EĞİTİMDE DRAMA Hasan Basri Dursun > h.b.dursun@gmail.com Son yıllarda ülkemizde eğitimde niteliğin artırılmasına yönelik tartışmalar gittikçe artmaya başlamıştır. Eğitim programlarında 1948, 1968, 1997 ve 2004 yıllarındaki değişiklikler de eğitimde niteliği geliştirmeye yönelik tartışmaların sonuçlarından sayılabilir. 2005-2006 öğretim yılına ilköğretimin 1-5. sınıflarında ezberci eğitimi sona erdirecek yeni bir eğitim programıyla başlandı. Bu programa uygun kitaplar öğrencilere ücretsiz verilerek veliler kitap sorunuyla karşılaşmadılar. Öğretmenlere verilen öğretmen kılavuz kitapları da öğretmenimizin yeni programa uyumunu bir nebze kolaylaştırdı. Bilindiği üzere yeni program yapılandırmacı yaklaşımla hazırlanmıştır. Bu program her sınıf birbiri üzerine inşa edilecek şekilde hazırlanmıştır. Eğitimde yeniden yapılanma çalışmaları devam ederken öğretmenlerimizin de aktif öğrenme yöntemlerini sınıfta uygulamaları zorunluluk haline gelmiştir. Bu yeni ilköğretim programı, öğrenci merkezlidir, öğrencinin derse etkin katılımını zorunlu kılar ve öğretmenin öğretim liderliği yapmasını öngörür. Bu program öğretmenliği bir meslek, profesyonel bir iş haline getirecektir. Drama da bu yeni program çerçevesinde uygulanabilecek olan ve her öğretmenin bilmesi gereken, her derste az ya da çok uygulayabileceği aktif bir öğretim yöntemi ve tek başına bir disiplindir. Drama kavramı Drama sözcüğü Yunanca,yapmak etmek,eylemek anlamına gelen dran sözcüğünden türetilmiştir. Drama, eylem, hareket anlamını taşıyan yine yunanca dromenon sözcüğünün seyirlik olarak benzetmecisi biçimindeki kullanımına denir. İnsanın ikinci bir kişi ya da kişilerle giriştiği her doğrudan ilişki bir dramatik durum sayılır. Drama kavramı, ABD de yaratıcı drama (creative drama); İngiltere de eğitimde drama (drama in education); Almanya da ise okul oyunu veya oyun ve etkileşim adıyla eğitimde kullanılan bir yöntemdir. Eğitimde bir yöntem olarak Drama, herhangi bir olay, bir kavram, bir davranış, bir düşünce ya da bir sözcüğü tiyatro tekniklerini kullanarak oyunlaştırmak veya canlandırmaktır. Eğitimde dramanın diğer adı da Oyun Eğitbilimi dir. Fransa ve İtalya da animasyon(canlandırma), anglosakson ülkelerinde (İngiltere, ABD, Almanya) yaratıcı drama ve eğitsel dramadan başka bedensel ifade, dramatik ifade, dramatik oyun, okul oyunu, canlandırmacı oyun adı da verilir. Dramanın Tarihçesi ve Ülkemizin Durumu 1900 lü yılların başında başta Almanya ve İngiltere gibi Avrupa ülkelerinde, eğitimin niteliğinin geliştirilmesinin estetik eğitimi ya da sanat eğitimi yoluyla olması gerektiği üzerinde duruluyordu. O dönemde eğitimin, öğrencinin sadece bilişsel alanına dönük olduğu, bunun da ezberciliği getirdiği, yaşantılara dayanmadığı ve eğitim kurumlarının sıkıcılığı tartışılmaktaydı. 1911 yılında İngiltere de okullara drama dersi konuldu. Özellikle dil derslerinde metinler (Shakespeare öğretilirken) öğrenciler tarafından canlandırılmaya başlandı. Bugünkü anlamda drama ise 1945 yılından itibaren ABD ve Avrupa da gelişmeye başladı. Sanatın özellikle de tiyatronun eğitimde kullanılması bizde de yaklaşık aynı yıllara rastlar. Meşrutiyet ve öncesinde Satı bey, İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, Cumhuriyet döneminde Mustafa Necati ve İsmail Hakkı Tonguç sanatın eğitimde niteliği artırmasına yönelik uygulamalar başlatmışlardır. 1910 yıllarında Erzurum da ordu komutanı olan Kazım Karabekir ilkokullar için okul oyunları yazmış ve bununla da kalmayıp oyunların şarkılarını da yazıp bestelemiştir. Ülkemizde 1980 lere kadar drama; dramatizasyon, tiyatro temsili veya sadece canlandırma olarak anlaşılmıştır. Devlet Tiyatrosu sanatçısı Tamer Levent ile A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi
Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. İnci San ın Ankara da yaptıkları ortak çalışmalar ile 1985 yılında düzenledikleri ve iki yılda bir tekrarlanarak geleneksel hale gelen 1. Uluslararası Eğitimde Dramatizasyon Semineri ile Eğitimde Drama kavramı literatürümüze yerleşmeye başlamıştır. Drama ya da Oyun İnsan dünyaya geldikten sonra çevresini ve duygularını oyun aracılığıyla tanır. İnsanın duyuşsal, psikomotor ve bilişsel gelişimleri oyun vasıtasıyla istenilen düzeye getirilir. Bunu çocuk kendiliğinden de yapabilir. Bir bebeğin çeşitli nesnelerle ses çıkarmaya çalışması, çocuğun bir tahta parçasını kılıç gibi kullanması, yine çocukların evcilik oynayarak bir aileyi canlandırması gibi eylemler oyunun çocuklar için en kapsamlı öğrenme alanı olduğunu göstermektedir. Oyun oynarken çocuk var olduğunun farkına varır. Oyun tiyatronun da altyapısıdır. Ancak oyun, sanatsal bir ürün değil, eğitsel ve toplumsal etkisi olan bir süreçtir. Dramaya canlandırmacı oyun ya da okullarda yapılan tiyatro oyunu (Darstellendes Spiel oder Theaterspiel) denilmesi de dramanın tiyatro ile ilişkisini göstermektedir. Burada, birbiriyle benzerliklerin bulunan ama aralarında büyük farklılıkların da olduğu drama ve oyun kavramlarını karşılaştırmak gerekir: 1.Oyun, bedensel harekete ve canlılığa dayanır. Dramada oyuncu hem bedeniyle hem de oyun arkadaşlarının bedeniyle oynar. Örneğin elim sende oyununda çocuk arkadaşlarına dokunmaya çalışır. 2. Çocuk, oyun veya dramada ikisinden de zevk alır. Ama, oyunda bir yarış, risk, kaybetme ya da kazanma varken dramada farklı durumları deneyerek ya da başka kişilerin yerine girerek o durum ve kişilerle özdeşleşme vardır. Bu anlamda oyunlar çoğunlukla sonuç odaklıdır. Dramada sonuç değil, süreç önemlidir. 3. Oyunda çoğunlukla belli bir amaç olmayabilir. Dramada ise drama lideri veya öğretmen tarafından belirlenen/belirlenmiş olan belli hedef ve amaçlar vardır. 4. Oyun tek başına da oynanabilirken drama bir grup tarafından gerçekleştirirlir. 5. Dramada öğrencilerin kendini keşfetmesine, geliştirmesine, kendini ortaya koymasına rehberlik eden ve genellikle öğretmenlerin üstlendiği bir drama liderliği vardır. Oyunda ise böyle bir liderlik söz konusu değildir. 6.Dramada kreatiflik söz konusudur. Çocuk ya da öğrenci, oyun kurallarını ihlal etmemek şartıyla istediği gibi davranabilir, kendini oynayabilir, farklı rolleri deneyebilir, durum, kişi ve nesneleri değişik şekillerde birleştirebilir veya yeniden farklı olarak oluşturabilir. Dramada öğrenci çevresindeki her nesneyi farklı algılayabilir, farklı kullanabilir. Drama oyunun temel ve basit kuralları dışında bireye istediği gibi düşünme ve eylemde bulunma özgürlüğü verir. Bu özgür ortam bireyin yaratıcılığının sınırlarına ulaştırma imkanı sağlar. 7. Oyunda kuralların olması ve oyuncuların kurallara uyma zorunluluğu vardır. Ama dramada kurallar esnektir. Öğrenciler kendilerinden de bir şeyler katarlar. Oyunlarda kurallara uymayanlar oyun dışı kalırken dramada öğrencilerin daha özgür olması ve doğaçlamalara yer vermesi ile yanlış-doğru anlayışının olmaması söz konusudur. 8. Oyunda çocuklar en iyi olmak için başkalarına benzeme isteğinde/öykünme durumundadırlar. Dramada ise her şeyi olduğu gibi kabullenme vardır. Eğitimde Drama Drama, aktif bir öğretim yöntemi olarak eğitimde oldukça kolay kullanılabilecek bir metottur. Drama, eğitimde; 1.Bir grup olarak birlikte çalışabilme becerisini geliştirme, 2.Kendini tanıma ve başkalarını anlama becerisini geliştirme, 3.Kendine güven duyma ve karar verme becerilerini geliştirme, 4.Farklı olay ve durumlarla ilgili deneyim kazanma,
5.Öğrencinin hayal gücünü, duygularını ve düşüncelerini geliştirme, 6.Öğrenciye kendini ifade etme becerisi kazandırma, 6.Kreativite ve estetik gelişimini sağlama amaçlarıyla kullanılabilir. Drama eğitimde kullanılarak şu tür yararlar sağlar: 1.Öğrencinin tüm duyu organlarına hitap ettiği için öğrenciyi etkin, öğrenmeyi de daha kalıcı yapar. 2.Karmaşık ve soyut konuların anlaşılır ve somut hale getirilmesi sağlanabilir. 3.İçe dönük öğrencilerin kendilerini rahat ifade etme imkanını sağlar ve iletişim becerilerini geliştirir. 4.Grup çalışmasını gerektirdiği için öğrenciye sorumluluk alma ve birlikte çalışma alışkanlığı kazandırır. 5.Öğrencilerin konuşma, dinleme, okuma, yazma becerilerini geliştirir. 6.Öğrencilerin özgüven gelişimine katkıda bulunur ve karar verme becerilerini geliştirir. 7.Öğrencilerin düzenli ve uyumlu yetişmesini sağlar. 8.Öğrencilerin kendini daha iyi tanımasını ve farkındalıklarının artmasını sağlar. Drama Etkinlikleri Hareket Çalışmaları (Isınma) Hareket, çocukla birlikte akla gelen doğal tepkilerdir. Çocuk, hareket ederek çevresini tanır ve düşüncelerini en iyi şekilde hareketlerle ifade eder. Elleri kullanarak kuş gibi uçmaları, ördek, tavşan ve kanguru yürüyüşünü belli ritimlerle taklit etmeleri gibi çalışmalarla hem çocuğun doğallığı desteklenir hem de vücudunun farklı hareketleri öğrenciye keşfettirilir. Rahatlama Çalışmaları Öğrencinin hem bedensel hem de zihinsel rahatlamasını sağlayacak hayal çalışmalarıdır. Müzik eşliğinde rahat bir durumda (yere uzanarak) güzel bir yer hayal ettirerek veya kendilerini kardan adammış gibi hayal ettirerek erimeleri drama liderinin sözlerinin yardımıyla sağlanması rahatlama çalışmalarına örnek olarak verilebilir. Pandomim Düşüncelerin sözcükler olmadan vücut diliyle ifade edilmesine pandomim denir. Hareket çalışmalarında taklide dayalı ritmik hareketler pandomime hazırlık sayılır. Dramada oynayanların ritmik hareketleri kendileri dışında bir şeyin yerine oynamaları, bu hareketleri dramatik hale getirir ve pandomim oluşur. Pandomim sırasında canlandırdıkları şeyleri hatırlamak için dikkatlerini yoğunlaştırmak zorunda kalırlar. Başlangıçta herkesçe bilinen bir öyküyü veya kahramanları canlandırmakla başlanmalıdır. Bu, Nasreddin Hocanın fıkralarından birisi olabileceği gibi herhangi bir öykünün sadece bir bölümü de olabilir. Okula geç kalmış bir öğrencinin canlandırılması gibi günlük hayattan kesitler de olabilir. Rol oynama Rol oynama, bir oyundaki karakterlerin özelliklerinin canlandırılmasıdır. Bir oyundaki karakterin sevinçli, heyecanlı, üzgün, yorgun ya da mutlu halleri öğrencilere canlandırılabilir. Farklı karakterler farklı özelliklerle öğrencilerce canlandırılır. Heyecanlı anne, yorgun baba ve mutlu çocuk gibi. Sonra bu karakterler bir olay etrafında birleştirilebilir. Doğaçlama Doğaçlama, bir olay ya da bir durum karşısında verilen üzerinde fazla düşünülmeden tamamen doğal anlık olarak verilen tepkilerdir. Oyunda olay ve durumların önceden verilse de
oyundaki karakterlerin özelliklerinin ve duyguların oyuncu tarafından doğal olarak canlandırması, onu yaşaması ve diyalogları kendi oluşturmasıdır. Örnek olarak bir yolculukta kişinin yanındakiyle kendiliğinden gelişen konuşmalarına benzer. Doğaçlamayı oynarken başlangıçta diyalogların kısa olması doğaldır. Öğrenci oyuna alıştıkça diyalogları da o kadar akıcı ve uzun olur. Bu diyaloglar öğrencinin dil yeteneğini en üst düzeye getirmesine de yardım eder. Öğrenciyi doğaçlamaya alıştırmak için başlangıçta bir hikayenin sadece bir bölümü, ses efektleri kostüm, maske gibi çeşitli aksesuarlarla yaptırılarak geliştirilebilir. Farklı doğaçlama çeşitleri vardır: 1.Bedeni kullanarak yapılan doğaçlamalar: Matematik dersinde öğrencilerin kare, üçgen oluşturmaları ya da bedenleriyle masa, dağ oluşturmaları gibi. 2.Nesnelerle yapılan doğaçlamalar: Öğrencilere gösterilen bir mektup zarfının kimden gelebileceği, niçin yazılmış olabileceği gibi sorular yöneltilerek gruplardan mektup veya mektubun hikayesinin yazdırılması gibi. 3.Özgün kişilikleri konu alan doğaçlamalar: Drama liderinin keloğlan olup padişahın kızını almak için kötü devi nasıl yenebileceği konusunda öğrencilerden yardım istemesi gibi. 4.Çeşitli durumlardan kaynaklanan doğaçlamalar: Drama lideri, öğrencilere kendisinin mahallenin berberi olduğunu, mahallede yaşayan herkesin mesleğini bildiğini söyler. Öğrencilerden çeşitli mesleklere sahip müşteri olmalarını ve berberle diyaloğa girmelerini ister. Konuşmalardan müşterinin mesleğinin anlaşılması şartı konur. 5.İnsanlar arası etkileşimin yoğun yaşandığı yerlerin canlandırılması: Bir pazar yerinin, okulun, bayram yerinin veya balıkçı pazarının canlandırılması gibi. 6.Tamamlamaya yönelik doğaçlamalar: Öğrencilerin daire olacak şekilde oturarak bir bölümü gösterilen resim, portre veya fotoğrafın tamamını düşleme, sonu verilmeyen bir şiir, hikaye ya da sonu gösterilmeyen bir filmi tamamlama çalışmaları gibi. Dramatizasyon Bir metin içinde verilen olayların, durumların ve karakterlerin rol oynama yöntemiyle oynanması, canlandırılmasıdır. Metin önce öğrenciye sunulur sonra oynatılır. Canlandırma kuklalarla da yapılabilir. Kukla oynatarak öğrenciler hayal gücünü kullanırlar, dinleme ve iletişim becerilerini geliştirirler. Drama Sürecinin Öğeleri 1.Drama Lideri:Drama çalışmalarında gruba rehberlik yapan kişidir.drama liderinin drama tekniklerini bilen, tiyatronun tekniğinden yararlanabilen ve üretken bir niteliğe sahip olması önemlidir. 2.Oyun Grubu: Dramaya katılan bireylerden oluşur. Oyun grubu ortalama 12-15 kişiden oluşmalıdır. Grubu oluşturan bireyler değişme ve gelişmeye açık, öğrenmeye istekli ve katılım için gönüllü olmalıdır. 3.Çalışma Mekanı (Çevre): Mekan açık veya kapalı olabilir. En uygun olan sınıf ortamına benzeyen, ses ve ısı yalıtımı olan, ayakkabısız çalışmaya uygun parke veya halı döşeli zemini bulunan, aydınlık bir yer olmalıdır. Bu mekanda içinde dramayla ilgili kitap, çeşitli resim, fotoğraf, heykel vs nin olduğu bir kitaplığın da olması önemlidir. 4.Çalışmanın Kendisi veya Uygulama : Dramada her etkinliğin başlangıç noktası, geçtiği yer ve oynanacak roller bulunur. Tüm bunları gösteren bir plan yapılmalıdır. Drama Planı Bir drama planı hazırlanırken şu sorulara cevap aranmalıdır: -Grubun ne öğrenmesini istiyorum? Tema ne olmalıdır? Örnek: Orman sevgisi
-Bu öğrenmeyi en iyi hangi ortamda gerçekleştiririm? Mekanı nasıl düzenlemeliyim? Örnek: Piknik alanı -Öğrenciler kim olabilir? Rol seçimi nasıl olmalıdır? Örnek: Orman bekçisi, Piknikçi aile. -Rollerin bakış açısı nasıl olacak? Çerçeveyi nasıl belirlemeliyim? Örnek: Çölde susuz kalma. -Dramada öğrenciler hangi sorunu çözecekler? Oyunun odak noktası nedir? Örnek: Çevre kirliliği. -Grubun dikkatini oyuna çekmek için ne yapmalıyım? Oyunun püf noktası neresidir? Örnek: Öğretmenin öğrencilere yanan bir orman fotoğrafını göstermesi. -Her drama etkinliğinden sonra rahatlama çalışmaları yaptırılmalıdır. Böylece öğrencilerin zihinsel ve bedensel dinlenmeleri sağlanmış olur. Öğrenciler dinlenirken onlara Dramada neler yaşadınız, neler hissettiniz, güçlük çektiğiniz yerler nereler oldu? soruları yöneltilerek oyun grupla birlikte değerlendirilmelidir. Sonuç Adına ister drama,ister eğitimde drama veya kreatif drama diyelim; bu hem aktif bir öğretim yöntemi hem de bir disiplindir. Drama çalışmaları demokratik, hoşgörülü, özgürce düşünebilen, başkalarına saygılı, duyarlı, sorumlu ve üretken bireyler yetişmesini amaçlar. Eğitimin en önemli öğesi olan öğretmenlerin mesleki yetkinliğinin arttırılmasında dramadan yararlanılabileceği gibi eğitimin geliştirilmesi ve niteliğinin artırılmasında da aktif bir yöntem olarak kullanılabilir. Yeni ilköğretim programlarında da geçerli olan öğrenci merkezli eğitim ve yaparak yaşayarak öğrenme anlayışı için de uygun bir yöntemdir. Okulöncesinden, ilköğretime, ilköğretimden ortaöğretime kadar hatta öğretmen yetiştiren kurumlardaki öğretim görevlilerine kadar tüm öğretmenlerin kullanabileceği, kolayca yararlanılabilecek olan bir yöntem olarak drama; çağın gerektirdiği eğitim formasyonunda kullanılacak önemli bir yere sahiptir. Kaynaklar 1.Yaratıcı Drama (1985-1995-Yazılar) Editör:H.Ömer Adıgüzel, Naturel Yayıncılık, Ankara, 2002. 2.VII.Uluslararası Eğitimde Yaratıcı Drama Semineri, Yayına hazırlayan Prof. Dr. İnci San, Naturel Yayıncılık, Ankara, 2003. 3.Drama ve Öğretim Bilgisi.V.Uluslararası Eğitimde Yaratıcı Drama Semineri.Çağdaş Drama Derneği Ankara.Türk Alman Kültür İşleri Kurulu Yayın Dizisi No:5, 1994 4. İlköğretimde drama 1 (öğretmen için), Bayram, E., Özgül,E., Kaplan, G., Ünal, H. A., Yapağılı, H., Demir, K. ve diğerleri. MEB Yayınları, Ankara, 1999.