TÜRKİYE NİN TİCARİ HİZMETLER ENDÜSTRİ İÇİ TİCARETİ

Clt 2, Sayı 2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Ole) TÜRKİYE NİN TİCARİ HİZMETLER ENDÜSTRİ İÇİ TİCARETİ Ahmet AYDIN Balıkesr Üverstes Badırma İ.İ.B.F. Kampüsü, Çaakkale Yolu 2.Km. Badırma/Balıkesr E-posta: ahmetayd10@gmal.com Özet Bu çalışmaı amacı; Türkye çeştl ülkelerle ola tcar hzmetler edüstr ç tcaret hesaplaması ve temel özellkler değerledrlmesdr. Geelde tcar mallar edüstr ç tcaret hesapladığı çalışmalar bulumakla beraber, tcar hzmetler kousuda ver kısıtıı da etksyle herhag br aalz yapılamamamıştır. Bu bakımda çalışma, br lk olma özellğ taşımaktadır. Almaya, İtalya, Frasa ve Rusya Federasyou, Türkye hzmetler dış tcaretde öeml paya sahptr. Hzmetler tcaret, aa hzmet gruplarıa göre dağılımıda e büyük pay; taşımacılık, seyahat ve yapım-şaat hzmetlerdedr. Elde edle bulgular; EBOPS bazlı verlerdek yüksek toplulaştırma düzey edeyle, yüksek edüstr ç tcaret oraları le karşılaşıldığıı göstermştr. -Toplulaştırma düzey etksyle de olsa- mal tcaret bakımıda tamamlayıcılık soucu vere aalz, hzmetler tcaret bakımıda terse dömektedr. Türkye, tcar hzmetler dış tcaret bakımıda, AB (özellkle Türkye hzmetler dış tcaretde e yüksek paylara sahp ola Almaya ve Frasa) le rakp ekoomler koumudadır. Bldğ gb Türkye AB ye tam üyelğ ve hzmetler serbest dolaşımı kousuda e büyük traz ve egellemeler, bu k ülkede gelmektedr. Yapıla aalz, farklı br bakış açısıyla, bu egellemeler gerekçes blmsel olarak ortaya koymaktadır. Aahtar Kelmeler: Tcar Hzmetler, Edüstr İç Tcaret, Türkye Ala Taımı: Uluslararası Ekoom (Ekoom) TURKEY S INTRA INDUSTRY TRADE IN SERVICES Abstract The am of ths study s to calculate ad to evaluate the tra dustry trade (IIT) commercal servces betwee Turkey ad varous coutres. I geeral some studes are beg calculated merchadse IIT. However, there s o study o IIT servces because of data problem, except ths, o Turkey. Ths ca be cosdered as the ma cotrbuto of ths paper. Germay, Italy, Frace ad the Russa Federato are playg a mportat role Turkey s trade servces. Accordg to the dstrbuto of ma servces, trasportato, travel ad costructo-buldg servces are the largest groups. EBOPS based data calculatos ad emprcal fdgs suggest that albet wth the hgh level of aggregato, IIT servces are foud relatvely hgh compared wth commercal goods. Thus, complematarty relato of trade goods s reversed terms of trade servces. I terms of commercal servces trade, the EU (especally Germay ad Frace that have the hghest share total trade of Turkey) ad Turkey are competg ecoomes. As kow, the bggest obstacles ad cotradctos about Turkey's full 1

Clt 2, Sayı 2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Ole) membershp EU ad free movemet of labor comes from these two coutres. The aalyss gves the justfcato of ths ba wth scetfcally from a dfferet perspectve. Key Words: Commercal Servces, Itra Idustry Trade, Turkey JEL Classfcato: F12, F14, F16, L80 1. GİRİŞ Ver toplulaştırma düzeyde edüstr ç tcaret (EİT), ayı edüstr grubu kapsamıda yer ala ve tüketmde yakı kame ola, ama dış görüüm, kullaım özellkler ve kalte tbaryle farklılaşa malları eş-zamalı hraç ve thal kapsaya dış tcaret bçmdr. Daha geş pyasalarda yararlama mkâı vermes, ölçeğe göre arta getr ve ürü farklılaştırması edeyle EİT, edüstrler arası tcarete (EAT) göre daha yüksek kazaımlar sumaktadır. Üretle mal çeşd azalması, üretmde vermllğ ve uzmalaşmayı arttırarak ölçek ekoomler gelşmes sağlar. Tüketcler de daha fazla ürü seçeeğe sahp olurlar. Lteratürde yer ala heme heme bütü uygulamalı çalışmalar ve EİT aalzler, tcar mallar (commercal goods) tcaret kou almıştır. Hzmet sektörü, çoğu gelşmş ve gelşmekte ola ülkede GSYIH ı yarısıda fazlasıı oluşturmaktadır. Öreğ, düyaı öcü hzmet tcaretçs ola ABD GSYIH sı çde hzmetler sektörüü payı yaklaşık %80 cvarıdadır. Türkye GSYIH sıdak sektör payı se yaklaşık %60 dır. Ulusal ekoomlerdek bu ağırlığıa rağme, hzmetler uluslararası tcaret öüde cdd egeller bulumaktadır. Blg-letşm tekolojlerdek gelşme hızlamasıa kadar hzmetler tcaret hacm düşük kalmış ve tcarete kou olamamıştır. Hzmetler Tcaret Geel Alaşması ve bezer çok taraflı görüşmelerle hzmetler tcaret öüdek egeller kaldırılmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda tcaret akımlarıı, kayakları dağılımı ve ulusal refah üzerdek etkler aalz yapılırke, hzmetler tcaret ele alımaması ç br ede yoktur (Lee & Lloyd,2002:159). Hzmetler EİT dek gelşme; uzmalaşma ve değşmde kayaklaa karşılaştırmalı üstülük kazaçları, ölçek ekoomler vb. grd avatajları, ayı sektör çde hareket ede faktörler düşük uyum malyetler vb. çeştl faydalar sumaktadır (Sche, 2005:3-17). Bu çalışmaı geel amacı; Türkye ç hesaplaa tcar hzmetler edüstr ç tcaret deksleryle, tcar hzmetlerdek uzmalaşmaı temel özellkler ortaya koyablmektr. Böylece, Türkye AB ve AB-Dışı ülkelerle hzmetler dış tcaret hag esasa göre gerçekleştğ tespt edleblecek ya Türkye tcaret ortakları le rakp m tamamlayıcı mı olduğu ortaya koulablecektr. Bu çerçevede öcelkle teork açıklamalara sora Türkye tcar hzmetler dış tcarete yöelk geel blglere yer verlecek, zleye bölümde, AB ve ABdışı ülkeler ayrımı kapsamıda, Türkye hzmetler edüstr ç tcaret le lgl blgler suulacak, souç bölümüde de ulaşıla bulgulara değlecektr. 2. TEORİK ÇERÇEVE Br ülke dış tcaretde EİT düzey artıkça, EAT azalmaktadır k bu durum, EAT le EİT arasıda tcaret kaymasıı şaret etmektedr. Grubel ve Lloyd a göre, ayı edüstr kapsamıda yer ala ürüler ayı döemde hem hraç hem de thalâtı EİT olarak taımlamıştır (Grubel&Lloyd, 1971:496; Grubel&Lloyd, 1975:1-20). EİT yüksek düzeyde olması karşılaştırmalı üstülük durumuu ortaya çıkmadığıı yasıtmaktadır (Küçükahmetoğlu, 2002:35). Arta EİT, ölçeğe göre arta getr ve ürü farklılaştırması edeyle dış tcarette lâve kazaçlara ede olmaktadır 2

Clt 2, Sayı 2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Ole) (Sharma, 2000:245-255; Marrewjk, 2002:202). Üretmde ölçeğe göre arta getr söz kousu olduğuda, karşılaştırmalı üstülükler tcaret ede olmakta çıkmakta, zevk ve terchler le faktör doatımları ayı olsa ble tcaret yapılablmektedr. EİT ölçülmes ç öerle edekslerde e yaygı kullaılaı Grubel ve Lloyd (GL) u öersdr. Belrl br ürü grubu () ç, EİT toplam tcaret çdek payı (Grubel&Lloyd, 1971:497; Grubel&Lloyd, 2003:20-21): X M ( X + M ) X M B = 1 veya B = dr. X + M X + M Eştlkte, X ve M : sırasıyla ürüü hracat ve thalâtıı temsl etmektedr. Bu edeks, yüzde csde de fade edleblmektedr. Her br edüstr hracatıı, toplam tcaret çdek payı farklı olduğuda, lgl edüstr grubua at EİT hesaplaırke ağırlıklı ortalaması alımaktadır. Ağırlıklı ortalama EİT edeks (B): B ( X + M ) = 1 = 1 = ( X + M ) = 1 X M 0 B 1 veya yüzde csde 0 B 100 Edeks değer sıfır se tam EAT, br se tam EİT söz kousudur. Acak ülkede toplam tcarettek degeszlğ ede olduğu dış tcaret açık ya da fazlası, degeszlğ büyüklüğüe göre EİT edeksde sapmalara yol açtığıda, GL edeks düzeltlmş bçm kullaılmaktadır (Grubel&Lloyd, 2003:22; Greeaway&Mler, 1986:67): C ( X + M ) = 1 = 1 = ( X + M ) X = 1 = 1 = 1 X M M GL edeks, dış tcaret edüstrler açısıda ülke rekabet gücü ve dış tcaret bçmlerdek gelşmeler açıklamasıa yardımcı olmaktadır. Bu çalışmada, hzmetler hracat ve thalatıı bleşm temelde, dış tcarete yöelk hzmet edüstrler EİT oraları, GL B j edeks kullaılarak hesaplamıştır. EİT aalzler geelde mal tcaret üzere yoğulaşsa da, hzmetler tcarete yöelk aalzler de bulumaktadır. Lee ve Lloyd (2002:163-175); OECD üyes 20 ülke ç, 1992-1996 peryoduda, 1 basamaklı ayrıma göre hzmetler EİT araştırmışlardır. Çalışmada Türkye 1992-1996 yılları ortalaması hzmetler EİT oraı 0,49 olarak hesaplamıştır. L ve Dğerler(2003:271), 1995-1996 yılları tbaryle, doğruda yabacı yatırımları da kapsayacak şeklde, sgorta hzmetlerde ABD tcaret ortaklarıyla EİT araştırmıştır. ÇUŞ ler rolüe vurgu yapa aalzde, ABD le tcaret ortakları arasıdak tcaret yoğuluğuu, ürü farklılaştırmasıı teşvk ettğ ve tüketc refahıı arttırdığı tespt edlmştr. Sche(2005), Sche ve Dğerler(2005:9-19), ABD le Güey Afrka arasıdak edüstr ç hzmetler tcaret (EIHT) araştırmış, EİT yüksek olduğu edüstrler, EAT e göre lberalzasyo sürecde daha düşük uyum malyetleryle karşılaştığıı belrtmştr. Moshra ve Dğerler (2005) bakacılık hzmetlerde, L ve Dğerler (2003) se sgorta hzmetlerde ABD tcaret parterleryle EİT celeme kousu yapmışlardır. İşgücü pyasalarıda, spesfk olarak şsz kalmaı malyet, edüstrler-arası tcaret durumuda daha yüksek olmaktadır. Dğer br fadeyle, ayı sektör kapsamıda daha kolay uyum sağlaırke (EİT), edüstrler arasıda (EAT) uyum malyet daha yüksektr (Lovely&Nelso, 2002:204). 3

Clt 2, Sayı 2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Ole) 3. HİZMETLER DIŞ TİCARETİ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Bu bölümde öce uluslararası hzmetler tcaret ve Türkye hzmetler dış tcarete lşk geel blglere değlecek, zleye bölümde de Türkye tcar hzmetler EİT celeecektr. Düya tcar hzmetler hracı; 1995 yılıda 1.185,1 mlyar $ ve 2000 yılıda 1.491,0 mlyar $ ke 2005 yılı tbaryle 2.414,3 mlyar $ a, düya tcar hzmetler thal se; 1995 yılıda 1.200,7 mlyar $ ve 2000 yılıda 1.474,6 mlyar $ ke 2005 yılıda 2.347,4 mlyar $ a ulaşmıştır. 2005 yılı tbaryle Avrupa Brlğ(AB25) düya hzmetler hracatıdak payı %46,4 ke thalâttak payı %44,2 dr. Hzmetler hracatıı ülkelere göre dağılımıa bakıldığıda 2005(2000) yılı tbaryle; ABD %14,7(18,7), Almaya %6,2(5,3), İgltere %7,8(7,9), Frasa %4,8(5,4), Japoya %4,5(4,9), Ç %3,1(2,0), Rusya %1,0(0,6) ve Türkye %1,1(1,3) pay almışlardır. Bezer şeklde hzmetler thalâtıı dağılımıa göre 2005(2000) yılı tbaryle; ABD %12,0(14,1), Almaya %8,6(9,2), İgltere %6,6(6,5), Frasa %4,5(4,1), Japoya %5,6(7,7), Ç %3,5(2,4), Rusya %1,6(1,1) ve Türkye %0,5(0,5) pay almışlardır. Türkye 2005 yılı tbaryle blhassa hzmetler hracatı bakımıda; Poloya, Portekz, Macarsta gb pek çok AB ülkesde daha yüksek paya sahptr. Türkye, Düya Tcaret Örgütü öcü hzmet hracat ve thalâtçıları sıralamasıda ; hzmetler hracatıda 26, hzmetler thalâtıda se 39. sırada bulumaktadır (WTO, 2008). OECD ye üye ülkeler grup olarak et hzmetler hracatçısı durumudadır. 2005 yılı tbaryle tcar mallarda OECD üyeler hracatları toplamı, düya mal hracatıı yaklaşık %64 üü oluştururke, toplam hzmet hracatları, düya toplam hzmet hracatıı %75 oluşturmaktadır (OECD, 2007a:8). Tablo 1. Türkye' AB, AB-Dışı ve Düya le Hzmetler Tcaret (2005-2006) Kayak: Uted Natos(UN), Servces Trade Database(UN SERVICES)'de elektrok ortamda alıa verler kullaılarak tarafımızda hazırlamıştır. http://ustats.u.org/usd/servcetrade/default.aspx (erşm: 12.04.2008) Türkye AB ve AB-Dışı ülkelerle ola hzmetler tcarete lşk blgler ve buları Türkye- Düya hzmetler tcaret çdek orasal payları Tablo 1 de görülmektedr. 2005 yılıda AB Türkye toplam hzmet hracatıdak payı %50,3 ke 2006 yılıda bu ora küçük br artışla %51,2 ye çıkmıştır. Ye AB Türkye toplam hzmet thaldek payı 2005 tbaryle %47,8 ke, 2006 yılıda öeml br artışla %59,6 ya yükselmştr. Bezer şeklde AB-Dışı ülkeler grubuu Türkye hzmet hracı çdek payı 2005 yılı tbaryle %49,7 de 2006 yılıda %48,8 e, hzmet thal çdek payı da AB payıdak artış edeyle 2005 dek %52,2 de 2006 yılıda %40,4 e gerlemştr. Hzmetler tcaretde, mal tcaretde kullaılmakta ola SITC bezer karşılaştırılablr ve detaylı br sııfladırma sstem bulumamaktadır. Geellkle OECD Hzmetler Sııfladırma Sstem (EBOPS) esas alımaktadır. EBOPS, sstem, Uluslararası Para Fou (IMF) u BMP 5 - Dış Ödemeler Deges Taımlaması le uyumlu acak daha detaylı br sııfladırma sstemdr (Lee & Lloyd, 2002 :167). Bu çerçevede yapıla araştırmalarda, ulusal ve uluslararası statstk 4

Clt 2, Sayı 2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Ole) kurumlarıda, doğruda Türkye hzmetler dış tcarete lşk detaylı verlere ulaşılamamıştır. Brleşmş Mlletler Hzmetler Tcaret Ver Bakası (UNSERVICES) da kayıtlı tüm ülkeler raportör alımış, parter olarak Türkye seçlmştr. Raportör ülkeler bldrdğ hracatı Türkye thalâtı, thalâtı da Türkye hracatı olduğu kabul edlmş, ya Türkye hzmetler dış tcaret verler, lgl ülkeler tcaret akımlarıı ters alıarak hesaplamıştır. Öreğ Raportör Almaya ı Türkye partere hzmet hracatı, Türkye Almaya ya hzmet thalâtı olarak değerledrlmştr. Exteded Balace of Paymets Servces Classfcato (EBOPS) - Geşletlmş Ödemeler Deges Hzmetler Sııfladırması sstemde, toplam hzmetler tcaret, 13 alt edüstrye ayrılmıştır. Bu edüstrler: 200-Toplam Hzmetler, 205 1 Taşımacılık, 236 2 Seyahat, 245 3 Haberleşme Hzmetler, 249 4 Yapım-İşaat Hzmetler, 253 5 Sgorta Hzmetler, 260 6 Fasal Hzmetler, 262 7 Blgsayar ve Blşm Hzmetler, 266 8 Patet ve Lsas Hakları, 268 9 Dğer İşletme Hzmetler, 287 10 Persoel, Kültür ve Rekreasyo Hzmetler, 291 11 Hükümet Hzmetler, 983 Sııfladırılmamış Hzmetler dr. 200-Toplam Hzmetler e geş taım olup kamu hzmetler dahl tüm hzmetler kapsamaktadır. 291-11 kodlu kamu hzmetler harç, 205-1 le 287-10 arasıdak tüm gruplar tcar hzmetler kapsamıda değerledrlmektedr. Türkye hzmetler dış tcaretde 2005 yılı tbaryle, EBOPS hzmet sııfladırma ssteme gore sektörler payları Tablo 2 de görülmektedr. AB ülkelere (AB25) yapıla hzmetler hracatıda e büyük pay %68 le seyahat hzmetlerde olup, bu grubu %22 le taşımacılık hzmetler takp etmektedr. Bu k grup AB ye toplam hzmet hracatıı yaklaşık %90 ıı oluşturmaktadır. AB de yapıla hzmetler thalâtıda se e büyük pay %36 le taşımacılık hzmetler ve %29 le dğer şletme hzmetlerdedr. Seyahat hzmetler %18 le üçücü sıradadır. AB-Dışı ülkelere hracatı sektörel dağılımıa göre e büyük pay %60 le seyahat hzmetlerdeyke, kc sırada % 27 le yapım-şaat hzmetler gelmektedr. AB-Dışı da hzmet thalâtıda lk sırada %34 pay le yapım-şaat hzmetler bulumakta, bu grubu %31 le seyahat ve %26 le taşımacılık hzmetler zlemektedr. Tablo 2. Türkye' Tcar Hzmetler Tcaretde Sektörel Paylar (2005) Kayak: Uted Natos, Servces Trade Database(UN SERVICES)'de elektrok ortamda alıa verler kullaılarak tarafımızda hazırlamıştır. Hzmetler dış tcaret deges bakımıda, mal tcaretdek dış açığı akse, 1990 larda ber açık verlmemş, hatta 2003 de ber her yıl fazla verlmştr. 2006 yılıda Türkye 13,4 mlyar $, ABD 82 mlyar $ hzmetler tcaret fazlası verrke, Japoya 49 mlyar $, Almaya 51 mlyar $ açık vermştr. Türkye mal ve hzmet dış tcaret GSYIH ya oraı 2005 de %30,7 ke 2006 da %32 ye çıkmıştır. 2006 yılı tbaryle ayı ora; Belçka da %86, Çek Cumhuryet de %74, Macarsta da %77, Yuasta da %28, Portekz de %35, Almaya da %42, Slovak 5

Clt 2, Sayı 2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Ole) Cumhuryet de %88, İspaya da %29, İgltere de %30 ve ABD de %14,1 dr (OECD, 2007b:111-117). 4. TÜRKİYE NİN TİCARİ HİZMETLER ENDÜSTRİ İÇİ TİCARETİ Çalışmaı bu bölümüde, hzmetler tcaret aye mal tcaret gb değerledrlerek, EBOPS sııfladırma sstem 1 basamaklı ayrıma göre EİT oraları hesaplamıştır. Türkye tcar hzmetler dış tcaretde öeml yer tuta, 25 AB üyes, 7 s AB-Dışı olmak üzere toplam 32 tcaret ortağı ülke le hzmetler EİT hesaplamıştır. Blebldğ kadarıyla Türkye öreğde bu yaklaşım, ya hzmetler tcaretde EİT oralarıı hesaplaması lk defa yapılmaktadır. Aalzde GL edeks kullaılmaktadır. Öcelkle Türkye tcar hzmetler dış tcaretde, AB ve AB- Dışı ülkeler orasal paylarıa değlecektr (Tablo 3). Bu kou, mal tcaretdekde çok daha belrg şeklde, hzmetler dış tcaretde brkaç ülkeye yoğulaşma olduğu ç öem taşımaktadır. Tablo 3 dek verlere göre AB ülkeler, Türkye toplam tcar hzmetler hracatıdak payı %74, thalâtıdak payı %76 ve toplam hzmetler tcaret hacmdek payı %75 dr. Gerye kala AB-Dışı ülkeler hracatta %26, thalâtta %24 ve toplam tcaret hacmde %25 lk paya sahptrler. İhracattak %26 lık payı %20, thalâttak payı %15 ve toplam hzmetler tcaret hacmdek %25 lk payı %19 kadarı, ya üçte ksde fazlası tek başıa Rusya ya attr. Tablo 3. Türkye Tcar Hzmetler Dış Tcaret Ülkelere Göre Dağılımı(2005) Kayak: Uted Natos(UN), Servces Trade Database(UN SERVICES)'de elektrok ortamda alıa verler kullaılarak tarafımızda hazırlamıştır 6

Clt 2, Sayı 2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Ole) Tablo 3 dek verler AB ülkeler bazıda celedğde, e yüksek payı Almaya ya at olduğu görülmektedr. Almaya, Türkye toplam hzmet hracatıı %35, thalâtıı %19 ve toplam hzmetler tcaret hacm de %30 uu oluşturmaktadır. Toplam hracatı %10 u İgltere, %7 s İtalya ve % 5 kadarı Frasa ya yapılmıştır. İthalâttak paylara göre; Almaya ve Frasa %16, İgltere %7 lk paya sahptr. Şu halde, toplam hzmetler hracatıı %77 s beş ülkeye(almaya- Rusya-Frasa-İtalya-İgltere) yapılmıştır. Türkye tcar hzmetler EİT edeksler Tablo 4 de suulmuştur. Tablou aalze geçmede öce, Türkye-Almaya hzmetler tcaret yoğuluğu ve orasal büyüklüğü le lgl br tesptte bulumakta yarar vardır. Almaya gerek Türk vatadaşlarıı üfus bakımıda yoğu olduğu, gerekse mal tcaretde öeml paya sahp ola geleeksel br tcaret ortağıdır. Arada tarh, sosyal ve ekoomk bağlar bulumaktadır. Bu edede kayakladığıı düşüdüğümüz şeklde, tüm tcar hzmet sııfladırma gruplarıda hracat ve thalâtı olduğu adr ülkelerde brsdr. Bu alamda tarh-sosyal-kültürel ve ekoomk yakılığı, hzmetler tcarete yasıdığı değerledrlmştr. Aa ülke grupları tbaryle hzmetler tcarete bakıldığıda, AB seyahat, sgortacılık ve patet-lsas hzmetler dışıdak tüm hzmet gruplarıda yüksek derecede EİT olduğu alaşılmaktadır. Taşımacılık(0,74), Haberleşme(0,69), Yapım-şaat(0,98), Fasal Hzmetler(0,95), Blg-Blşm hzmetler(0,79), Dğer İşletme Hzmetler(0,72), Persoel-Kültür-Rekreasyo hzmetler(0,95) EİT yapısı sergleye edüstr gruplarıdır. Acak AB le hzmetler tcaretde 200(1-10)-Tcar hzmetler toplamıda EİT açıkça ortaya çıkmamıştır (çok düşük olmasa da edeks değer(0,42)<0,50 dr). Bu souçta, AB-Türkye hzmetler tcaretde öeml paya sahp ola seyahat edüstrsde EİT düşük olmasıı etkl olduğu düşüülmüştür k aslıda ye de ora çok düşük değldr. AB-Dışı 8 ülke toplamıda ye AB deke bezer bulgularla karşılaşılmıştır. Seyahat hzmetlerde EİT oraı spete düşüktür. Tcar hzmetler toplamıda edeks 0,46 olarak hesaplamıştır. AB oraıda yüksektr ama gee de 0,50 altıdadır (Tablo 4). Taşımacılık edüstrsdek EİT oralarıı, AB ülkeler bazıda, çoğu ülkede yüksek EİT değerlere sahp olduğu tabloda görülmektedr. Frasa, Almaya, Yuasta, Macarsta, İtalya, Hollada, Poloya, İsveç ve İgltere gb AB üyeler heme heme tamamıa yakııda EİT oraları yüksektr. Seyahat hzmetlerde yüksek EİT gözlee ülkeler; Çek Cumhuryet Yuasta, İtalya, Portekz ve Sloveya dır. Yapım-şaat grubuda Avusturya, Belçka, Almaya ve İtalya le tcarette yüksek EİT gözlemştr. Patet ve lsas grubuda Macarsta(0,67) ve Sloveya(0,50) dışıda hçbr ülkeyle EİT yoktur. 7

Clt 2, Sayı 2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Ole) Tablo 4. Türkye' Tcar Hzmetler Edüstr-ç Tcaret (2005) NOT: x : tcaret yok alamıa gelmektedr. Kayak: UNITED NATIONS Servce Trade Database(UN SERVICES)'de elektrok ortamda tem edle verler kullaılarak tarafımızda hesaplamıştır Almaya le hzmetler tcaretde edüstrler durumua yakıda bakıldığıda; taşımacılık hzmetler(0,86), yapım-şaat(0,86), fasal hzmetler(0,51), blg. ve blşm(0,94), dğer şl. hzmetler(0,74) edüstrlerde EİT yüksektr. 200(1-10)-tcar hzmetler toplamıda EİT oraı 0,25 dr ve EAT telğ serglemektedr. Romaya le haberleşme hzmetler ve persoel-kültürrekreasyo, Hırvatsta le dğer şletme hzmetler, Avusturya le sgortacılık, Damarka le blgblşm hzmetler kapsamıda TAM EİT, ya 1,00 edeks değer gözlemştr. EİT ayrıca hesapladığı so sütudak 200-Tüm Hzmetler grubu, elektrok ortamda alıa aa verler toplamı olarak statstkler yayılaya kuruluş tarafıda verle değerdr. Acak kamu hzmetler gb tcar olmaya hzmetler de kapsadığı ç aalzde dkkate alımamıştır. Tamame blg amaçlı olarak tabloda yer verlmştr k, souçlarıa bakıldığıda AB de 4, AB-Dışıda 3 ülke dışıda tüm ülkelerde EİT varmış gb br souç vermştr. Bu yaıltıcıdır. Tcar hzmetler toplamı olarak 200(1-10) başlığı le görüle sütu, eldek verlerde hareketle tarafımızda hesaplamış ve aalz bu grup bakımıda değerledrlmştr. Dolayısıyla, ver ola 200 toplamıı, tcar hzmetler toplamıymış gb dkkate alımamasıı sabetl olduğu değerledrlmştr. Tek yölü tcaret görüle ülkeler olsa da, hzmetler tcaret çde öeml paya sahp ola ülkeler de dahl çoğu ülkede, mal tcaretde karşılaşıla EİT oralarıda daha yüksek EİT değerler gözlemştr. 8

Clt 2, Sayı 2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Ole) Toplulaştırma düzey yükseklğ (ayrıştırma düzey düşüklüğü) EİT oralarıı yüksek çıkmasıda etkl olmuş da olablr. Acak heüz Türkye hzmetler tcaretde hesaplamış, karşılaştırılablr EİT oraları olmadığı ç bulgulara htyatla yaklaşılması gerektğ değerledrlmektedr. 5. SONUÇ Tcar mallar kapsamıda yapıla bu aalzlere lâve olarak, lk kez bu çalışmada tcar hzmetler dış tcaretde EİT oraları ülkeler bazıda hesaplaarak, tıpkı mal tcaretde olduğu gb yorumlamaya çalışılmıştır. Tcar hzmet edüstrlerde uzmalaşma ve tcarette kazaçlarda, geleeksel tcaret bçmlerde daha yüksek düzeylere çıkılmasıa mkâ taıya EİT bçm, Türkye hzmetler tcaretde yoğu ve güçlü şeklde görüldüğü, acak brkaç ülkede yoğulaşa hzmetler tcaret çok sağlıklı br yapıda olmadığı alaşılmıştır. Ölçek ekoomler ve farklılaştırılmış ürüler yaratma kapastes le doğruda bağlatılı ola EİT oralarıı yükselmes, ekoom rekabet gücü kazamaya başladığıı ve global ekoomye etegrasyo sürec hızladığıı şaret etmektedr. KAYNAKLAR Greeaway, Davd & Chrs Mler, The Ecoomcs of Itra-Idustry Trade. Basl Blackwell, Oxford: 1986 Grubel, H. & P.J. Lloyd, The Emprcal Measuremet of Itra-Idustry Trade, Ecoomc Record, Vol.47, 1971, ss.494-517 Grubel,Herbert & P.J.Lloyd, Itra-Idustry Trade, Theory ad Measuremet of Iteratoal Trade Dfferetated Products. Halsted Press-Joh Wley ad Sos Ltd, New York: 1975 Grubel, Herbert & P.J. Lloyd (Eds.), Itra-Idustry Trade. (The Iteratoal Lbrary of Crtcal Wrtgs Ecoomcs Seres). Edward Elgar Publshg, Chelteham: 2003 Küçükahmetoğlu, Osma, Edüstr-ç Tcaret ve Türkye, İktsat, İşletme ve Fas, 17(90), 2002, ss.34-50 Lee, H.H. & P.J.Lloyd, Itra-Idustry Trade Servces, Froters of Research o Itra- Idustry Trade. P.J. Lloyd ad Hyu-Hoo Lee(eds.), Palgrave-Macmlla, 2002, ss.159-176 L, Doghu, Farborz Moshra & Ah-Boo Sm. The Determats Of Itra-Idustry Trade Isurace Servces, Joural of Rsk ad Isurace, 70(2), 2003, ss.269-287 Lovely, Mary E. ve Douglas R. Nelso. Itra-Idustry Trade As A Idcator Of Labor Market Adjustmet, Weltwrtschaftlches Archv/Revew of World Ecoomcs, Vol.138, 2002, ss.179-206 Marrewjk, Charles, Iteratoal Trade ad the World Ecoomy, Oxford Uversty Press, New York: 2002 Moshra, Farborz ve Dğerler, Itra-Idustry Trade Facal Servces, Joural of Iteratoal Moey ad Face, Vol.24, 2005, ss.1090 Sharma, Kshor, Patter ad Determats of Itra-Idustry Trade Australa Maufacturg, The Australa Ecoomc Revew, 33(3), 2000, ss.245-255 9

Clt 2, Sayı 2, 2010 ISSN: 1309-8020 (Ole) Sche, Moses M., South Afrca-US Itra Idustry Trade I Servces, Yayılamamış Doktora Tez, Uversty of Pretora, 2005 Sche, Moses M., Chrs Harmse & Fras Kafer. Determats of South Afrca-US Itra- Idustry Trade Servces, Uversty of Pretora, Workg Paper No: 2005-15 WTO, Iteratoal Trade Statstcs 2006: Leadg Exporters ad Importers of Commercal Servces (http://www.wto.org), erşm: 12.04.2008 OECD, Ma Ecoomc Idcators, Nov. 2007, 2007a OECD, OECD Factbook 2008: Ecoomc, Evrometal ad Socal Statstcs Database; WTO, Iteratoal Trade Statstcs(ITS), 2007, 2007b, ss.111-117 Uted Natos, Servces Trade Database(UN Servces), http://ustats.u.org/usd/servcetrade/default.aspx 10