T.C. T.C. Bşbnlı Hzne Müsteşrlığı Çlışm Rporlrı Syı: 04-5/Ağustos 04 IPARD PROGRAMI KAPSAMINDA RİSKLİ PROJE SEÇİMİNDE PROMETHEE METODUNUN KULLANIMI Sut Atn ÖZET: IPA (Instrument for Pre-esson Assstne)-Ktılım önes Ml Yrdım Arının temel mı dy üleler çn üyel sonrsınd bşly ypısl fonlr ve uyum fonlrının ullnımın zemn hzırlmtır. Türye de (IPA) psmınd fnnse edlen proeler; Geçş Dönem Desteğ ve Kurumsl Ypılnm bölgesel ve Sınır ötes İşbrlğ Bölgesel Klınm İnsn Kynlrının Gelştrlmes ve Kırsl Klınm(IPARD) olm üzere 5 yrı bleşen ltınd uygulnmtdır. Türye de AB fonlrının ullnımı zlenmes değerlendrlmes ve denetm çn AB le Türye rsınd nlşmlr doğrultusund çeştl menzm ve dr ypılr teşl edlmştr. IPARD progrmı Trım ve Kırsl Klınmyı Desteleme Kurumu (TKDK) trfındn yürütülmetedr. IPARD ve dğer bleşenlerde lgl urumlr trfındn yürütülen tüm proelern zlenmes ve hrmlrının genel uygunluğunun ontrolü Ulusl Yetlendrme Görevls oln Hzne Müsteşrı dın Hzne Müsteşrlığı Ulusl Yetlendrme Görevls Deste Ofs (bundn böyle NAO Ofs)trfındn yürütülmetedr. AO Ofs trfındn bu görev psmınd IPA bleşen ltınd proelerde ypıln hrmlrı doğrulm mıyl lgl proelere yernde ontrol zyretler gerçeleştrlmetedr. Gerçeleştrlmete oln bu zyretler belrl br rs metodolosne göre ypılmtdır. Bu çlışm ullnılmt oln mevut metodolo yerne frlı br rr deste metodu oln Promethee y önermetedr. Çlışm psmınd önelle mevut rs metodolos trtışılmış dh sonr d Promethee metodu le uygulm d ypılmış olup bu rr deste metodunun NAO Ofs rs nlzlernde mevut rs metodolosne göre dh çeştl üstünlüler olduğu değerlendrlmştr. ABSTRACT: The mn m of the Instrument for pre-esson ssstne (IPA) s to set ground to potentl nd nddte ountres for spendng struturl funds nd oheson funds fter membershp proess. IPA fund n be mplemented n Turey under fve seprte omponents s follows: Trnston Assstne nd Insttuton Buldng Regonl nd Cross-Border Cooperton Regonl Development Humn Resoures Development nd Rurl Development (IPARD). A new mngement nd ontrol system hs been estblshed n Turey n order to be montored evluted nd supervsed durng use of funds n lne wth the greement between Turey nd EU.IPARD progrm hs been rred out by Agrulture nd Rurl Development Support Ageny (ARDSI). In the IPARD nd Uzmn Dış Eonom İlşler Genel Müdürlüğü Ulusl Yetlendrme Görevls Deste. Dres NAO Ntonl Authorzton Offer fdesnn ısltmsıı olup Türçe ısltmlrd UYG olr fde edlmetedr. Not: Çlışm rporund yer ln görüşler yzrın t olup T.C. Bşbnlı Hzne Müsteşrlığının görüşlern ynsıtmmtdır.
T.C. T.C. Bşbnlı Hzne Müsteşrlığı Çlışm Rporlrı Syı: 04-5/Ağustos 04 other omponents montorng nd generl verfton of the ependtures of proets re rred out by the NAO Offe on behlf of Ntonl Authorzton Offer(Underseretert of Tresury). In ths ontet on the spot ontrol vsts to the seleted proets re rred out by the eperts ssgned n NAO RMCD. The proets vsted re smpled to spef rs methodology Ths study proposes novel methodology nludng Promethee ( mult rter deson mng method) nsted of old methodology tht uses some problems. At frst the sope of study onssts of urrent rs methodology dsussed urrently. Therefore n pplton ws ppled by usng ths new methodology. Also t s onsdered tht ths new methodology hs some dvntges ompred to the old methodology.
I. Grş 007-03 bütçe dönemnde çeştl ülelerle AB omşulu poltsı genşleme poltsı ve dğer özel onulrı psyn deste menzmlrı tsrlnmıştır. Dh sonr dy ve potnsyel dy ülelere uygulnn menzmlrın brleştrlere IPA (Instrument for Pre-Aesson Assstne) dıyl te br çtı ltınd toplnmsı rrlştırılmıştır. Temel mı AB ye tılım sürende dy ve potnsyel dy ülelerde urumsl gelşme huu devlet nsn hlrınsyet yrımılığının engellenmes dr ve eonom reformlr tsd ve sosyl gelşme uzlşm ve sınır ötes şbrlğnn destelenmes oln IPA fonlrındn ynı bütçe dönem çnde Türye Hırvtstn Medony Arnvutlu Bosn Herse Sırbstn Krdğ ve Kosov y d ml deste temn edlmes plnlnmıştır. IPA fonlrı dy vey potnsyel dy üleler çn üyel perspetf çnde AB stndrtlrın poltlrın ve mütesebtın uyum çblrın deste olmyı mçlmtdır (Bırı 009). IPA fonlrının ullndırıldığı ülelern AB le geleeğe dönü lşs notsınd IPA fonlrını dğer dış fnnsmn mnlrın göre frlı ele lm yernde oltır. IPA fonlrının genel olr ypıln nlşmlr çerçevesnde gere fydlnıı üle bünyesnde teşl edlen fon ullndırm ontrol zleme ve denetm ypılrı ve bu ypılrın flyetler gerese bzzt AB dın yürütülen denetm flyetler dte lındığınd IPA süre br tür ml eossteme benzetleblr. Bu çlışm fonlrın etn yönetmn temnen NAO Ofs trfındn ypılmsı gereen zleme ve ontrol flyetlernn dğer IPA bleşenlerne göre dh zyde üçü proelerden oluşn n syı gttçe fzllşn IPARD proelerne dönü olr ypıl örneleme süren etn hle getrme çn br önerme sunmtdır. NAO Ofs bünyesnde proe le lgl doümnlrın nelenmes le bşlyn zleme ve ontrol flyetler lgl proenn bulunduğu le gdlmesn de psyn psmlı ve mlyetl br süreçtr. Bu nedenle yıllı bzd ypıln zleme ve ontrol flyetlernde yernde ontrolü ypıl proe seçm önem rz etmetedr. Bu se proey rsl ılğı bul edlen br tım rs rterlerne dynmtdır. Proelern lterntf rs rterlernn se rter olr ele lındığı bu çerçeve özünde syısl yöntemler lnınd br rr problemdr. IPA fonlrı çersnde fydlnıılrının gerçe şler ve üçü ve ort boy şletmeler olmsı bımındn syı en fzl oln fon IPARD fonlrıdır. Çlışmy ess olmsı tbryle genel olr IPARD fonlrının ypısı ve şleyş şel şğıd fde edlmeedr. II. IPARD Progrmı IPARD fonlrının genel olr mı trım ve gıd setörünün sürdürüleblr modernzsyonun tlı sğlmsı veternerl bt sğlığı çevre ve dğer stndrtlr lşn AB mütesebtının üstlenlmesnn teşv edlmes ve ırsl lnlrın sürdürüleblr lınmsının teşv edlmesdr(ipard
Progrmı 007-03s:86 0). IPARD Progrmı Trım ve Kırsl Klınmyı Desteleme Kurumu (TKDK) trfındn trfındn yürütülmetedr. IPARD fonlrının ullndırm şel dğer IPA bleşenlerne göre frlılı rz etmete ve genş br prosedürel ssteme dynmtdır. An genel htlrı şleyş şel şöyle fde edleblr: 4 lde flyet gösteren TKDK yılın belrl dönemlernde flyet gösterdğ tüm l oordntörlüler le ynı nd "proe çğrısı" ypmtdır. Bu proe çğrısın ylnız gerçe ş vey şretler bşvurblmete mu urumlrı bşvurmmtdır. Bşvuru shb ve sunğı proe prosedürlerde detylı ıstslr uyduğu tdrde hbe sözleşmes mzlnır ve proenn özelllerne göre proe bedelnn %50 s l %65 rsınd ısım lgl şn tmmlnmsı le TKDK trfındn lgl ş vey şrete hbe olr ödenr. TKDK proe bşvurulrının lınmsı değerlendrlmes nlz bul vey redd sözleşmelern mzlnmsı ve bşlyn proenn tüm lerleyşn tp etmetedr. Proelern ontrolü TKDK trfındn ypıln yernde ontroller le sğlnmtdır. Yernde ontroller lgl uzmnın proenn bulunduğu ln gdere proe le lgl sunuln gere bşvuru gerese hrmlr le blg ve belgelern ve bunlrın sh le uyumunun detylı olr doğruluğunun ontrolüdür. Proenn fzsel gerçeleşme durumun göre ödemelern ypılmsı d TKDK trfındn gerçeleşmetedr. Ayrı proe tmmlnıp tüm hbe ödendten sonr 5 yıllı dönemde (e-post dönem olr d dlndırılır) proe zlenmeye devm edlmetedr. E-post dönemde dhl hbe şrtlrının hllnde TKDK tüm hbey fz le ger steme hın shptr. IPARD Progrmının Trım ve Kırsl Klınmyı Desteleme Kurumu (TKDK) trfındn yürütülmetedr. IPARD progrmınd fonlrın ullndırm şel dğer IPA bleşenlerne göre epey frlılı rz etmete ve genş br prosedürel ssteme dynmtdır. Genel htlrı şleyş şel şöyle fde edleblr: 4 lde flyet gösteren TKDK yılın belrl dönemlernde flyet gösterdğ tüm l oordntörlüler le ynı nd "proe çğrısı" ypmtdır. Bu proe çğrısın ylnız gerçe ş vey şretler bşvurblmete mu urumlrı bşvurmmtdır. Bşvuru shb ve sunğı proe prosedürlerde detylı ıstslr uyduğu tdrde hbe sözleşmes mzlnır ve proenn özelllerne göre proe bedelnn %50 s l %65 rsınd ısım lgl şn tmmlnmsı le 3 TKDK trfındn lgl ş vey şrete hbe olr ödenr. TKDK proe bşvurulrının lınmsı değerlendrlmes nlz bul vey redd sözleşmelern mzlnmsı ve bşlyn proenn tüm lerleyşn tp etmetedr. Proenn gerçeleşme durumun göre ödeme şlemler de TKDK bünyesnde gerçeleştrlmetedr. Ayrı proe tmmlnıp tüm hbe ödendten sonr 5 yıllı dönemde (e-post dönem olr d dlndırılır) proe zlenmeye devm edlmetedr. E-post dönem de dhl hbe şrtlrının hllnde TKDK tüm hbey fz le ger steme hın shptr. Belrl br lmtn üstünde proelerde r h edşler r h edş olr msmum 3 tstle ödeneblmetedr. 3 Belrl br lmtn üstün de proelerde r h edşler ypılblmetedr.
008 yılınd 0 lde flyet göstermeye bşlyn TKDK 03 yılınd redte oln n fz llerle brlte toplm 4 lde flyet göstermetedr. Yurıd nıln şlemlern tmmı TKDK l oordntörlüler le merez trfındn yürütülmetedr. Merez l oordntörlülernde proeler üzernde devm ettrlen şlemler belrl peryotlr ve örneleme düzeynde terr ontrol etmetedr. (Bu şlem reperformns olr dlndırılır.] TKDK trfındn ullndırıln bu fonlrın yerndelğ ve uygunluğu lgl hzırlnmış genş prosedürler çerçevesnde NAO Ofs trfındn zlenmetedr. Bu zlemeye psmınd proelern belrl br ısmının yernde ontrolü ypılmtdır. Yernde ontrollerde hrm doümnlrı nelenmete yrı shd proeler görülmetedr. Bu ontrol zyret hrm doğrulm mının ynınd TKDK nın redtsyon rterlernn zlenmes de mçlnmtdır. TKDK uzmnlrın ypıln yernde ontrollersözleşme önes ödeme önes ve uygulm sonrsı olr üç sınıf yrılmtdır. Sözleşme önes yernde ontrolde bşvuru shbnn sunduğu şrtlrın vrlığı ve proe shsının ten ve huu uygunluğu ödeme önes ontrolde sözleşmes mzlnmış ve uygulnmt oln proenn ödemeye ess sunduğu petn shd doğrulnmsı uygulm sonrsı ontrollerde se proenn sürdürülüp sürdürülmedğ ve hbe şrtlrının devm edp etmedğ nelenmetedr. III. Yernde Kontroller NAO Ofs trfındn IPARD fonlrın lşn hrm doğrulmlrınd seçlen proelere ypıl sh zyretnn sbet güü şgüü zmn ve seyht mlyetler bğlmınd büyü öneme shptr. Br yernde ontrol zyretnn sonuu; lgl proe psmınd ypıln hrmlrın yernde ve uygun olduğunu vey olmdığı yhut l bzınd vey genel sstemsel htlrın vrlığını orty oyblr. Hrmlrın yerndelğ ve uygunluğu değerlendrlren tür ns vey mtrı bımındn prosedürlere uygun olmyn hrmlr uygun olmyn (nelgble) olr ntelendrlmetedr. Elde edlen bu bulgu sdee lgl proe vy zyret edlen l oordntörlüğü le lgl olmtdır. An yıl bzlı olr frlı trhlerde frlı şlere ypıln yernde ontrollern toplmı prosedürel olr NAO Ofs çn tnımlı %0 örnelem düzey ylnr sstemn genel hınd nt elde edlmesn temn eder. Herhng br rs metodolos le belrlenen proeler ve gdlee ller sstemn geneln ynsıtmy yınsyn sbetl br seçm dzs olbleeğ gb sstemn genel ynsıtmy vey gereğnden fzl vey z dereede ynsıt br seçm dzs olblr. Bu boyutu le yernde ontroller çn seçlee llern tespt sttstsel olr yeterl örnelem düzeynn ylnıp herhng br örneleme metodu le seçmn ypılmsını sğlyn yöntemlerle çözüleblen br problem olmtn zyde lgl proe vey llern erşleblr blglern ntel bu blglere göre rsl proe olgu seçmn mç olr ele ln br rr problemdr. 3
IV. Krr Anlz Krr verme vrmı brden fzl lterntf rsınd rr vernn ends vey lgl olduğu bş ş vey urumun geresnmlerne göre seçm ypm süredr. Günümüzün hızl değşen gdere zorlşn hyt ve çlışm oşullrı nsnlrı urum y d şletmeler sürel olr "y" ve "bşrılı" rr vermeye zorlmtdır. Gelenesel olr br rr ulşılıren rr süre le lgl verler toplnır ve "sezgsel" olr nlz edlere sonu vrılır. An rtı br ço durumd bşrılı rrlr vereblme çn lterntf dvrnış yollrı blmsel rr verme tenlernn desteğ le değerlendrlmetedr (Çınr 004). Krr nlz rr verme sürende rşılşılblee problemlern mtemtsel modeller syısl ve sttstsel tenler ullnılr rdelenmes yolu le çeştl hreet trzlrı önermeye yönel br yöntem olr tnımlnblr (Atıı ve Ulun 009). Ltertürde çeştl rr nlz metotlrı bulunmtdır. Bu metotlr mç ve rter syısın göre değşenl göstermetedr. Bunlrdn bzılrı: VIKORTOPSISELECTREAHP (Anlt Hyerrş Proses) ve Promethee metodudur (Brns vd. 986; Oprov ve Tzeng 004; Roy 99; Sty 988) Krr nlz metotlrı uygulmlı olr br ço çlışmy onu olmtdır: Fnns lnınd (Ay ve Demrell 00; Mreshl Bertrnd ve Mertens 99; Zopounds 999) ener proelernn mlyet ve çevresel etlerne göre nlz lnınd lnınd(atıı ve Ulun 009) frmlrın red rsnn nlz mıyl (Tom-Plzbt vd. 006) ülelern eonom ve sosyopolt rs değerlendrmes lnınd (Tomć-Plzbt vd. 00) fls thmnlemesnde(hu ve Chen 0) bn performnslrının değerlendrlmes mıyl(sry ve Ayten 03) petrol ve gz boru htlrı çn güzergh plnlmsınd (lterntf güzerghlr rsınd hngsnn seçleeğnn belrlenmes mıyl(tvn vd. 03) bors endüstr ve şret seçm problemnde(albdv vd. 007) mu hlelernde en uygun yülen seçm problemnde(htush ve Stmore 998; Topu 004) nsn ynlrı lnınd proe tım üyeler seçm problemnde(alenr ve Almed 00) portföy seçm problemnde(vetsher ve Almed 0) şletmeler çn tedrç seçmnde(dğdevren ve Errsln 008) grup rrın dylı proeler çn seçm problemnde(chbhoub ve Mrtel 009) çmesuyu şebee proelendrmes (Abrshmh vd. 005) ve benzer br ço problemn çözümünde ullnılmtdır. Rsyonel br rr verme süre rrın tnımlnmsı rterlern tnımlnmsı rterlern ğırlılndırılmsı (önem düzey belrlenmes) lterntflern gözden geçrlmes her br lterntfn punlnmsı ve optml çözümün belrlenmes şmlrını çerr (Bzermn ve Moore 008). Alterntflern belrl olduğu ve söz gelm "en uuzu seç" y d "en ltely seç" gb önerme le fde edlen te rtern mevut olduğu durumlrd blmsel rr verme tenlerne htyç duyulmytır. An rter syısı "uuzlu" ve "ltell" gb bst rtern ynı nd sğlnmsını geretğnde ble bu rtern br br le çelşmesnden ötürü rr problem zorlşmtdır. Günümüzde 4
urumsl htt bzı breysel rrlrd dh brden lterntflern ve rterlern çoğlmsı nedenyle nsnın "sınırlı rsyonellğ" çerçevesnde sezgsel olr çözülmes mnsız rr problemler orty çımıştır.. Ço Krterl Krr Verme Yönetm blm ltertüründe son yıllrd gdere rtn br lg gören Ço Krterl Krr Verme (ÇKKV) lnı br rr durumu le lgl olr brbr le çtışn brden fzl rter rşılyn (ttmn eden) olsı "en y /uygun" çözüme ulşmy çlışn ylşım ve yöntemler bünyesnde brındırmtdır. ÇKKV eğer temel mç en y lterntfn tsrlnmsı değl de bşlngıçt belrgn ve syılblr özellte dy pln polt strte hreet bçm lterntflernn rşılştırılmsı dereelendrlmes sınıflndırılmsı vey bunlr rsındn en ysnn seçlmes se Ço Ntell Krr Verme (ÇNKV) dını lır (Çınr 004) Ço Ntell Krr Verme (ÇNKV) çoğunlul brbryle çelşen nteller le rterze edlen mevut lterntfler rsındn terhsel rrlr (değerlendrme önellendrme seçm) vermele lgldr. ÇNKV Ço Krterl Krr Vermenn (ÇKKV) br dlıdır. ÇKKV ynı zmnd Ço Amçlı Krr Verme (ÇAKV) y de psmtdır. ÇNKV problemlernn sne ÇAKV problemler brbr le çelşen brço mç rsınd en y lterntf tsrlmyı çermetedr. örneğn otomobl üretler sürüş onforunu ve yıt tsrrufunu msmze etmey ve mlyet mnmze etmey rzulmtdır. Alterntfler tsrım süre trfındn yrtılmtdır ve syılrı rttırılblr (K.Pul ve Hwng 995). b. Promethee Metodu Promethee metodu ço rterl rr verme sürende ullnıln yöntemlerden brdr. Promethee sm "The Preferene Rnng Orgnzton Method For Enrhment Evluton" fdesnn ısltılmış hlnden oluşmtdır. Promethee metodu Brüselde ULB(Unversté lbre de Bruelles) ve VUB den(vre Unverstet Brussel) Profesör Jen-Perre Brns ve Profesör Bertrnd Mreshl trfındn 983 yılınd gelştrlmş br çolu rr deste metodolosdr (Promethe-G 03; Tvn vd. 03). Promethee tenğ bnılı şgüü plnlmsı ytırım rrlrı sğlı lç ve my endüstrler gb brço ln uygulnmıştır (Sob 0). Bu çlışmd hesplm süre dğer metotlr göre nspeten dh bst oln Promethee metodu seçlmştr. 5
V. Problemn Modellenmes Çlışmmız ess rr problem: NAO Ofs bünyesnde gerçeleştrlen yernde ontrollerde en rsl proeler belrlemetr. Burd rs tnımının fnns lnınd ytırım proelernn değerlenmesnde ullnıln rs tsyısı le lgs bulunmmtdır. IPA fonlrının denetm ve ontrolü bğlmınd br proenn fnnsl olr rsl olmsı proenn usulsüz hrm çerme olsılığın bğlıdır. Bunun dışınd herhng br usulsüzlü hrmm çermeme brlte es y d ynlış blg ve beyn d IPARD psmınd usulsüzlü tnımın grmetedr. Bunun dışınd l oordntörlüğü sevyesnde prosedürlerde belrlenen rutn neleme ve ontrollern ypılmmış olmsı d rs tnımın grmete olup bu rs proeden bğımsızdır. Br proe şğıd nedenlerden ötürü rsl olblr: Bşvuru shb nedenyle uygun olmyn hrmlrınes vey ynlış blg vey belgelern blnçl vey gyrı htyr proede yer lmsı ve bunun lgl l oordntörlüğünde fr edlmemes html. Proenn sürdürüleblrlğ le lgl ypıln fnnsl nlzlerde sürdürüleblr br gözüen proenn slınd sürdürüleblr olmmsı (fnnsl tblolrın gerçeç olmmsı). Bunun ynınd proe rsnden bğımsız olr br l oordntörlüğü çn se en temel rs: prosedürlern gereğ gb uygulnmmsıdır. Bu durum her zmn usulsüzlü doğurmyblr n NAO Ofs ontrollernde sstemt rs olr ele lınmtdır. Yurıd ele lınn htmller trhsel verlere br ele lm mümün se de proeler dönemlere göre değşenl (büyülüğü türü vs.) rz ettğnden bu tür br değerlendrme gerçeç olmyblr. NAO Ofsn uruluşund IPARD fonlrının ontrolünde ullnıln seçm metodolosnde rs ftörler AB omsyonu trfındn onylnmış NAO ontrol plnlmsı çn opersyonel prosedür belgesne göre şğıd şelde tnımlnmıştır:. Mevut Rs Metodolos Prosedüre detylı olr fde edlen rs metodolosnde ullnıl ğırlı tsyılrı w ve her br ntelğ değerlendrren seçlee rs tsyısı r şğıd Tblod gösterlmetedr: 6
Tblo : Mevut Metodoloye t Rs Ktsyılrı ve Ağırlılrı Tblosu r 3 4 5 w w = 0.3 = 0. w 3 w =0. w 4 =0. w 5 =0. 5.000.000 Gerçe ş %65 İ+M+H Hyır 4 500.000-.000.000 Tüzel Kş %65 İ+M/H 3 00.00-500.000 Üret Grubu %60 İ 50.00-00.000 STK %55 M+H 0.000-50.000 KİT %50 M Evet Bu Tblod gösterlen rterler şunlrdır: r : İlgl proenn rs tsyısı : Ytırımın bütçes (Euro nsnden) : Bşvuru shbnn ysl durumu 4 3 : Sğlnn hbe ornı 5 4 : Ytırımın çerdğ hrm lnlrı 6 5 : Reperformns 7 ypılıp ypılmdığı (lgl proeye) Bu sly göre örneğn proesnn rterne lşn rs tsyısı r rternn ğırlığı se w olm üzere proesnn R rs punı şöyle oltır: 5 R = wr = 3... n () = Elde edlen proe rs şğıd gb br sly göre düşü(l) ort(m) ve yüse(h) rsl bul edleblr ullnıl rlılr prosedürlere göre hzırlnmış ılvuzd şğıd gb tnımlnmıştır: 4 Gerçe ş Tüzel Kş ve Tüzel Kşler çn şret türü 5 Hbe mtrı %50 l %65 rsınd değşmetedr. Hbe ornının rttıç rsn rtğı bul edlmetedr. 6 Ytırımın nşt(i) ve mne(m) ve hzmet lımı(h) gb rsl bul edlen ısımlrdn hnglern htv ettğ 7 Reperformns: İl oordntörlüğüne ontroller ypılmış br proenn merez trfındn n ez ontrolüdür. 7
R.00 < R <.66 L.67 < R < 3.33 M.34 < R < 5.00 H () Yernde ontrol çn seçlee uygun proeler yurıd metodolo le seçlmete ve bu metodolo le seçlen proelern lgl çğrı dönemnde toplm bütçenn %0 un tebül etmes belenmetedr. An yurıd mtemtsel olr fde ettğmz rs metodolos ullnımı boyun şğıd sorun ve zfyetlere sebebyet vermştr:. Rs metodolosnn uygun proeler çersnden mul br ısmının yüse rsl çımsı belenmete en zmn zmn proelern özelllernn Tblo le fde edlen rs tsyılrınd rlılrdn bzılrın yığılmsındn ötürü neredeyse tüm proeler yüse rsl y d düşü rsl çıblmetedr.. Rs soru çn belrlenen rlılrın sürel değl esl olmsı nıln yığılm durumlrınd ynı rs tsyının neredeyse tüm proelerde eşt olmsın neden olmtdır. 3. Rs tsyılrı brbrnden bğımsız değldr örneğn br çğrı dönemnde nşt ve mne lımlrı çeren proeler çoğldığınd doğl olr bu proelern 4 rternde rs tsyısı rttır. Bunun ynınd nşt ve mne lımlrı çeren proelern bütçes de ( ) doğl olr yüse olmtdır. Bu durumd bu lşl rter ( 4 ) syesnde o çğrı dönemnde neredeyse tüm proeler üçlü sld br yere yığılmtdır. 4. Proelern hemen hemen hepsnn yüse ort vey düşü rsl çımsı sonuu bütçesel olr %0 örneleme lmt şılmt bu ez seçm ypılmmtdır. 5. Ağırlılrın rstgele seçm güvenlrlğ zedelemetedr. 6. Mevut rs metodolos br sorlm(rnng) y d sırlm (orderng) metodolos değldr. Bu nedenle l rşılştırm (prwse omprson) durumu le rşı rşıy lındığınd 8 tesdüf seçm ypılmtdır. 7. Bu tp yığılm durumlrınd bzen seçm ypblme çn ğırlı tsyılrının değştrlmes yolun gdlmetedr bu se her br proe çğrı dönemnde frlı uygulmy neden olblmetedr. 8. Bşvuru shbnn ysl sttüsünün (gerçe tüzel) gerçete proe rsne ets yotur. Ntem proelern genellle çer ve ltesnde proey hzırlyn dnışmn frmlr rol oynmtdır. 8 Zmn zmn proenn ger çelmesnden ötürü bş proe seçm gereeblmetedr 8
9. Proede hbe ornının yüselmes br rs değl et ftörüdür. Yn proeye dh z hbe verlmes onun uygun olmyn hrm çerme htmln rttırmz. Sdee uygun olmyn hrm olsılığınd meblğı rttırırr. 0. Çıtıd seçlee proeler punlmsı mevut değldr. Ynlız bst br rs tegorzsyonu ypılmt ve çnden durumsl olr seçm ypılmtdır. Bu notd mevut metot tm olr sttstsel de değldr.. Mevut metodolo çn yd değer br rporlm ryüzü bulunmmtdır. Bu durum se seçlen proelern geçmşe dönü nelemesnn neye göre ypıldığını belgelendrememetedr. b. Önerlen Rs Metodolos: Promethee Tbnlı Rsl Proe Seçm Model Mevut metodolode nıln problemlern gderlmes mıyl ltertürde yygın bul gören Promethee metodu ullnıltır. Promethee metodunun çıtısı proelern rs olr düşü ort ve yüse olr sınıflndırmsını değl proelern sırlmsını ve punlmsını temn edeetr. Promethee metodu şu şelde ullnıltır:. Promethee metodu d rterler çn w mevuttur n öne deneymlerle thmn olr belrlenmş n değşmez ğırlılrın sorun yrtbldğ blndğnden tüm rterler çn ğırlı eşt lıntır.. Promethee metodund terh fonsyonlrı br bım es metodolode rs tsyılrı tblosund eşlere yınsmtdır. Bu eşler de mevut metodolode gb değşmez olr verlmeyeetr. Bunun yerne çersel(ontetul) eş tespt ypıltır 9. Ağırlılr proelern her br rternde o çğrı dönemnde verler üzernden her br rter çn mevut verlern dğılımın bılr stndrt spmsı lınr stndrt spm eş değerler olr bul edleetr. Böylee proelern dğılımı çnde terh ypılmış oltır. 3. Mevut metodolode ullnıln n usülsüz hrm rs brındırm nlmınd nelsel olr br rşılığı bulunmyn bşvuru shbnn ysl sttüsü ve hbe tı ornı önerlen metodolo çersnde ullnılmytır. 4. Proe bütçes ve reperformns 5 mevut metodolode olduğu gb rter olr lın n proe bütçes normlze edlere ullnıltır. 5. Yen metodolode proe bütçesnn mtrı dışınd proe ded de rs ftörü olr elenmştr. Bu durum bütçeler ne olurs olsun proe dednn rtmsının lgl l oordntörlüğünde ş yüünü rttırmsı nedenyle rsn rtğı gerçeğn dte lmtdır. 9 İçersel eşt tesptnn mı öne rr metodolosnde nıln brme problemn şmtır. 9
6. Aynı şelde l bzınd proe üzernde ypıln esnt mtrı d rter olr elenmştr. Kesnt mtrı zldıç proelern rsl olm html rtmtdır. önerlen yen metodolo le bu çlışm dhlnde ypıl seçm l bzlı olr ele lınmtdır. An proe bzlı olr d ypılmsı mümündür. fonsyonu: Kullnıl rterler ve terh fonsyonlrı Tüm rterlermz çn terh fonsyonu U-tp (tp:ii) terh fonsyonudur. 0 U tp terh 0 l p( ) = (3) > l l değern (eş) rr ver(ler) trfındn belrlenmetedr. İ lterntf rsınd frın hng eşten sonr nlmlı olduğunu fde eder. Dnm eş belrleme önermes le sbt br l değer yerne lgl ntel değerlernn stndrt spmsını lğımızı fde etmşt. Bun göre proesnn rterne göre sınnn ntelğ se l değermz: l STD( ) (4) = Kullnğımız rterler se şunlrdır: : Br lde lgl çğrı dönem çersnde gelen proelern toplm dednn Türye genelnde gelen toplm proe dedne ornıdır. Bu değer rttıç rsn rtğı vrsyılmtdır. Dolyısıyl promethee çnde yönü: Ms. : Br lde lgl çğrı dönem çersnde gelen proelern toplm bütçesnn Türye genelnde gelen toplm proe bütçesne ornıdır. promethee çnde yönü: Ms. 3 : Reperformns dedn fde eder. O le merezden ypıln yenden yernde ontrol 0 Elbette rr verlern nt le 6 tp fonsyondn bş br seçleblr n U-tp esnlğ ve hesp olylığı bımındn en oly olnıdır. Burd ms. İfdes msmum rs sğlm çn rternn de en yüse değer sğlmsın bğlı olduğun tfen yzılmıştır. 0
deddr. Bu değer rttıç rs zlır. Promethee çnde yönü: Mn. 4 : İl bzınd ypıln esnt mtrını fde eder. Kesnt mtrı zldıç rs rtr. Bu nedenle Promethee yönü: Mn. VI. Problemn Çözümü 0 le t rr mtrsnn l 3 le t ısmı örne olr şğıd (Tblo ) verlmetedr. İllern tmmı yrı Tblo 5 de gösterlmştr.. Krr Mtrs Krterler Tblo : Promethee Metodu çn Krr Mtrs 3 4 Yön Ms. Ms. Mn. Mn. Eş(l) 0.04 0.04.6 0.09 Dyrbır 0.4 0. 7.00 0.39 Svs 0.4 0.07 8.00 0.0 Şnlıurf 0.09 0.09 0.00 0.0 Ger ln ller de mtrse onmuştur. Bu mtrs üzernden Promethee çözümü Promethee-G yzılımı le ypılmıştır. An sğlm gere metodun elle çözümünün gösterm gerese sğlm mı le şğıd Dyrbır çn değer hesbı gösterlmetedr. b. Anlzler Promethee metodu le lgl yzınd genellle mtemtsel olr tüm dımlr fde edlp ypıl uygulmy sonr geçlmetedr. Bu durumun meydn getreeğ olsı rışılıtn çınm dın her br dımd uyguln formül ve uygulmsı brlte gösterleetr.. dım: İl rşılştırmlr ve terh fonsyonunun prmetresnn belrlenmes Krr mtrsnde her br lterntf her br rter bğlmınd brbr le rşılştırılır. rterne Yne mn fdes de msmum rs çn 3 rternn en düşü değer sğlmsın bğlı olduğunu fde etmetedr.
göre rşılştırıln lterntf lterntfnden dh ötü se değer 0 olur ntem zten bu rterne göre lterntf terh edlmez: = 0 (5) Eğer lterntf lterntfnden dh y se bu durumd prmetresnn değer şöyle oltır: = (6) Burd br terhn dğerne göre rşılştırmsınd y vey ötü fdesn yönün msmum olduğu durumlr çn n syısl değernn den büyü olmsı mnmum olduğu durumlr çnse n syısl değernn den üçü olmsıdır. Söz gelm yıt tüetm gb br rter olduğund mnmze etme stedğmz durumd yıt tüetm rter çn > se dh ötü olmuş olur. Bu durum mtemtsel olr şöyle fde edleblr. rter çn olm üzere ve lterntflernn rterne göre rşılştırılmsı: 0 f ( ) ( ) = ( ) ( ) ( ) > ( ) (7) f f f f Bu rşılştırmlrın tmmı br sonr dımd terh fonsyonund ullnıltır. Uygulm: rter çn Dyrbır ( ) Svs ( ) lterntf olm üzere her değer de Tblo 5 te görüleeğ üzere 0.4 olr hesplnmış olur. Eştl 7 e göre = 0 oltır. Bu dhl hesplnn dğer değerler se şğıd gb (Tblo 3) hesplnmıştır: Tblo 3: Prmetrelernn Hesplnmsı Örne Olr Ynlız ve çn Prmetres Hesplnn Değer (Eştl 7 ye göre) 0 0.05 -.00 3 0 4
. dım: Bulunn prmetresnn terh fonsyonund ullnımı Br öne dımd elde edlen değerler rr vernn her rter çn rtern durumun göre yrı yrı seçebleeğ terh fonsyonunun değşen olr ele lınır. Kullnılblee fonsyonlr şğıd özetlenmştr: Fonsyon tp (Olğn Fonsyon): 0 0 p ( ) = > 0 (8) Bu fonsyon rter çn ve gb lterntf rsınd en uf br fr dh ols (sıfırdn büyü br fr) bu frı nlmlı bul eder. Bu fonsyond sınırlyıı prmetre yotur. Bu fonsyon tp ve tplere t grfsel gösterm Şel le gösterlmetedr. Şel :Promethee 6 Tp Terh Fonsyonun At Grfler Fonsyon tp (U-Tp Fonsyon): p ( 0 l ) = (9) > l Bu fonsyon rter çn ve gb lterntf rsınd frın belrl br eş l değer şılmdıç br nlmın olmdığını (0) eğer bu eş l değer şılmış se br nlm fde edeeğn () gösterr. Prmetre: l. 3
4 Fonsyon tp 3 (V-Tp Fonsyon): m m m p > / = ) ( (0) Açılm: Bu fonsyon rter çn ve gb lterntf rsınd frın belrl br eş m değerne dr fr dr nlmlılı olduğunu m değer şıldıtn sonr değer ne olurs olsun nlmlılığın () olduğunu fde eder. Prmetrel: m. Fonsyon tp 4 (Sevyel Fonsyon): p q p q q q p > < / 0 = ) ( () Açılm: Bu fonsyon rter çn ve gb lterntf rsınd frın belrl br eş q değerne dr hç br nlm fde etmedğn bu eş geçtten sonr p q değerne dr / düzeynde nlmlı olduğunu bu değerden sonr se her hlürd lterntf rsınd frın en üst düzeyde nlmlı olduğunu fde eder. Bu fonsyon üç bsmlı br ğırlılndırmyı çerr. Prmetreler: p q Fonsyon tp 5 (Lneer Fonsyon): r s r s q r s s p > < )/ ( 0 = ) ( () Açılm: Bu fonsyon rter çn ve gb lterntf rsınd frın belrl br eş s değerne dr hç br nlm fde etmedğn bu eş geçtten sonr r s değerne dr değerne
göre ornsl olr rtn düzeynde nlmlı olduğunu bu değerden sonr se her hlürd lterntf rsınd frın en üst düzeyde nlmlı olduğunu fde eder. Bu fonsyon üç bsmlı br ğırlılndırmyı çerr. Prmetreler s r Fonsyon tp 6 (Gussn Fonsyon): 0 0 p ( ) = / (3) e e > 0 Açılm: Bu fonsyon rter çn ve gb lterntf rsınd frın sıfırdn büyü olduğu tüm durumlr çn nlmlılığının eğrsel br fonsyonl değştğn fde eder.. Prmetreler Uygulm: Uygulmmızd her br rter çn. tp fonsyon yn U-Tp fonsyonu ullnğız. Bu durum lterntften br dğerne terh edleese rlrınd frın eş değermze dr dte lınmyğı bu eş değer geçldten sonr se terh fonsyonumuzun değernn olğını fde eder. Eş değer olr l değern yn her br rter çn stndrt spmyı ele lğımızı fde etmşt(bz: 4 nolu eştl). Bun göre tblo tblosund l eş değerler lınr her br rter çn p () fonsyonunun değer hesplntır. Sdee ve rter çn hesplm şğıd gbdr: Eştl 9 rter çn uygulrs: Eş değermz Tblo dn lınm üzere l = 0.04 olm üzere terh fonsyonu: 0 0.04 p ( ) = > 0.04 (4) Tblo 4 çersnden = 0 değern fonsyon yerleştrdğmzde l oşul sğlndığındn terh fonsyonumuzun değer p ( ) = 0 oltır. (Dyrbır) ve (Svs) lterntflernn yurıd hespldığımız rter dhl tüm rterler çn hesplnmış hl şğıd gbdr: 5
Tblo 4: p () Terh Fonsyonunun Hesplnn Değerler (Ynlız ve çn) p ) Prmetres Terh fonsyonunun değer ( p ( ) 0 p ( ) p ( ) 0 3 3 p ( ) 0 4 4 Ger ln tüm lterntflern l rşılştırmsı d hesplnmıştır. 3. dım: Terh ndeslernn ( Terh ndes ve = hesplnmsı lterntfler çn şöyle hesplnır (tüm rterler rtı nlze dhldr): 6 w P ( ) = = (5) 6 = w göre Uygulm: Tüm ğırlılrı eşt olr ldığımız çn pyd rter dedne eşt oltır bun p değer: oltır. Ger ln 0 0 0 = = 0.5 (6) 4 p değerler de hesplnmıştır. 4.dım: Poztf ve negtf üstünlülern hesbı Son olr 3. dımd hesplnn ( değerler ullnılr poztf ve negtf üstünlüler şğıd gb hesplnır: rter ded olm üzere = (7) 6
= Promethee I le hng lterntfn dğerne göre terh edleeğ y d frsızlığı hesplnblmetedr n çlışmnın hm dte lınr burd detylı olr fde edlmemetedr.. Promethee II le se tm sırlm ypılblmetedr. Net üstünlü değer: (8) = (9) olm üzere net üstünlü değerlernn sırlmsı tm sırlmyı verr bu değer eşt çırs lterntf frsız nlmın gelmetedr. Uygulm: Eştl 7 ve 8 ullnılr = 0.45 olr hesplnmıştır. Ger ln değerler de hesplnmıştır.. Anlz Sonuçlrı Yurıd fde edlen elle hesplm örneler dışınd ger ln hesplmlr 0 9 lu 0 det mtrsn 4 rter çn yrı yrı yurıd süreçlerden geçrlmesn bş br deymle 0 094 = 30.400 det hesplmyı geretrmetedr. Bu syıd şlemn elle ypılmsı mümün olmdığındn ger ln hesplmlr Promethe-G yzılımı le hesplnmıştır. Progrmdn elde edlen değerler tblosu Tblo 5 te gösterlmştr. Bu tblonun sırlmsı rr vernn fde ettğ rterlere göre rs sırlmsı (Promethee II) olmtdır. Tblo 5 te Promethee II ye göre sırlnmıştır. Bş br deymle önerlen yen metoloye göre yernde ontrolü ypıl rsl proe sırlmsı Tblo 5 çersnde gösterlen sırlmdır. Alterntflern brbrlerne göre durumunu gösteren Promethe I sırlmsı se şel şğıd (Şel :) le gösterlmetedr. 7
Şel : Promethee I e göre Rs Sırlmsı VII. Sonuç ve Trtışm NAO Ofste ullnılmt oln mevut rs metodolosnn yerne önerlen Promethee metodu le çözüm ypıln rs nlz yüse ort ve düşü olm üzere 3 tp rs tegorzsyonu yerne syısl olr fde edlen rs sırlmsı mnı sğlmtdır. Bu durum NAO Ofs ontrol örneleme yüzdes oln %0 değer psmınd seçlee llern rs sırsın göre seçlmesne hem de benzer rs düzeylernde llern grfsel olr zleneblmesne oln verr. Promethee metodunun NAO Ofste ullnılmt oln mevut rs metodolosne göre üstünlüğü lterntflern end çnde de rter bzlı rşılştırm ypm ve terh fonsyonlrı fde edlren gösterldğ gb lterntfler rsınd herhng br rter bğlmınd yd değer olmyn frlılılr durumund bu lterntfler eşdeğer symtır. Promethee metodunun uygulnmsınd rr verye bırıln hng rterlern seçleeğ onusu le brlte terh fonsyonu eş değerler seçm rr vernn tlep ve htyçlrın göre end tdrne bırılmtdır. Elbette rr problem modellenren yurıd seçmlern tmmı Promethee metodu le elde edlen sonuçlrı değştreblmetedr. Nhyetnde en y del çözüm çoğu ez mnsız 8
olml brlte Promethee metodu le rr vernn htyçlrın en yın çözüm rnmtdır. Krr problemnn modellenmes le lgl tüm grdler Promethe-G yzılımı ltınd senryo nlz yrdımı le frlı modelleme durumlrınd d test edleblmetedr. An mevut rs metodolosnde senryo nlz ypm mümün değldr. Promethee metodund lterntf syısı rttıç eel dhl elle çözüm olnlrı zlmt br notdn sonr mnsız hle gelmetedr. Bu notd y Promethe-G yzılımı y d blgsyr progrmlm le çözümleme geresnm orty çır. Bu çlışm psmınd çlışmnın hm ve metodolosn ynsıtm bımındn lterntf dednn üçü olmsı çn l bzlı nlz ypılmıştır n proe bzlı nlz de ypılblr. Proe bzlı nlz ypılıren elbette frlı rterler ve eş değerler de seçleblr. Ço rterl rr verme lnınd metotlr Promethee le sınırlı değldr Lesogrf yöntemler Eletre Topss AHP VIKOR gb değş metotlr d bulunmtdır. Bu çlışmd Promethee metodunun terh edlmesnn neden metotlr göre nspeten olylığı ve pet progrml çözüm mnı bulunmsıdır. Bu bımdn Promethee metdodu tbnlı rs metodolosnn rsl proe seçm çn NAO Ofs bünyesnde ullnım uygun olduğu düşünülmetedr. Br ço lnd yygın olr ullnıln Promethee metodu ve benzer metotlrın NAO Ofs bünyesnde ve bş urumsl mçlrl rr problemlernn çözümünde ullnılmsının mümündür. VIII. İler Çlışmlr Önerlen Promethee tbnlı rs metodolos NAO Ofs bünyesnde ullnıldığı tdrde bu metodoloye göre seçlere gdlen proelerle elde edlen bulgulr rsınd lşlern nelenmes le çözülen rr problemnn çıtılrının yerndelğ sınnblr. Böylelle yen metodolonn performnsı rterler ve ğırlılrı dh verml sonuçlr elde edleblee şelde yrlnbleetr. Netede rr deste sstemlernn grds oln rterlern seçm ve ğırlılndırılmsı yne rr verlern blg ve deneymne dynmtdır. Bu nedenle rr deste sstemlern yşyn süreçler olr ele lr zmn zmn frlı rterler ullnm ve sonuçlrını değerlendrme suretyle güçlendrme mümündür. Ayrı bu çlışm psmınd tüm ğırlılr sbt olr lınmıştır. Krterlere ğırlı verlmes süre rr verlern öznel terhler le de gerçeleştrleblr n öznel ğırlılndırmdn çınılmsı vey çersel ğırlı verlmes htyı olduğund çeştl rter ğırlılndırm metotlrı mevuttur. Stndrt Spm metodu CRITIC(Crter Importne Through Interrter Correlton) Spm msmzsyon metodu M ve Dğerlernn del not metodu Entropy metodu ve CCSD(Correlton Coeffeent Stndrt Devton) metodu gb metotlr bulunmtdır (Wng ve Luo 00). Nesnel ğırlılndırm metotlrı ullnınımı elde verlere göre lterntfler rsınd seçm ypm sürende ço etl olmyn rterlere z ğırlı verlmes suretyle herhng br rtere öznel olr ğırlı verldğnde orty çıblee gereğnde fzl vey z ğırlı verlmes durumunu d ortdn ldırtır. Br sonr 9
şmd nesnsel ğırlılndırm metotlrının d rr nlzne dhl olduğu br çlışm plnlnmtdır. Tblo 5: Alterntf İller Krter Değerler ve Değerler Tblosu Krterler Üstünlüler İl 3 4 Yön Ms Ms Mn Mn - - - Yozgt 0.09 0.0 5.00 0.08 0.4 0.0789 0.34 Svs 0.4 0.07 8.00 0.0 0.3684 0.7 0.974 Kony 0.08 0.3 9.00 0.0 0.34 0.05 0.36 Dyrbır 0.4 0. 7.00 0.39 0.4605 0.34 0.84 Ordu 0.0 0.0.00 0.0 0.974 0.36 0.0658 Şnlıurf 0.09 0.09 0.0 0.0 0.895 0.500 0.0395 Isprt 0.0 0.0.00 0.03 0.974 0.84 0.03 Mlty 0.0 0.0.00 0.00 0.974 0.84 0.03 Blıesr 0.03 0.0 3.00 0.00 0.447 0.447 0.0000 Erzurum 0.0 0.0 3.00 0.0 0.447 0.447 0.0000 Amsy 0.05 0.05 5.00 0.06 0.053 0.84-0.03 Tot 0.05 0.06 6.00 0.03 0.36 0.447-0.03 Corum 0.04 0.06 5.00 0.0 0.36 0.447-0.03 Krs 0.04 0.04 4.00 0.0 0.053 0.84-0.03 Vn 0.00 0.00 0.00 0.00 0.368 0.63-0.063 Smsun 0.04 0.06 7.00 0.03 0.09 0.84-0.09 Trbzon 0.03 0.0 5.00 0.0 0.0789 0.84-0.053 Afyon 0.05 0.06 9.00 0.0 0.09 0.500-0.579 Hty 0.04 0.0 6.00 0.05 0.0658 0.500-0.84 Mrş 0.05 0.05 6.00 0.9 0.0789 0.386-0.306 0
IX. Kynç Abrshmh A. Ebrhmn A. Trsh M. ve Mrño M. A. (005). Cse study: pplton of multrter deson mng to urbn wter supply. Journl of Wter Resoures Plnnng nd Mngement 3(4) 36 335. Ay G. C. ve Demrell E. (00). Fnnsl Krrlrın Verlmesnde Promethee Sırlm Yöntem. Ege Adem Revew 0(3). Albdv A. Chhrsoogh S. K. ve Esfhnpour A. (007). Deson mng n sto trdng: An pplton of PROMETHEE. Europen Journl of Opertonl Reserh 77() 673 683. do:0.06/.eor.005..0 Alenr Lun Hzn ve Almed A. T. de. (00). A model for seletng proet tem members usng multrter group deson mng. Pesqus Operonl 30() 36. Atıı K. B. ve Ulun A. (009). Ener Proelernn Değerlendrlmes Sürende Ço Krterl Krr Verme Ylşımlrı ve Türye Uygulmlrı. Hettepe Ünverstes İtsd ve İdr Blmler Dergs 7() 6 86. Bırı M. (009). Avrup Brlğ Üyel Önes Deste Fonu nun (IPA) Kırsl Klınm Bleşen (IPARD)Türye'nn Durumu ve Muhtemel Etler. Doğu Coğrfy Dergs () 53. Bzermn M. H. ve Moore D. A. (008). Judgment n Mngerl Deson. Retreved August 6 04 Brns J.-P. Vne P. ve Mreshl B. (986). How to selet nd how to rn proets: The PROMETHEE method. Europen Journl of Opertonl Reserh 4() 8 38. Çınr Y. (004). Ço Ntell Krr Verme ve Bnlrın Ml Performnslrının Değerlendrlmes Örneğ. Yyımlnmmış Yüse Lsns Tez Anr Ünverstes Sosyl Blmler Ensttüsü. Dğdevren M. ve Errsln E. (008). Promethee Sırlm Yöntem le Tedrç Seçm. Gz Ünverstes Mühendsl-Mmrlı Fültes Dergs 3(). Hloun N. Chbhoub H. ve Mrtel J.-M. (009). PROMETHEE-MD-T method for proet seleton. Europen Journl of Opertonl Reserh 95(3) 84 849. Htush Z. ve Stmore M. (998). Contrtor seleton usng multrter utlty theory: n ddtve model. Buldng nd Envronment 33() 05 5. Hu Y.-C. ve Chen C.-J. (0). A PROMETHEE-bsed lssfton method usng onordne nd dsordne reltons nd ts pplton to bnrupty predton. Informton Senes 8() 4959 4968. IPARD Progrmı 007-03. (0). http://prd.trm.gov.tr/en/.pdf Erşm: Mrt 04 K.Pul Y. ve Hwng C.-L. (995). Multple Attrbute Deson Mng. SAGE Publtons. Mreshl B. ve Mertens D. (99). BANKS Multrter PROMETHEE-bsed Deson Support System for the Evluton of the Interntonl Bnng Setor. Journl of Deson Systems (-3) 75 89. Oprov S. ve Tzeng G.-H. (004). Compromse soluton by MCDM methods: A omprtve nlyss of VIKOR nd TOPSIS. Europen Journl of Opertonl Reserh 56() 445 455. Promethe-G. (03). http://www.promethee-g.net/ Erşm: Mrt 04 Roy B. (99). The outrnng pproh nd the foundtons of ELECTRE methods. Theory nd Deson 3() 49 73. Sty T. L. (988). Wht s the nlyt herrhy proess? Sprnger. Sry Ş. ve Ayten S. (03). İMKB de İşlem Gören Mevdut Bnlrının Performnslrı le Hsse Sened Getrler Arsınd İlşnn Ölçülmes: PROMETHEE Ço Krterl Krr Verme YÖntemyle Br Uygulm. Journl of Alny Fulty of Busness/Alny Isletme Fültes Dergs 5(). Sob M. (0). Promethee Yöntem Kullnr En Uygun Pnelvn Otomobl Seçm ve br ugulm. Yşr Ünvverstes Dergs 8(7) 4708 47. Tvn M. Behzdn M. Prdsht M. ve Prdsht H. (03). A PROMETHEE-GDSS for ol nd gs ppelne plnnng n the Cspn Se bsn. Energy Eonoms 36 76 78. Tom-Plzbt N. Alnov Z. ve Bb Z. (006). A mult-rter pproh to redt rs ssessment 76 8. Retreved from http://dl.m.org/tton.fm?d=36944.369455 Tomć-Plzbt N. Alnovć Z. ve Pv S. (00). Rs Assessment of Trnstonl Eonomes by Multvrte nd Multrter Approhes. Pnoeonomus 57(3). Topu Y. I. (004). A deson model proposl for onstruton ontrtor seleton n Turey. Buldng nd Envronment 39(4) 469 48. Vetsher R. ve Almed A. T. (0). A PROMETHEE-bsed pproh to portfolo seleton problems. Computers ve Opertons Reserh 39(5) 00 00. do:0.06/.or.0.06.09
Wng Y.-M. ve Luo Y. (00). Integrton of orreltons wth stndrd devtons for determnng ttrbute weghts n multple ttrbute deson mng. Mthemtl nd Computer Modellng 5(-). do:0.06/.mm.009.07.06 Zopounds C. (999). Multrter deson d n fnnl mngement. Europen Journl of Opertonl Reserh 9() 404 45.