Olağanüstü Hal ve Temel Hak ve Hürriyetler
Cemil Çelik OLAĞANÜSTÜ HAL VE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER Olağanüstü Hal Olağanüstü Hal İlanı şartları İdarenin Olağanüstü Hal yetkileri Olağanüstü Hal kanun Hükmünde Kararnameleri ve Denetimi Vatandaşlar İçin Konabilecek Yükümlülükler Temel Hak ve Hürriyetler Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Temel Hak ve Hürriyetlerin Durdurulması Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılmasında ve Durdurulmasında Uyulması Gereken İlkeler Yaşama Hakkı Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Basın Hürriyeti Mülkiyet Hakkı Konut Dokunulmazlığı Ankara, 2010
Olağanüstü Hal ve Temel Hak ve Hürriyetler Cemil Çelik Hukuk Kitapları Dizisi: 1040 ISBN 978-975-02-1330-4 Birinci Baskı: Eylül - 2010 Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: Ayşegül Genç Kapak Tasarımı: İsmail Çam Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0 312) 435 24 72 Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48 Şube: Strazburg Cd. No: 23 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 230 52 62 Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli- İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77 Web Adresi: www.seckin.com.tr, E posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312) 435 30 30
Önsöz İkinci Dünya Savaşından sonra insan haklarında yaşanan ihlâller nedeniyle temel hak ve hürriyetler devamlı üzerinde durulması gereken konular haline gelmiştir. Bu konularda birçok kitap ve makale yazılmıştır. Ancak bu yayınlar, insan hakları ihlâllerini engellememiş, yalnız kamuoyunda tartışılmasını sağlamıştır. Günümüzde de insan hakları ihlâlleri yaşanmaya devam etmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde bu durumlar had safhalara ulaşmaktadır. Konunun bu özelliğini de dikkate alarak, doktora çalışmam sırasında doktora tezi olarak bu konuları işlemeye karar verdim. Doktora tezi olarak hazırladığım bu çalışma Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde doktora tezi olarak kabul edildi. Çalışmalarım sırasında danışman hoca olarak katkıda bulunan Prof. Dr. Bahtiyar AKYILMAZ a teşekkürü bir borç bilirim. Tez çalışmalarım sırasında desteklerini esirgemeyen Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku Bölümü Öğretim Üyelerinden Prof. Dr. Hasan TUNÇ a, Erzurum da bulunduğum sırada kütüphaneyi açtırıp gerekli çalışma ortamını sağlayan Erzurum Atatürk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Fahrettin KORKMAZ a ve Öğretim Üyesi Kemal GÜNLER e ve bu eserin yayınlanmasında emeği geçenlere teşekkürü bir borç bilirim. Çalıştığım Kurumda yoğun bir çalışma ortamından sonra, evde bana haşarı ve afacan üç güzel kız Kamile, Nigar ve Leyla nın zorlamalarına rağmen iyi bir çalışma ortamı sağlayan eşime de teşekkürü bir borç bilirim. Akademik alanda çalışma düşüncem yokken beni bu çalışmaya iten yakın dostlarıma da en derin sevgilerim ile sonsuz saygılarımı sunar, teşekkürlerimi arz ederim.
İçindekiler Önsöz... 5 Kısaltmalar... 17 Özet... 19 GİRİŞ I. GENEL OLARAK... 21 II. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI... 23 BİRİNCİ BÖLÜM OLAĞANÜSTÜ HAL VE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER: KAVRAMSAL ÇERÇEVE I. OLAĞANÜSTÜ HAL KAVRAMI... 25 A. Olağanüstü Halin Tanımı... 25 B. Olağanüstü Hal- Kamu Düzeni İlişkisi... 28 C. Olağanüstü Hale İlişkin Anayasal Düzenleme... 30 1. 1961 Anayasasındaki Düzenleme... 32 2. 1982 Anayasasındaki Düzenleme... 33 Ç. Olağanüstü Hal Yetkilerini Kullanan Makamlar... 35 1. Başbakanlık... 36 a. Olağanüstü Hal Koordinasyon Kurulu... 36 b. Ekonomik İşler Olağanüstü Hal Koordinasyon Kurulu... 37 2. İçişleri Bakanlığı... 38 3. Valilikler... 38 a. İl Valiliği... 38 b. Olağanüstü Hal Bölge Valiliği... 40 ba. Bölge Valiliğinin Oluşumu... 41 bb. Bölge Valiliğinin Yetkileri... 42 bba. Bölge Valisinin Genel Bazı Yetkileri... 42 bbb. Bazı Yerleşim Yerlerini Boşalttırmak... 44 bbc. Şiddet Olayları Nedeniyle Olağanüstü Hal İlan Edilmesi Halinde Kuvvet İsteminde Bulunmak... 45 bbd. Basın Kuruluşlarıyla İlgili Yetkileri... 46 bc. Hükümlü ve Tutuklularla İlgili Yetkileri... 46 4. Bölge Olağanüstü Hal Kurulu... 47 5. Olağanüstü Hal Bürosu... 47 6. Askeri Makamlar... 48
8 Olağanüstü Hal ve Temel Hak ve Hürriyetler II. TEMEL HAK VE HÜRRİYET KAVRAMI... 50 A. Hürriyet Kavramı... 50 B. Hak Kavramı... 51 C. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınıflandırılması... 53 1. Jellinek in Sınıflandırması... 54 a. Negatif Statü Hakları... 54 b. Pozitif Statü Hakları... 55 c. Aktif Statü Hakları... 56 2. Varsak Sınıflandırması... 56 Ç. 1982 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetler... 58 1. 1982 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınıflandırılması... 58 a. Kişinin Hak ve Ödevleri... 59 b. Sosyal ve Ekonomik Hak ve Ödevler... 59 c. Siyasi Hak ve Hürriyetler... 60 2. 1982 Anayasasının Temel Hak ve Hürriyetlerle İlgili Yaklaşımı... 60 a. İnsan Haklarına Dayalı veya Saygılı Devlet Anlayışı... 60 b. Hak-Ödev İlişkisi... 61 c. Hürriyet-Otorite Dengesi... 63 D. Temel Hak ve Hürriyetlerin Süjeleri... 64 1. Birey... 65 2. Vatandaşlar... 65 3. Yabancılar... 66 E. Temel Hak ve Hürriyetlerin Özellikleri... 67 1. Kişiliğe Bağlılık... 67 2. Dokunulmazlık... 67 3. Devredilmezlik... 68 4. Vazgeçilmezlik... 68 III. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANDIRILMASI... 69 A. Genel Olarak Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması... 69 1. Sınırlama Kavramı... 70 2. Sınırlama Yöntemleri... 72 a. Sınırlama Yetkisi... 72 b. Sınırlama Yöntemleri... 73 ba. Anayasa ile Yapılan Sınırlama... 73 bb. Kanunla Yapılan Sınırlama... 74 bba. Belli Bir Temel Hakka Yönelik Sınırlama Yetkisi... 74 bbb. Birçok Hakka Yönelik Düzenleme Yetkisi... 75 bbc. Temel Hak ve Hürriyetin Niteliğinden Doğan Sınırlamalar... 75 bbd. Sınırlamayla İlgili İbarelerin Yer Almadığı Temel Haklar... 76 bbe. Sınırlandırmada Hâkim Kararı... 76 3. Sınırlandırmanın Sınırı... 77
İçindekiler 9 a. Genel Olarak... 77 b. Sınırlandırmanın Amacı... 77 c. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Uygulamaları... 78 B. Sınırlamanın Sınırında Genel Kural... 79 1. 1961 Anayasası m. 11... 79 a. 1971 değişikliği Öncesi Dönem... 79 b. 1971 Değişikliği Sonrası Dönem... 81 2. 1982 Anayasası m.13... 82 a. 2001 Yılı Değişikliği Öncesi... 82 b. 2001 Yılı Değişikliği Sonrası... 83 C. Genel Sınırlandırma Sebepleri-Özel Sınırlandırma Sebepleri... 85 1. Genel Sınırlama Sebepleri... 85 2. Özel Sınırlama Sebepleri... 86 IV. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KULLANILMASININ KISMEN VEYA TAMAMEN DURDURULMASI... 87 A. Durdurma Kavramı... 87 B. Genel Kural... 88 1. 1961 Anayasasındaki Düzenleme... 88 2. 1982 Anayasasındaki Düzenleme... 89 C. Durdurmanın İlkeleri... 92 1. Durdurmanın Durumun Gerektirdiği Ölçüde Olması... 92 2. Durdurmanın Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülükleri İhlal Etmemesi... 92 3. Durdurmanın Çekirdek Alanı İhlal Etmemesi... 93 V. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KÖTÜYE KULLANILMASI... 95 A. Hakkın Kötüye Kullanılması... 95 B. Anayasal Düzenleme... 95 1. 1961 Anayasası... 96 2. 1982 Anayasası... 96 a. 2001 Yılı Değişikliği Öncesi... 97 b. 2001 yılı Değişikliği Sonrası Durum... 98 C. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesindeki Düzenleme... 100 İKİNCİ BÖLÜM OLAĞANÜSTÜ HAL İLANI VE KALDIRILMASI I. OLAĞANÜSTÜ HAL İLANI ŞARTLARI... 103 A. Olağanüstü Hal İlanı Şartlarının Genel Özellikleri... 103 1. Anayasal Düzenlemeye Konu Olmaları... 104 2. Sınırlı Olarak Sayılmaları... 104
10 Olağanüstü Hal ve Temel Hak ve Hürriyetler B. Olağanüstü Hal İlanı Şartları... 106 1. Tabiî Afet, Tehlikeli Salgın Hastalık ve Ağır Ekonomik Bunalım Halleri... 106 a. Tabiî Afet... 107 b. Tehlikeli Salgın Hastalıklar... 108 c. Ağır Ekonomik Bunalım Halleri... 108 2. Şiddet Olaylarının Yaygınlaşması... 110 a. Hür Demokrasi Düzenine Yönelik Yaygın Şiddet Hareketleri... 111 aa. Yaygın Şiddet Hareketleri... 111 ab. Ciddi Belirtiler... 112 ac. Hür Demokrasi Düzenini veya Temel Hak ve Hürriyetleri Ortadan Kaldırmaya Yönelik Olması... 113 b. Şiddet Hareketleri Nedeniyle Kamu Düzeninin Ciddi Şekilde Bozulması... 114 ba. Kamu Düzeni... 115 bc. Ciddi Şekilde Bozulma... 116 II. OLAĞANÜSTÜ HALİN İLAN EDİLMESİ... 117 A. Genel Olarak... 117 B. Yetki... 117 C. Sebep... 121 Ç. Olağanüstü Hal İlan Usulü... 122 1. Bakanlar Kurulu Kararı... 122 a. Bakanlar Kurulu Kararının Niteliği... 122 b. Kararın Şekli... 123 2. Millî Güvenlik Kurulunun Görüşünün Alınması... 124 3. Resmi Gazetede İlan... 125 4. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Onayına Sunulması... 126 a. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kararı Görüşme Süreci... 126 b. Kararın Onaylanması... 127 c. Kararın Onaylanmaması... 127 ç. Kararın Belli Koşullarda Onaylanması... 128 d. Kararın Şekli... 128 D. Olağanüstü Halin Süresi ve Alanı... 128 1. Süresi... 128 2. Uzatılması... 129 3. Coğrafi Alanı... 129 III. OLAĞANÜSTÜ HALİN KALKMASI... 131 A. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından Onaylamama... 131 B. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından Kısmen Kaldırma... 131 C. Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından Tamamen Kaldırma... 131 Ç. Sürenin Dolmasıyla... 132 D. Sıkıyönetim İlanıyla... 132
İçindekiler 11 IV. OLAĞANÜSTÜ HAL İLANI İŞLEMİ ÜZERİNDEKİ YARGISAL DENETİM... 133 A. Bakanlar Kurulu Kararı Üzerindeki Yargısal Denetim... 133 B. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Onaylama Kararı Üzerindeki Yargısal Denetim.. 137 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İDARENİN OLAĞANÜSTÜ HAL YETKİLERİ VE DENETİMİ I. OLAĞANÜSTÜ HALLERDE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANDIRILMASI... 141 A. Olağanüstü Halin Bulunması... 142 1. Anayasal Düzenleme... 142 2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Düzenlemesi... 143 a. Hak ve Hürriyetlerin Askıya Alınması... 143 b. Bildirimde Bulunma... 145 ba. Bildirim Süresi... 145 bb. Bildirim Adresi... 146 bc. Bildirimin Kapsamı... 146 bd. Bildirim Yapmamanın Sonucu... 147 B. Kanunla Yapılma Şartının Aranmaması... 147 1. Genel Olarak... 147 2. Kanunla Sınırlandırma Yapılan Haller... 148 3. Olağanüstü Halde Yapılan Sınırlandırmalar... 149 C. Sınırlandırmada Temel Hak ve Hürriyetlerinin Özüne Dokunulmaması... 150 1. Öz Güvencesi... 150 a. Öz Kavramı... 150 b. Öz Güvencesinin Koruduğu Hukuki Yarar ve Niteliği... 151 2. Anayasal Düzenleme... 152 3. Demokratik Toplum Gerekleri Kıstasından Farkı... 153 4. Olağanüstü Hallerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Özüne Dokunma Yasağı... 154 Ç. Demokratik Toplum Düzenine Aykırı Sınırlamama... 155 1. Demokratik Toplum Anlayışı... 156 2. Anayasal Düzenleme... 157 3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Demokrasi Anlayışı... 159 4. Olağanüstü Hallerde Uygulama Durumu... 161 D. Sınırlamanın Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Aykırı Olmaması... 161 1. Genel Olarak... 161 2. Anayasanın Sözüne Aykırı Olmama... 162 3. Anayasanın Ruhuna Aykırı Olmama... 163 4. Olağanüstü Hallerde Uygulama Durumu... 164 E. Sınırlandırmanın Ölçülülük İlkesine Uygun Olması... 164
12 Olağanüstü Hal ve Temel Hak ve Hürriyetler 1. Genel Olarak Ölçülülük İlkesi... 164 a. Elverişlilik İlkesi... 166 b. Gereklilik İlkesi... 167 c. Oranlılık İlkesi... 168 2. Hakkın Özüyle İlişkisi... 169 3. Anayasal Düzenleme... 170 4. Olağanüstü Hallerde Ölçülülük İlkesi... 170 F. Sınırlandırmanın laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmaması... 172 1. Genel Olarak lâiklik... 172 2. Olağanüstü Hallerde Uygulanması... 174 G. Sınırlamanın Çekirdek Alana Dokunmaması... 175 1. Genel Olarak... 175 2. Anayasal Düzenleme... 176 a. Yaşama Hakkı... 177 b. Din, Vicdan ve Düşünce Hürriyeti... 177 c. Suç ve Cezaların Geriye Yürümemesi... 177 ç. Mahkeme Kararına Kadar Kimsenin Suçlu Sayılmaması... 178 Ğ. Milletlerarası Hukuktan Doğan Yükümlülüklerin İhlal Edilmemesi... 178 II. OLAĞANÜSTÜ HALLERDE TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KULLANILMASININ DURDURULMASI... 180 A. Genel Olarak... 180 B. Yaşama Hakkı... 184 1. Genel Olarak Yaşama hakkı... 184 a. Yaşama Hakkının Koruma Alanı... 185 b. Pozitif Yükümlülük... 188 2. Yaşama Hakkının İstisnaları... 190 a. Ölüm Cezası... 190 b. Meşru Savunma, Yakalama ve Kaçmanın Önlenmesi... 191 c. Ayaklanma veya İsyanın Yasaya Uygun Şekilde Bastırılması... 192 ca. Silah Kullanma Yetkisi... 192 cb. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Kriterleri... 193 C. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği... 195 1. Genel Olarak Kişi Hürriyeti ve Güvenliği... 196 2. Kişi Hürriyetinin İstisnaları... 197 3. Olağanüstü Hallerde Kişi Hürriyeti ve Güvenliği... 199 Ç. Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti... 200 1. Genel Olarak Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti... 200 2. Yurt Dışına Çıkma ve Yurda Girme Hürriyeti... 202 3. Sınır Dışı Edilmeme Hürriyeti... 203
İçindekiler 13 4. Yerleşme ve Seyahat Hürriyetinin Olağanüstü Hallerde Sınırlandırılması ve Durdurulması... 204 D. Öğrenim Hürriyeti... 207 1. Genel Olarak Öğrenim Hürriyeti... 207 2. Öğrenim Hürriyetinin Sınırlandırılması ve Durdurulması... 208 E. Mülkiyet Hakkı... 209 1. Genel Olarak Mülkiyet hakkı... 209 a. Kapsamı... 209 b. Anayasal Düzenleme... 210 2. Mülkiyet Hakkının Sınırlandırılması... 212 a. Genel Olarak... 212 b. Olağanüstü Hal Süresince Mülkiyet Hakkının Sınırlandırılması... 213 F. Konut Dokunulmazlığı... 215 1. Genel Olarak... 215 2. Konut Kavramı... 216 3. Konut Dokunulmazlığı Hakkının Sınırlanması... 217 G. Zorla Çalıştırma Yasağı... 219 1. Genel Olarak Zorla Çalıştırma Yasağı... 219 2. Olağanüstü Hallerde Zorla Çalıştırma... 221 a. Şiddet Olayları Sebebiyle Zorla Çalıştırma... 221 b. Tabii Afet ve Tehlikeli Salgın Hastalıklar Sebebiyle Zorla Çalıştırma... 222 Ğ. Basın Hürriyeti... 223 1. Genel Olarak Basın Hürriyeti... 223 2. Basın Özgürlüğü Kapsamı... 224 3. Basın Hürriyetinin Sınırlandırılması... 226 a. Genel Olarak... 226 b. Basına Müdahale Sayılabilecek Haller... 227 c. Olağanüstü Hallerde Sınırlandırılması veya Durdurulması... 228 H. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hürriyeti... 233 1. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hürriyetinin Kapsamı... 233 2. Anayasal Düzenleme... 235 3. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkının Sınırlandırılması... 237 I. Dernek Kurma Hürriyeti... 240 1. Dernek Kurma Hürriyetinin Kapsamı... 240 2. Dernek Kurma Hürriyetinin Sınırlandırılması... 242 a. Yasal Düzenleme... 242 aa. Olağan Dönemde... 242 ab. Olağanüstü Hal İlanı Halinde... 243 b. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Uygulamaları... 244 İ. Diğer Hürriyetler... 245
14 Olağanüstü Hal ve Temel Hak ve Hürriyetler 1. Grev ve Lokavt Hakkı... 245 2. Haberleşme Hürriyeti... 247 3. Kamu Personelinin Çalışma Hakkına ilişkin Sınırlamalar ve Tanınan Haklar... 248 III. OLAĞANÜSTÜ HALE İLİŞKİN KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME ÇIKARMA VE DENETİMİ... 252 A. Genel Olarak... 252 B. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesinin Unsurları... 253 1. Yetki... 253 a. Yetki Kanununa Gerek Duyulmaması... 255 b. Yer ve Zaman Bakımından Yetki... 256 2. Konu... 257 a. Genel Olarak... 257 b. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamelerinin Düzenleme Alanı... 258 ba. Olağanüstü Halin Gerekli Kıldığı Konularda Düzenleme... 258 bb. Temel Hak ve Hürriyetlerde Düzenleme... 259 bc. Çekirdek Hakların Durumu... 259 bd. Kanunlarda Değişiklik Yapılamaması... 260 3. Amaç... 262 4. Sebep... 263 5. Şekil... 263 C. Denetimi... 265 1. Genel Olarak... 265 2. Anayasa Mahkemesi Denetimi... 266 a. Denetleme Yasağı... 266 aa. Anayasal Düzenleme... 266 ab. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararname Kriteri... 267 aba. Maddi Açıdan... 267 abb. Konusu Açısından... 269 abc. Uygulanacağı Yer Açısından... 271 abd. Uygulanacağı Zaman Açısından... 272 b. Denetleme Yasağının Eleştirisi... 272 3. Türkiye Büyük Millet Meclisi Denetimi... 274 a. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Onayına Sunulmaları... 274 b. Görüşme Usulü... 275 c. Meclisin Yetkileri... 276 4. Uluslararası Yargı Organlarının Denetimi... 277 IV. VATANDAŞLAR İÇİN YÜKÜMLÜLÜKLER KONULMASI... 278 A. Genel Olarak... 278 B. Anayasal Düzenleme... 279 C. Vatandaşlar İçin Para, Mal ve Çalışma Yükümlülükleri... 279
İçindekiler 15 1. Bu Yükümlülüklerin Niteliği... 279 2. Tabiî Afet ve Tehlikeli Salgın Hastalıklar Halinde... 280 a. Para Verme Yükümlülüğü... 280 b. Mal Verme Yükümlülüğü... 281 c. Çalışma Yükümlülüğü... 281 3. Ağır Ekonomik Bunalım Hallerinde... 282 4. Şiddet Olaylarının Yaygınlaşması Halinde... 283 5. İdare Tarafından Zararın Karşılanması... 283 Ç. İdari Sözleşmeler Üzerindeki Etkileri... 284 D. Yükümlülüklerin Duyurulması... 285 V. SICAK TAKİP YAPILMASI... 286 VI. OLAĞANÜSTÜ HAL YÖNETİCİLERİNİN SORUMLULUKLARI... 288 A. Mali Sorumlulukları... 288 1. Hizmet Kusurundan Sorumlulukları... 289 2. Kişisel Kusurlarından Sorumlulukları... 291 3. Kamu Görevlisine Rücu Edilmesi... 292 a. Rücu Edilebilecek Haller... 292 b. Uygulanacak Hukuk... 297 c. Görevli Yargı Yeri... 297 B. Kamu Personelinin İdari Sorumlulukları... 298 C. Olağanüstü Hal Makamlarının İşlemleri Üzerindeki Yargısal Denetim... 298 VII. OLAĞANÜSTÜ HALDE GENEL YARGI YETKİSİ... 306 A. Adli Yargı... 306 B. Ceza Yargısı... 306 Sonuç... 309 Kaynakça... 323 Kavramlar Dizini... 339