BÖLÜM GÖLGE MODEL SORU - 1 DEİ SORULARIN ÇÖÜMLERİ 1 B A ayınlık 3 T T aral her iki kaynaktan a fl k alabilir aral yaln z kayna nan fl k alabilir Şekile görülü ü gibi, ve noktalar her üç kaynaktan a fl k al r T aral yaln z kayna nan fl k alabilir Peree oluflmaz I, II ve III yarg lar o ruur 5 5 T Şekile görülü ü gibi, fl k kayna n n konumu 5 noktas na r Şekile görülü ü gibi, ve T noktalar fl k kaynaklar n n yaln z birinen fl k al r 3 6 T Şekile görülü ü gibi, yaln z noktas her iki kaynaktan a fl k al r Pere üzerine un sinin oluflmamas için noktasal fl k kayna noktas na konulmal r OPTİ87
MODEL SORU - DEİ SORULARIN ÇÖÜMLERİ 3 L 1 M küresel fl k kayna nok ta s n a ki göz lem ci en fl k kay na na fl n lar gön e ril i in e, gözlemci ta ma men fl k kay na n gö re bil mek te ir Say am ol ma yan ci sim en o la y gö rü le me yen bir k s m yok tur ayna n I eki gibi görünmesi için M noktas nan, II eki gibi görünmesi için noktas nan, III teki gibi görünmesi için L noktas nan bak lmas gerekir I II III M L L nok ta s n a ki göz lem ci en fl k kay na na fl n lar gön e ril i in e, göz lem ci fl k kaynağının bir kısmını göremez olur L M nok ta s n a ki göz lem ci fl k kayna n in ce bir çem ber flek lin e ay n l k gö rür Bu nu a ih mal eer sek bu nok ta a ki göz lem ci fl k kay na n hiç gö re mez CEVAP C O I silinirik ışık emeti O L Şekileki gibi silinirik bir fl k emeti içine bulunan O merkezli beyaz küreye G noktas nan bakan bir gözlemci, küreeki ay nl k bölgeyi flekileki gibi görür G fl k kaynağı kürenin sol kısmını ayınlatır noktasınan küreye bakan gözlemci kürenin kenisine göre sol sını ayınlık, sağ sını karanlık görür Bu uruma, noktasınan bakan göz lemci küreyi flekileki gibi görür O noktasınan bakan gözlemci küreyi flekileki gibi görür 188 OPTİ
MODEL SORU - 3 TEİ SORULARIN ÇÖÜMLERİ 1 ve fl k kaynaklarınan sayam olmayan un kenarlarına fl nlar göneriliğine e flekileki büyüklüklere ve ler oluflur 5 ve fl k kaynaklarınan un kenarlarına fl nlar göneriliğine e flekile görülüğü gibi ler oluflur ve fl k kaynaklarınan sayam olmayan un kenarlarına fl nlar göneriliğine e flekileki gibi ve ler oluflur r r ve fl k kaynaklarınan sayam olmayan un kenarlarına fl nlar göneriliğine e flekileki gibi ve ler oluflur 3 6 ve fl k kaynaklarınan sayam olmayan ların kenarlarına fl nlar göneriliğine e flekileki büyüklüklere ve ler oluflur CEVAP C fl k kaynağı fl k kaynağına yaklafltırılırsa, nin alanı büyür, nin alanı küçülür fl k kaynağı a yaklafltırılırsa, nin alanı eğiflmez, nin alanı büyür Pere tan uzaklafltırılırsa, nin ve nin alanları büyür I ve III ifllemleri tek bafl na yapılmalıır OPTİ89
7 MODEL SORU - 4 TEİ SORULARIN ÇÖÜMLERİ 1 kaynak x +x cisim noktasal fl k kayna nan lar n kenarlar na fl nlar gönerili ine e flekileki gibi ler oluflur ilk konum Tam göl ge fle kil e ki ko yu ile ta ra l kü çük ko ni fleklin e ki böl ge ir Per e en iti ba ren x yö nün e kay r l r sa göl ge bü yür +x yö nün e ka yar sa ya r göl ge bü yür I, II ve III yarg lar o ruur 8 kaynak r 1 r r T küresel ışık kaynağı r r = r ise, e yaln z oluflur I yarg o ru olabilir r < r ise, e ve yar birlikte oluflur III yarg o ru olabilir Peree yaln z yar kesinlikle oluflmaz II yarg yanl flt r Pere üzerine oluflan ve yar nin yar - çaplar kayna n ve un yar çap na göre e iflir I r 1 > r ise nin yar çap (r T ) r en küçük olur r 1 > r T II r 1 < r ise nin yar çap r en büyük olur r T > r III r 1 = r ise nin yar çap un yar çap - na eflit olur r 1 = r = r T 190 OPTİ
3 +y y kaynak cisim ay nak +y yö nü ne kay r l r sa, ler y yö nü ne ka yar Fa kat fl k kay na say am ol ma yan ci simen uzak lafl t n an, ve ya r göl ge kü çü lür I yargı yan l fl t r Per e ye ter li bü yük lük te ol u un an, per e nin y ve ya +y yö nün e ha re ket et ti ril me si ve ya r göl ge nin ala n n e ifl tir mez II yar g o ru ur Cisim x yönüne kayarsa ve büyür III yar g yanl fltır Şekil-I küresel ışık kaynağı r r Şekil-II Şekil-I ve Şekil-II e oluflan ve ler birbirine benzer flekileir I yargı oğruur Şekil-I e ye yaklafltırılırsa nin ve nin alanları azalır II yargı yanl fltır Şekil-II e ye yaklafl rsa nin alanı eğiflmez III yargı oğruur OPTİ91
1 ÇÖÜMLER Gölge 3 Test 1 Ay Ay ışık ışık Güneş I Dünya II Şekil-I Şekil-II Sertan Şekil-I eki gibi fl a e ri bir boru ile bakt na göremiyor Şekil-II e gibi üz bir boru ile bakt na görebiliyor Bu olay fl n o rusal yay l n ve sayam olmayan maeleren geçemei ini gösterir CEVAP C Ay I konumuna iken Dünya n n belirli bölgelerinen Günefl e bakan kifliler Günefl i göremez Buna Günefl tutulmas enir Ay II konumuna geli ine Günefl ten gelen fl nlar Ay a ulaflamaz Buna a ay tutulmas enir Bu iki olay bize fl n o rusal yay l n ve saym olmayan cisimlere çarpt na olay - n n gerçekleflti ini gösterir I, II ve III yarg lar o ruur L Şekil-I Şekil-II ve kaynaklar nan ve lar n n uçlar na fl nlar çizili ine üzerineki görüntü flekileki gibi olur Pere üzerineki görüntünün Şekil-II eki gibi olmas için iki kaynak olmal ve kaynaklar n sayam olmayan cisme uzakl klar eflit olmal r Bu uruma üzenek E fl kk na verili i gibi olmal r 19 OPTİ
5 7 ve kaynaklarınan un uçlarına fl nlar çiziliğine flekileki bölgelere ve oluflur si üzerine hem, hem e oluflur sine yalnız oluflur CEVAP C noktasınan küresel fl k kaynağına bakan gözlemci flekileki gibi kaynağı görür 6 8 engel S ayınlık S 1 üşey Noktasal fl k kaynağınan çıkan fl nlar özefl, ve tepsi üzerlerine üfltüğüne üzerineki lerin flekli D eki gibi olur S 1 ve S kaynaklarınan eliğin uçlarına fl nlar göneriliğine orta kısım ayınlık yan kısımlar ise ayınlık olur Pereeki ayınlık ve flekileki gibi olur OPTİ93
1 ÇÖÜMLER I II III Gölge Test I M L küresel ışık kaynağı küre Şekil-I Şekil-II Per e II ve III ko num la r n a tu tul u un a per ee göl ge olufl maz Oluflan lerin yar çaplar eflittir M cismi en uzakta, en yak na olu unan nin yar çap en küçük, M nin yar çap en büyük olmal ki lerin alanlar eflit olsun Bu uruma r M > r L > r olur 5 5br 10br cisim Tam nin alan n ar t r mak için fl k kay na küreye yak lafl t r l ma l ve ya per e küre en uzak laflt r l ma l r fl k kay na n an ve nok ta la r na fl n lar göne ril i in e çocuk 5 br yol al n a gö rün tü sü 10 br yol al r Gö rün tü sü iki kat yol al n an V gö rün tü = V olur S S S 3 üresel lar öz- efl ve kayna a eflit uzakl kta olu unan küresel yüzeye oluflturuklar lerin alanlar S = S = S olur ışık kaynağı O küresel yüzey 6 G cisim Gözlemcien sayam olmayan cismin uçlar na fl nlar gönerili ine küresel fl k kayna n flekileki gibi görünür I ve III ifllemler yap l na gözlemcinin görü ü fl kl bölgenin alan büyür 194 OPTİ
7 3 10 engel karanlık 1 ayınlık 4 Pere üzerineki ve nin flekli flekileki gibi olur Pere üzerineki lam lerin alanlarını artırabilmek için kaynaklar aynı ana 3 ve 4 yönüne hareket ettirilmeli veya ok yönüne hareket ettirilmeliir ve fl k kay nak la r n an fl n lar gön er i imiz e per e e flekil e ki gi bi göl ge oluflur 8 ve kaynaklar nan fl nlar gönerili ine e flekileki gibi oluflur 9 küresel ışık kaynağı g Per e tan uzak lafl t r l r sa, ya r göl ge nin ala n bü yür g ay nak to pa bir mik tar yak lafl t r l r sa, ya r nin ala n bü yür g ay nak ve bir lik te per e en ay n h z la bir mik tar uzak lafl t r l r sa, ya r göl ge nin ala n bü yür OPTİ95
ÇÖÜMLER 1 Cam gibi sayam maeler fl geçirir Buzlu cam gibi yar sayam maeler fl k smen geçirir Sayam olmayan opak maeler fl geçirmez Fakat bu maeler sesi geçirir ve iletir Sayam maeler fl geçiri inen leri oluflmaz I, II ve III yarg lar o ruur Gölge Test 3 Şekil-I Şekil-II Şekil-III L cisminin konumuna ve kayna n konumuna ba l olarak L cisminin üzerineki görünümü Şekil-I, Şekil-III ve Şekil-III teki gibi olabilir ve nok ta sal fl k kay nak la r n an to pun uç lar na fl n lar gön er i i miz e per e e flekil e ki gi bi göl ge olur 5 3 küre g kay na kay na n a yak lafl t r l r sa, per e üze rin e olu flan göl ge nin ala n büyür, ya r göl ge nin ala n küçülür kayna okla gösterilen yöne hareket ettirili- ine flekile gösterili i gibi büyür, yar küçülür Şekile görülü ü gibi yukar yöne hareket eer I, II ve III yarg lar o ruur g kay na to pa yak lafl t r l r sa, per e üze rin e olu flan göl ge nin ala n e ifl mez, ya r nin ala n bü yür g Top kay na na yak lafl t r l r sa, per e üze rine olu flan göl ge nin ve ya r göl ge nin alanla r bü yür 196 OPTİ
6 8 L M N P O g kay na kay na n an uzak lafl t r l r sa, per e üze rin e olu flan göl ge nin ala n küçü lür, ya r göl ge nin ala n bü yür g kay na to pa yak lafl t r l r sa, per e üze rin e olu flan göl ge nin ala n e ifl mez, ya r nin ala n bü yür g Per e to pa yak lafl t r l r sa, per e üze rin e olu flan göl ge ve ya r göl ge nin alan la r kü çü lür 9 Ifl k kaynağının flekileki gibi görünebilmesi için gözlemcinin L noktasınan bakması gerekir 7 ve fl k kay nak la r n an say am ol ma yan un uç la r na fl n lar göne ril i in e per e e ve ya r göl ge olu flur Olu flan ya r göl ge nin üst k s m n a ki alan alt k s m n a ki alan an bü yük tür engel 10 ve fl k kay nak la r nan en ge lin uç la r na fl n lar gön eril i in e per e e fle kil e gö rülü ü gi bi or ta a ay n l k alan alt ve üst k s m lar a ise ya r göl ge olu flur ayınlık yatay yatay yatay küresel ışık kaynağı G G noktas nan küresel fl k kayna na bakan göz fl k kayna n flekileki gibi görür CEVAP C OPTİ97
A ve Soya : S n f : Numara : Al Not : Bölüm azılı Soruları (Gölge) ÇÖÜMLER 1 3 a) nok ta s n an kay na a ba kan göz lem ci kay na- hiç gö re mez T b) L noktas nan bakan gözlemci, a) ve T noktalar fl k kaynaklar n n yaln z birinen fl k al r L b) noktas her ikisinen fl k al r c) noktas hiçbirinen fl k alamaz c) M noktas nan bakan gözlemci, M Ifl k kayna n flekileki gibi görür ) N noktas nan bakan gözlemci, 1 N a) kayna yönüne hareket ettirilirse, nin alan artar, yar nin alan azal r b) kayna 1 yönüne hareket ettirilirse, nin alan e iflmez, yar nin alan azal r c) Top 1 yönüne hareket ettirilirse, nin ve yar nin alan artar 198 OPTİ
1 küresel ışık kaynağı r r sayam olmayan küre 7 1 Ifl k kaynağı 1 noktasına iken: Benzer üçgenleren r 1 çapı, r r 1 r a) Ifl k kaynağı 1 yönüne hareket ettirilirse, nin alanı eğiflmez, nin alanı küçülür b) Ifl k kaynağı yönüne hareket ettirilirse, nin alanı eğiflmez, nin alanı büyür r = r r 1 1 3 3 = r olur Tam nin alanı, A 1 = rr 1 c) Pere sayam olmayan cisme yaklafltırılığına nin alanı eğiflmez, nin alanı azalır 3 = rc rm = 4 9 rr olur 5 r r Ifl k kaynağı noktasına iken: Benzer üçgenleren r çapı, r r r = r olur = Tam nin alanı, noktasal fl k kaynağınan sayam olmayan ların kenarlarına fl nlar göneriliğine e flekileki gibi ler oluflur A = r r = r(r) = 4rr olur A 1 ve A taraf tarafa oranlanırsa, Benzerlikten lerin alanları birbirine eflit olur A A 1 9 rr 4 9 = = olur 4r 16 6 8 ışık kaynağı r r r S S S S Şekil-I Şekil-II O S,, larının çapları eflit olsayı kaynağa en yakın olan in si en büyük, kaynağa en uzak olan nin si en küçük oluru Gölgelerin alanları S = S = S oluğuna göre, unun çapı en küçük unun çapı en büyük olmalıır Bu uruma r < r < r olur S Toplar özefl, kaynakların lara uzaklığı eflit ve ların küresel yüzeye olan uzaklıkları eflit oluğunan alanları a, S = S = S olur 3 OPTİ99
00 OPTİ