GÖĞÜS BÖLGESİNE YAPILAN RADYOTERAPİYE BAĞLI GELİŞEN YAN ETKİLER Dr. Şefika Arzu Ergen İ.Ü Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı
AMAÇ Tümörlü dokulara veya hedef hacime tedavi edici yüksek dozu verirken sağlam dokuları maksimum düzeyde korumak
Yan Etkiler 1- Erken (akut) 2- Geç (kronik) Erken yan etkiler genellikle tedavi sırasında ve hemen sonrasında Geç yan etkiler ise 3.ay (90 gün) sonrasında ya da yıllar sonra
AKCİĞER KANSERİ RADYOTERAPİSİNE BAĞLI GELİŞEN YAN ETKİLER
Akciğer Işınlamasında Radyoterapiye Hassas Organlar Akciğerler Özafagus Spinal kord Kalp ve ana damarlar Brakiyal pleksus Tiroid Meme
Erken Yan Etkiler - Cilt reaksiyonları - Özafajit - Radyasyon pnömonisi
Radyasyon pnömonisi Sıklık %5-20 RT sonrası genellikle 1-3 ay içinde ateş, nefes darlığı ve kuru öksürük Radyasyon hasarı + enflamasyon + bakteriyel enfeksiyon Tedavi : Kortikosteroidler (ve antibiyotik) Geç dönemde fibrozis KOAH benzeri bir tablo Akciğer fonksiyon testlerinde bozulma
Radyasyon pnömonisi
Toksisite Değerlendirme Derece 1 2 3 4 Akciğer Orta derecede kuru öksürük veya nefes darlığı Narkotik, antitussif ajanlar gerektiren sürekli öksürük/ istirahatte olmayan ama minimal eforla oluşan nefes darlığı Narkotik,antitussif ajanlara cevap vermeyen ciddi öksürük veya istirahatte nefes darlığı / akut pnömonin klinik veya radyolojik bulguları, aralıklı oksijen veya steroid gereksinimi Ciddi solunum yetmezliği, sürekli oksijen yeya ventilasyon desteği gereksinimi
Radyasyon Pnömonisi riskini arttıran faktörler
DVH / V20 - Gr 2 RP V20 > %40
Radyasyon Pnömonisi Riskini artıran faktörler - Kemoterapi
Radyasyon Pnömonisi Koruyucu Önlemler Fraksiyonasyon 3-D CRT IMRT SBRT Proton Respiratory gating/ Active breath hold Amifostine Steroid Pentoksifilin
Özafajit Alan içinde kalan özafagusun hasarı ve buna bağlı enflamasyonu sonucu 2-3. haftada (> 30 Gy) Yutma güçlüğü (disfaji) ve ağrılı yutma (odinofaji) Retrosternal ağrı
Özafajit Beslenme bozukluğu Kilo kaybı Hastanın tedaviye uyumunun bozulmasına neden olur. Akut özafajit tedavi bitimi sonrasında 1-6 hafta daha sürebilir. Geç dönemde ise 3-8 aya kadar uzayabilir.
Özafajit Eşzamanlı KT+RT veya akselere radyoterapi uygulamalarında daha sık ve daha ciddi özafajit gelişebilir. Tadavi: - yumuşak diet - topikal analjezikler - gerekirse intravenöz hidrasyon ve PE nutrisyon - sistemik narkotik analjezikler
Özafajit Derece 1 2 3 4 Özafajit Hafif disfaji, Topikal anestezik, nonnarkotik analjezik, yumuşak diyet Orta derecede disfaji, narkotik analjezik, püre veya sıvı diyet Şiddetli disfaji, dehidrasyon, >%15 kilo kaybı, NG tüp, IV sıvı Tam obstrüksiyon, ülserasyon, perforasyon, fistül
Geç Yan Etkiler - Akciğer fibrozisi, - Özafagus striktürü / perforasyonu - Myelit - Brakiyal pleksopati - Kardiak sekeller (radyasyon perikarditi) - Kosta kırıkları
Radyasyon Fibrozisi RT > 6 ay Kalıcı endotelyal ve Tip 1 Pnömosit hasarı Solid konsolidasyon ve bronşektazi
Radyasyon Fibrozisi Derece 1 2 3 4 5 Akciğer Asemptomatik veya hafif derecede semptomlar (kuru öksürük), Hafif radyografik görünüm Orta derecede semptomatik fibrozis veya pnömoni (ciddi öksürük), hafif ateş, yamalı radyografik görünüm Ciddi semptomatik fibrozis veya pnömoni. Yoğun radyografik değişiklikler Ciddi solunum yetmezliği/ sürekli oksijen veya ventilasyon desteği Ölüm
MEME KANSERİ RADYOTERAPİSİNE BAĞLI GELİŞEN YAN ETKİLER
Meme Işınlamasında Radyoterapiye Hassas Organlar Akciğerler Kalp ve ana damarlar Cilt Brakial pleksus Tiroid Karşı meme dokusu
Erken yan etkiler 1- Cilt reaksiyonları 2- Radyasyon pnömonisi 3- Supraklavikuler bölge ışınlamalarında özafajit
Cilt reaksiyonları En sık (%10-15) görülen yan etki İlk 2 hafta sürecinde önce kızarıklık (eritem), beraberinde yanma ve batma 3.- 4. haftada kuruluk ve peeling (soyulma), kaşıntı yapabilir.
Geçici pigmentasyon değişiklikleri (2-4 hafta) Tedavinin sonlarına doğru (4-6 hafta) özellikle aksilla, meme altı sulkusu gibi cildin katlantı yaptığı bölgelerde yaş deskuamasyon Cildin bu dönemde irritasyondan uzak ve temiz tutulması önemlidir.
Cilt reaksiyonları Derece 1 2 3 4 CİLT Soluk / mat eritem, epilasyon, kuru deskuamasyon, terlemede azalma Cillte hassasiyet, parlak eritem,yama tarzında yaş deskuamasyon, hafif ödem Yaygın yaş deskuamasyon, ciltte soyulma, gode bırakan ödem Ülserasyon, hemoraji nekroz
Cilt reaksiyonları Cilt reaksiyonlarının şiddetini etkileyen faktörler: 1- Işınlanan vücut bölgesi 2- Bolus kullanımı 3- Toplam RT dozu 4- Frx. Dozu 5- Enerji 6- Normal doku volümü 7- Genel sağlık durumu (DM) 8- KT 9- Hasta kompliyansı
GEÇ YAN ETKİLER 1- Akciğer fibrozisi 2- Kardiyotoksisite 3- Brakiyal pleksopati 4- Lenfödem 5- Ciltte fibrozis 6- İkincil kanserler görülebilir.
Kardiyotoksisite Radyoterapi kalpte hem akut, hem de geç dönemde hasar oluşturabilir. Özellikle sol meme kanserli olgularda RT esnasında kalp ya alan içinde ya da hemen alan kenarındadır.
Kardiyotoksisite Akut ve subakut dönemde : - perikardit Geç dönemde : - koroner arter hastalığı - myokard enfarktüsü - kapak hastalıkları - kardiomyopati daha sık gelişebilir.
Kardiyotoksisite Oxford meta-analizi; RT bağlı artmış kardiyotoksisite, düşük sağkalım. Eski teknik ile ışınlama. Radyasyona bağlı kalp hastalığı için süre 10/15yıl Saphiro, Recht :NEJM 2001: 344;1997 Sadece meme ışınlaması koroner kalp hast. artırmıyor. (medyan takip 16 yıl) Hooning MJ Breast Cancer Res Treat 2005; suppl. 1.4035
3 D CRT IMRT Respiratory gating / Active breath hold Günümüzde uygulanan çağdaş teknoloji ile kardiyak toksisite artık sorun olarak görülmemelidir.
Brakiyal pleksopati Ağrı, duyu kaybı (hipoestezi, parestezi) ve motor kayıp (güç kaybı) ile ortaya çıkan bir tablo > 50 Gy risk Toplam doz Günlük radyoterapi dozu Kemoterapi risk faktörleri
Lenfödem Fizyolojik ve fonksiyonel bir morbidite AD ve aksiller bölgeye RT uygulanmasına bağlı olarak görülme sıklığı %5-25 Tedavi: Özel egzersizler ve basınçlı bandaj
Ciltte fibrozis Geç dönemde - kalıcı hipo veya hiperpigmentasyon - ciltte fibrozis - atrofi - telenjiektazi - nekroz
İkincil kanserler RT uygulanan meme kanserli hastalarda zaman içerisinde saçılan doza bağlı karşı memede yeni kanser oluşumu veya Alanı içi yumuşak doku sarkomları ya da anjiosarkom Komşuluk sebebi ile Özafagus kanseri veya aynı tarafta Akciğer kanseri gelişebilir
SONUÇ Radyoterapi cihazlarındaki gelişmeler 3 D-CRT, IMRT-IGRT-RPM gibi teknikler Her bir organın aldığı dozlar bilinmekte ve tolerans dozlarını aşmamasına özen gösterilmekte Bu sayede artık görülen erken ve geç yan etkilerin sıklığı ve şiddeti de daha az olmaktadır.
TEŞEKKÜRLER