T.C. GA Z ÜN VER S TE S

T.C. GA Z ÜN VER S TE S TÜRK ÇE Ö RE N M, ARA TIR MA ve UY GU LA MA MER KE Z (TÖ MER) YABANCILAR İÇİN TÜRKÇE DİL BİLGİSİ AN KA RA - 2006

T.C. GA Z ÜN VER S TE S TÜRK ÇE Ö RE N M, ARA TIR MA ve UY GU LA MA MER KE Z (TÖ MER) YA YIN NO: 4 Her hak k sak l d r. G. Ü. TÖ MER in ya z l iz ni ol ma dan ta ma men ve ya k s men ik ti bas edi le mez, ço al t la maz. All rights re ser ved. No part of the con tent of this bo ok may be rep ro du ced wit ho ut the writ ten per mis si on of Ga zi Uni ver sity TÖ MER. GA Z ÜN VER S TE S TÖ MER Tel: (0.312) 229 78 00 Faks: (0.312) 229 88 20 http://www. tomer.ga zi.edu.tr e-ma il:to mer@ga zi.edu.tr. ISBN 975-507- 093-1 Ekim 2006 / AN KA RA 2. Bask UYUM AJANS Telefon: 229 39 72 229 31 07 (Faks) AN KA RA www.uyu ma jans.com.tr

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

En eski Türkçe metinlerden VIII. yüzy la ait Orhun Yaz t

SUNU Üçün cü bin y la gi rer ken ül ke ler ve in san lar ara s n da ki ile ti i min h z yük sek bo yut lara eri mi tir. Her tür lü bil gi nin do la m için di lin ya z l ve söz lü ile ti im araç la r n da kulla n m gi de rek önem ka zan mak ta d r. Dil, in san la r ve kül tür le ri ta n ma da et ki li bir araç t r. Türk çe, i len mi ve ge li mi bir ya z di li ola rak dün ya n n en kök lü ve es ki dil le rin den bi ri dir. Türk di liy le ya z l m ilk kay nak lar mi lat tan son ra 725 y l na, ya ni gü nü müz den 1277 y l ön ce si ne da yan mak ta d r. Türk çe nin ö re ti mi ile il gi li biz le re ula an ilk ki tap ola rak Ka gar l Mah mut'un 1074 ta ri hin de yaz d Di va nü Lü ga ti't Türk (Türk Dil le ri nin Di va n ) ad l ese ri ni gös te re bi li riz. Türk çe XX. yüzy l n ba la r na ka dar dün ya da ki önem li ile ti im dil le rin den bi riydi. Bu gün 230 mil yon luk bü yük bir kit le ta ra f n dan Türk çe ve leh çe le ri, Bal kan lar dan As ya'n n iç le ri ne ka dar ge ni bir alan da ko nu ul mak ta d r. 1990'l y l la r n ba n da Sov yet ler Bir li i'nin y k l n dan son ra Türk çe ko nu an be ye ni Türk Cum hu ri ye ti or ta ya ç k m t r. Azer bay can, Ka za kis tan, K r g zis tan, Öz be kis tan ve Türk me nis tan, XX. yüzy l n so nunda dün ya n n si ya si, eko no mik ve kül tü rel ha ri ta s n da yer le ri ni al m lar d r. Önü müz de ki yüz y l da Türk çe, po tan si yel ile ti im dil le rin den bi ri si ol cak t r. Ay r ca, Tür ki ye'nin sos yal, eko no mik ve si ya si alan da ki ge li i mi, Türk çe ö ren me ye olan ta le bi de ar t r m t r. Ga zi Üni ver si te si Türk çe Ö re nim, Ara t r ma ve Uy gu la ma Mer ke zi (TÖ MER), dil ö re ti mi ni ti ca ri amaç tan uzak, aka de mik en di e ler le ve ça da yön tem ler le uy gu la ma gay re ti için de olan genç bir ku rum dur. Tür ki ye'de ö re nim gör mek is te yen ö ren ci ler ile ti ca ret, kül tür, sa nat ve de i ik i ko lun da ça l an di er ya ban c la r n ih ti yaç la r n göz önün de bu lun du ra rak ha z r la d m z bu eser ler, Ya ban c lar çin Türk çe 1, Ya ban c lar çin Türk çe 2, Ya ban c lar çin Türk çe Dil Bil gi si ve Yabancılar İçin TCS-YÖS Türkçe Deneme Sınavları ol mak üze re dört ay r ki tap hâ lin de dir. Ya ban c lar çin Türk çe I ve Ya ban c lar çin Türk çe II ad l ki tap larda, dil bilgisi, ya z l an la t m, söz lü an la t m, dinleme ve an la ma bö lüm le ri bu lun mak ta d r. Ya ban c lar çin Türk çe Dil Bilgi si adlı kitabımız, ay r bir ki tap ola rak ta sar la n p ka le me al n m t r. Yabancılar İçin TCS-YÖS Türkçe Deneme Sınavları adlı kitabımız ise öğrencileri Türkçe yeterlik sınavlarına hazırlamak amacıyla yazılmıştır. Sö z konusu ki tap la r m z, ba lang çtan ileri Türkçeye kadar her seviyede Türk dilini ö renmek isteyenlere yö ne lik ha z r lan m t r. Bu ki tap la r m z di er ya y m la r m z ta kip ede cek tir. TÖ MER ö re tim ele man la r n ca ti tiz lik le ha z r la nan ve Tür ki ye Türk çe si ö re nen ya ban c la r n ya ra r na sun du u muz ki tap la r m z n bü yük bir bo lu u dol du ra ca na inan yo ruz. Ki tap ha z r la n r ken aza mi dik kat ve ça ba gös te ril mi tir. Bu na ra men bir k s m ek sik lik ve ha ta la r m z ola bi lir. Ho gö rüy le kar la na ca n ümit et ti i miz bu ku sur la r m z için sa mi mi ele ti ri ler, di er bas k lar da ve ça l ma lar da bi ze k tu ta cak t r. Prof. Dr. sa Özkan Gazi Üniversitesi TÖMER Ba kan

Ç N DE K LER B R N C BÖ LÜM SES B L G S 1- AL FA BE...19 2- SES, HARF, HE CE...20 3- BÜ YÜK ÜN LÜ UYU MU...22 4- ÜN SÜZ UYU MU...24 5- ÜN SÜZ YU MU A MA SI...26 K N C BÖ LÜM KE L ME (SÖZ CÜK) 1- AD (İSİM)...31 1. Adlar...31 I. Kullanılışına Göre Adlar...31 1- Cins Adı...31 2- Özel Ad...31 3- Yansıma Adları...33 II. Anlamlarına Göre Adlar...32 1. Somut Adlar...32 2. Soyut Adlar...33 III. Varlıkların Sayılarına Göre Adlar...33 1. Tekil Ad...33 2. Çoğul Ad...33 3. Topluluk Adı...34 2. ye lik Ek le ri...34 * Ün lü Dü me si...36 3. Hâl (Durum) Ek le ri...37 a- Ya l n Hâl...37 b- Bu lun ma Hâ li...38 c- Ay r l ma Hâ li...39 ç- Yö nel me Hâ li...41 *Yar d m c Ün süz ler...42 7

d- Be lirt me (Yük le me) Hâ li...44 *Saat Kaç...47 e- l gi Hâ li...48 4. sim Tam la ma s...49 a- Be lir ti li sim Tam la ma s...50 b- Be lir ti siz sim Tam la ma s...51 2. EK F L (I)...54 Ek Fi ilin Ge ni Za ma n...54 a- Olum lu Çekim...54 b- Olum suz Çekim...56 3. ZA M R (ADIL)...58 1. Kişi (Şahıs) Za mir le ri...58 2. Dö nü lü lük Za mi ri...59 3. a ret Za mir le ri...60 * ile...61 4. Be lir siz lik Za mir le ri...61 5. So ru Za mir le ri...62 * Ait lik Eki (-ki)...63 4. F L (EY LEM)...66 BA S T K P LE R...66 1. im di ki Za man...66 a- Olum lu Çekim...66 * Ün lü Da ral ma s...67 * -mak ta/-mek te...69 b- Olum suz Çekim...69 c- Olum lu So ru Çekimi...70 ç- Olum suz So ru Çekimi...71 2. Ge ni Za man...73 a- Olum lu Çekim...73 b- Olum suz Çekim...77 c- Olum lu So ru Çekim...78 ç- Olum suz So ru Çekim...79 8

3. Gö rü len Geç mi Za man...81 a- Olum lu Çekim...81 b- Olum suz Çekim...82 c- Olum lu So ru Çekimi...84 ç- Olum suz So ru Çekimi...85 4- Ö re ni len Geç mi Za man...86 a- Olum lu Çekim...86 b- Olum suz Çekim...88 c- Olum lu So ru Çekimi...89 ç- Olum suz So ru Çekimi...90 5- Ge le cek Za man...92 a- Olum lu Çekim...92 b- Olum suz Çekim...94 c- Olum lu So ru Çekimi...96 ç- Olum suz So ru Çekimi...97 * Ye ter li lik Fi ili "bilmek"...99 a- Olum lu Çekim...100 b- Olum suz Çekim...100 6- Ge rek li lik Ki pi...102 a- Olum lu Çekim...103 b- Olum suz Çekim...105 c- Olum lu So ru Çekimi...106 ç- Olum suz So ru Çekimi...108 7- Emir Ki pi...110 a- Olum lu Çekim...110 b- Olum suz Çekim...112 c- Olum lu So ru Çekimi...114 ç- Olum suz So ru Çekimi...114 8- s tek Ki pi...116 a- Olum lu Çekim...116 b- Olum suz Çekim...117 c- Olum lu So ru Çekimi...118 ç- Olum suz So ru Çekimi...119 9

9- art Ki pi...120 a- Olum lu Çekim...120 b- Olum suz Çekim...122 c- Olum lu So ru Çekimi...123 ç- Olum suz So ru Çekimi...123 5. EK F L VE ÇE K M (II)...125 a- Olum lu Çekim...125 b- Olum suz Çekim...127 c- Olumlu Soru Çekimi...127 ç- Olumsuz Soru Çekimi...128 6. SI FAT (ÖN AD)...130 1. Ni te le me S fat la r...130 2. Be lirt me S fat la r...133 a- a ret S fat la r...133 b- Sa y S fat la r...134 As l Sa y S fat la r...134 S ra Sa y S fat la r...134 Üle tir me (Pay la t r ma) Sayı S fat la r...135 Ke sir Sa y S fat la r...135 c- Be lir siz lik S fat la r...135 ç- So ru S fat la r...136 3. S fat lar da Pekiştirme, De re ce len dir me, Küçültme...137 a- Sıfatlarda Pekiştirme...137 b- Sıfatlarda Derecelendirme...138 c- Sıfatlarda Küçültme...139 4. S fat Tam la ma s...140 5. Niteleme Sıfatını İsim Yapma...141 6. İşaret Sıfatını İşaret Zamiri Yapma...142 7. Belirsizlik Sıfatını Belirsizlik Zamiri Yapma...142 8. Ki'li Sıfatları İşaret Zamiri Yapma...142 7. ZARFLAR (BE L R TEÇLER)...143 1. Hâl (Du rum) Zarf la r...143 2. Za man Zarf la r...144 10

3. Yön Zarf la r...145 4. Az l k Çok luk (Mik tar) Zarf la r...146 5. So ru Zarf la r...147 8. F L M S LER (EY LEM S LER)...149 1. sim-fi il ler...149 2. S fat-fi il ler (Or taç lar)...154 3. Zarf-Fi il ler (Ba -Fi il ler)...161 9. B R LE K K P LER...171 1. Hi kâ ye Bir le ik Çe ki mi...171 a- Gö rü len Geç mi Za ma n n Hi kâ ye si...171 b- Ö re ni len Geç mi Za ma n n Hi kâ ye si...172 c- im di ki Za ma n n Hi kâ ye si...173 ç- Ge ni Za ma n n Hi kâ ye si...175 d- Ge le cek Za ma n n Hi kâ ye si...176 e- Ge rek li lik Ki pi nin Hi kâ ye si...177 f- art Ki pi nin Hi kâ ye si...179 g- s tek Ki pi nin Hi kâ ye si...180 2. Ri va yet Bir le ik Çe ki mi...182 a- Ö re ni len Geç mi Za ma n n Ri va ye ti...182 b- im di ki Za ma n n Ri va ye ti...183 c- Ge ni Za ma n n Ri va ye ti...185 ç- Ge le cek Za ma n n Ri va ye ti...186 d- Ge rek li lik Ki pi nin Ri va ye ti...187 e- art Ki pi nin Ri va ye ti...188 f- s tek Ki pi nin Ri va ye ti...189 3. art Bir le ik Çe ki mi...191 a- Gö rü len Geç mi Za ma n n ar t...191 b- Ö re ni len Geç mi Za ma n n ar t...193 c- im di ki Za ma n n ar t...194 ç- Ge ni Za ma n n ar t...195 d- Ge le cek Za ma n n ar t...196 e- Ge rek li lik Ki pi nin ar t...197 11

Bir le ik Kip ler de Olum lu So ru Çe ki mi...199 Bir le ik Kip ler de Olum suz So ru Çe ki mi...200 10. YA PI BA KI MIN DAN KE L ME LER...202 Çe kim Eki...202 * Kök...202 * Göv de...202 Ya p m Eki...202 1. Ba sit Ke li me ler...203 Ba sit sim ler...203 Ba sit Fi il ler...203 2. Tü re mi Ke li me ler...203 a- sim den sim Ya p m Ek le ri...204 b- sim den Fi il Ya p m Ek le ri...215 c- Fi il den sim Ya p m Ek le ri...218 ç- Fi il den Fi il Ya p m Ek le ri...222 3. Bir le ik Ke li me ler...225 A- Bir le ik sim ler...226 B- Bir le ik Fi il ler...228 a- Bir sim ve Bir Yar d m c Fi il den Olu an Bir le ik Fi il ler...228 Et mek Yar d m c Fi ili...229 Ey le mek Yar d m c Fi ili...229 Ol mak Yar d m c Fi ili...230 K l mak Yar d m c Fi ili...230 b- Ku ral l Bir le ik Fi iler...231 Ye ter li lik Fi ili bil mek...231 Tez lik Fi ili ver mek...232 Sü rek li lik Fi il le ri dur mak, kal mak, gel mek...233 Yak la ma Fi ili yaz mak...233 c- An lam ca Kay na m Bir le ik Fi il ler...234 Birleşik Kelimelerin Yazımı...237 a- Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler...237 b- Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler...238 11. EDATLAR...239 12

12. BA LAÇLAR...244 13. ÜN LEM LER...252 14. F L K P LE R N DE AN LAM (ZA MAN) KAY MA SI...255 1. im di ki Za man...255 2. Ge ni Za man...256 3. Ge le cek Za man...256 15. AN LAM BA KI MIN DAN KE L ME LER...258 1. Ger çek (Te mel) An lam l Ke li me ler...258 2. Yan An lam l Ke li me ler...259 3. Me caz An lam l Ke li me ler...260 4. De yim ler...262 5. Te rim An lam l Ke li me ler...265 6. E An lam l (An lam da ) Ke li me ler...266 7. Ya k n An lam l Ke li me ler...268 8. Kar t (Z t) An lam l Ke li me ler...269 9. E Ses li (Ses te ) Ke li me ler...271 ÜÇÜN CÜ BÖ LÜM CÜM LE 1. CÜM LE N N ÖGE LE R...275 1. Cüm le nin Te mel Öge le ri...275 a- Yük lem...275 b- Öz ne...277 Öz ne-yük lem Uy gun lu u...278 2. Cüm le nin Yar d m c Öge le ri...281 a- Nes ne...281 b- Zarf Tüm le ci...282 c- Do lay l Tüm leç (Yer Tamlayıcısı)...283 2. CÜM LE ÇE T LE R...285 1. Yük le mi ne Gö re Cüm le ler...285 a- sim Cüm le si...285 b- Fi il Cüm le si...285 13

2. Yük le min Ye ri ne (Öge le rin Di zi li i ne) Gö re Cüm le ler...287 a- Ku ral l Cüm le...287 b- Ku ral s z (Dev rik) Cüm le...287 3. An la m na Gö re Cüm le ler...289 a- Olum lu Cüm le...289 b- Olum suz Cüm le...290 c- So ru Cüm le si...291 4. Ya p s na Gö re Cüm le ler...292 a- Ba sit Cüm le...292 b- Bir le ik Cüm le...292 Fiilimsili Birleşik Cümleler...292 art l Bir le ik Cüm le...293 Ki li Bir le ik Cüm le...293 c- S ra l Cüm leler...294 ç- Ba l Cüm leler...295 3. F L ÇA TI SI...296 1. Öz ne le ri ne Gö re Fi il ler (Özne Yüklem İlişkisi)...296 a- Et ken Fi il ler...296 b- Edil gen Fi il ler...297 c- Dö nü lü Fi il ler...298 ç- te Fi il ler...299 2. Nes ne le ri ne Gö re Fi il ler (Nesne Yüklem İlişkisi)...301 a- Ge çi li Fi il ler...301 b- Ge çi siz Fi il ler...302 c- Et tir gen Fi il ler...304 DÖR DÜN CÜ BÖ LÜM AN LA TIM BO ZUK LUK LA RI 1. An la ma Da ya l Bo zuk luk lar...307 2. Ya p ya Da ya l (Dil Bil gi si Ha ta la r n dan Kay nak la nan) Bo zuk luk lar...310 KONU D Z N...317 14

KI SALT MA LAR as. sa. s. : as l say s fatlar az. çok. zr. : azl k çokluk zarflar b.li is. t. : belirtili isim tamlamas b.siz is. t. : belirtisiz isim tamlamas ba. : ba laç bas. : basit bel. s. : belirtme s fatlar bgl. : ba l bir. : birle ik blrz. s. : belirsizlik s fatlar c. : cümle ç. : çokluk dol. tüm. : dolayl tümleç dön. : dönü lü du. zr. : durum zarflar ed. : edat edl. : edilgen ek f. gen. z. : ek fiil geni zaman em. k. : emir kipi et. : etken ett. : ettirgen f. f. y. e. : fiilden fiil yap m ekleri f. i. y. e. : fiilden isim yap m ekleri g.li : geçi li g.siz : geçi siz gel. z. : gelecek zaman gen. z.. : geni zaman ger. k. : gereklilik kipi gör.geç. z. : görülen geçmi zaman hik. : hikâye i. f. y. e. : isimden fiil yap m ekleri i. i. y. e. : isimden isim yap m ekleri i.-f. : isim - fiil ist. k. : istek kipi

i. s. : i aret s fatlar i t. : i te kş. : kişi k.l : kurall k.s z : kurals z kes. sa. s. : kesir say s fatlar n. : nesne nit. s. : niteleme s fat o.lu : olumlu o.suz : olumsuz ö r. geç. z. : ö renilen geçmi zaman öz. : özne riv. : rivayet s. t. : s fat tamlamas s. : s fat s.-f. : s fat fiil sa. s. : say s fatlar s. sa. s. : s ra say s fatlar so. s. : soru s fatlar so. zr. : soru zarflar srl. : s ral. : ah s a. k. : art kipi a. : art im. z. : imdiki zaman t. : teklik ül. s. : üle tirme s fatlar ünl. : ünlem yar. f. : yard mc fiil yö. zr. : yön zarflar yü. : yüklem z.-f. : zarf fiil za. zr. : zaman zarflar zr. tüm. : zarf tümleci zr. : zarf 16