruf oranının arırılması olmakadır. Diğer arafan, bir ekonomi için bir diğer önemli sorun, durağan durumda neyin amaçlanacağı veya neyin maksimize edileceği sorunudur. Durağan durumda, i) kişi başına ükeim maksimize edilebilir 3, ii) kişi başına kâr maksimize edilebilir 4, iii) bunların melez bir birleşimi maksimize edilebilir 5. Durağan durumda kişi başına ükeim maksimum olduğunda, asarruf oranı hâsılanın sermaye esnekliğine eşi olur ve durağan durumda kişi başına kâr maksimum olduğunda, asarruf oranı hâsılanın sermaye esnekliğinin karesine eşi olur. 6 Hâsılanın sermaye esnekliği yüksek olan bir ekonomi, durağan durumdaki kişi başına ükeim veya kâr maksimizasyonuna erişebilir mi? Eğer bir ekonomi için hâsılanın sermaye esnekliği yüksek ise asarruf oranının yükselilmesi sonucunda durağan durumdaki kişi başına ükeim veya kâr maksimizasyonuna erişmek praik olarak mümkün olmayabilir veya çok zor 1 DÜNYA BANASI. daabank.worldbank.org (Erişim arihi: 1.1.217). 2 DÜNYA BANASI. daabank.worldbank.org (Erişim arihi: 1.1.217). 3 Bkz. PHELPS, Edmund. The Golden Rule of Accumulaion: A Fabl for Growhmen, American Economic Review, Sepember, 1961, 638-643. 4 Bkz. THOMPSON, F. Golden Age versus Golden Rule: Capialiss versus Workers in Growh Theory, Review of Radical Poliical Economics, Cil 35, Sayı 1, 3-17. 5 MERT, M. Hybrid Macroeconomic and Microeconomics Goals, Inernaional Journal of Economics and Research, Cil 7, Sayı 6, 216, 67-74. 6 İzleyen bölümde söz konusu koşullar açıklanmışır. 11

olabilir. Böyle bir durumda, asarruf oranının arırılması ile birlike hâsılanın sermaye esnekliğinin düşürülmesi de gerekli olacakır. Hâsılanın sermaye esnekliği ise sermaye fakörü gelirinin oplam hâsıladan aldığı paya eşiir. Bir başka deyişle, hâsılanın sermaye esnekliği, sermayenin reel kullanıcı maliyei ile sermaye-hâsıla oranı çarpımına eşiir. 7 Eğer sermayenin reel kullanıcı maliyei düşürülürse durağan durumda kişi başına ükeimin veya kârın maksimum olduğu nokaya erişmek praik açıdan mümkün hale gelir. O halde bu çalışmada, asarruf oranının yükselilmesi yanında, poliika olarak sermaye mallarının reel kullanıcı maliyeinin düşürülmesi vurgulanmışır. Çalışmanın planı şöyledir: İzleyen bölümlerde, sırasıyla eorik emel, veriler, ahmin ve hesaplama sonuçları açıklanmışır. Son bölüm sonuç bölümüdür. II. Teorik Temel A. Hâsılanın sermaye esnekliği Üreim fonksiyonu şöyle ifade edilir: Y = f A,, L ) (1) ( Buna göre, zamanındaki çıkı düzeyi ( Y ), eknoloji düzeyinin ( A ), sermaye soku düzeyinin ( ) ve işgücünün ( L ) bir fonksiyonudur. Üreim fonksiyonu, Harrod-nör eknolojik gelişme varsayımı alında Cobb-Douglas üreim fonksiyonu formunda denklem (2) de olduğu gibi yazılır: α ( A L ) β Y = (2) Burada, α ve β paramereleri, sırasıyla, çıkı düzeyinin sermaye soku düzeyine ve efekif işgücüne göre esneklik değerlerini gösermekedir. Denklem (2) nin doğal logariması alındıkan sonra denklem (3) elde edilir. lny = β ln A + α ln + β ln L (3) 7 İzleyen bölümde bu eşilik açıklanmışır. 12

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. Denklem (3), ölçeğe göre sabi geiri koşullarında, işgücü başına ve ( ε ) haa erimini de içeren ahmin denklemi olarak düzenlenirse denklem (4) yazılır. Y ln = ( 1 α ) ln A + α ln + ε (4) L L Böylece denklem (4) ahmin edilirse α parameresi yani çıkı düzeyinin sermaye soku düzeyine göre esneklik değeri veya işçi başına çıkı düzeyinin işçi başına sermaye düzeyine göre esnekliği elde edilmiş olur. Hâsılanın sermaye esnekliği ne anlama gelir? Hâsılanın sermaye esnekliği şöyle yazılır: α = dy d Y (5) α = MP Burada Y MP sermayenin marjinal ürününü gösermekedir. Üreici dengesinin sağlandığı koşullarda şu eşilik sağlanır: (6) MP P = r (7) Burada P ürün fiyaını r sermayenin fiyaını gösermekedir. Her iki araf ürün fiyaına bölünürse (8) elde edilir: r MP = = P ruc (8) Burada ruc sermayenin reel kullanıcı maliyeini emsil emekedir. Böylece, hâsılanın sermaye esnekliği şöyle yazılır: α = ruc Y (9) 13

(9) a göre, hâsılanın sermaye esnekliği sermayenin reel kullanıcı maliyei ile sermayehâsıla oranının çarpımına eşiir. B. Alın kural koşulu Alın kural kavramı ile şu soruya cevap verilir: Durağan durum dengesinde, ükeimi maksimum kılan asarruf oranı ( s ) nedir? işi başına ükeim ( c ), kişi başına gelir ( ) kişi başına yaırım ( i ) arasındaki farka eşi olacakır: y ile c = y i (1) Nüfus arış hızı ve eknik ilerleme hızı sıfır iken, kişi başına yaırım kişi başına sermaye soku ( k ) ile yıpranma oranı (δ ) çarpımına eşi olduğuna göre (1) yeniden yazılır: c = y δk (11) Durağan durum dengesinde, ükeimi maksimum kılan asarruf oranını sapamak için öncelikle ükeimi maksimum kılan kişi başına sermaye düzeyini bulmak gereklidir. Buradan elde edilecek sonuç üzerinden durağan durumda kişi başına ükeimi maksimum kılan asarruf oranı da espi edilebilir. Son eşiliğin kişi başına sermayeye göre ürevi alınıp sıfıra eşilenirse ükeimi maksimum kılan kişi başına sermaye düzeyi elde edilir: dc dk dy = δ = dk (12) Üreim fonksiyonu α y = k olduğuna göre şu yazılır: dy dk = α 1 αk (13) 14

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. Burada α hâsılanın sermayeye göre esnekliği veya sermaye gelirinin hâsıla içindeki payıdır. Böylece, kişi başına ükeim maksimum olduğunda şu elde edilir: 1 k δ = (14) α α işi başına sermaye yalnız bırakılarak şu elde edilir: k α = δ 1 1 α (15) Durağan durumda nüfus arış hızı ve eknik ilerleme hızı sıfır iken olduğuna göre, s k = δ 1 1 α s = α (16) olduğunda durağan durumdaki kişi başına ükeim maksimum olacakır. Vurgulamak gerekir ki, eğer nüfus arış hızı ve eknik ilerleme hızı poziif kabul edildiğinde de aynı sonuç elde edilecekir. C. Alın çağ koşulu Alın çağ kavramı ile şu soruya cevap verilir: Durağan durum dengesinde, kârı maksimum kılan asarruf oranı ( s ) nedir? işi başına ne kâr ( π ), nüfus arış hızı ve eknik ilerleme hızı sıfır iken, kişi başına sermayenin geliri ödemeleri ( δ ) k arasındaki farka eşi olacakır: dy dk k ile kişi başına yıpranma dy = (17) π k δk dk 15

Durağan durum dengesinde, kârı maksimum kılan asarruf oranını sapamak için öncelikle kârın maksimum kılan kişi başına sermaye düzeyini bulmak gereklidir. Buradan elde edilecek bilgiden harekele durağan durumda kişi başına kârı maksimum kılan asarruf oranı da elde edilebilir. (17) nin kişi başına sermayeye göre ürevi alınıp sıfıra eşilenirse kârı maksimum kılan kişi başına sermaye düzeyi elde edilir: dy d k dπ = dk δ = dk dk (18) Üreim fonksiyonu α y = k olduğuna göre şunlar yazılır: dy d dk dk = α α 2 ( α 1) k (19) dy d k dk dk = α α 2 α 1 ( α 1) k k + αk (2) dy d k dk dk = α α 1 1 ( 1) α α k + αk (21) dy d k dk dk = k α 1 ( α( α 1) + α ) (22) 16

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. dy d k dk dk = α 2 α 1 k (23) Böylece, kişi başına kâr maksimum olduğunda şu elde edilir: 2 1 α k α δ = (24) Burada kişi başına sermaye yalnız bırakılarak şu elde edilir: 1 1 α 2 α k = δ (25) Durağan durumda, nüfus arış hızı ve eknik ilerleme hızı sıfır iken, olduğuna göre, s k = δ 1 1 α 2 s = α (26) olduğunda durağan durumdaki kişi başına kâr maksimum olacakır. Yine vurgulamak gerekir ki, eğer nüfus arış hızı ve eknik ilerleme hızı poziif kabul edildiğinde de aynı sonuç elde edilecekir. III. Hâsılanın Sermaye Esnekliğinin Hesaplanması için Veriler İşgücü verileri Türkiye İsaisik urumu ndan alınmışır 8. Gayrisafi yuriçi hâsıla verileri 1987 fiyalarıyla ifade edilmişir ve Türkiye Cumhuriye Merkez Bankası elekronik veri dağıım siseminden elde edilmişir 9. Sermaye soku serilerini oluşurmak için gerekli olan ham yaırım verileri Devle Planlama Teşkilaı arafından 1967-27 döneminde yayınlanan Yıllık Program lardan 8 TÜİ. İsaisik Gösergeler 1923-27, TÜİ Mabaası, Ankara, 27. 9 TCMB. hp://cmbf4.cmb.gov.r/cb.hml Erişim Tarihi: 26.12.27). 17

alınmışır 1. Her bir sekör için cari fiyalarla ifade edilen yaırım verileri, her bir sekörün 1987 yılını emel alan deflaörü ile bölünerek reel yaırım serileri oluşurulmuşur. Reel yaırım verileri oluşuruldukan sonra, bu verilerin kullanılmasıyla sermaye soku serileri hesaplanmışır. Sermaye sokunun hesaplanmasında kullanılan yöneme ilişkin işlemler süreci şöyledir 11 : i = ( 1 δ i ) i 1 + Ii, = 2,3,..., n; i = 1,2,,... m (27) 1 DPT. II. Beş Yıllık alkınma Planı 1968 Yılı Programı, 12.12.1967 arihli 197912774 sayılı Resmi Gazee; II. Beş Yıllık alkınma Planı 1969 Yılı Programı, 12.12.1968 arihli 1375 sayılı Resmi Gazee; II. Beş Yıllık alkınma Planı 197 Yılı Programı, 1.12.1969 arihli 13373 sayılı Resmi Gazee; II. Beş Yıllık alkınma Planı 1971 Yılı Programı, 11.1.1971 arihli 1372 sayılı Resmi Gazee; II. Beş Yıllık alkınma Planı 1972 Yılı Programı, 3.12.1971 arihli 1458 sayılı Resmi Gazee; III. Beş Yıllık alkınma Planı 1973 Yılı Programı, 8.12.1972 arihli 14385 sayılı Resmi Gazee; III. Beş Yıllık alkınma Planı 1974 Yılı Programı, 25.1.1974 arihli 14779 sayılı Resmi Gazee; III. Beş Yıllık alkınma Planı 1975 Yılı Programı, 31.1.1975 arihli 15135 sayılı Resmi Gazee; III. Beş Yıllık alkınma Planı 1976 Yılı Programı, 31.1.1976 arihli 15485 sayılı Resmi Gazee; III. Beş Yıllık alkınma Planı 1977 Yılı Programı, 11.12.1976 arihli 15786 sayılı Resmi Gazee; IV. Beş Yıllık alkınma Planı 1978 Yılı Geçiş Programı, 16.4.1978 arihli 16261 sayılı Resmi Gazee; IV. Beş Yıllık alkınma Planı 1979 Yılı Programı, 21.12.1978 arihli 16496 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; V. Beş Yıllık alkınma Planı 198 Yılı Programı, 13.2.198 arihli 16899 sayılı Resmi Gazee; IV. Beş Yıllık alkınma Planı 1981 Yılı Programı, 4.6.1981 arihli 1736 sayılı Resmi Gazee; IV. Beş Yıllık alkınma Planı 1982 Yılı Programı, 29.7.1982 arihli 17766 sayılı Resmi Gazee; IV. Beş Yıllık alkınma Planı 1983 Yılı Programı, 29.7.1982 arihli 17766 sayılı Resmi Gazee; V. Beş Yıllık alkınma Planı 1984 Yılı Geçiş Programı, 3.12.1983 arihli 18267 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; V. Beş Yıllık alkınma Planı 1985 Yılı Programı, 3.11.1984 arihli 1856 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; V. Beş Yıllık alkınma Planı 1986 Yılı Programı, 31.11.1985 arihli 18914 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; V. Beş Yıllık alkınma Planı 1987 Yılı Programı, 28.1.1986 arihli 19265 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; V. Beş Yıllık alkınma Planı 1988 Yılı Programı, 28.2.1988 arihli 19739 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; V. Beş Yıllık alkınma Planı 1989 Yılı Programı, 3.1.1988 arihli 19974 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VI. Beş Yıllık alkınma Planı 199 Yılı Programı, 3.1.1989 arihli 2327 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VI. Beş Yıllık alkınma Planı 1991 Yılı Programı, 28.1.199 arihli 2679 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VI. Beş Yıllık alkınma Planı 1992 Yılı Programı, 31.1.1992 arihli 21128 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VI. Beş Yıllık alkınma Planı 1993 Yılı Programı, 4.12.1992 arihli 21395 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VI. Beş Yıllık alkınma Planı 1994 Yılı Programı, 3.1.1993 arihli 21743 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VI. Beş Yıllık alkınma Planı 1995 Yılı Geçiş Programı, 15.1.1994 arihli 2282 sayılı Resmi Gazee; VII. Beş Yıllık alkınma Planı 1996 Yılı Programı, 2.6.1996 arihli 22654 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VII. Beş Yıllık alkınma Planı 1997 Yılı Programı, 9.11.1996 arihli 22812 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VII. Beş Yıllık alkınma Planı 1998 Yılı Programı, 7.11.1997 arihli 23163 sayılı (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VII. Beş Yıllık alkınma Planı 1999 Yılı Programı, 15.11.1998 arihli 23524 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VII. Beş Yıllık alkınma Planı 2 Yılı Programı, 21.11.1999 arihli 23883 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VII. Beş Yıllık alkınma Planı 21 Yılı Programı, 15.11.2 arihli 24231 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VIII. Beş Yıllık alkınma Planı 22 Yılı Programı, 28.1.21 arihli 24567 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VIII. Beş Yıllık alkınma Planı 23 Yılı Programı, 15.3.23 arihli 2549 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; VIII. Beş Yıllık alkınma Planı 24 Yılı Programı, 28.1.23 arihli 25273 sayılı Resmi Gazee; VIII. Beş Yıllık alkınma Planı 25 Yılı Programı, 31.1.24 arihli 25629 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; IX. Beş Yıllık alkınma Planı 26 Yılı Programı, 19.1.25 arihli 25971 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee; IX. Beş Yıllık alkınma Planı 27 Yılı Programı, 19.1.26 arihli 26324 sayılı Resmi Gazee; IX. Beş Yıllık alkınma Planı 28 Yılı Programı, 18.1.27 arih 26674 sayılı Resmi Gazee. 11 Burada göserilen yönem han ve Sasaki (21) de kullanılan yönemdir. 18

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. Burada; I i döneminde i seköründe gerçekleşen sabi sermaye yaırımını, i dönemi sonunda i seköründe var olan sermaye sokunu, δ i i seköründe var olan sermaye sokunun yıpranma oranını göserir. Sermaye soku serisinin oluşurulabilmesi için başlangıç sermaye sokunun hesaplanması gereklidir. Bu hesaplamadan sonra, her yıl için denklem (27) uygulanarak seri oluşurulur. Her ikisadi sekör için başlangıç sermaye soku ise aşağıdaki gibi yazılır: I = (28) +δ g G IG = (29) + δ g G G Burada; başlangıç özel sekör sermaye sokunu, G başlangıç kamu sekörü sermaye sokunu, I başlangıç özel sekör sabi sermaye yaırımını, IG başlangıç kamu sekörü sabi sermaye yaırımını, büyüme oranını, oranını, g özel sekör sabi sermaye yaırımlarının yıllık oralama g G kamu sekörü sabi sermaye yaırımlarının yıllık oralama büyüme G δ özel sekör başlangıç yıpranma oranını, δ kamu sekörü başlangıç yıpranma oranını göserir 12. Yukarıda, sermaye sokunun hesaplanmasına ilişkin olarak göserilen yönemden de anlaşılacağı gibi, ham reel yaırım verilerinden sok verisi oluşurmada emel sorun yıpranma oranının elde edilmesidir. Türkiye de yaırım verisinden sok verisi elde edilen çeşili çalışmalar yapılmışır. Örneğin, bir çalışmada 13 kullanılan yıpranma oranı, diğer çalışmalardan elde edilen kullanım ömrü verilerinden harekele yapılan hesaplamalara dayanmakadır. Başka çalışmalarda 14, OECD nin 1998 yılında yayınladığı Uluslararası 12 Her ne kadar HAN, T. M. Y. ve SASAI,. Roles of Public Capial in Pakisan s Economy: Produciviy, Invesmen and Growh Analysis, RURDS, Cil 13, Sayı 2, 21, 143-162 de yer alan yönemde, kamu sekörü ve özel sekör yıpranma oranı ayrışırması varsa da, bu çalışmada yıpranma oranı açısından kamu ve özel sekör ayrımı yapılmamışır. 13 AYANOĞLU,. Türkiye İhraca Performansının Ekonomik Büyüme ve Ürekenliğe Ekileri, DPT Uzmanlık Tezleri, Yayın No: DPT: 2344-YSPGM: 573, DPT, Ankara, 1994. 14 Bkz. SAYGILI, Ş., CİHAN, C., ve YURTOĞLU, H. Türkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi, Büyüme ve Verimlilik, Yayın No: DPT, 2665, DPT, Ankara, 22; SAYGILI, Ş., ve CİHAN, C. Türkiye Ekonomisinin Büyüme Dinamikleri, TÜSİAD Ankara, 28. 19

Sekörel Veriabanı ullanıcı Rehberinde 15 verilen 12 OECD ülkesinin (anada, Amerika Birleşik Devleleri, Japonya, Avusralya, Belçika, Finlandiya, Fransa, Almanya, İalya, İsveç, Norveç, İngilere) oralama kullanım ömrü verilerinden harekele sermaye soku hesabı yapılmışır. Yapığımız çalışmada ise, bu çalışmalardan farklı olarak, yıpranma oranı ahmin edilmişir. Yıpranma oranına ilişkin ahmin yönemi ve sonuçları, bir sonraki başlıka açıklanmışır. Tahmin edilen yıpranma oranı yukarıda belirilen işlemler sürecinden geçirildiken sonra her bir sekör için sok serisi oluşurulmuşur. 16 Tahmin denkleminde kullanılan oplam sermaye soku ise konu dışındaki sekörel sermaye soku değerlerinin oplanmasıyla elde edilmişir. IV. Sermaye Sokunun Hesaplanmasında ullanılan Yıpranma Oranının Tahmin Yönemi ve Sonuçları Yıpranma oranı Prucha nın çalışması emel alınarak ahmin edilmişir 17. Bu yönem şöyle açıklanabilir: Önce, üreim fonksiyonu aşağıdaki gibi yazılır: Y = F A,, L ) (28) ( Ardından, sermaye soku hesaplaması için kullanılan denklem şu şekilde verilir: ( δ + I (29) = 1 ) 1 Denklem (29) da yer alan 1 δ ) ifadesinin yerine φ yazıldığında, aşağıdaki denklem (3) elde edilir. ( φ + I (3) = 1 15 Bkz. OECD. ISDB 98 User s Guide, OECD, Paris, 1998. 16 Sekörel sermaye soku verileri eke yer alan ablolarda sunulmuşur. 17 PRUCHA, I. R. On he Economeric Esimaion of a Consan Rae of Subsiuion, Empirical Economics, 2, 1995, 299-32. 2

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. Denklem (3) da sermaye sokunun gecikmeli değerleri sürekli yerine konulduğunda ve söz konusu yerine koyma işlemi ekrarlandığında aşağıdaki denklem (31) elde edilir. 1 i = = i= φ I i + φ G ( I1,..., I,, δ ) (31) ulaşılmış olur. Denklem (31), denklem (28) de yerine konulduğunda aşağıdaki denklem (32) ye Y = H L, I,..., I,, δ, A ) (32) ( 1 Denklem (32) nin sağ arafında yer alan erimler, her dönem için farklılaşacağından, denklem (32), sandar ekonomerik programlar ile ahmin edilemez. Bu durumun üsesinden gelmek için, Prucha kukla değişkenlerin kullanılmasını önermekedir. Bunun için önce j = i olarak anımlanır ve denklem (32) yeniden yazılır [bkz. denklem (33)]: = φ I + φ (33) j= 1 j j Bu nokada, zamanı için anımlanır [bkz. denklem (34)]. I j, j = 1,..., T olacak şekilde T ade yeni değişken j j j I = I D (34) Burada, D j 1 = j j > şeklinde ifade edilir. Bu durumda, aşağıdaki denklem (35) yazılır. T i i = φ I + φ = i= 1 1 T G( I,..., I,, δ ) (35) 21

Denklem (35), denklem (28) de yerine konulduğunda, aşağıdaki nihai ahmin denklemi elde edilir [bkz. denklem (36)]. 1 T Y = H ( L, I,..., I,, δ, θ ) (36) Denklem (36) da görüldüğü gibi, L ve I serileri için gözlenen isaisiksel değerler vardır. Böylece, denklem (36) nın ahmin edilmesi ile, δ ve θ paramereleri elde edilmiş olur. Bununla birlike, yapığımız ahmin sonucunda başlangıç sermaye soku ( ) elde edilse de, paramere ahmin sonucunun,,49 gibi ikisadi olarak anlamsız sayılabilecek bir değer olarak sapanması nedeniyle, başlangıç sermaye soku ( ), denklem (26) ve (27) de göserildiği gibi hesaplanmışır. Yukarıda açıkladığımız Prucha nın çalışmasında yer alan yönemi kullanarak, Türkiye için 1968-26 dönemine ilişkin olarak ahmin eiğimiz yıpranma oranı % 17 dir. Ancak, Prucha nın çalışmasında göserilen yönemin yapısı iibariyle, her bir yıl için kukla değişken eklenerek ahmin yapıldığı için, -isaisiklerini elde emek mümkün olmamışır. Bununla birlike, Prucha nın önerdiği yönem, ahminin pake programlar ile yapılmasını sağladığı için ercih edilmişir 18. Ayrıca, -isaisiklerini elde edilememesine karşın belirlilik kasayısı,95 ve Durbin-Wason esi sonucu,87 olarak sapanmışır. 19 V. Hâsılanın Sermaye Esnekliğinin Hesaplanması için Uygulanan Paramere Tahmin Yönemi ve Sonuçları Bu bölümde, önce, hâsılanın sermaye esnekliğinin hesaplanması için paramere ahminlerinde kullanılan yönem sunulmuş, ardından, paramere ahminlerine ilişkin sonuçlara yer verilmişir. A. Tahmin Yönemi Sermaye soku ve gayrisafi yuriçi hâsıla arasındaki ilişkilerin incelenmesi için, ilk olarak, gecikme derecesi krieri seçimi yardımıyla opimal gecikme süresinin ne olduğu ve değişkenlerin durağan olup olmadıkları belirlenmişir. Durağanlık sınamasının amacı, seriler arasında ekonomi eorisi açısından var olduğu ileri sürülen ya da doğrudan incelenmek isenilen bir ilişkinin isaisiki açıdan da gerçek olan ya da sahe olmayan bir ilişki olup 18 Ayrınılar için bkz. PRUCHA, 1995. 19 Yıpranma oranının ahmini için kullanılan veriler eke sunulmuşur. 22

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. olmadığının sınanmasıdır. Bu çalışmada durağanlık sınaması, Genişleilmiş Dickey Fuller (ADF) ve Dickey Fuller (DF) es isaisiklerinin hesaplanmasıyla yapılmışır 2. İkinci olarak, değişkenler arasında eşbüünleşme olup olmadığı ve opimal gecikme ile uyumlu bir şekilde oluşurulan Vekör Haa Düzelme Modeli nin verdiği eşbüünleşme denkleminde yer alan sonuçlar yardımıyla esneklik değerlerinin ne olduğu sapanmışır. Eşbüünleşme ilişkisi, değişkenler arasında anlamlı bir uzun dönemli ilişki olup olmadığının incelenmesidir. Bu çalışmada, eşbüünleşme ilişkisinin incelenmesinde Johansen eşbüünleşme yönemi uygulanmışır 21. B. Tahmin Sonuçları Bu bölümde, denklem (4) ün ahmin edilmesi ile elde edilen sonuçlar sunulmuşur. Tahmin denklemi (4) e ilişkin durağanlık sınaması sonuçlarına göre (bkz. Tablo 1); üm seriler birinci fark alındığında durağandır. Değişkenler Tablo 1 İlgili Değişkenler için Durağanlık Sınaması Öze Sonuçları ADF-DF a -isaisiği (Sabi Terim ve/ veya Trend Yok) ADF-DF b -isaisiği (Sabi Terim) ADF-DF c -isaisiği (Sabi Terim ve Trend) Düzey Y ln L -3,53 (),6 (1) -2,63 (1) ln L -1,56 (5) -1,74 () -2,18 () Birinci Fark Y ln L -5,92 () -8,15 () -8,6 () ln -3,2 () -4,69 () -4,66 () L aynak: Yazarın hesaplamaları. No : Paranez içindeki rakamlar uygun gecikme değerlerini gösermekedir. Ayrıca, boş hipoez H birim kök vardır şeklinde anımlanmışır. ( a ) % 1, % 5 ve % 1 anlamlılık düzeyinde kriik değerler, sırasıyla; -2,67; -1,96; -1,61 dir. ( b ) % 1, % 5 ve % 1 anlamlılık düzeyinde kriik değerler, sırasıyla; -3,75; -3,; -2,64 ür. ( c ) % 1, % 5 ve % 1 anlamlılık düzeyinde kriik değerler, sırasıyla; -4,42; -3,62; 3,25 ir. 2 Bkz. DICEY, D. ve FULLER, W.A. Disribuion of he Esimaors for Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Journal of he American Saisical Associaion, 74, 1979, 427 431. 21 Bkz. JOHANSEN, S. J. Saisical Analysis of Coinegraion Vecors, Journal of Economic Dynamics and Conrol, 12, 1988, 231 254; JOHANSEN, S. J. Esimaion and Hypohesis Tesing of Coinegraion Vecors in Gaussian Vecor Auoregressive Models, Economerica, 59, 1991, 1551 158. 23

Tablo 2 de göserildiği gibi, ahmin denklemi (4) e ai opimal gecikme derecesi 11 olarak belirlenmişir. Tablo 2 Opimal Gecikme Derecesi Belirleme Sonuçları (AIC, SC, HQ)** 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 (AIC) -1,68153-6,397427-6,896869-6,88423-6,868562-6,66939-6,455764-6,446758-6,387873-7,17899-7,8571-9,24315* (SC) -1,586346-6,111954-6,42181-6,218128-6,12145-5,61427-5,218717-5,19396-4,77196-5,3717-5,858794-6,835693* (HQ) -1,652413-6,31155-6,751416-6,68596-6,66747-6,34943-6,77586-6,1399-5,893333-6,625378-7,246198-8,355231* aynak: Yazarın hesaplamaları No: * İlgili seçim krieri arafından seçilen gecikme derecesini gösermekedir. ** AIC Akaike Bilgi rierini, SC Schwarz rierini ve HQ Hannan-Quinn rierini ifade emekedir. Tahmin denklemi (4) e ilişkin, Tablo 1 ve 2 de yer alan sonuçlara dayalı olarak seriler arasında uzun dönemli bir ilişkinin olup olmadığına dair yapılan eşbüünleşme sınaması sonuçları Tablo 3 e göserilmişir. Tablo 3 e ifade edilen sonuçlara göre seriler arasında birden fazla eşbüünleşme vekörü vardır. Tablo 3 Eşbüünleşme Tesi Sonuçları H λ race a,b H λ max c,d r = 76,15 *,** r = 61,56 *,** r 1 14,59 *,** r = 1 14,59 *,** aynak: Yazarın hesaplamaları No: ( a ) %1 anlamlılık düzeyinde r = ve r 1 için kriik değerler, sırasıyla; 2,4 ve 6,65 ir. ( b ) % 5 anlamlılık düzeyinde r = ve r 1 için kriik değerler, sırasıyla; 15,41 ve 3,76 dır. ( c ) % 1 anlamlılık düzeyinde r = ve r = 1 için kriik değerler, sırasıyla; 18,63 ve 6,65 ir. ( d ) % 5 anlamlılık düzeyinde r = ve r = 1 için kriik değerler, sırasıyla; 14,7 ve 3,76 dır. ( * ) % 1 anlamlılık boş hipoez reddedilmişir. ( ** ) % 5 anlamlılık boş hipoez reddedilmişir. Tablo 4 e, ahmin denklemi (4) e ai eşbüünleşme denklemine ilişkin kasayı ahmin sonuçları sunulmuşur. Tablo 4 e yer alan paramere ahmini (α ), değişkenler logarimik olarak ifade edildiğinden, işgücü başına gayrisafi yuriçi hâsılanın işgücü başına sermaye sokuna göre esnekliği anlamına gelir. Buna göre, işgücü başına gayrisafi yuriçi hâsılanın işgücü başına sermaye sokuna göre esnekliğinin,78 olduğu sapanmışır. Tablo 4 Eşbüünleşme Denklemi (Vekör Haa Düzelme Modeli) Bağımlı Değişken: ln L Sabi Terim Y ln L Tahmin Edilen Paramereler,78 (,756) [12,753] -1,11 aynak: Yazarın hesaplamaları No: öşeli olmayan paranez içindeki sayı sandar haa değerini, köşeli paranez içindeki sayı hesaplanan isaisiğini gösermekedir. 24

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. İşgücü başına gayrisafi yuriçi hâsılanın işgücü başına sermaye sokuna göre esnekliğinin elde edilmesinin ardından, büyüme muhasebesi ile hesaplanan büyümenin kaynakları Tablo 5 e sunulmuşur. İşgücü Başına Gayrisafi Yuriçi Hâsıla Yıllık Oralama Büyüme Oranı Tablo 5 Türkiye de Büyüme aynakları İşgücü Başına Yerleşik Olmayan Sermaye Sokunun akısı Toplam Fakör Verimliliğinin akısı 1968-26 2,79 3,59 -,8 aynak: Yazarın hesaplamaları VI. Alın urala ve Alın Çağa ilişkin Veriler ve Hesaplama Sonuçları A. Alın urala İlişkin Veriler ve Hesaplama Sonuçları Türkiye ye ilişkin asarruf oranı verileri Dünya Bankası veri abanından alınmışır 22. Hâsılanın sermayeye göre esnekliği ise eldeki çalışmada,78 olarak hesaplanmışır. Türkiye ye ilişkin hesaplama sonucu Şekil 1 de sunulmuşur. Şekil 1 de yer alan hesaplama sonuçları asarruf oranı ile hâsılanın sermayeye göre esnekliği arasındaki farkı gösermekedir. Bu fark, alın kural düzeyinden, yani, kişi başına ükeimin maksimum olduğu düzeyden ne kadar uzaka veya ona ne kadar yakında olunduğuna dair bilgi vermekedir. Buna göre, Türkiye 196-215 döneminde 23 kişi başına ükeim maksimizasyonuna yakınlaşma eğiliminde değildir. Türkiye 1983-1998 döneminde kişi başına ükeim maksimizasyonuna yaklaşmaya yönelik bir eğilim sergilese de 1998-215 döneminde kişi başına ükeim maksimizasyonundan uzaklaşma eğilimi göze çarpmakadır. Böylece, Türkiye de 196-215 dönemi için kişi başına ükeim maksimizasyonuna yakınlaşma eğilimi gözlemlenmemişir. Şekil 1 Türkiye için s α değerleri ( α =, 78) (196-215)* 22 DÜNYA BANASI. daabank.worldbank.org (Erişim arihi: 1.1.217) 23 Her ne kadar,78 olarak ahmin edilen esneklik kasayısı 1968-26 dönemi için geçerli olsa da, çalışmamızda bir fikir vermesi açısından mümkün olan en geniş aralık ele alınarak 196-215 için sonuçlar sunulmuşur. 25

196 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 197 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 198 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 -,1 -,2 -,3 -,4 -,5 -,6 -,7 -,8 aynak: DÜNYA BANASI. daabank.worldbank.org (Erişim arihi: 1.1.217) ve yazarın hesaplamaları. *: Her ne kadar,78 olarak ahmin edilen esneklik kasayısı 1968-26 dönemi için geçerli olsa da, çalışmamızda bir fikir vermesi açısından mümkün olan en geniş aralık ele alınarak 196-215 için sonuçlar sunulmuşur. Türkiye ye ilişkin bir başka hesaplama sonucu Şekil 2 de sunulmuşur. Şekil 2 de yer alan hesaplama sonucu asarruf oranı ile hâsılanın sermayeye göre esnekliğinin karesi arasındaki farkı gösermekedir. Bu fark, alın çağ düzeyinden, yani, kişi başına kârın maksimum olduğu düzeyden ne kadar uzaka veya ona ne kadar yakında olunduğuna dair bilgi vermekedir. Hâsılanın sermayeye göre esnekliğinin karesi eldeki çalışmada (,78) 2 =,684 olarak hesaplanmışır. ullanılan asarruf oranı verileri aynı olduğu için önceki Şekildeki ile sonuçlar ile benzer bir eğilim elde edilmişir. Böylece 196-215 dönemi için kişi başına kâr maksimizasyonuna da yakınlaşma eğilimi gözlemlenmemişir. Şekil 2 Türkiye için 2 s α değerleri ( 2 =, 684 α )(196-215)* 26

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. 196 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 197 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 198 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 -,1 -,2 -,3 -,4 -,5 -,6 aynak: DÜNYA BANASI. daabank.worldbank.org (Erişim arihi: 1.1.217) ve yazarın hesaplamaları. *: Her ne kadar,78 olarak ahmin edilen esneklik kasayısı 1968-26 dönemi için geçerli olsa da, çalışmamızda bir fikir vermesi açısından mümkün olan en geniş aralık ele alınarak 196-215 için sonuçlar sunulmuşur. VI. Sonuç Bu çalışmada, Türkiye de 1968-26 dönemi için sekörel sermaye soku serileri hesaplanmışır. Sok serisi elde edilmeden önce, sermaye soku hesaplamasında kullanılan yıpranma oranı,17 olarak ahmin edilmişir. Hesaplanan sermaye soku serileri aracılığıyla işgücü başına gayrisafi yuriçi hâsılanın işgücü başına oplam sermaye sokuna göre esnekliği hesaplanmışır. Ayrıca, Türkiye de büyümenin kaynakları da incelenmişir. Paramere ahminlerine göre, 1968-26 dönemi için, işgücü başına gayrisafi yuriçi hâsılanın işgücü başına oplam sermaye sokuna göre esnekliği,78 olarak sapanmışır. 1968-26 döneminde işgücü başına gayrisafi yuriçi hâsıladaki yıllık oralama % 2,79 luk büyüme oranının 3,59 puanlık kısmı işgücü başına oplam sermaye soku; -,8 puanlık kısmı ise oplam fakör verimliliği arafından açıklanmakadır (bkz. Tablo 5). Böylece, Türkiye de 27

büyümenin en önemli kaynağı sermaye birikimidir. Bu sonuç başka çalışmalardaki sonuçlarla da uyumludur 24. Hâsılanın sermaye esnekliğinin,78 olarak sapanması görece yüksek bir esneklik değerine işare emekedir. Haırlanacağı üzere, hâsılanın sermaye esnekliği, sermayenin reel kullanıcı maliyei ile sermaye-hâsıla oranı çarpımına eşiir. Böylece, hâsılanın sermaye esnekliğinin yüksek elde edilmesi, veri sermaye-hâsıla oranında sermayenin reel kullanıcı maliyeinin yüksek olduğu anlamına gelir. Durağan durumda kişi başına ükeimi maksimum kılan asarruf oranı, hâsılanın sermaye esnekliğine yani,78 e eşi olacakır. Bir başka deyişle, durağan durumda kişi başına ükeimin maksimum olabilmesi için asarruf oranı % 78 olmalıdır. Ayrıca, durağan durumda kişi başına kârı maksimum kılan asarruf oranı, hâsılanın sermaye esnekliğinin karesine yani (,78) 2 =,684 e eşi olacakır. Bu değerlere ulaşmak çok zor olduğu için Türkiye de asarruf oranının yükselilmesi yanında hâsılanın sermaye esnekliğinin de düşürülebilmesi gereklidir. Bunun anlamı ise veri sermaye-hâsıla oranında sermayenin reel kullanıcı maliyeinin düşürülmesidir. O halde bu çalışmanın poliikaya ilişkin sapaması şudur: Tükeimin veya kârın maksimum olduğu bir am isihdam düzeyine erişilmek iseniyorsa hem asarruf oranını arırıcı hem de sermayenin reel kullanıcı maliyeini düşürücü bir poliika gereklidir. Sermayenin reel kullanıcı maliyeinin düşürülmesi için ne yapmak gerekir? Bunun bir yolu, sermaye mallarının fiyaının düşürülmesidir. Bir başka deyişle, sermaye mallarının daha düşük fiyaa edinilebilmesi gerekmekedir. Ayrıca, konu daha geniş perspekife ele alındığında, faiz oranındaki düşüşün de sermayenin reel kullanıcı maliyeini aşağı çekeceği söylenebilir. Diğer arafan, faiz oranındaki düşüş alep çekişli enflasyon beklenisine yol açarsa ve Fisher hipoezi gereği nominal faiz oranlarının yükselmesi yönünde bir baskı oluşursa, poliika boşa çıkabilecekir. Ayrıca, faiz oranındaki düşüş, döviz çıkışına yol açarak kurun yükselmesine ve böylece maliye iişli enflasyon beklenisine yol açarsa, bu son durumda da Fisher hipoezi gereği nominal faiz oranlarının yükselmesi yönünde bir baskı oluşup poliika boşa çıkabilecekir. O halde, faiz oranını düşürmenin önündeki kısı enflasyon sorunudur. Diğer arafan, Türkiye iç alep kaynaklı büyüyen bir ekonomidir. Gerçeken Türkiye de 1971-21 döneminde ABD ye göre hesaplanmış kişi başına reel gayrisafi yuriçi 24 Bkz. ABU-QARN, A. S., ve ABU-BADER, S. Sources of Growh Revisied: Evidence from Seleced MENA Counries, World Developmen, Cil 35, Sayı 5, 27, 752-771; AÇIGÖZ, S. ve MERT, M. Harrod-Nör Teknolojik Gelişme Varsayımı Alında Türkiye de Büyümenin aynakları, Ege Akademik Bakış, Cil 15, Sayı 4, 215, 495-58. 28

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. hâsılanın oralama büyüme oranı %,52 dir. Bu büyüme oranının,46 sı iç alep arışından,6 sı ise dış alep arışından kaynaklanmışır 25. Bu durumda, faiz oranındaki düşüş iç alebi canlandırıcı bir eki yaraarak hâsıla büyümesini de arıracakır. Böylece, alep arışına üreim arışı eşlik ediyorsa enflasyonis sürecin çok ekili olmaması beklenir. Önceki paragrafan anlaşılacağı üzere, buradaki sorun fiili enflasyondan ziyade enflasyon beklenileridir. O halde, faiz oranındaki düşüşün, eğer bekleniler uygun yöneilebilirse, iç alep arışını ve üreim büyümesini moive ederken enflasyonis bir süreci çok ekili bir şekilde eiklemesi bir zorunluluk değildir. aynakça ABU-QARN, A. S., ve ABU-BADER, S. Sources of Growh Revisied: Evidence from Seleced MENA Counries, World Developmen, Cil 35, Sayı 5, 27, 752-771. AÇIGÖZ, S. ve MERT, M. Harrod-Nör Teknolojik Gelişme Varsayımı Alında Türkiye de Büyümenin aynakları, Ege Akademik Bakış, Cil 15, Sayı 4, 215, 495-58. AYANOĞLU,. Türkiye İhraca Performansının Ekonomik Büyüme ve Ürekenliğe Ekileri, DPT Uzmanlık Tezleri, Yayın No: DPT: 2344-YSPGM: 573, DPT, Ankara, 1994. DICEY, D. ve FULLER, W.A. Disribuion of he Esimaors for Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Journal of he American Saisical Associaion, 74, 1979, 427 431. DPT. II. Beş Yıllık alkınma Planı 1968 Yılı Programı, 12.12.1967 arihli 197912774 sayılı Resmi Gazee. ------- II. Beş Yıllık alkınma Planı 1969 Yılı Programı, 12.12.1968 arihli 1375 sayılı Resmi Gazee. ------- II. Beş Yıllık alkınma Planı 197 Yılı Programı, 1.12.1969 arihli 13373 sayılı Resmi Gazee. ------- II. Beş Yıllık alkınma Planı 1971 Yılı Programı, 11.1.1971 arihli 1372 sayılı Resmi Gazee. ------- II. Beş Yıllık alkınma Planı 1972 Yılı Programı, 3.12.1971 arihli 1458 sayılı Resmi Gazee. ------- III. Beş Yıllık alkınma Planı 1973 Yılı Programı, 8.12.1972 arihli 14385 sayılı Resmi Gazee. ------- III. Beş Yıllık alkınma Planı 1974 Yılı Programı, 25.1.1974 arihli 14779 sayılı Resmi Gazee. ------- III. Beş Yıllık alkınma Planı 1975 Yılı Programı, 31.1.1975 arihli 15135 sayılı Resmi Gazee. ------- III. Beş Yıllık alkınma Planı 1976 Yılı Programı, 31.1.1976 arihli 15485 sayılı Resmi Gazee. ------- III. Beş Yıllık alkınma Planı 1977 Yılı Programı, 11.12.1976 arihli 15786 sayılı Resmi Gazee. ------- IV. Beş Yıllık alkınma Planı 1978 Yılı Geçiş Programı, 16.4.1978 arihli 16261 sayılı Resmi Gazee. 25 Bkz. MERT, M. Türkiye de ve Dünyada Ora-Gelir Tuzağının Talep Yönlü Boyuuna İlişkin Bir Tarışma, Maliye Dergisi, Sayı 167, 214, 93-115. 29

------- IV. Beş Yıllık alkınma Planı 1979 Yılı Programı, 21.12.1978 arihli 16496 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- V. Beş Yıllık alkınma Planı 198 Yılı Programı, 13.2.198 arihli 16899 sayılı Resmi Gazee. ------- IV. Beş Yıllık alkınma Planı 1981 Yılı Programı, 4.6.1981 arihli 1736 sayılı Resmi Gazee. ------- IV. Beş Yıllık alkınma Planı 1982 Yılı Programı, 29.7.1982 arihli 17766 sayılı Resmi Gazee. ------- IV. Beş Yıllık alkınma Planı 1983 Yılı Programı, 29.7.1982 arihli 17766 sayılı Resmi Gazee. ------- V. Beş Yıllık alkınma Planı 1984 Yılı Geçiş Programı, 3.12.1983 arihli 18267 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- V. Beş Yıllık alkınma Planı 1985 Yılı Programı, 3.11.1984 arihli 1856 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- V. Beş Yıllık alkınma Planı 1986 Yılı Programı, 31.11.1985 arihli 18914 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- V. Beş Yıllık alkınma Planı 1987 Yılı Programı, 28.1.1986 arihli 19265 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- V. Beş Yıllık alkınma Planı 1988 Yılı Programı, 28.2.1988 arihli 19739 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- V. Beş Yıllık alkınma Planı 1989 Yılı Programı, 3.1.1988 arihli 19974 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VI. Beş Yıllık alkınma Planı 199 Yılı Programı, 3.1.1989 arihli 2327 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VI. Beş Yıllık alkınma Planı 1991 Yılı Programı, 28.1.199 arihli 2679 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VI. Beş Yıllık alkınma Planı 1992 Yılı Programı, 31.1.1992 arihli 21128 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VI. Beş Yıllık alkınma Planı 1993 Yılı Programı, 4.12.1992 arihli 21395 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VI. Beş Yıllık alkınma Planı 1994 Yılı Programı, 3.1.1993 arihli 21743 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VI. Beş Yıllık alkınma Planı 1995 Yılı Geçiş Programı, 15.1.1994 arihli 2282 sayılı Resmi Gazee. ------- VII. Beş Yıllık alkınma Planı 1996 Yılı Programı, 2.6.1996 arihli 22654 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VII. Beş Yıllık alkınma Planı 1997 Yılı Programı, 9.11.1996 arihli 22812 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VII. Beş Yıllık alkınma Planı 1998 Yılı Programı, 7.11.1997 arihli 23163 sayılı (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VII. Beş Yıllık alkınma Planı 1999 Yılı Programı, 15.11.1998 arihli 23524 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VII. Beş Yıllık alkınma Planı 2 Yılı Programı, 21.11.1999 arihli 23883 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VII. Beş Yıllık alkınma Planı 21 Yılı Programı, 15.11.2 arihli 24231 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VIII. Beş Yıllık alkınma Planı 22 Yılı Programı, 28.1.21 arihli 24567 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- VIII. Beş Yıllık alkınma Planı 23 Yılı Programı, 15.3.23 arihli 2549 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. 3

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. ------- VIII. Beş Yıllık alkınma Planı 24 Yılı Programı, 28.1.23 arihli 25273 sayılı Resmi Gazee. ------- VIII. Beş Yıllık alkınma Planı 25 Yılı Programı, 31.1.24 arihli 25629 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- IX. Beş Yıllık alkınma Planı 26 Yılı Programı, 19.1.25 arihli 25971 (Mükerrer), sayılı Resmi Gazee. ------- IX. Beş Yıllık alkınma Planı 27 Yılı Programı, 19.1.26 arihli 26324 sayılı Resmi Gazee. ------- IX. Beş Yıllık alkınma Planı 28 Yılı Programı, 18.1.27 arih 26674 sayılı Resmi Gazee. DÜNYA BANASI. daabank.worldbank.org (Erişim arihi: 1.1.217) JOHANSEN, S. J. Saisical Analysis of Coinegraion Vecors, Journal of Economic Dynamics and Conrol, 12, 1988, 231 254. JOHANSEN, S. J. Esimaion and Hypohesis Tesing of Coinegraion Vecors in Gaussian Vecor Auoregressive Models, Economerica, 59, 1991, 1551 158. HAN, T. M. Y. ve SASAI,. Roles of Public Capial in Pakisan s Economy: Produciviy, Invesmen and Growh Analysis, RURDS, Cil 13, Sayı 2, 21, 143-162. MERT, M. Türkiye de ve Dünyada Ora-Gelir Tuzağının Talep Yönlü Boyuuna İlişkin Bir Tarışma, Maliye Dergisi, Sayı 167, 214, 93-115. MERT, M. Hybrid Macroeconomic and Microeconomics Goals, Inernaional Journal of Economics and Research, Cil 7, Sayı 6, 216, 67-74. OECD. ISDB 98 User s Guide, OECD, Paris, 1998. PHELPS, Edmund. The Golden Rule of Accumulaion: A Fabl for Growhmen, American Economic Review, Sepember, 1961, 638-643. PRUCHA, I. R. On he Economeric Esimaion of a Consan Rae of Subsiuion, Empirical Economics, 2, 1995, 299-32. SAYGILI, Ş., CİHAN, C., ve YURTOĞLU, H. Türkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi, Büyüme ve Verimlilik, Yayın No: DPT, 2665, DPT, Ankara, 22. SAYGILI, Ş., ve CİHAN, C. Türkiye Ekonomisinin Büyüme Dinamikleri, TÜSİAD Ankara, 28. TCMB. hp://cmbf4.cmb.gov.r/cb.hml Erişim Tarihi: 26.12.27). THOMPSON, F. Golden Age versus Golden Rule: Capialiss versus Workers in Growh Theory, Review of Radical Poliical Economics, Cil 35, Sayı 1, 3-17. TÜİ. İsaisik Gösergeler 1923-27, TÜİ Mabaası, Ankara, 27. E-1: Yıpranma Oranı Tahmininde ullanılan Veri Sei Yıllar Gayrisafi Yuriçi Hâsıla (1987 Fiyalarıyla, bin YTL) İşgücü (bin işi) Yaırım (1987 Fiyalarıyla, bin YTL) Yıllar Tablo 1. Yıpranma Oranı Tahmininde ullanılan Veri Sei Gayrisafi Yuriçi Hâsıla (1987 Fiyalarıyla, bin YTL) İşgücü (bin işi) Yaırım (1987 Fiyalarıyla, bin YTL) Yıllar Gayrisafi Yuriçi Hâsıla (1987 Fiyalarıyla, bin YTL) İşgücü (bin işi) Yaırım (1987 Fiyalarıyla, bin YTL) 1968 31425 13396 3939,548 1981 52738,7 16664 9777,525 1994 9132,7 26 1436,93 1969 3277,5 13537 4297,831 1982 54617,9 16837 1282,7 1995 97887,8 2586 16589,73 197 33765,1 13768 4647,218 1983 57333 174 978,266 1996 14745,1 21194 243,2 1971 35644,7 1411 444,572 1984 61181,2 1726 9717,971 1997 112631,2 2124 24571,55 1972 38291,6 1445 5183,311 1985 63776,1 17547 1335,14 1998 116113,5 21779 23831,51 1973 3954,8 14679 6119,974 1986 68248,1 17865 1149,19 1999 11646 2248 21651,6 1974 41752,9 14985 764,38 1987 74721,8 18268 11173,8 2 118789,1 2158 28438,58 31

1975 44748,3 15169 8485,41 1988 7636,2 17755 9631,761 21 19885,3 21524 1836,29 1976 49429,5 1538 1538,54 1989 76498,3 18222 1283,19 22 118612,3 21354 242,67 1977 51113,4 15873 1997,5 199 83578,5 18539 12216,48 23 125485,2 21147 22582,77 1978 51881,6 1685 9615,961 1991 84352,7 19288 11767,4 24 136692,6 21791 28284,97 1979 51557,8 1632 9379,5 1992 894,7 19459 1231,49 25 14678,72 2246 35227,26 198 5296 16523 8852,658 1993 9659,5 185 18476,4 26 155732,49 2233 39767,87 aynak: TÜİ (27), TCMB (28), DPT (1967-27). E-2: Hesaplanan Sekörel Sermaye Soku Değerleri Ek Tablo 2. Tarım Sekörü Sabi Sermaye Soku (bin YTL, 1987 Fiyalarıyla) Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL 1964 1157,751 761,2722 1979 2356,872 2451,95 1994 3317,761 2465,789 1965 1266,146 776,3584 198 2293,268 2346,719 1995 3292,97 2875,292 1966 1378,627 827,733 1981 241,492 2356,656 1996 3341,21 3455,779 1967 1473,748 891,2165 1982 258,116 2676,919 1997 3531,472 3895,62 1968 161,989 955,7972 1983 2644,857 2763,586 1998 356,651 4281,345 1969 1695,586 114,552 1984 27,881 282,271 1999 359,955 479,295 197 175,678 143,98 1985 2696,15 2926,171 2 371,38 394,524 1971 1732,138 186,167 1986 2749,627 2766,51 21 3815,389 3576,673 1972 1695,618 121,569 1987 2967,391 274,796 22 3947,81 3243,842 1973 1687,798 1348,139 1988 2993,3 2619,864 23 3844,254 3136,537 1974 173,528 1552,512 1989 311,534 2462,73 24 3791,881 3498,51 1975 1814,989 1713,475 199 3198,634 2453,49 25 389,976 3665,827 1976 229,276 2228,585 1991 3347,492 2346,46 1977 2298,297 2494,51 1992 3375,976 2245,87 26 3752,64 3937,56 1978 2385,64 2586,125 1993 3456,874 2397,496 aynak: DPT (1967-27). Ek Tablo 3. Madencilik Sekörü Sabi Sermaye Soku (bin YTL, 1987 Fiyalarıyla) Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL 1964 613,6389 18,4368 1979 221,765 25,7841 1994 1689,345 715,1168 1965 694,714 215,4894 198 234,641 199,3113 1995 1491,739 826,8345 1966 83,2227 239,2723 1981 2671,164 2,2773 1996 1327,24 937,7926 1967 829,8937 253,1616 1982 2818,84 218,9712 1997 1223,975 157,69 1968 825,7373 242,96 1983 2975,8 217,753 1998 1133,471 1198,79 1969 826,9753 24,9793 1984 381,177 213,9946 1999 162,145 131,62 197 865,3942 244,4283 1985 338,971 29,3942 2 996,3141 1343,923 1971 878,3939 245,1873 1986 3289,29 32,932 21 939,9112 1342,235 1972 917,156 249,2757 1987 329,61 365,8721 22 836,6632 137,639 1973 116,432 227,5351 1988 2785,849 398,8637 23 765,4868 1517,93 1974 1118,356 219,8845 1989 2514,63 436,123 24 739,4153 1721,895 1975 1224,494 214,5321 199 2322,264 472,385 25 752,9781 1948,835 1976 1515,8 26,7327 1991 2168,388 497,9753 1977 1769,982 197,5228 1992 25,19 514,2862 26 812,1637 2144,891 1978 1995,337 188,1729 1993 1897,995 592,43 aynak: DPT (1967-27). Ek Tablo 4. Enerji Sekörü Sabi Sermaye Soku (bin YTL, 1987 Fiyalarıyla) Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL 1964 675,5729 11,91259 1979 5556,246 118,853 1994 7585,84 549,8853 1965 75,4451 16,7514 198 6288,144 124,524 1995 698,424 563,385 1966 834,6652 19,82239 1981 696,342 135,592 1996 6524,391 9,3881 1967 943,4265 31,5425 1982 7773,886 152,9894 1997 6428,397 185,625 1968 1122,326 58,76841 1983 8442,336 161,7817 1998 6755,84 239,237 1969 1343,318 85,83948 1984 8858,937 171,789 1999 6847,897 2496,686 197 1624,529 11,9694 1985 8998,82 178,484 2 7285,73 2765,663 1971 1744,896 116,456 1986 9332,58 219,189 21 769,93 3181,41 1972 1814,799 123,961 1987 9585,82 244,9857 22 7537,982 377,546 1973 237,959 135,2288 1988 9651,919 299,29 23 766,88 391,111 1974 228,541 137,99 1989 9983,886 385,1588 24 7334,36 298,23 1975 2613,368 141,6286 199 9855,23 468,7357 25 7375,542 3134,158 1976 3283,361 134,8142 1991 9428,565 516,2673 1977 3929,735 13,9466 1992 8956,923 514,3756 26 7258,872 3582,138 1978 4545,237 12,928 1993 8462,993 522,722 aynak: DPT (1967-27). Ek Tablo 5. İmala Sekörü Sabi Sermaye Soku (bin YTL, 1987 Fiyalarıyla) Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL 1964 118,933 381,628 1979 8455,975 984,17 1994 3247,924 1756,21 1965 1217,644 322,257 198 9284,34 9682,973 1995 2959,253 2138,6 1966 1328,354 353,313 1981 9748,679 962,235 1996 278,58 23121,44 1967 1526,266 323,37 1982 984,879 1134,97 1997 2449,718 2552,64 1968 1827,878 3515,388 1983 9727,478 1793,29 1998 2271,436 2715,28 1969 2245,996 3842,953 1984 959,634 1374,51 1999 2119,963 2759,4 197 265,316 4257,31 1985 896,4 11675,9 2 271,18 29462,8 1971 2994,878 4584,699 1986 827,455 117,39 21 22,546 28141,69 1972 3626,868 51,191 1987 7287,587 11433,2 22 1942,398 27628,67 1973 424,23 691,98 1988 6422,559 11129,9 23 181,572 29957,85 1974 4414,796 785,661 1989 563,132 192,15 24 17,253 3546,3 1975 5193,234 7998,693 199 4997,268 11632,22 25 1593,698 42657,25 1976 621,557 8887,891 1991 452,378 1242,6 1977 725,16 9557,62 1992 4169,599 12389,7 26 1562,871 5752,15 1978 7583,417 9877,992 1993 3738,37 15225,67 32

Mer, M. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi, Cil 4, Sayı 3 (217), s. 1-34. aynak: DPT (1967-27). Ek Tablo 6. Ulaşırma Sekörü Sabi Sermaye Soku (bin YTL, 1987 Fiyalarıyla) Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL 1964 1786,98 261,2135 1979 5895,672 3963,67 1994 1274,71 932,681 1965 181,691 335,2654 198 5873,369 38,97 1995 12113,99 11112,9 1966 1937,691 456,374 1981 5924,221 44,133 1996 1288,97 1328,63 1967 273,55 56,273 1982 62,19 455,91 1997 12533,98 16529,57 1968 2251,332 679,5162 1983 6443,945 4591,794 1998 13116,68 18454,4 1969 243,75 828,5669 1984 6799,845 4671,838 1999 13716,73 1922,67 197 2566,197 959,1126 1985 7659,177 5343,25 2 14954,69 2185,36 1971 274,918 169,521 1986 8781,7 5255,519 21 14339,2 21524,66 1972 2896,12 1238,614 1987 976,488 5193,581 22 14138,48 21556,26 1973 3177,78 1383,46 1988 9919,273 523,825 23 13718,91 2755,34 1974 358,253 166,399 1989 114,77 523,355 24 13711,76 2168,25 1975 4127,161 28,843 199 1797,22 5323,27 25 14592,59 22789,23 1976 4773,37 2729,572 1991 11481,32 5468,237 1977 5489,668 3413,13 1992 12165,25 5959,11 26 15587,31 2419,56 1978 5795,12 3978,114 1993 139,48 8468,96 aynak: DPT (1967-27). Ek Tablo 7. Turizm Sekörü Sabi Sermaye Soku (bin YTL, 1987 Fiyalarıyla) Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL 1964 34,3835 47,93633 1979 176,8719 221,6646 1994 59,552 2287,486 1965 39,8782 7,51178 198 171,7981 29,363 1995 576,6174 2458,396 1966 49,535 11,797 1981 164,7569 213,9395 1996 543,3172 277,336 1967 54,35121 127,888 1982 163,3437 28,322 1997 489,1127 3163,22 1968 79,67511 169,8879 1983 176,7945 217,8461 1998 443,1625 376,394 1969 98,6152 212,3498 1984 24,23 321,6537 1999 415,4278 445,921 197 116,635 249,823 1985 358,4177 431,8217 2 387,651 464,559 1971 133,3161 276,9699 1986 431,6867 62,712 21 386,4251 4862,443 1972 137,2327 29,9652 1987 454,9881 825,5429 22 377,9882 5539,219 1973 149,338 297,65 1988 445,4798 1183,672 23 318,6594 6438,61 1974 155,883 31,3768 1989 458,4636 1532,292 24 268,3611 762,36 1975 168,7797 36,9169 199 483,6917 176,572 25 265,77 8711,732 1976 175,5876 293,8299 1991 58,91 1891,513 1977 183,6145 27,947 1992 567,6159 231,485 26 59,552 2287,486 1978 187,1223 261,5399 1993 569,3814 2128,169 aynak: DPT (1967-27). Ek Tablo 8. onu Sekörü Sabi Sermaye Soku (bin YTL, 1987 Fiyalarıyla) Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL 1964 218,9829 2647,869 1979 554,6872 6788,365 1994 783,4335 25873,98 1965 215,634 2773,499 198 552,367 7364,668 1995 716,3891 31143,94 1966 243,1919 2965,668 1981 582,5666 716,58 1996 693,2897 3521,75 1967 274,1648 384,299 1982 574,976 7913,5 1997 681,8981 38333,32 1968 34,451 3222,125 1983 566,4863 7723,654 1998 684,371 4792,4 1969 349,8691 3413,694 1984 66,1746 7632,197 1999 674,7629 4197,98 197 42,1355 3712,64 1985 676,5739 888,18 2 641,8417 39517,7 1971 423,267 426,494 1986 74,841 9345,94 21 599,9798 36559,52 1972 412,1928 4261,19 1987 682,3874 1614,13 22 567,75 3319,31 1973 392,2223 4476,753 1988 672,8639 1195,29 23 55,6981 29946,66 1974 376,6687 4792,92 1989 671,57 13554,39 24 523,947 27922,85 1975 38,1988 5288,862 199 88,9338 14637,78 25 578,672 27121,8 1976 422,6648 576,735 1991 81,8315 1597,21 1977 466,9849 6135,689 1992 829,2688 15739,19 26 615,5378 2685,39 1978 58,6637 6417,582 1993 851,227 2832,91 aynak: DPT (1967-27). Ek Tablo 9. Eğiim Sekörü Sabi Sermaye Soku (bin YTL, 1987 Fiyalarıyla) Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL Yıllar AMU ÖZEL 1964 792,9191 8,333369 1979 1289,22 45,58668 1994 2546,76 439,4757 1965 826,6193 1,27945 198 1231,743 44,6516 1995 259,622 59,4277 1966 872,247 11,73732 1981 122,838 44,32528 1996 2664,695 691,6184 1967 919,174 12,28919 1982 1255,473 53,53637 1997 321,62 859,2748 1968 14,925 15,8852 1983 1255,826 52,25857 1998 3541,62 926,54 1969 146,153 19,49551 1984 1231,35 51,9159 1999 3917,21 1132,325 197 17,132 22,273 1985 1292,953 8,89621 2 451,99 149,971 1971 18,35 22,46383 1986 1333,389 9,55528 21 454,336 1553,738 1972 153,724 22,94513 1987 1452,713 14,769 22 4754,56 151,216 1973 164,133 23,88196 1988 1559,866 116,583 23 535,618 1533,262 1974 111,511 28,88428 1989 171,336 138,8398 24 5177,36 1559,27 1975 127,4 31,73938 199 191,585 167,6987 25 5435,7 1613,523 1976 1359,752 37,95795 1991 237,87 195,845 1977 1382,817 41,91825 1992 2246,419 221,663 26 5694,836 1682,726 1978 136,944 42,95969 1993 2643,741 342,8751 33