Byrm ve rk. Vn Tıp Dergisi: 11 (2):32-38, 2004 Askorik Asit ve Alf-Tokoferol ün Kron Tetrklorürle Oluşturulmuş Akut Krciğer Toksisitesi Modelinde Krciğeri Koruyucu Etkisi İrfn Byrm*, Hnefi Özek**, Serdr Uğrş*, İlys Tuncer***, Deniz Reçer* Özet: Amç: Sıçnlrd, kron tetrklorürle () oluşturuln kut krciğer hsrınd, skorik sid (C vit) ve lf-tokoferolün (E vit) krciğeri koruyucu etkisinin rştırılmsı mçlndı. Yöntem: Her irinde ltı sıçn olck şekilde, 1) serum fizyolojik (SF, 0.2 ml), 2) zeytin yğı (ZY, 0.8 ml/kg), 3) :zeytin yğı (1:7, 0.8 ml/kg), 4) (0.8 ml/kg)+c (140 mg/kg) ve 5) (0.8 ml/kg)+e (60 mg/kg) gruplrı oluşturuldu. Sıçnlrın vücut ğırlıklrı günlük ölçülüp kydedildi. Çlışmnın sonund sıçnlrdn intrkrdiyk yoll kn lındı ve krciğerleri çıkrıldı. Knd sprtt mino trnsferz (AST), lnin mino trnsferz (ALT) ve indirekt iliruin seviyelerine kıldı. Krciğerler ise histoptolojik incelendi. Bulgulr: gruun it krciğerlerdeki heptositlerde elirgin derecede lon dejenersyonu, tek hücre nekrozu, mitoz, sentriloüler nekroz, köprüleşme nekrozu, serum AST ve ALT seviyelerinde nlmlı derecede yükselme gii kut krciğer hsrını gösteren histoptolojik ve iyokimysl ulgulr sptndı. C ve E gruplrınd ise kut krciğer hsrını gösteren histoptolojik ve iyokimysl değişikliklerin CCl 4 gruun göre nlmlı ir şekilde dh z olduğu tespit edildi. Vücut ğırlığı çısındn gruplr rsınd nlmlı ir frk sptnmdı. Sonuç: Serum trnsminz enzim seviyeleri ve histoptolojik ulgulr, C ve E n e ğlı krciğer hsrını nlmlı derecede zlttığını göstermektedir. Anhtr kelimeler: Kron tetrklorür, skorik sit, lf tokoferol, orgn toksisitesi Yüksek konsntrsyondki oksijenin, hyvnlr, itkiler ve mikroorgnizmlr üzerinde şiddetli hsr ve htt ölüme seep olduğu ilinmektedir. 1950 lerin şınd Gilert, serest oksijen rdikllerinin irçok ptolojik durumun etkeni olduğunu göstermiştir (1). Serest rdikller eroik hücre metolizmsının ir ürünü sürekli üretilmektedir. Serest rdikller ntioksidn svunm meknizmlrı ile dengede tutulurlr ve norml şrtlr ltınd orgnizm kendisini ntioksidn meknizmlrl korumktdır. Günümüzde yşlnm, inflmsyon, krsinogenezis, ilç etkisi ve ilç toksisitesi gii XVI. Ulusl Ptoloji Kongresi nde (29-31 myıs 2003, Hilton Otel, Kony) poster ildirisi sunulmuştur. Yüzüncü Yıl Universitesi, Tıp Fkültesi, VAN * Ptoloji AD ** Frmkoloji AD *** Gstroenteroloji BD Yzışm Adresi: İrfn BAYRAM Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fkültesi Ptoloji AD Mrş Cddesi Arştırm Hstnesi 65300 / VAN 32 irçok ptolojik durum serest rdikller ile çıklnmktdır (2-3). Krciğerde hsr oluşturn mddelerden iri oln, serest rdiklleri çığ çıkrrk etkisini gösterir. Bu serest rdikller peroksidsyonu oluşturur ve unu izleyerek oluşn toksik peroksidsyon ürünleriyle memrn hsrı orty çıkr (4,5). Memrn hsrı engellenemez ise hücre ölümü gerçekleşir (6). Antioksidnlr, peroksidsyon zincir reksiyonunu engelleyerek vey rektif oksijen türlerini toplyrk peroksidsyonunu inhie ederler (3,7). Serest rdikl miktrı endojen sellüler çöpçü sisteminin kpsitesini şrs, önemli hücresel hsr meydn geleilir ve u hsrı engelleyici ir tedvi yöntemi henüz geliştirilememiştir (5,8). Alf tokoferol (vitmin E) peroksidsyonunu inhie ederek, oksidtif stresi inhie etmektedir (5,6). Vitmin E nin yüksek dozlrd orl yoll profilktik mçl verilmesinin, kronik uygulnmsıyl oluşn hsrdn krciğeri koruduğu ildirilmiştir (9). Vitmin C güçlü ir redükleyici jn ve ntioksidndır (10). Bu çlışmd serest oksijen rdikllerinin eksojen ir kynğı oln ile oluşturulmuş Vn Tıp Dergisi, Cilt:11, Syı: 2, Nisn/2004
Akut Krciğer Toksisitesinde C ve E Vitminlerinin Etkileri Resim 1: Serum fizyolojik ve zeytin yğı gruun it krciğerde düzenli görünüm izlenmektedir (Hemtoksileneozin, orijinl üyütme, X25). kut krciğer hsrınd, irer ntioksidn oln C ve E vitminlerinin kut krciğer toksisitesi üzerindeki koruyucu etkilerini hyvn modeli üzerinde rştırılmsı mçlndı. Gereç ve Yöntem Deney Hyvnlrı: Çlışmd 16-20 hftlık, 180-250 gr ğırlıkt ve her iki cinsiyetten eşit syıd olck şekilde rsgele seçilmiş 30 det Sprgue-Dwley cinsi sıçn kullnıldı. Sıçnlr, 12 st ydınlık 12 st krnlık ritmi uygulnn, 22 ± 2 o C sıcklık ve % 50-60 nem ornı ulunn özel odlrd rındırılıp şehir şeeke suyu ve Vn Yem Snyii nin ürettiği stndrt pelet rt yemi ile eslendiler. Çlışm, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fkültesi Etik Kurulu nun 18.09.2002 trih, 2002/03-01 syılı krrı doğrultusund Neuroscience Arştırm Birimi Lorturlrı nd gerçekleştirildi Kimysllr: Cron tetrchloride ( ): Merck KgA, 64271 Drmstd-Germny, E (Evigen ): Aksu Frm, C (Redokson ): Roche firmlrındn sğlndı. Deney Gruplrı: Çlışmd her iri ltışr sıçndn oluşn eş çlışm gruu oluşturuldu: I. gru (serum fizyolojik gruu) 0.2 ml, ip (intr peritonel) yoll serum fizyolojik (SF), II. gru (zeytin yğı gruu) 0.8 ml/kg, ip yoll zeytin yğı, III. gru ( gruu) 0.8 ml/kg, ip yoll :zeytin yğı krışımı (1:1 hcimde), IV. gru (vitmin C gruu): 140 mg/kg, ip yoll vitmin C ve 0.8 ml/kg, ip yoll : zeytin yğı (1:1 hcimde) ve V. gru (vitmin E gruu) 60 mg/kg, im (intr musculr) yoll E ve 0.8 ml/kg, ip yoll : zeytin yğı (1:1 hcimde) krışımı çlışm süresince (yedi gün) uygulndı. E ve C enjeksiyonlrı krnın sol lt kdrnın : zeytin yğı krışımı krnın sğ lt kdrnın ypıldı. C ve E dozlrı Meier-Brtschi ve rkdşlrının çlışmsı referns lınrk elirlendi (11). Vücut Ağırlığı Tkii: Sıçnlr, çlışm süresince iki hne hsss ölçeilen trtı cihzı ile her gün st 08.0 0-09.00 rsınd trtılrk sonuçlr kydedildi. Sıçnlrdki ğırlık değişimleri şğıdki formül kullnılrk stndrdize edildi: Ağırlık değişim ornı = (ğırlıkn ğırlık1 ) X 100 / (ğırlık1 ) Ağırlıkn : irinci günden sonrki günlerin ğırlık ölçümleri. Ağırlık1 : irinci gün ölçülen ğırlık. Biyokimysl İnceleme: Çlışmnın sonund (sekizinci günün shı) sıçnlrdn hfif eter nestezisi ltınd intrkrdiyk girişimle yklşık 2 ml kn örneği lınrk serumlrı yrıldı ve serum lnin mino trnsferz (ALT), serum sprtt mino trnsminz (AST) ve indirekt iliruin konsntrsyonlrı Roche Modulr Autonlyzer cihzınd ölçüldü. Histoptolojik İnceleme: Derin eter nestezisi ile skrifiye edilen sıçnlrın krciğerleri çıkrılrk % 10 luk tmponlu formlin çözeltisi içerisinde üç gün süreyle fikse edildi. Dh sonr prfin loklr gömülen krciğerlerden 4 µm klınlığınd kesitler lınıp Hemtoksilen-eosin ile oyndı. Preprtlrın tümü iki yrı ptolog trfındn ve iririnden hersiz histoptolojik yönden Vn Tıp Dergisi, Cilt:11, Syı:2, Nisn/2004 33
Byrm ve rk. 20 Agirlik (%) 10 0-10 -20-30 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Günler SF ZY C Vitmini E Vitmini Grfik 1. Çlışm gruplrının günlük vücut ğırlığı değişimi (%) (ortlm ± stndrt ht). SF: Serum fizyolojik ZY: Zeytin yğı değerlendirildi.her 10 üyük üyütme lnınd lon dejenersyonu gösteren heptositler, mitoz ve sidofilik cisimler syılrk kydedildi ve sentriloüler nekroz ile köprüleşme nekrozu olup olmdığı rştırıldı. İsttistiksel Anliz: Çlışm gruplrın it veriler ortlm ± stndrt ht şeklinde gösterildi ve veriler tek yönlü vryns nlizi (One-wy ANOVA) ile değerlendirildi. Anlmlı çıkn gruplr rsınd post-hoc Tukey HSD testi (Tukey s honestly significnt difference tests) kullnıldı (12). Bulgulr Vücut Ağırlık Tkii Bulgulrı: Çlışm gruplrın it vücut ğırlığı değişimleri Grfik 1 de verilmiştir. Biyokimy Sonuçlrı: Biyokimy sonuçlrı ve isttistiksel değerlendirmeler Tlo 1 de verilmiştir. Histoptolojik Değerlendirme: Serum fizyolojik ve zeytin yğı gruplrınd norml histolojik özelliklerde krciğer dokusu izlendi (Resim 1). kontrol gruund, dh çok sentriloüler 34 ölgedeki heptositlerde olmk üzere elirgin derecede lon dejenersyonu, sık sidofilik dejenersyon (tek hücre nekrozu), seyrek köprüleşme nekrozlrı ve mitoz gözlendi (Resim 2). Vitmin C ve Vitmin E gruplrındki lon dejenersyonunun kontrol gruun göre elirgin derecede z olduğu, mitoz ve sidofilik dejenersyonun seyrek olduğu, köprüleşme nekrozunun ulunmdığı gözlendi (Resim 3,4). Blon dejenersyonunun, SF, ZY, Vitmin C ve Vitmin E gruplrıyl gruu rsınd isttistiksel nlmlı ir frk oluşturduğu (lon dejenersyonu gruund çok sıktı) dikkti çekti. Tek hücre nekrozu çısındn, ve Vitmin C gruplrıyl SF ve ZY gruplrı rsınd isttistiksel nlmlı frk olmsın rğmen Vitmin E, SF ve ZY gruplrı rsınd isttistiksel nlmlı ir frk olmdığı görüldü. Mitoz syısı çısındn,, SF, ZY, Vitmin C ve Vitmin E gruplrı rsınd isttistiksel nlmlı ir frk olmdığı görüldü. Histoptolojik değişiklikler Tlo 2 de gösterilmiştir. Vn Tıp Dergisi, Cilt:11, Syı: 2, Nisn/2004
Akut Krciğer Toksisitesinde C ve E Vitminlerinin Etkileri Tlo I: Çlışm gruplrının iyokimy nlizi sonuçlrı. Gruplr Indirekt Biliruin AST ALT (serum U/L) (serum U/L) 137.33±004.10 35.33±002.34 Tlo II: Çlışm gruplrın it krciğerlerdeki heptositlerde, lon dejenersyonu, tek hücre nekrozu ve mitoz syılrı Gruplr (mg/dl) SF 0.016±0.002 Blon dejenersyonu syısı Tek hücre nekrozu syısı Mitoz syısı (det) (det) (det) *ZY 0.035±0.008 0.17±0.012 C E c 0.14±0.003 0.12±0.017 127.83±016.90 46.83±003.38 1169.00±206.68 988.33±179.83 592.33±053.05 21.50±166.81 c 325.50±030.73 SF 0.50±0.22 0.016±0.016 0.166±0.160 *ZY 0.33±0.21 0.033±0.021 0.066±0.049 37.55±6.43 2.13±0.570 0.066±0.033 C d 4.86±1.65 1.75±0.510 0.233±0.140 E d c 0.87±0.57 0.55±0.390 0.225±0.130 F-değeri 26.538 6.730 0,486 pdeğerleri 0.001 0.746 320.50±128.97 F-değeri 50.869 11.485 13.933 p-değeri *ZY: Zeytin yğı Post-hoc Tukey s HSD testi sonuçlrı: : p<0.001 (Serum fizyolojik vey zeytin yğı kontrol gruplrı ile krşılştırm). : p<0.05 ( gruu ile krşılştırm). c: p<0.01 ( gruu ile krşılştırm d: p<0.001 ( gruu ile krşılştırm). Trtışm Krciğerin çeşitli nedenlere ğlı hsrının değişik formlrı, oksidtif stres ve unu tkien oluşn serest rdikllerle oluşmktdır (4,13,14). Toksik oksi ve hidroksi rdikllerin, peroksidsyonu vey diğer yollrl heptositlerin hücre memrnlrını hsr uğrttığı (5,8,14,15), serest rdikllerin hem in vivo hem de in vitro ortmlrd protein, ve kronhidrtlrı, yrıc DNA yı ozduğu gösterilmiştir (4,8,14,15). Serest rdikl miktrı, endojen sellüler çöpçü sistemin kpsitesini ştığınd, önemli hücresel hsr meydn geldiği ildirilmiştir (5,8). Deney hyvnlrınd krciğer hsrı oluşturmk için eksperimentl çlışmlrd en sık kullnıln mddelerden irisi oln ün heptotoksik etkisi, kıs yşm süreli rektif r ürünlerinin metolik ktivsyonu ile ykındn ilişkili olduğu gösterilmiştir (15). Bun göre ile oluşn hücre hsrı peroksidsyonundki rtış ğlıdır. e ğlı gelişen krciğer hsrınd; redüktif dehlojensyon, rdikllerde kovlent ğlnm, özellikle polipoproteinlerde olmk üzere protein sentezinde inhiisyon, yğ irikimi, klsiyum sekestrsyonund kyıp, popitosis ve firozis gerçekleşir. Dh ciddi hsrlr, ün ioktivsyonu sonrsı oluşn, indüklenmiş sitokrom P450 oksijenz sistemiyle meydn gelir. İndüksiyon ne kdr güçlü olurs hsr o kdr fzl olur. Rdikller u olyd n rolü *ZY: Zeytin yğı Post-hoc Tukey s HSD testi sonuçlrı: : p<0.05 (Serum fizyolojik ve zeytin yğı gruplrı ile krşılştırm). : p<0.01 (Serum fizyolojik ve zeytin yğı gruplrı ile krşılştırm).c: p<0.001 (Serum fizyolojik ve zeytin yğı gruplrı ile krşılştırm). d: p<0.001 (İlgili gruun gruuyl krşılştırm). oynmktdırlr (16). ynı zmnd sentriloüler konfluent nekroz d seep olmktdır (17-19). Bruckner ve rkdşlrı, verilen rtlrd sentriloüler heptositlerde lonlşm dejenersyonu, uzlu cm görüntüsü, nükleuslrd pleomorfizm, sentriloüler lnlrd genişleme ve seyrek nekrotik hücreler gözlemişlerdir (20). Vitmin E lipofilik özelliği nedeniyle memrn moleküllerine ğlnrk memrn yüzeyine yerleşmekte ve peroksidsyonunu inhie etmektedir (21). Vitmin E nin nükleer fktör kpp B ğlnmsını rttırmk suretiyle, nükleer fktör kpp B rtışıyl ilişkili oln serest rdikl oluşumunun meydn getirdiği kut krciğer hsrını önlediği gösterilmiştir (22). Orl vitmin E nin yüksek dozlrının profilktik esinlerle verilmesinin, kronik uygulnmsıyl oluşn krciğer hsrındn rtlrı koruduğu d gösterilmiştir (23). Yo ve rk (10). ile krciğer hsrı oluşturuln hyvnlrın serum minotrnsferz düzeylerinin, kontrol gruuyl krşılştırıldığınd, Vitmin E ile tedvi edilen hyvnlrd on kt dh z ulunduğunu ildirmişlerdir. C ise, orgnizmd irçok hidroksilsyon reksiyonlrınd indirgeyici jn görev ypr (24). Sud çözünen zincir kırıcı ntioksidn oln C, süperoksit ve hidroksil rdiklleri ile kolyc reksiyon girerek onlrı temizler. Vitmin C nin oksidsyonu ile doğrudn hidrojen peroksid de meydn geleilir (25). Hem hücre içinde hem de Vn Tıp Dergisi, Cilt:11, Syı:2, Nisn/2004 35
Byrm ve rk. Resim 2: gruun it krciğerde, çok syıd lon dejenersyonu izlenmektedir (Hemtoksilen-eozin, orijinl üyütme, X25) Resim 3: Vitmin C gruun it krciğerde, seyrek lon dejenersyonu izlenmektedir (Hemtoksilen-eozin, orijinl üyütme, X25) Resim 4: Vitmin E gruun it krciğerde, lon dejenersyonu seyrek izlenmektedir. (Hemtoksileneozin, orijinl üyütme, X25) 36 Vn Tıp Dergisi, Cilt:11, Syı: 2, Nisn/2004
Akut Krciğer Toksisitesinde C ve E Vitminlerinin Etkileri plzmd önemli ir ntioksidn oln skorik sidin en önemli etkisi, tokoferroksil rdiklinin tekrr tokoferol hline çevrilmesidir. C nin yüksek konsntrsyonlrı, u meknizm ile peroksidsyonun krşı koruyucu etki gösterir. Kronik inflmtur hstlıklr ve peroksidsyonunun rttığı durumlrd skorik sit seviyeleri düşer. Sigr içimi, koroner rter hstlığı ve knser durumlrınd, hstlrın plzm vitmin C seviyesinin normlden dh düşük olduğu kydedilmiştir (2). Bu çlışmd, gruplr rsınd ğırlık değişimi yönünden nlmlı ir frk gözlenmezken iyokimysl ve histoptolojik nlmlı değişiklikler dikkti çekti. Serum fizyolojikzeytin yğı gruund izlenmeyen histoptolojik değişikliklerden lon dejenersyon ve sentriloüler nekrozun gruund elirgin gözlendiği, sidofilik dejenersyon, köprüleşme nekrozu ve mitozun seyrek gözlendiği, C ve E gruplrınd ise çok seyrek lon dejenersyon, sidofilik dejenersyon ve mitozun ulunduğu sptndı. Histoptolojik değişiklikler (özellikle lon dejenersyon) çısındn C, E ve SF-ZY gruplrı rsınd nlmlı ir frk ulunmdığı, nck u üç grupl gruu rsınd nlmlı frklılık olduğu tesit edildi. Ayrıc iyokimysl serum AST ve ALT seviyelerinin, gruuyl krşılştırıldığınd, diğer dört grupt nlmlı düşük olduğu, indirekt iliruin değerleri çısındn,, Vitmin C ve Vitmin E gruplrıyl serum fizyolojik-zeytin yğı gruu rsınd isttistiksel nlmlı ir frk olduğu (indirek iliruinin u üç grupt serum fizyolojik-zeytin yğı gruundkine göre dh yüksek olduğu), yrıc Vitmin E ile gruu rsınd d isttistiksel nlmlı frk (indirek iliruinin Vitmin E gruund dh düşük seviyede) olduğu elirlendi. Bunlr ğlı C ve E vitminlerinin heptoprotektif etkilerinin ulunduğu, u etki Vitmin E gruund dh elirgin gözükmesine rğmen isttistiksel her iki grup rsınd nlmlı ir frklılık ulunmdığı sptndı. C ve E gruplrın it serum ALT, AST, ve indirekt iliruin değerleri ile histoptolojik değişiklikler göz önüne lındığınd C ve E nin e ğlı krciğer toksisitesine krşı krciğeri koruyucu etkiye ship olduklrı, C ve E nin krciğer üzerindeki koruyucu etkilerinin ntioksidn özelliklerinden ileri geleileceği söyleneilir (3,4,5,10,21-24). Bizim ulgulrımız, vitmin E nin ve vitmin C nin, peroksidsyonuyl meydn geleilecek hsrlrdn, krciğeri çok şrılı ir içimde koruduğunu düşündürmektedir. Vitmin E ve vitmin C nin u etkisinden irçok durumd fydlnılilir. Örneğin, krciğer trnsplntsyonlrınd, donörün krciğerini nkledinceye kdr, krciğerin içine konduğu solüsyonlr vitmin E eklenerek, krciğerin cnlı klm süresi uztılilir ve krciğerin korunmsı sğlnilir. Knser ve infeksiyöz hstlıklrın tedvisinde kullnıln irçok ilç krciğerdeki toksik etkileri nedeniyle kısıtlı ir şekilde kullnılmktdırlr. Krciğerde hsr oluşturilecek u ilçlr verilmeden önce vey ilçlrl erer Vitmin C ve Vitmin E verileilir. Bu ilçlrl erer Vitmin E ve Vitmin C uygulnmsı, heptosit hsrını engelleyerek ilçlrın terpötik seviyelerini de rtırcktır. Üstelik Vitmin E ucuz, yrıc krciğeri hedef orgn seçen ve koly elde edilen ir mddedir. Heptoprotective Effect Of Ascoric Acid And Alph Tocopherol In Cron Tetrchloride Induced Acut Heptotoxicity Astrct: Aim: Heptoprotective ctivity of Ascoric cid nd Alph tocopherol ws studied using cron tetrchloride induced liver injury model in rts. Method: Group I received isotonic slin solution 0.2 ml, group II received olive oil (0.8 ml/kg), group III received :olive oil (1:7) 0.8 ml/kg, group IV received (0.8 ml/kg) Vimin C (140 mg/kg) nd group V received (0.8 ml/kg) + Vitmin E 60 mg/kg. Body weights of the rts were mesured dily. Results: At the end of the tretment, lood smples were collected nd the serum ws used for the ssy of mrker enzymes, sprtte minotrnsferse (AST), lnine minotrnsferse (ALT) nd indirect iliruin. The livers of the nimls histopthologiclly studied. The cut heptotoxicity produced y cron tetrchloride dministrtion ws found to e inhiited y Ascoric cid nd Alph tocopherol with evidence of decresed levels of serum sprtte minotrnsferse, lnine minotrnsferse, lkline phosphtse nd iliruin. Histopthologicl findings lso suggest tht Ascoric cid nd Alph tocopherol prevents the development of cute liver dmge. The chnges in ody weights supported these iochemicl nd histopthologicl findings. Conclusion: The results of this study clerly indicte tht Ascoric cid nd Alph tocopherol hs potent heptoprotective ction ginst cron tetrchlorideinduced heptic dmge in rts. Key words: Cron tetrchloride, scoric cid, lph tocopherol, orgn toxicity Vn Tıp Dergisi, Cilt:11, Syı:2, Nisn/2004 37
Byrm ve rk. Kynklr 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 38 Sltmn P: Oxidtive stress:a rdicl view. Seminrs in Hemtology 26(4):249-256, 1989. Akkuş İ: Serest rdikller ve fizyoptolojik etkileri. 1. skı. Kony: Mimoz Yyınlrı, 1995. Bekerecioğlu M, Uğrş S, Dilek ON: Serest rdikller. Sendrom 10(3): 85-94, 1998. Brttin WJ, Glende EA, Reckngel RO: Pthologicl mechnisms in cron tetrchloride heptotoxicity. J Free Rd Biol Med 1: 27-28, 1985. Slter TF: Free rdicl mechnisms in tissue injury. Biochem-J 222:1-15, 1984. Yo T, Esposti SD, Hung L: Inhiition of cron tetrchloride-induced liver injury y liposomes contining vitmin E. Am J Physiol 267: 476-484, 1994. Thoms MJ: The role of free rdicls nd ntioxidnts: How do we know tht they re working. Crit Rev Food Sci Nutr 35(182):21-39, 1995. Hooper C: Free rdicls: reserch on iochemicl d oys comes of ge. J Ntl Inst Helth Res 1:101106, 1989. Prol M, Leonrduzzi G, Bisi F: Vitmin E dietry supplementtion protects ginst cron tetrchloride-induced chronic liver dmge nd cirrhosis. Heptology Bltimore16:1014-1021, 1992. Sinclir AJ, Brnet AH, Lunec J: Free rdicls nd ntioxidnt systems in helth nd disese. Br J Hosp Med 43:334-344, 1990. Meier-Brtschi A, Lutz WK, Schltter C: Methyltion of liver DNA of rt nd mouse y N-nitrosodimethylmine formed in vivo from dimethylmine nd nitrite. Food Chem Toxicol 21(3):285-289, 1983. Hyrn M, Özdemir O: Bilgisyr İsttistik ve Tıp. Medikomt, Ankr, 1995. Bcon BR, Tvill AS, Brittenhm GM: Heptic peroxidtion in vivo in rts with chronic iron overlod. J Clin Invest 71:429-439, 1983. 14. Comporti M: Lipid peroxidtion nd cellulr dmge in toxic liver injury. L Invest 53:599-623, 1985. 15. Hlliwell B, Gutteridge J: Oxygen toxicity oxygen rdicls, trnsition metls nd disese. Biochem J 219:1-14, 1984. 16. Boll M, Weer LWD, Becker E, Stmpfl A: Mechnism of cron tetrchloride-induced heptotoxicity. Heptocellulr dmge y rective cron tetrchloride metolites. Z Nturforsch 56c:649659, 2001. 17. Peters RL, Edmondson HA, Mikkelsen WP: Tetrcycline-induced ftty liver in non-pregnnt ptients. Am J Surg 113:622-632, 1967. 18. Strko KM, Mullick FG: Heptic nd cererl pthology finding in children with ftl slicylte intoxiction: further evidence for cusl reltionship etween slicylte nd Reye s sendrom. Lncet 1:326-328, 1983. 19. Zimmermn HJ, Ishk KG: Vlprote-induced heptic injury. Anlysis of 23 ftl cses. Heptology 2:591-597, 1982. 20. Bruckner JV, Mckenzie WF, Murlidhr S: Orl toxicity of cron tetrcloride: cut, sucut, nd suchronic studies in rts. Fundm Appl Toxicol 6:16-34, 1986. 21. Gomez-Fernndez JC, Villlin J, Arnd FJ: Locliztion of -tocopherol in memrnes, Ann N Y Acd Sci 570:109-120, 1989. 22. Liu SL, Espos SD, Yo T: Vitmin E therpy of cute -induced heptic injury in mice is ssocited with inhiition of nucler fctor kpp B inding. Heptology 22:1474-1481, 1995. 23. Urno S, Mtsuo M: Memrne-stilizing effect of vitmin E. Ann N Y Acd Sci 570:7-22, 1989. 24. Menteş G: Hrper in Biyokimysı. İstnul, Brış Kitevi, 1993. 25. Niki E: Antioxidnt in reltion to peroxidtion. Chem Phys Lipids 44(5):227-253, 1987. Vn Tıp Dergisi, Cilt:11, Syı: 2, Nisn/2004