kpss ezberbozan ezberbozan ezberletmez, öğretir!
Editörler: Ercüment Yerlikaya - Mehmet Karakuş EZBER BOZAN KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ ISBN-978-605-364-236-7 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 2. Baskı Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Kılıç Kapak Tasarımı: Uğur Sarıer Baskı: Tuna Matbaacılık AŞ. (Ankara-0312-278 34 84) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 16102 YAYINEVİ adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara tel: +90 312 4306750-51 (pbx) belgeç: +90 312 4354460 gsm: 0506 3451936-0541 9104545-0533 2055230 e-ileti: pegem@pegem.net DAĞITIM sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: +90 312 4345424 belgeç: +90 312 4313738 gsm: 0506 3451937-0541 4345424-0533 2055231 e-ileti: siparis@pegem.net YAZIŞMA P.K.175 06442 yenişehir-ankara internet:
ÖN SÖZ Sevgili Öğretmen Adayları, KPSS için hazırlanan bu kitabın temel amacı, siz öğretmen adaylarına açık ve anlaşılır bilgiler ve örneklerle, sınav kapsamında yer alan konularını bir arada sunmak ve anlamlı bir şekilde öğrenmenizi sağlamaktır. Kitapta yalın bir dil kullanmaya özen gösterilmiştir. Kitap akademik kaynaklar referans alınarak alanında uzman ve deneyimli bir kadro tarafından yazılmıştır. Öğrencilerin hangi konularda, nerelerde takılacağı göz önüne alınarak ona yönelik, tatmin edici açıklamalar verilmeye çalışılmıştır. On yıldır gerçekleştirilen bu sınav kapsamında sorulan sorular farklılaştıkça sınava hazırlanan adaylar için hazırlanan kitaplar da çeşitlilik göstermeye başlamıştır. Özellikle 2008 yılından bu yana sınavda yer almaya başlayan farklı kavramlar, sınav hazırlığı yapan öğretmen adaylarına yardımcı olmak için hazırlanan kitapların kapsamının da önemli ölçüde genişlemesine yol açmıştır. KPSS kitaplarında öğrencilerin en çok karşılaştıkları sorun kapsamla ilgilidir. Her kitap farklı bir kapsam genişliğinde olduğundan öğretmen adaylarının kafasını karıştırmakta, öğrenmesini zorlaştırmaktadır. Bu kitapta kapsam oluşturulurken KPSS de son 10 yılda sorulan sorular dikkate alınarak, genellik ve sınırlılık ilkesine göre hareket edilmiştir. ÖSYM tarafından son on yıldır hazrılanan KPSS Eğitim Bilimleri testleri incelendiğinde soruların bilgiden kavramaya, hatta kavramadan da uygulamaya doğru bir seyir izlediği görülmektedir. Bu durum sadece bilmenin KPSS de başarılı olmak için yetmeyeceği anlamına gelir. Yayınlanan bütün KPSS ye hazırlık kitaplarını ezbere bildiği halde sınavda başarısız olan birçok öğrenci vardır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi bilgiyi olduğu gibi ezberlemektir. KPSS de nadiren ezber gerektiren sorular sorulmaktadır, ezber adaylara çok büyük bir katkı getirmemektedir. KPSS de kavramak ve yorumlamak ön plandadır. Kitap, minimum kavrama düzeyi dikkate alınarak yazılmıştır. Kavramların tanımları sadece verilerek geçilmemiş, somut olarak örneklerle açıklanarak ve farklı şekillerde ifade ederek ezberin önüne geçilmeye çalışılmıştır.
Adaylar sınava hazırlanırken, sınavda sorulması olası çok sayıda konuyu değil de yalnızca sınav kapsamında bugüne kadar sorulmuş olan konuları kapsamlı bir şekilde ele alan ve bu konuların tam ve eksiksiz olarak öğrenilmesine yardımcı olacak, anlatım açısından değil ama kapsam açısından sınırlandırılmış bir hazırlık kitabına ihtiyaç duymaktadır. Elinizdeki kitap böyle bir ihtiyacı karşılamak üzere hazırlanmıştır. Kitapta ele alınan konular KPSS Eğitim Bilimleri testinde bugüne kadar yer alan konularla sınırlandırılmış ancak bu konular ayrıntılı olarak ele alınarak okuyucunun bu kapsamda ayrıntılı ve net bilgilere sahip olması hedeflenmiştir. Bu nedenle elinizdeki bu kitap bir özet kitap olmaktan ziyade yalnızca kapsam açısından sınırlandırılmış fakat gerekli olan tüm konuları detaylı olarak ele alan, eğitim bilimleri alanındaki tüm dersleri tek bir ciltte bir arada sunan bir kaynaktır. Kitapta gelişim, öğrenme, rehberlik, program geliştirme, öğretim yöntem ve teknikleri ve ölçme değerlendirme konuları bir arada verilmiştir. Buradaki amaç dersler arasında bütünlüğü sağlamak ve kitabın kullanımını kolaylaştırmaktır. Son yapılan KPSS lerde sorulan bazı sorular, farklı derslere ait bilgi birikimini aynı anda kullanmayı gerektirmektedir. Kitapta bütün derslerin bir arada verilmesinin dersler arasında bağlantı kurmayı ve bilgileri sentezlemeyi kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Bununla birlikte herhangi bir modüler seti kullanırken alanındaki önemli konuları tekrar etmek, sınav kapsamında yer alan konuların hepsini tek bir kitabı kullanarak gözden geçirmek için de bu kitaptan faydalanabilirsiniz. Tüm dersleri tek bir ciltte sunarak aylar süren sınav hazırlığı döneminde kolaylıkla yanınızda taşıyabileceğiniz ve her an başvurabileceğiniz temel bir kaynak olarak hazırlanan bu kitabın hedefinize ulaşmanızda size katkı sağlamasını dileriz. Bu kitaptan üst düzeyde bir katkı sağlayabilmek için yukarıda da açıklandığı gibi öncelikle konunun kavranması önemlidir. Konuyu kavrayabilmek için de kavramlar arasındaki ilişkileri görmek, benzerlik ve farklılıklarını ortaya koymak ve onları farklı durumlara taşımak gerekir. Kitap bu konuda zengin bir içeriğe sahiptir. Sonrasında çalışılan konuyla ilgili, çok sayıda soru çözmek faydalı olacaktır. Kitapta her kavramdan sonra verilen örnek açıklama ve uyarılar birer soru çözümü stratejisi niteliğindedir. Soru çözümünde bu uyarıların dikkate alınması önemlidir. KPSS ye girecek bütün öğretmenlere başarılar diler, kitapta emeği geçen herkese çok teşekkür ederiz. Pegem Akademi Yayıncılık
Önsöz...ııı İçindekiler...v GELİŞİM PSİKOLOJİSİ 1. BÖLÜM GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ 1.1 Gelişim Psikolojisinde Temel Kavramlar...3 1. Büyüme...3 Büyümenin Özellikleri...3 2. Olgunlaşma...4 3. Hazırbulunuşluk...5 4. Öğrenme...6 5. Gelişme...6 6. Gelişim...6 7. Değişim... 7 8. Değişme... 7 9. Yaş... 7 10. Deneyim... 8 1.2. Gelişimin İlkeleri... 9 1.3. Gelişimi Etkileyen Etmenler... 14 (Kalıtım-Çevre- Tarihsel Zaman)... 14 Kalıtım... 14 Çevre... 18 Zaman (Tarihsel Zaman)... 19 1.4. Gelişim Dönemleri ve Havıghurst un Gelişim Görevleri... 19 1.5. Gelişim Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Desenleri... 22 Kesitsel Araştırmalar... 22 Boylamsal Araştırmalar... 22 Sırasal Araştırma Deseni (Ardışık Desen)... 22 Deneysel Desen... 23 2. BÖLÜM GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE GELİŞİM ALANLARI 2.1. Fiziksel Gelişim... 25 Devinsel Gelişim Alanındaki Bazı Yeterlilikler... 25 İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yaş) Bedensel Gelişim... 29 Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Bedensel Gelişim... 30 Ergenlik Döneminde (12-18 Yaş) Bedensel Gelişim... 30 Psiko-Motor Gelişim... 31 Bebeklik Döneminde Psiko-Motor Gelişim... 31 İlk Çocukluk Döneminde (3-6 Yaş) Psiko-Motor Gelişim... 33 v
ilimleri Son Çocukluk Döneminde (7-11 Yaş) Psiko-Motor Gelişim... 34 Ergenlik Döneminde (12-18 Yaş) Psiko-Motor Gelişim... 34 2.2. Bilişsel Gelişim... 37 Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramı... 37 Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramındaki Temel Kavramlar... 38 1. Zekâ... 38 2. Şema... 38 3. Dengeleme... 39 4. Adaptasyon (Uyum)... 39 5. Örgütleme (Organizasyon)... 41 6. Bilişsel Yapılar... 42 Piaget ye Göre Bilişsel Gelişimi Etkileyen Etmenler...43 Piaget nin Bilişsel Gelişim Dönemlerinin Özellikleri...44 Pıaget nin Bilişsel Gelişim Dönemleri... 44 1. Duyusal-Motor DönEmi (Duyu Devinim, Duyu-Hareket, Sensori Motor) (0-2 Yaş)... 44 2. İşlem Öncesi Dönem (3-6 Yaş)... 47 3. Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş)... 56 4. Soyut İşlemler Dönemi (12-18 Yaş)... 59 Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramıyla İlgili Bazı Kavramlar... 63 Bruner in Bilişsel Gelişim Kuramı... 64 Bruner in Bilişsel Gelişim Dönemleri... 65 1. Eylemsel Dönem (0-3 Yaş)... 65 2. İmgesel Dönem (3-6/7 Yaş)... 65 3. Sembolik Dönem (6/7 Yaş ve Sonrası)... 65 Vygotsky nin Sosyo-Kültürel Bilişsel Gelişim Kuramı... 66 2.3. Dil Gelişimi... 68 Dil Gelişimiyle İlgili Bazı Özellikler... 68 Dil Edinim Kuramları... 68 1. Davranışçı Kuram... 68 2. Sosyal Öğrenme Kuramı... 69 3. Bilişsel Kuram... 69 4. Biyolojik (Psiko-Linguistik) Kuram... 70 Dil Gelişimi Dönemleri... 71 1. Agulama Evresi (0-12 Ay)... 72 2. Tek Kelime Evresi (12-18 Ay)... 72 3. Telgrafik Konuşma (18-24 Ay) (Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi)... 73 4. İlk Gramer Süreci (2 Yaş- 5 Yaş)... 74 Piaget ve Vygotsky nın Dil Gelişimi Kuramlarının Karşılaştırılması... 75 vi
2.4. Kişilik Ve Kimlik Gelişimi... 78 Kişilik Nedir?... 78 Sigmund Freud: Psikanalitik Kuram... 79 Topografik Model: Bilinç, Bilinçöncesi, Bilinçdışı... 79 Yapısal Model: İd, Ego, Süperego... 80 Psikoseksüel Gelişim Dönemleri... 84 Erik H. Erikson: Psikososyal Gelişim Kuramı... 86 James Marcia nın Kimlik Gelişimi Kuramı... 93 Hümanistik (İnsancıl) Kuramlar... 95 Carl Ransom Rogers: Bireysel Gelişim Kuramı (Fenomenolojik Kuram)... 95 Abraham Harold Maslow: İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı... 96 2.5. Ahlak Gelişimi... 98 Piaget nin Ahlak Gelişimi Kuramı... 98 Kohlberg in Ahlak Gelişimi Kuramı... 100 I. Gelenek Öncesi Düzey... 101 II. Geleneksel Düzey... 102 III. Gelenek Sonrası Düzey... 102 2.6. Duygusal Gelişim... 105 Bağlanma Kuramı... 105 Bowlby nin Bağlanma Kuramı... 106 Aınsworth un Bağlanma Kuramı... 106 Aınsworth un Bağlanma Türleri... 107 Hazan ve Shaver in Yetişkinlikte Bağlanma Kuramı... 108 Bartholomew ve Arkadaşlarının Yetişkinlikte Dörtlü Bağlanma Kuramı... 108 2.7. Toplumsal Gelişim... 111 Cinsiyet Rolü (ToplumSal Cinsiyet Rolü) Gelişimi... 111 Cinsiyet Rolü Gelişimini Açıklayan Kuramlar... 111 Ana-Baba Tutumları... 114 Kaynakça... 116 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ 1. KISIM: Öğrenme Psikolojisine Giriş 1. BÖLÜM ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Öğrenme Nedir?... 119 Öğrenmenin Özellikleri... 121 Davranış Türleri... 121 vii
ilimleri Doğuştan Getirilen Davranışlar... 122 Refleksif Davranışlar... 122 İçgüdüler (Türe Özgü Davranışlar)... 122 Geçici Davranışlar... 123 Öğrenme Ürünü Olan Davranışlar... 123 Duyarlılaşma ve Alışma... 126 2. BÖLÜM ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Öğrenenle İlgili Faktörler... 129 Türe Özgü Hazıroluş... 129 Olgunlaşma... 130 Güdülenme... 131 Genel Uyarılmışlık Durumu ve Kaygı... 132 Dikkat... 134 Fizyolojik Durum... 134 Geçmiş Yaşantılar (Öğrenmenin Aktarılması)... 134 Öğrenme Yöntemi İle İlgili Faktörler... 136 Aralıklı ya da Toplu Öğrenme (Öğrenmeye Ayrılan Zaman)... 136 Parçalara Bölerek ya da Bütün Halinde Öğrenme (Konunun Yapısı)... 137 Okuma ya da Anlatma (Öğrencinin Aktif Katılımı)... 138 Geribildirim (Sonuçlar Hakkında Bilgi Edinme)... 138 Öğrenme Malzemesi İle İlgili Faktörler... 139 Telaffuz Edilebilirlik... 139 Algısal Ayırt Edilebilirlik... 139 Anlamsal Çağrışım... 140 Kavramsal Gruplandırma... 141 3. BÖLÜM ÖĞRENME KURAMLARI Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Arasındaki Temel Farklar... 143 2. KISIM: Davranışçı Öğrenme Kuramları 4. BÖLÜM KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA (PAVLOV) Klasik Koşullanmanın Dört Temel Öğesi... 148 Temel Kavramlar... 152 Bitişiklik... 152 Garcia Etkisi... 153 viii
Habercilik... 154 Olumlu ve Olumsuz Habercilik... 156 Birleşik Koşullanma... 158 Üst Düzey Dereceli Koşullanma... 158 Duyusal Ön Koşullanma... 160 Sönme... 161 Pekiştirme... 162 Kendiliğinden Geri Gelme... 163 Genelleme... 164 Ayırt etme... 165 Gölgeleme... 166 Engelleme... 167 Koşullu Tepkileri Ortadan Kaldırma Yöntemleri... 168 Sönmesini Bekleme... 168 Sistematik Duyarsızlaştırma... 168 Karşı Karşıya Getirme (Maruz Bırakma)... 169 Karşıt Koşullama... 169 5. BÖLÜM BAĞLAŞIMCILIK/BAĞ KURAMI/ARAÇSAL KOŞULLANMA (THORNDIKE) Deneme Yanılma Yoluyla Öğrenme... 171 Küçük Adımlar İlkesi... 172 Etki Yasası... 174 Hazırbulunuşluk Yasası... 175 Tekrar Yasası... 175 Tepki Çeşitliliği (Çoklu Tepkiler)... 175 Tutumlar (Öğrenici Özellikleri)... 176 Öğelerin Gücü (Dikkat Çekici Uyarıcılar)... 176 Benzetim Yoluyla Tepkide Bulunma (Tepki Analojisi)... 176 Çağrışımsal Geçiş... 177 Etkinin Yayılması... 177 Ait Olma... 178 Çağrışımsal Zıtlık... 178 6. BÖLÜM BİTİŞİKLİK KURAMCILARI (UYARICI-TEPKİ BİTİŞİKLİĞİ) (WATSON ve GUTHRİE) Watson (En Son ve En Sık İlkesi)... 180 Guthrie (Tek Denemede Öğrenme)... 183 Bitişiklik... 183 ix
ilimleri Tek Denemde Öğrenme... 183 Sonunculuk... 184 Tekrarın Beceriyi Geliştirme Nedeni... 185 Unutma... 185 Guthrie nin Alışkanlıkları Yok Etme Yöntemleri... 186 Alışkanlığın Bastırılması... 188 Ceza... 188 7. BÖLÜM EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMA (SKINNER) Tepkisel Davranış... 190 Edimsel Davranış... 190 Olumlu Pekiştirme... 194 Olumsuz Pekiştirme... 195 Birinci Tip Ceza... 197 İkinci Tip Ceza... 197 Zamanlama... 199 Birincil ve İkincil Pekiştireçler... 199 Sönme... 201 Kendiliğinden Geri Gelme... 203 Pekiştirme Tarifeleri... 204 Genelleme... 210 Uyarıcı Genellemesi... 210 Tepki Genellemesi... 210 Ayırt Etme... 211 Davranışta Kontrast... 212 Organizmaya Yeni Davranış Kazandırmanın Yolları: Biçimlendirme ve Zincirleme... 215 Kademeli Yaklaşma... 215 Batıl Davranış... 218 Koşullu Anlaşma... 219 Premack İlkesi... 220 Simgesel Ödülle Pekiştirme... 222 Kaçma ve Kaçınma Koşullanması... 223 Öğrenilmiş Çaresizlik... 225 Kendini Gerçekleştiren Kehanet... 227 Eğitimde Cezanın Kullanılması... 228 Cezanın Olumsuz Yönleri... 229 Ceza Uygulanırken Dikkat Edilecek Noktalar... 229 Sert Cezalara Alternatif Ilımlı ve Etkili Bir Ceza Yöntemi: Ara verme... 230 Cezaya Alternatif Davranış Kontrol Teknikleri... 231 x
3. KISIM: Bilişsel Kuramlar 8. BÖLÜM GESTALT KURAMI (KÖHLER; KOFFKA, WERTHEIMER) İçgörüsel (Kavrama Yoluyla) Öğrenme... 233 İçgörüsel Problem Çözme ve Öğrenmenin İlkeleri... 235 Gestalt Yaklaşımın Temel İlkeleri... 237 Algı Yasaları... 238 Davranışın Belirleyicisi Olarak Fiziksel ve Psikolojik Çevre... 241 Üretici Düşünme (Eğitimde İçgörü)... 241 Problem Çözme Türleri... 242 Yaratıcı Düşünme... 242 9. BÖLÜM BİLGİ İŞLEME KURAMI (MILLER, NEISSER, GAGNE, SIEGLER, ATKINSON ve SHIFFRIN vs.) Bilgi İşleme Süreci... 246 Bilgi Depoları... 248 Duyusal Bellek... 248 Kısa Süreli Bellek... 248 Uzun Süreli Bellek... 248 Anısal Bellek... 249 Anlamsal Bellek... 249 İşlemsel Bellek... 249 Bilişsel Süreçler... 251 Bilginin Duyusal Kayıttan KSB ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler... 251 Dikkat ve Algı... 251 Bilginin KSB de Saklanmasına Yardımcı Olan Süreçler... 252 Sürekli Tekrar... 252 Gruplama... 252 Bilginin KSB den USB ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler... 253 Örtük ve Açık Tekrar... 253 Kodlama/Anlamlandırma... 253 Etkinlik... 253 Örgütleme... 253 Eklemleme... 253 Bellek Destekleyici İpuçları... 253 Bilginin USB den KSB ye Aktarılmasını Sağlayan Süreçler... 254 Geri Getirme... 254 Unutma... 255 İleriye Ket Vurma... 255 Geriye Ket vurma... 256 xi
ilimleri Destekleme... 257 İleriyi Destekleme... 257 Geriyi Destekleme... 257 Yürütücü Kontrol Sistemi... 257 Yürütücü Biliş Bilgisi... 258 4. KISIM: Bilişsel - Davranışçı Kuramlar 10. BÖLÜM İŞARET-GESTALT KURAMI (TOLMAN) Beklenti... 261 Denence... 262 Örtük Sönme... 262 Yer Öğrenme... 263 Bilişsel Harita... 264 Bilişsel Deneme-Yanılma... 265 Gizil (Örtük) Öğrenme... 265 Altı Farklı Öğrenme Türü... 268 Kateksis... 269 Eşdeğer İnançlar... 269 Alan Beklentileri... 269 Alan Biliş Yolları... 269 Dürtü Ayrımları... 270 Hareket Biçimleri... 270 11. BÖLÜM GÖZLEM (MODEL ALMA) YOLUYLA ÖĞRENME/SOSYAL ÖĞRENME (BANDURA) Gözlem Yoluyla Öğrenme... 271 Dolaylı Öğrenmeyi Sağlayan Dolaylı Yaşantılar... 274 Dolaylı Pekiştirme... 274 Dolaylı Ceza... 274 Dolaylı Güdülenme... 274 Dolaylı Duygu... 275 Model Alma Yoluyla Neler Öğrenilebilir?... 275 Modelin Özelliklerinin Gözlemci Üzerindeki Etkisi... 276 Gözlem Yoluyla Öğrenme Süreçleri... 278 Dikkat... 278 Hatırda Tutma... 278 Davranışı Meydana Getirme... 279 Güdülenme... 279 xii
Sosyal Bilişsel Kuramın Temel İlkeleri... 280 Karşılıklı Belirleyicilik... 280 Sembolleştirme Kapasitesi... 280 Öngörü Kapasitesi... 280 Dolaylı Öğrenme Kapasitesi... 281 Öz-yargılama Kapasitesi... 281 Öz-yeterlik algısı... 281 Öz-düzenleme Kapasitesi... 281 Kaynakça... 282 REHBERLİK 1. BÖLÜM ÇAĞDAŞ EĞİTİM ve REHBERLİK HİZMETLERİ Öğrenci Kişilik Hizmetleri... 286 Rehberliğin Tanımı ve Amacı... 286 Kendini Gerçekleştirme... 287 Rehberliğin İlkeleri... 294 Rehberliğin Ortaya Çıkmasını ve Gelişmesini Etkileyen Faktörler... 299 Rehberliğin Felsefeyle ve Diğer Bilim Dallarıyla İlişkisi... 302 Rehberlik Uygulamalarında Farklı Yaklaşımlar... 302 Yöneltici Rehberlik Yaklaşımı... 302 Uyum Sağlayıcı Rehberlik Yaklaşımı... 303 Kriz Yönelimli Rehberlik Yaklaşımı... 303 Önleyici Rehberlik Yaklaşımı... 303 Gelişimsel Rehberlik Yaklaşımı... 303 Rehberlik Modelleri... 304 Parsonian Model... 304 Özellik Faktör Modeli (Klinik Model)... 304 Karar Vermeye Yardım Modeli... 304 Eğitim Süreciyle Kaynaştırılmış Model... 305 Gelişimsel Rehberlik Modeli... 305 Kapsamlı Gelişimsel Rehberlik Programları... 306 Kapsamlı Gelişimsel Rehberlik Programının Öğeleri... 307 Ülkemizde Uygulanan Kapsamlı Sınıf Rehberlik Programı... 308 xiii
ilimleri 2. BÖLÜM REHBERLİĞİN TÜRLERİ Hizmet Alanlarına Göre Rehberlik Türleri... 313 Eğitim Alanında Rehberlik Hizmetleri... 313 Sağlık Alanında Rehberlik Hizmetleri... 314 Sosyal Yardım Alanında Rehberlik Hizmetleri... 314 Endüstri Alanında Rehberlik Hizmetleri... 314 Kişi Sayısına Göre Rehberlik Türleri... 314 Bireysel Rehberlik... 314 Grup Rehberliği... 314 Problem Alanlarına Göre Rehberlik Türleri... 314 Kişisel Rehberlik... 315 Eğitsel Rehberlik... 318 Mesleki Rehberlik... 319 Meslek Seçim Kuramları... 322 Eğitim Kademesine Göre Rehberlik Türleri... 327 Okul Öncesi Eğitimde Rehberlik Hizmetleri... 327 İlköğretimde Rehberlik Hizmetleri... 328 Ortaöğretimde Rehberlik Hizmetleri... 330 Yüksek Öğretimde Rehberlik Hizmetleri... 333 Temel İşlevlerine Göre Rehberlik Türleri... 333 Uyum Sağlayıcı Rehberlik... 333 Önleyici Rehberlik... 333 Geliştirici Rehberlik... 334 Yöneltici Rehberlik... 335 Ayarlayıcı Rehberlik... 335 Tamamlayıcı Rehberlik... 335 3. BÖLÜM REHBERLİK HİZMETLERİ Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Planının Hazırlanması... 337 Oryantasyon (Duruma Alıştırma) Hizmetleri... 338 Bireyi Tanıma Hizmetleri... 339 Bilgi Toplama ve Yayma Hizmetleri... 340 Psikolojik Danışma Hizmetleri... 340 Grup Rehberliği... 341 Yöneltme ve Yerleştirme Hizmetleri... 342 Sevk Hizmetleri... 343 İzleme Hizmetleri... 343 xiv
Müşavirlik (Konsültasyon) Hizmetleri... 344 Çevre ve Veli ile İlişkiler... 345 Araştırma ve Değerlendirme Hizmetleri... 346 4. BÖLÜM BİREYİ TANIMA TEKNİKLERİ Bireyi Tanımanın Temel İlkeleri... 347 Bireyi Tanıma Tekniklerinin Sınıflandırılması... 349 Standart Testler (Test Teknikleri)... 349 Yetenek Testleri... 349 İlgi Testleri... 350 Başarı Testleri... 351 Tutum Testleri... 353 Kişilik Testleri... 354 Test Dışı Teknikler... 354 Gözleme Dayalı Teknikler... 354 Gözlem... 354 Gözlem Listesi... 356 Olay Kaydı (Vaka Kaydı, Anekdot)... 356 Derecelendirme Ölçekleri... 356 Özellik Kayıt Çizelgesi... 358 Kendini Anlatmaya Dayalı Teknikler... 358 Görüşme... 358 Otobiyografi... 359 Kime Göre Ben Neyim?... 360 Arzu (İstek) Listesi... 360 Zaman Çizelgesi... 361 Problem Tarama Listesi... 361 Anket... 362 Öğrenci Tanıma Fişi (Formu)... 362 Başkalarının Kanılarına Dayalı Teknikler... 362 Sosyometri... 362 Kimdir Bu? Tekniği... 364 Etkileşime Dayalı Teknikler... 365 Ev Ziyaretleri... 365 Oyun Terapisi... 365 Psikodrama... 366 Sosyodrama... 366 Rol Oynama Tekniği... 366 xv
ilimleri Diğer Teknikler... 366 Vaka İncelemesi... 366 Vaka Konferansı... 366 Toplu Dosya... 367 5. BÖLÜM PSİKOLOJİK DANIŞMA YAKLAŞIMLARI Psikanalitik Yaklaşım (Sigmund Freud)... 369 Davranışçı Yaklaşım (Watson, Skinner, Thorndike)... 369 İnsancıl (Hümanistik) Yaklaşım (Carl Rogers, Maslow)... 370 Varoluşçu Yaklaşım (Rollo May, Victor Frankl, İrvin Yalom)... 371 Gestalt Yaklaşımı (Frederick Perls)... 371 Akılcı-Duygusal-Davranışçı Yaklaşım (Albert Ellis)... 372 Bilişsel Terapi (Aaron T. Beck)... 372 Gerçeklik Yaklaşımı (William Glasser)... 373 Transaksiyonel Analiz (Eric Berne)... 373 Eklektik Yaklaşım... 374 6. BÖLÜM İLETİŞİM ve DANIŞMANLIK BECERİLERİ Empati... 375 Saydamlık (Bağdaşım, Tutarlılık)... 376 Koşulsuz Kabul (Koşulsuz Saygı)... 378 Genel İletişim Becerileri... 379 Etkin Dinleme... 379 Edilgen Dinleme... 379 Ben Dili... 379 Öz Saygı Geliştirici Dil... 380 Açık Uçlu Soru Sorma... 381 Asgari Düzeyde Teşvik... 382 İletişim Engelleri... Danışmanlık Becerileri... 386 Açıklama... 386 Onaylama... 386 Duyguları Yansıtma... 386 Yüzleştirme... 386 Yorumlama... 387 Destekleme... 387 xvi
Cesaret Verme... 387 Kendini Açma... 387 Soru Sorma... 387 Bilgi Verme... 387 Tavsiye Etme... 387 7. BÖLÜM PSİKOLOJİK DANIŞMA ve REHBERLİK HİZMETLERİNDE ÖRGÜT ve PERSONEL Bakanlık Düzeyinde Örgütlenme... 389 İl/İlçe Düzeyinde Rehberlik Hizmetleri Örgütü... 390 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri İl Danışma Komisyonu... 390 Rehberlik ve Araştırma Merkezi (RAM)... 390 Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri... 391 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Okul Yürütme Komisyonunun Görevleri... 392 Okul Müdürünün Görevleri... 392 Müdür Yardımcılarının Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine İlişkin Görevleri... 393 Koordinatör Psikolojik Danışmanın Görevleri... 393 Okul Psikolojik Danışmanının Görevleri... 393 Sınıf Rehber Öğretmeninin Görevleri... 396 Diğer Öğretmenler... 396 Kaynakça... 397 PROGRAM GELİŞTİRME 1. BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1. Eğitim Kavramı... 401 2. Formal ve İnformal Eğitim... 402 3. Örgün ve Yaygın Eğitim... 403 4. Eğitim ve Kültür İlişkisi... 404 5. Sistem Yaklaşımı... 404 6. Eğitim Sistemi... 405 7. Eğitimin ve Eğitim Kurumlarının (Okulun) İşlevleri... 406 8. Eğitim Sisteminde Öğretmenin Rolü... 407 A. Öğretmenin Mesleki Özellikleri... 407 B. Öğretmenin Kişisel Özellikleri... 408 9. Türk Milli Eğitimin Temel İlkeleri... 408 xvii
ilimleri 2. BÖLÜM PROGRAM GELİŞTİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR 1. Eğitim Programı... 411 Eğitim Programının Ögeleri... 411 2. Öğretim Programı... 412 3. Ders Programı... 413 4. Müfredat Program... 413 5. Posner a Göre Program Türleri... 413 6. Program Geliştirme... 415 7. İyi Bir Programın Özellikleri... 416 3. BÖLÜM PROGRAM GELİŞTİRMENİN TEMELLERİ 1. Psikolojik Temel... 419 2. Bireysel Temel... 419 3. Konu Alanı Temeli... 420 4. Tarihsel Temel... 420 a) Dünyada Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler... 420 b) Türkiyede Program Geliştirmeyle İlgili Bazı Önemli Tarihsel Gelişmeler... 420 5. Ekonomik Temel... 421 6. Toplumsal (Sosyolojik) Temel... 421 7. Felsefi Temel... 421 a) Felsefenin Alanları... 421 b) Eğitim ve Felsefe İlişkisi... 422 c) Eğitime Temel Oluşturan Başlıca Felsefi Akımlar... 423 d) Eğitim Felsefeleri... 424 8. Eğitim Programı Tasarımı Yaklaşımları... 426 a) Program Tasarım Yaklaşımları... 426 b) Program Geliştirme Yaklaşımları... 430 9. Eğitimde Program Geliştirme Modelleri... 431 a) Tyler Modeli... 431 b) Taba Modeli... 432 c) Taba - Tyler Modeli... 433 d) Rasyonel Planlama Modeli (Teknokratik Model)... 433 e) Yenilikçi-Durumsal Model... 433 f) Süreç Yaklaşımı Modeli... 434 10. Uygulamadaki İlköğretim Programı... 434 a) Programda Değişikliğe Gitme Gerekçeleri... 435 xviii
b) Programdaki Genel Değişiklikler... 435 c) Programın Odaklandığı Öğeler... 435 d) Programın İçeriği... 436 e) Programın Eğitim Durumları... 436 f) Programın Değerlendirmesi... 437 11. Program Geliştirme Sürecinin Planlanması... 439 Program Geliştirme Çalışma Gruplarının Oluşturulması... 439 1) Program Karar ve Koordinasyon Grubu... 439 2) Program Çalışma Grubu... 439 3) Program Danışma Grubu... 439 4. BÖLÜM İHTİYAÇ ANALİZİ A) İhtiyaç Belirleme Yaklaşımları... 441 B) İhtiyaç Belirleme Teknikleri... 442 C) İhtiyaç Değerlendirme Süreci... 444 5. BÖLÜM EĞİTİMDE HEDEFLER 1. Hedeflerin Özellikleri... 448 2. Hedeflerin Dikey ve Yatay Boyutları... 450 3. Hedeflerin Aşamalı Olarak Sınıflaması... 452 4. Hedef ve Davranış Yazmada Farklı Yaklaşımlar... 457 a) Aşamalı Hedef Yazma Yaklaşımı... 457 b) Yeterliğe (Ölçüte) Dayalı Amaç Yazma Yaklaşımı... 457 c) Modüler Amaç Yazma Yaklaşımı... 458 6. BÖLÜM İÇERİK (Tema, Kapsam, Muhteva) 1. İçerik Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler... 461 2. İçerik Düzenleme Yaklaşımları... 463 a) Doğrusal (Dikey) Programlama Yaklaşımı... 463 b) Sarmal Programlama Yaklaşımı (Spiral, Helezonik)... 463 c) Modüler Programlama Yaklaşımı... 463 d) Piramitsel Program Yaklaşımı... 463 e) Çekirdek (Bütünleştirilmiş) Program Yaklaşımı... 464 f) Konu Ağı-Proje Merkezli Yaklaşım... 464 g) Sorgulama Merkezli Yaklaşım... 464 xix
ilimleri 7. BÖLÜM BELİRTKE TABLOSU Belirtke Tablosu... 465 8. BÖLÜM EĞİTİM DURUMLARI 1. Eğitim Durumlarının Temel İlkeleri... 469 2. Eğitim Durumlarını Etkileyen Faktörler... 469 3. Eğitim Durumlarının Temel Boyutları... 470 9. BÖLÜM ÖĞRETİMDE MATERYAL ve ARAÇ-GEREÇ KULLANIMI 1. Öğretimde Materyal ve Araç-Gereç Belirleme İlkeleri... 473 2. Öğretimde Araç- Gereç ve Materyal Kullanmanın Yararları... 473 3. Ders Kitaplarının Seçiminde Dikkat Edilecek İlkeler... 474 a) İçerik... 474 b) Dil, Anlatım ve Üslup... 475 c) Öğrenme, Öğretme ve Ölçme-Değerlendirme... 475 d) Teknik, Tasarım ve Düzenleme... 476 10. BÖLÜM EĞİTİM ve ÖĞRETİMDE PLANLAMA 1. Planlı Çalışmanın Yararları... 477 2. Plan Yaparken Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler... 477 3. Plan Türleri... 478 A) Ünitelendirilmiş Yıllık Plan... 478 B) Ders Planı... 478 Ders Planının Aşamaları... 478 11. BÖLÜM SINAMA DURUMLARI (Değerlendirme) 1. Sınama Durumlarını Düzenleme İlkeleri... 481 2. Amacına Göre Değerlendirme Türleri... 481 3. Programın Denenmesi ve Değerlendirilmesi... 482 4. Program Değerlendirme Yaklaşımları... 483 Hedefe Dayalı Değerlendirme Yaklaşımı... 483 a. Hedefe Dayalı Değerlendirme Modeli... 483 b. Metfessel-Michael ın Değerlendirme Modeli... 483 c. Provus un Farklar Yaklaşımı ile Değerlendirme Modeli... 484 xx
d. Stake in Uygun Olasılık Modeli... 484 e. Stufflebeam in Bağlam Girdi Süreç ve Ürün Modeli... 485 f. Eisner in Eğitsel Eleştiri Modeli... 485 g. Ertürk e göre Program Değerlendirme Yaklaşımları... 486 5. Programa Süreklilik Kazandırılması... 486 A) Program Geliştirme Uzmanı ve Öğretmenin Program Geliştirme Sürecindeki Görev ve Sorumlulukları... 486 B) Program Geliştirme Umanının ve Öğretmenin Okul Düzeyindeki Görev ve Sorumlulukları... 487 6. Program Geliştirme Sürecini Engelleyen Etmenler ve Çözüm Önerileri... 488 A) Yönetici Tutum ve Davranışlarına İlişkin Engeller... 488 B) Öğretmen Tutum ve Davranışlarına İlişkin Engeller... 488 C) Program Geliştirme Sürecinin Okul ve Ulusal Düzeyde Çalışmalarına Öneriler... 488 Kaynakça... 489 ÖĞRETİM YÖNTEM ve TEKNİKLERİ 1. BÖLÜM ÖĞRETİM İLKELERİ ve TEMEL KAVRAMLAR Öğretim İlkeleri... 493 Öğretme-Öğrenme Sürecinde Temel Kavramlar... 496 2. BÖLÜM ÖĞRETME - ÖĞRENME YAKLAŞIMLARI (MODELLERİ ve KURAMLARI) 1. Okulda Öğrenme Modeli (Carrol)... 497 2. Tam Öğrenme Modeli (Bloom)... 498 A) Öğrenci Nitelikleri (Hazırbulunuşluk)... 499 B) Öğretim Hizmetinin Niteliği... 499 C) Öğrenme Ürünleri... 501 İzleme Testi ve Tamamlayıcı Eğitim... 501 Tam Öğrenme Modeli nin Uygulama Basamakları... 501 3. Öğretim Durumları (Etkinlikleri) Modeli (Gagne)... 502 Gagne nin Öğretim Durumları Modelinin Basamakları... 504 4. Temel Öğretme Modeli (Glasser)... 505 5. Etkili Öğretim Modeli (Slavin)... 506 6. Çoklu Zekâ Kuramı (Howard Gardner)... 506 7. Yapılandırmacılık - Yapısalcılık - Yeniden Kurmacılık - Oluşturmacılık (Piaget, J. Dewey, Vygotsky, Bruner ve Gestalt)... 509 Yapılandırmacı Öğretimin Özellikleri... 509 5 E Modeli... 510 xxi
ilimleri 8. Beyin Temelli Öğrenme (Caine & Caine)... 511 Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri... 511 9. Probleme Dayalı Öğrenme (John Dewey)... 512 Probleme Dayalı Öğrenmenin Aşamaları... 512 Probleme Dayalı Öğrenmenin Yararları... 513 Sınırlılıkları... 513 10. İşbirlikli Öğrenme... 515 İşbirlikli Öğrenmede Kullanılan Teknikler... 515 11. Proje Temelli Öğrenme (John Dewey, Kilpatrick ve Bruner)... 517 12. Aktif (Etkin) Öğrenme... 519 13. Yaşam Boyu Öğrenme... 520 14. İnternet Tabanlı Öğrenme... 521 15. Basamaklı Öğretim (Nunley)... 521 16. Uzaktan Eğitim... 522 17. Kuantum Öğrenme... 524 ÖĞRENME STRATEJİLERİ... 525 3. BÖLÜM ÖĞRETİM STRATEJİLERİ, YÖNTEM ve TEKNİKLERİ Öğretim Stratejileri... 527 1. Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Ausubel)... 527 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulama Aşamaları... 528 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Etkili Olduğu Durumlar... 528 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisini Etkili Kullanım İlkeleri... 529 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Sınırlılıkları... 529 2. Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Bruner)... 530 Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Aşamaları... 530 Özellikleri... 531 Sınırlılıkları... 531 3. Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi (John Dewey)... 532 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisini Etkili Kullanım İlkeleri... 532 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Avantajları... 533 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Sınırlılıkları... 533 Öğretim Sürecinde Yöntem ve Teknik Seçimini Etkileyen Faktörler... 534 Anlatım Yöntemi (Anlatma -Takrir-Sunu)... 535 Tartışma Yöntemi... 538 Buzz (Fısıltı/Vızıltı) Grup Tartışma Tekniği... 540 Akvaryum (İç Çember/Oturuş Formatı)... 540 Çember Tekniği... 541 Top Taşıma (Rulman)... 541 xxii
Konuşma Halkası... 541 Görüş Geliştirme... 542 Münazara... 543 Panel... 543 Forum... 544 Açık Oturum... 545 Sempozyum... 545 Seminer... 546 Kollegyum... 547 Zıt Panel... 547 Workshop (Çalıştay/Atölye Çalışması/Çalışma Atölyesi/ Düşünme Atölyesi/ İşlik Çalışma)... 547 Sokrat Semineri... 548 Sokratik Tartışması (Buldurma /Doğurtmaca Yöntemi)... 548 Beyin Fırtınası (Buluş Fırtınası)... 549 Kartopu... 549 Dedikodu... 550 Pazaryeri... 550 Düşün Eşleş Paylaş... 550 Tereyağ Ekmek... 551 Sandviç... 551 Örnek Olay İnceleme Yöntemi... 552 Problem Çözme Yöntemi... 554 Gösterip Yaptırma Yöntemi... 560 Bireysel Çalışma Yöntemi... 562 Deney Yöntemi... 563 Öğretim Teknikleri... 564 I. Grupla Öğretim Teknikleri... 565 Drama ve Rol Oynama Teknikleri... 565 Eğitsel Oyunlar... 567 Benzetim (Simülasyon) Tekniği... 568 Mikro Öğretim Tekniği... 569 Soru Cevap Tekniği... 570 Gösteri (Demonstrasyon) Tekniği... 571 İstasyon Tekniği... 572 Altı Şapkalı Düşünme Tekniği... 573 Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği... 575 Argümantasyon (Dayanaklandırma)... 576 Tahmin Gözlem Açıklama... 576 Ekiple Öğretim... 577 Köşelenme... 577 xxiii
ilimleri II. Bireysel Öğretim Teknikleri... 578 Bireyselleştirilmiş Öğretim (Keller Planı)... 578 Programlı Öğretim (Skinner)... 579 Bilgisayar Destekli ÖğrEtim... 581 Tutor Destekli Öğretim... 582 III. Sınıf Dışı Öğretim Teknikleri... 583 Gezi... 583 Gözlem... 584 Görüşme... 584 Ödev... 584 Sergi... 585 4. BÖLÜM DÜŞÜNME BİÇİMLERİ ve ÖĞRENME STİLLERİ Üst Düzey Düşünme Becerileri... 587 Öğrenme Stilleri... 590 Kolb un Yaşantı Temelli Öğrenme Stili... 590 Gregorc un Öğrenme Stilleri Modeli... 592 5. BÖLÜM KAVRAM ÖĞRETİMİ Kavram Haritaları... 593 Özellikleri... 593 Kavram Haritası Türleri... 594 Zihin Haritaları... 596 Bilgi Haritaları... 596 Kavram Karikatürleri... 597 Kavram Kargaşası Yaratma Tekniği... 599 Kavram Ağı... 600 Anlam Çözümleme Tablosu... 600 Yapılandırılmış Grid... 601 Kavramsal Değişim Metinleri... 601 Düzeltici Metin Stratejisi... 602 İki Aşamalı Teşhis Testleri... 602 6. BÖLÜM SINIF YÖNETİMİ ve MATERYAL GELİŞTİRME Öğretmenlerin özellikleri... 603 a. Kişisel Özellikler... 603 b. Mesleki özellikler... 604 Sınıf Yönetimi Modelleri... 605 xxiv
Sınıf Yönetiminin Boyutları... 606 Sınıf Yönetimi ve İletişim... 607 Sınıf Kurallarının Belirlenmesi... 608 Sınıfta İstenmeyen Davranışlar ve Önlenmesi... 609 Öğrenme Sürecinde Araç Geliştirme... 612 Edgar Dale Yaşantı Konisi... 613 Öğretimsel Araç Türleri... 615 a. Bilişsel davranışlar ve öğretimsel araçların seçimi... 615 b. Psikomotor davranışlar ve öğretimsel araçların seçimi... 616 c. Duyuşsal davranışlar ve öğretimsel araçların seçimi... 616 Kaynakça... 618 ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME 1. BÖLÜM ÖLÇME ve DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevleri... 623 1. Değişken... 623 2. Ölçme... 625 3. Ölçüm... 625 4. Ölçme Kuralı... 625 5. Ölçmede Birim... 626 6. Ölçmede Sıfır... 627 7. Ölçme Türleri... 628 8. Ölçüt... 630 9. Değerlendirme... 632 10. Ölçek... 635 11. Ölçme Hatası... 638 Hata Türleri... 638 12. Ölçmenin Standart Hatası... 639 13. Korelasyon... 641 2. BÖLÜM BİR ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN TEMEL ÖZELLİKLER A. Geçerlik... 645 Geçerlik Türleri... 646 I. Kapsam Geçerliği... 646 II. Ölçüt Geçerliği... 647 xxv
ilimleri III. Yapı Geçerliği... 649 IV. Görünüş Geçerliği... 651 B. Güvenirlik... 652 Güvenirlik Katsayısı... 653 Güvenirlik Katsayısını Belirlemede Kullanılan Yöntemler... 653 Güvenirlik Katsayısını Belirlemek Amacıyla Kullanılan Formüller... 654 Güvenirliği Etkileyen Faktörler... 656 C. Kullanışlılık... 657 Testler... 659 Testlerin Sınıflandırması... 659 Uygulama Süresine Göre Testlerin Sınıflaması... 661 Puanlama Biçimine Göre Testlerin Sınıflaması... 661 Test Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gereken Özellikler... 661 Test Geliştirme Aşamaları... 662 3. BÖLÜM EĞİTİMDE KULLANILAN TESTLER 1. Sözlü Testler... 665 Sözlülerin Geliştirilmesinde ve Uygulanmasında Dikkat Edilecek Özellikler... 665 2. Yazılı Testler... 666 Yazılı Testlerin Geliştirilmesinde ve Uygulanmasında Dikkat Edilecek Özellikler... 667 Yazılı Testlerin Puanlanmasında Kullanılan Yöntemler... 667 3. Kısa Cevaplı Testler (Boşluk Doldurmalı ya da Tamamlamalı Testler)... 668 Kısa Cevaplı Testlerin Geliştirilmesinde ve Uygulanmasında Dikkat Edilecek Özelikler... 669 4. Doğru/Yanlış Testleri... 670 Doğru/Yanlış Testlerin Geliştirilmesinde ve Uygulanmasında Dikkat Edilecek Özelikler... 671 5. Eşleştirmeli Testler... 672 Eşleştirmeli Testlerin Geliştirilmesinde ve Uygulanmasında Dikkat Edilecek Özelikler... 672 6. Çoktan Seçmeli Testler... 673 Çoktan Seçmeli Testlerin Geliştirilmesinde ve Uygulanmasında Dikkat Edilecek Özelikler...674 7. Portfolyo (Bireysel Gelişim Dosyası, Öğrenci Dosyası, Ürün-Seçki Dosyası)... 679 Portfolyonun Kullanım Amaçları... 680 8. Performans Değerlendirme (Performansa Dayalı Durum Belirleme)... 682 8.1. Performans Görevi... 683 9. Çeteleme Aracı... 685 10. Kontrol Listesi... 685 11. Dereceleme Ölçekleri... 685 12. Rubrik (Dereceli Puanlama Anahtarı/Yönergesi)... 686 13. İş ve Performans Testleri... 688 xxvi
14. Öz Değerlendirme ve Akran Değerlendirme... 688 15. Grup Değerlendirme... 689 16. Gözlem Tekniği... 689 17. Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA)... 689 18. Yapılandırılmış Grid (YG)... 690 19. Kelime İlişkilendirme Testleri (KİT)... 692 20. V- Diyagramı... 693 Özellikleri... 693 4. BÖLÜM EVREN ve ÖRNEKLEM Ölçme Sonuçları Üzerinde Yapılan Bazı İstatistiksel Teknikler... 695 A) Merkezi Eğilim Ölçüleri... 695 1. Aritmetik Ortalama... 696 2. Medyan(Ortanca)... 698 3. Mod (Tepe Değer)... 699 B) Merkezi Yayılma (Dağılım) Ölçüleri... 700 1. Ranj (Dizi Genişliği)... 700 2. Çeyrek Sapma(Q)... 701 3. Standart Sapma ve Varyans... 701 Grup Puanlarının Dağılımının Yorumlanması... 702 A) Bağıl Değişkenlik Katsayısı... 702 B) Çarpıklık (Kayışıklık) Katsayısı... 703 1. Simetrik Dağılım... 703 2. Sağa Çarpık Dağılım (Pozitif Kayışlı)... 703 3. Sola Çarpık Dağılım (Negatif Kayışlı)... 703 4. Çift Modlu Dağılım... 704 Ham Puanların Standart Puanlara Çevirilmesi... 704 Test ve Madde Analizi... 707 1. Testin Ortalama Güçlüğü (TOG)... 707 2. Madde Güçlük İndeksi (Derecesi) (Pjx)... 707 3. Madde Varyansı (Mv)... 708 4. Madde Ayırt Edicilik İndeksi (Derecesi) (rjx)... 708 Kaynakça... 711 xxvii
tim bilimleri m bilimleri GELİŞİM PSİKOLOJİSİ eğitim bil
gelişim psikolojisi 1. Bölüm GELİŞİM PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ 1.1 GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR 1. Büyüme Büyüme, bedenin boy ve ağırlık yönündeki artışı, organ ve organ sistemlerinin hacimlerinde görülen değişikliklerdir. örnek Doğum öncesi dönemde embriyodaki hücre artışı, aydan aya bebeğin kilo alması, ergenlikte boyun uzaması ve vücut ağırlığının artması, ergenlikte sırasıyla eller, ayaklar, kollar, bacaklar ve en son gövdenin büyümesi. Büyümenin Özellikleri 1. Niceliksel artış söz konusudur. 2. Kalıtım ve çevreden etkilenir. 3. Büyümede organlar tek başlarına ve farklı hızlarda büyüyebilirler. Yani büyüme, vücudun değişik organlarında değişik hızlarda gerçekleşir. Örneğin; ergenlikte elleri ayaklar, ayakları kollar, kolları bacaklar, bacakları gövde takip eder. 4. Büyümenin en hızlı olduğu dönemler sırasıyla doğum öncesi dönem, bebeklik ve ergenlik dönemidir. 5. Olgunlaşmanın ön koşuludur. KPSS Fatma Hanım seneye okula başlayacak olan yeğeni Bertuğ a bir hediye vermek ister. Çocuk giysileri satan bir mağazadan Bertuğ un yaşını söyleyerek bir pantolon satın alır. Hediyesini yeğenine verdiğinde, uzun süredir görüşmemelerine karşın, satın aldığı pantolonun yeğeninin bedenine tam olduğunu görür, çok sevinir. Yukarıdaki paragrafta gelişim psikolojisine özgü kavramlardan hangisine vurgu yapılmaktadır? A) Büyüme B) Olgunlaşma C) Öğrenme D) Hazırbulunuşluk E) Kritik dönem Yanıt A
4 pegem akademi gelişim psikolojisi 2. Olgunlaşma Olgunlaşma, vücut organlarının kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek düzeye gelebilmesi için, öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak, kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir değişmedir. örnek Bir bebeğin yürümesi, 6 aylık bebeğin desteksiz oturabilmesi, 6 yaşındaki bir çocuğun kalemi düzgün tutabilecek duruma gelmesi, 1,5 yaşındaki çocuğun idrarını tutabilmesi, ergenlikte ilk adet görme, ilk meni akıtma, erkeklerde sesin kalınlaşması, 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri, sayıları birbirinden ayırt edebilecek zihinsel yeterliliğe ulaşması gibi. Olgunlaşmanın özellikleri: 1. Niteliksel değişimlerdir. 2. Kalıtımsal yapının etkisiyle ortaya çıkar. Bu nedenle kendiliğinden ve zamanla ortaya çıkar. Öğrenmeden bağımsızdır yani olgunlaşmanın olması için öğrenmeye gereksinim yoktur. Çevrenin etkisi normal koşullarda olgunlaşmayı etkilememektedir. Yani olgunlaşma dışarıdan müdahale ile hızlandırılamaz. Ancak olumsuz çevre şartları, kötü beslenme ve hastalıklar olgunlaşmayı geciktirebilir. Olumsuz şartlar düzeldiğinde gecikme telafi edilir, yani olgunlaşma hedefini yakalar. İlgili dönemin gelişim görevleri yerine getirilmeye başlanır. Olumsuz koşulların olgunlaşmaya etkisi nadiren kalıcı sonuçlar bırakır. örnek Kabakulak hastalığının erkeklerde üreme özelliğini ortadan kaldırması gibi. Örneğin çevre koşullarında uyarıcı yoksunluğunun yoğun olmadığı durumlarda çocuklar normal olarak yürümeyi öğrenir. İnsanın biyolojik donanımı yürüme davranışı için programlanmıştır. Ama çocuk tam yürüyeceği sırada eşlik eden ateşli bir hastalık yürümenin sekteye uğramasına neden olabilir. 3. Fiziksel olgunlaşma örnekleri olduğu gibi zihinsel olgunlaşma örnekleri de vardır. Çünkü beynimiz de bir organdır. Buna göre 5 yaşındaki bir çocuğun renkleri birbirinden ayırtedebilecek gerekli zihinsel yeterliğe erişmesi zihinsel olgunlaşmaya örnektir. Ancak bu zihinsel yeterliğe erişmiş çocuğa renkleri öğretebilmek mümkündür. 4. Öğrenmenin ön koşulu olgunlaşmadır. 5. Olgunlaşma, büyük ölçüde fiziksel gelişime eşlik eder. Diğer bir deyişle olgunlaşma büyümeyle birlikte oluşur. Birçok psiko-motor davranışın yapılması olgunlaşmaya bağlıdır.
pegem akademi gelişim psikolojisi 5 KPSS İlköğretim okuluna yeni başlayan Mehmet önlüğünü kendisi giyebilmekte, ancak annesi defalarca göstermesine karşın, önlüğünün yakasını bir türlü ilikleyememektedir. Mehmet in önlük yakasını bir türlü ilikleyememesi, aşağıdaki ifadelerden hangisiyle açıklanabilir? A) Yaka kullanmaya yeni başladığı için Mehmet deneyim eksikliği yaşamaktadır. B) Annesinin aşırı koruyucu tutumu nedeniyle Mehmet iliklemeyi öğrenememiştir. C) Mehmet yakasının düğmelerini ilikleyebileceği kritik döneme henüz ulaşmamıştır. D) Mehmet in el kasları yakasını ilikleyebilecek olgunluğa erişmemiştir. E) Mehmet in parmakları yakasını ilikleyebilecek kadar büyümemiştir. Yanıt D 3. Hazırbulunuşluk Hazırbulunuşluk, yeni bir öğrenme durumunda, bireyin önceden sahip olduğu özelliklerin tümünü kapsar. Buna göre bireyin yaşı, gelişimi, olgunluk seviyesi, tutumu, motivasyonu, yetenekleri, önceki bilgileri ve sağlık durumu yeni öğrenme ortamında etkili olan unsurlardandır Özetle hazırbulunuşluk kavramı; olgunlaşma düzeyiyle birlikte, bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, güdülenmişlik düzeyini, yeteneklerini, genel sağlık durumunu da içermektedir. Hazırbulunuşluk Kavramında Yer Alan Öğeler: 1. Olgunlaşma düzeyi 2. Önceki öğrenmeler 3. İlgiler, tutumlar, yetenek 4. Güdülenmişlik düzeyi 5. Genel sağlık durumu