Đlköğretim Kongresi: Đlköğretimde Eğitim ve Öğretim Fen Eğitiminde Eğitsel Oyun Tabanlı Kavram Öğretiminin ve Kavram Defteri Uygulamasının Öğrenci Tutum ve Başarısına Etkisi Hasan Said TORTOP * ÖZET: Fen eğitiminde, kavram öğretimi oldukça önemlidir. Bu yüzden kavram öğretimi ile ilgili çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bu çalışmada, eğitsel oyunlarla desteklenmiş kavram öğretimi ve kavram defteri uygulaması ile öğrencilerin başarılarının ve Fen e karşı olumlu tutumlarının artırılması amaçlanmıştır. Bu çalışma deneysel bir çalışma olup, 2006-2007 öğretim yılında Isparta Đli ndeki iki ilköğretim okulunda öğrenim gören öğrencilere uygulanmıştır. Yapılan çalışmada, öğrencilerin herhangi bir defteri fihrist haline getirerek derste öğrenmiş oldukları kavramları buraya geçirmeleri sağlanmıştır. Çeşitli etkinlikler ve öğrencilerin kendilerinin geliştirdiği dört farklı eğitsel oyunlarla bu kavramları daha iyi öğrenmeleri sağlanmıştır. Öğrencilerin başarılarını ölçmek için geliştirilen Kavram Testi ve öğrencilerin Fen e karşı tutumlarını ölçmek için geliştirilen Fen Tutum Ölçeği ön-test ve son-test olarak deney ve kontrol grubuna uygulanmıştır. Verilerinin analizinde SPSS programı kullanılmıştır. Đstatistiksel hesaplamalarda yüzde, frekans ve t-testinden yararlanılmıştır. Eğitsel oyunlarla desteklenmiş kavram öğretiminin ve Kavram Defteri uygulamasının başarıyı ve öğrencilerin Fen e karşı tutumlarını olumlu yönde arttırıcı olduğu ortaya çıkmıştır. Anahtar Sözcükler: Fen eğitimi, eğitsel oyun, kavram defteri, tutum, kavram öğretimi Kavramların bilimdeki ve insan bilgilerindeki yerini anlamak, kavram öğrenme ve öğretme yollarını bilmek öğretmenlere çok değerli bilgi ve beceriler kazandırır. Öğrencilerin akademik kariyerlerinde doğru kavramlar geliştirmeleri öğretimin amaçları açısından çok önemlidir. Bir öğrencinin, fen bilimleri ile ilgili bir kavramı veya bir fikri ne derece kavradığı veya özümlediği, öğrencinin bilgileri nasıl organize ettiği kadar bilgilere yüklediği anlamlarla da çok yakından ilişkilidir [1]. Kavram öğrenmeye öğretim açısından bakılarak, kavram öğrenmede öğretim yönteminin tek başına bir anlam ifade etmediği görülebilir. Öğretmenden, herhangi bir öğretim yöntemine bağlı kalmaksızın, öğrencinin bireysel özelliğine uygun koşulları dikkate alarak öğretimi tasarlaması ve uygulaması beklenir. Çünkü, bilginin yapılandırılması, öğrencinin bilişsel yapısı ile öğretmenin düzenlediği çevresel koşulların etkileşimi sonucu gerçekleşir [2]. Bunlardan biri olan geleneksel yöntemde; öğretmen, öğrencilerine kavramı ifade eden sözcüğü, kavramın sözel tanımını, tanımın anlaşılmasını sağlamak amacıyla kavramın tanımlayıcı ve ayırt edici niteliklerini verirken, öğrencilerinden kavrama dahil olan ve olmayan örnekler bulmasını ister. Bu yöntem tümdengelim yaklaşımı olarak da bilinmektedir. Kavramlarla ilgili yapılan çalışmalardan elde edilen bulguların sonucu, öğretmenlerin çoğunluğunun kavram öğretiminde bu yöntemi tercih etmekle birlikte, eksik ve hatalı kullandıklarını göstermektedir [3,4,5]. Öğretim ortamı, öğretim ve öğrenmenin gerçekleşeceği fiziksel çevredir. Öğrencilerin ilgilerini çekerek, etkinlikleri severek ve isteyerek sürdürmelerini sağlayacak öğrenme ortamları öğrencilerin hem süreçten zevk almalarını hem de öğrenmelerinin daha kalıcı olmasını sağlar [6]. Eğitsel oyunlar ise; oyun formatını kullanarak öğrencilerin ders konularını öğrenmesini sağlayan ya da problem çözme yeteneklerini geliştiren yazılımlardır [7]. * Atabey Mustafa Sökmen Đ.Ö.O. Isparta, hasansaid@yahoo.com
2 Hasan Said TORTOP Çalışmanın Amacı Bu çalışmada, eğitsel oyunlarla desteklenmiş kavram öğretimi ve kavram defteri uygulaması ile öğrencilerin başarılarının ve Fen e karşı olumlu tutumlarının artırılması amaçlanmıştır. Yöntem Bu çalışma deneysel bir çalışma olup, 2006-2007 öğretim yılında Isparta Đli ndeki iki ilköğretim okulunda öğrenim gören öğrencilere uygulanmıştır. Çalışmada, uygulamanın ve etkinliklerin yapıldığı Atabey Mustafa Sökmen Đlköğretim Okulu 6.sınıf öğrencileri deney grubu ve sonuçların karşılaştırılması için geleneksel öğretimin yapıldığı Atatürk Đlköğretim Okulu 6.sınıf öğrencileri kontrol grubu olarak seçilmiştir. Öğrencilerin kavramsal düzeydeki başarını ölçmek için Kavram Testi geliştirilmiştir. Kavram testinde eğitim sürecinde iki okulun gelmiş oldukları konu içerikleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. Ayrıca öğrencilerin Fen e karşı tutumlarını ölçmek için de Yılmazoğlu nun Fen Tutum Ölçeği kullanılmıştır [8]. Eğitsel Oyunlar ve Öğretim Etkinlikleri Hangi Harf Söyle Oyunu. Bu oyunda bir öğrenci oyunu başlatır. Bu öğrenci, seçtiği kişiye Hangi harf söyle? diyecektir. O kişi bir harf söyleyecektir. Söylediği harfle başlayan kavramı, kavram defterinden bakarak karşısındaki kişiye soracaktır. Eğer kavram sorulan kişi, kavramın anlamını bilirse kendi seçtiği başka birine soracaktır. Bilemez ise oyundan çıkacaktır. Bilen Sorsun Oyunu. Bu oyunda bir öğrenci oyunu başlatır, rastgele seçtiği kişiyi kaldırır ve bir kavram sorar, belirli bir süre tutulacak bu süre içerisinde sorulan kavramı kaldırılan kişi bilirse, başka birine soracak bilemezse oyundan çıkacaktır. Bil Bakalım Bu Kavram Nedir? Oyunu. Bu oyunda bir öğrenci oyunu başlatır. Bu öğrenci, herhangi bir öğrenciye kavramı söylemeyip anlamını söyleyecektir, bu kavramın ne olduğunu bulmasını isteyecektir. Belli bir sure tutar ve bekler. Bilemeyen oyundan çıkacaktır. Söylersen Söyletirsin Söyleyemezsen Söyletirler Güzelim Oyunu. Bu oyunda bir öğrenci oyunu başlatır. Birisine kavram soracaktır ve Söylersen söyletirsin, söyleyemezsen söyletirler güzelim der. O kişi cevabı bilirse Haydi arkadaşlar hep birlikte söyleyelim diyerek, diğer oyuncularla birlikte kavram söylenir, bilemezse de hep beraber kavramın anlamını söylerler. Bilemeyen kişi çıkar bilense başka birine sorar. Kavram Defteri ve Uygulaması. Kavram Defteri, öğrencilerin herhangi bir defteri fihrist haline getirerek derste öğrenmiş oldukları kavramları buraya geçirmeleri sağlanarak oluşturulmuştur. Kavram defteri uygulamasında, kavram öğretimi dört çeşit eğitsel oyunla desteklenmiştir. Bunlar; Hangi Harf Söyle Oyunu, Bilen Sorsun Bilmeyen Çıksın Oyunu, Bil Bakalım Bu Kavram Nedir? Oyunu, Söylersen Söyletirsin Söyleyemezsen Söyletirler Güzelim Oyunu. Eğitsel oyunlar, kavramların öğrenilmesinde hatırda tutma düzeyini artıcı, öğrenciler için zevkli bir öğrenme ortamı oluşturmaya yönelik, öğrencilerin kendi ürettikleri, grup halinde oynanan oyunlar şeklindedir. Öğrenciler, kavram öğretiminde grupça Kavram Defteri ile birlikte soru-cevap, tartışma şeklinde etkinlikler de yapmışlardır. Bu etkinlikler işbirlikli öğrenme kuramına göre yapılmıştır. Öğrenciler, Kavram Defteri ne ders içerisinde geçen kavramları yazmışlardır ve bu kavramlar sınıfça yapılan eğitsel oyunlar ve etkinlikler sayesinde pekiştirilmeye çalışılmıştır. Verilerin Analizi Verilerinin analizinde SPSS 15.0 programı kullanılmıştır. Đstatistiksel hesaplamalarda yüzde, frekans ve t-testinden yararlanılmıştır. Elde edilen bulgular arasındaki farkın anlamlılığı ve istatistiksel olarak karşılaştırmasının yapılması için t-testi kullanılmıştır.
Fen Eğitiminde Eğitsel Oyun Tabanlı Kavram Öğretimi 3 Bulgular Tablo1. Deney ve Kontrol Grubunun Kavram Testi Öntest Puanları t-test Sonuçları Deney Grubu 19 15.94 10.42 18 0.091.928 Kontrol Grubu 19 15.63 7.61 Tablo1 de görüldüğü gibi Kavram Testi nden deney grubundaki öğrencilerin aldıkları öntest puanlarının aritmetik ortalaması 15.94 iken, kontrol grubundaki öğrencilerin aldıkları öntest puanlarının aritmetik ortalaması 15.63 şeklindedir. Yapılan t- testi sonucunda her iki grubun öntest puanları arasında anlamlı bir fark yoktur. Buna gore iki grubun akademik başarıları birbirine yakın olduğu söylenebilir. ( t=0.091, p>0.05 ) Tablo2. Deney ve Kontrol Grubunun Kavram Testi Sontest Puanları t-test Sonuçları Deney Grubu 19 72.42 24.66 18 6.88.000 Kontrol Grubu 19 20.05 12.48 Tablo2 de görüldüğü gibi Kavram Testi nden geleneksel öğretimin yapıldığı kontrol grubundaki öğrencilerin sontest puanlarının aritmetik ortalaması 20.05 iken, eğitsel oyunlar ve kavram defteri uygulamasının yapıldığı deney grubundaki öğrencilerin sontest puanlarının aritmetik ortalaması 72.42 şeklindedir. Her iki ortalama arasındaki farkın anlamlı olup olmadığını belirlemek için yapılan t-testi sonucundabu farkın anlamlı olduğu görülmektedir. Bu durum eğitsel oyunlar ve kavram defteri uygulamasının, geleneksel yönteme gore başarıyı daha da artırıcı yönde olduğunu gösterir. ( t=6.88, p<0.05 ) Tablo3. Deney ve Kontrol Grubunun Tutum Ölçeği Öntest Puanları t-test Sonuçları Deney Grubu 20 45.05 14.26 19 -.197.846 Kontrol Grubu 20 45.75 6.56 Tablo3 de görüldüğü gibi Tutum Ölçeği nden deney grubundaki öğrencilerin aldıkları öntest puanlarının aritmetik ortalaması 45.05 iken, kontrol grubundaki öğrencilerin aldıkları öntest puanlarının aritmetik ortalaması 45.75 şeklindedir. Yapılan t- testi sonucunda her iki grubun öntest puanları arasında anlamlı bir fark yoktur. Buna gore iki grubun Fen e ilişkin tutumlarının birbirine yakın olduğu söylenebilir. ( t=-0.197, p>0.05 ) Đlköğretim Kongresi: Đlköğretimde Eğitim ve Öğretim
4 Hasan Said TORTOP Tablo4. Deney ve Kontrol Grubunun Tutum Ölçeği Sontest Puanları t-test Sonuçları Deney Grubu 19 66.84 8.03 18 4.656.000 Kontrol Grubu 19 52.57 9.11 Tablo4 de görüldüğü gibi geleneksel öğretimin yapıldığı kontrol grubundaki öğrencilerin sontestten aldıkları puanların aritmetik ortalaması 52.57 iken, eğitsel oyunlar ve kavram defteri uygulamasının yapıldığı deney grubundaki öğrencilerin sontestten aldıkları puanların aritmetik ortalaması 66.84 şeklindedir. Her iki ortalama arasındaki farkın anlamlı olup olmadığını belirlemek için yapılan t-testi sonucunda bu farkın anlamlı olduğu görülmektedir. Bu durum eğitsel oyunlar ve kavram defteri uygulamasının, geleneksel yönteme gore öğrencilerin Fen e karşı tutumlarını olumlu yönde artırıcı etkisi olduğu söylenebilir. ( t= 4.656, p<0.05 ) Sonuçlar ve Yorum Bu çalışma sonucunda, eğitsel oyunlar ve Kavram Defteri uygulaması ile ilgili etkinlikler sayesinde zevkli bir öğrenme ortamı oluşmuştur. Öğrencilerin Fen e olan ilgi ve tutumları böylelikle artmıştır. Bu etkinlikler grup halinde yapıldığı için grupla iş yapabilme yetenekleri de artmıştır. Ayrıca öğrencilerde eğitsel oyunlarla desteklenmiş kavram öğretiminin ve Kavram Defteri uygulamasının başarıyı arttırıcı olduğu söylenebilir. Tartışma ve Öneriler Kavram öğretimi ile ilgili birçok teknik geliştirilmiştir. Bunlar arasında kavram haritaları sayılabilir [9]. Bunlarla ilgili ülkemizde de olmak üzere birçok çalışma yapılmış ve kavram haritalarının kavram öğretiminde önemli etkisi saptanmıştır. Kavram defteri de kavram öğretiminde kullanılabilecek bir araç olabilir. Eğitsel oyunlar, ilköğretim düzeyinde öğrencilerin akademik başarısını artırmıştır [10]. Yapılan çalışmada bunu destekler niteliktedir. Ayrıca soyut kavramların çok olduğu, öğrencilerin anlamakta güçlük çektiği ünitelerde mümkün olduğu kadar değişik öğretim yöntem ve teknikleri uygulanmalı, her öğrencinin düzeyine uygun etkinlikler geliştirilmeli ve konu ile ilgili maketler-modeller, deneyler, öğrencilerin ilgilerini çekecek eğitsel oyunlar, kavram haritaları hazırlanmalıdır [11]. Đlköğretim düzeyinde eğitsel oyunlarla desteklenmiş kavram öğretimi yaygınlaştırılmalıdır. Bu oyunlar, öğrenciler için zevkli bir öğrenme ortamı oluşturması dersi sevmeleri sağlayacaktır. Eğitsel oyunlar, öğrencilerin kendilerinin hazırladıkları oyunlar olursa daha kolay benimsenecek ve sevilecektir. Bu yüzden kendilerin oyun hazırlamaları için teşvik edilmelidir. Kavram defteri, fen sözlüğü olarak basılan kitaplardan farklı olarak öğrencilerin kendi oluşturması, yaşantısına geçirmesi, oyunlarla desteklemesi açısında eğitimde oldukça yararlı olacaktır.
Fen Eğitiminde Eğitsel Oyun Tabanlı Kavram Öğretimi 5 Kaynaklar 1. YÖK/Dünya Bankası. (1997). Fizik Öğretimi. Milli Eğitimi Geliştirme Projesi. 2. Ülgen, G. (2001). Kavram Geliştirme. Ankara. Pegema Yayıncılık. 3. Coştu, B., Karataş, F.Ö., ve Ayas, A. (2002). Kavram yanılgılarının giderilmesinde çalışma yapraklarının kullanılması, XVI. Ulusal Kimya Kongresi, Selçuk Üniversitesi, Konya. 4.Ünal, S. (2003). Lise1 ve lise3 öğrencilerinin kimyasal bağlar konusundaki kavramları anlama seviyelerinin karşılaştırılması, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. 5. Çalık, M. (2003). Farklı öğrenim seviyesindeki öğrencilerin çözeltilerle ilgili kavramları anlama seviyelerinin karşılaştırılması, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. 6. Yalın, H. Đ. (2000). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara. Nobel Yayın Dağıtım. 7. Demirel, Ö., Seferoğlu, S. ve Yağcı, E. (2001). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara. PegemA Yayıncılık. 8. Yılmazoğlu C. (2004). Effect of analogy-enhanced intructıon accomponied with concept maps on understanding of acid-base concept. Metu. Unpublished Master Thesis. 9. Novak, J.D. & Gowin, D.B. (1984). Learning how to learn. Cambridge University Press: Melbourne. 10 Ören, F.Ş. ve Avcı, D.E.. (2004). Eğitimsel oyunla öğretimin fen bilgisi dersi güneş - sistemi ve gezegenler konusunda akademik başarı üzerinde etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 67-76. 11. Tatar, N. ve Koray, Ö.C. (2005). Đlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin genetik ünitesi hakkındaki kavram yanılgılarının belirlenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 13, 415-426 Đlköğretim Kongresi: Đlköğretimde Eğitim ve Öğretim